Композиция тузиш-ижод қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56 KB

Ko'chirib olish

Композиция тузиш-ижод қилиш Режа: 1. Болаларни симметрик ҳолатда расм чизишга ўргатиш 2. Ҳайкалтарошлик 3. Лойдан ва пластилиндан ҳайвонларнинг ҳайкалчаларини ясашга ўргатиш. 4. Болаларни бадиий қуриш-ясашга ўргатиш

Композиция дастурда етакчи ўринни эгаллайди. I - IV синфларда «Композиция» бўлими: А) рангтасвирда композиция; Б) декоратив ишларда композиция; В) ҳайкалтарошликда композиция каби қисмларни қамраб олади. Бу амалий машғулотлар ўзаро боғлиқ бўлиб, бир-бирини тўлдириб боради. а) Рангтасвирда композиция -мавзу асосида, хотира ва тасаввурдан ҳамда иллюстратив расмлар ишлаш жараёнида ўз аксини топади. Бунда танланган мавзунинг мазмунига кўра, унинг элементлари қоғоз юзасидан бир-бирига боғлиқ ҳолда жойлашиб, яхлит композицияни топиш учун бир қанча ҳомаки ишлар, эскизлар ишдайдилар ва улардан мақсадга мувофиқ келадиганларини танлаб олиб, композиция тузишда қўллайдилар. Мавзули композициялар тузишда деталларнинг ўрнини алмаштириш, қўшимча деталлар киритиш орқали композиция мазмунини бойитиш кабилар ҳам муҳим аҳамият касб этади. Мазмунни ифодалашда композициянинг асосий қонуниятларига риоя қилиш лозим. Булар-«Бир бутунлик», «Хиллаштириш», «Қарама-қарши» (яхлитлик), асардаги ҳамма воситаларни бош ғояга бўйсиндиришдан иборат. 1 Ассиметрия композицияда асар яратишнинг муайян қоидаси ҳисобланиб, уни баъзи бир расссомлар ўз асарларида қўллайдилар. Демак, асарда деталларнинг симметрик эмас, ассимметрик жойлаштирилади. Шунга қарамай асардаги мувозанат, деталларнинг ўлчови, шакли, рангги сақланади. Рангтасвирда ўқувчилар композиция бўйича машғулотнинг икки тури юзасидан иш олиб борадилар: а) ўзида теварак-атрофдаги ҳаётни акс эттирувчи мавзуларда композиция ишлаш; 1 Абдирасилов С. , Толипов Н. Рангтасвир Т.: «Билим» ЎМКХТМ, 2005 йил.

б) адабий асарларнинг сюжети асосида композиция ишлаш; Ўқувчилар машғулотларнинг бу турларида расмни натурага эмас, балки хаёлдан ва тасавурдан ишлайдилар. Хаёлдан ва тасаввурдан ишланган композиция нарсанинг ўзига қараб расм ишлашга қараганда анча мураккаб бўлиб, у ўқитувчидан катта маъсулиятни талаб этади. Бу маъсулият дарсга зарур бўлган барча адабиётларни ўқиш, адабий асарни ва унга тегишли объектларни яхши ўрганиш, шунингдек, дарс режасини ишлаб чиқиш ва болаларга бериладиган билим, малака, кўникмалар ҳажмини аниқ белгилаб олишдан иборат. Шунингдек, мавзули композиция ишланаётганда, болалар расмда тасвирланиши, керак бўлган объект билан таништирилиши, ундаги баъзи бир нарсаларнинг хомаки чизмаларини ишлаш лозим бўлади. Болаларни симметрик ҳолатда расм чизишга ўргатиш. Декоратив ишларда композиция -турли шаклдаги нақшларнинг намунасидан кўчириш ва мустақил ишлашни ҳамда декоратив-безак ишлари сингариларни қамраб олади. У ўқувчиларга турмушда учрайдиган нарсаларнинг вазифалари, уларнинг шакли, безак элементларининг ўзаро боғлиқлиги ҳақида тушунча беришни, ҳамда юксак маҳорат билан тасвирланган нарсаларни, дидсиз, пала-партиш, ишланган нарсалардан фарқ қила билишга ўргатишни, шунингдек уларнинг бадиий дидини тарбиялашни мақсад қилиб қўяди. 2 Декоратив расм ишлаш дарсларида болаларга ҳар қандай нақшларнинг элементлари, теварак-атрофдаги нарса ва ҳодисалардан олингани хақида тушунча берилади. Бинобарин нақш ишлаш жараёнида расм ишловчи реал шаклни ўзгартишни, уни соддалаштириши, унга янги деталлар қўшиши ва шу сингари ўзгартишлар киритиши мумкинлиги қайд қилинади. 2 Шпикалова Т.Н. Народное искусство на уроках декоративного рисования,- Москва Просвешение, 1984 г.

Ўқувчиларга 1-4 синфларда декоратив тарзда қайта ишланган табиий ва геометрик шаклларга йўлсимон, квадрат, доира, тўртбурчак шакллардаги нақшлар чиздирилади. Декаратив расм ишлашга киришишдан аввал нақш тарзида ишланадиган шаклларни ўзига қараб расмини чизиб олиш лозим. Шунингдек, ўқувчиларга табиий шаклларни стиллаштириш бўйича машқ қилдириш ҳам фойда беради. Стиллаштириш декоратив тарзда қайта ишланадиган шаклларнинг тузилиши, силуэти (қоғозга ишлов бериш), рангига таълуқлидир. Ўқувчилар нақш намунасидан кўчириш дарсларида нақш чизишнинг ўзига хос хусусиятлари, ритм, симметрия ва унинг аҳамияти билан танишадилар, рангларнинг номларини ўрганадилар, бўёқ ва уларни омухта қилиб ишлатиш устида иш олиб борадилар. Нақш намуналаридан кўчириш ва мустақил нақш ишлаш дарсларида ўқувчилар кўз билан чамалашга ўрганадилар, қалам, акварель, мўйқалам, рангли қоғозлар орқали ишлаш усуллари билан танишадилар. Мустақил равишда нақш чиздириш орқали болаларнинг ижодий қобилияти, фантазия ва тафаккури ўстирилади. Бунда улар қачондир кўрган нақшларига ўхшатиб мустақил нақш ишлайдилар, оқибат у нақш чизишдаги композиция қоидаларини ўзлаштириб оладилар. Ўқитувчи болаларни фақат намуна қилиб кўрсатилган нақш элементлари билан чеклаб қўймаслиги, балки ўқувчилар ўзга элементлардан нақш чизиш истагини билдирганларида уларнинг шахтини қайтармаслик керак. Ўқитувчи ўқувчилар вазифаларини бажараётганларида уларнинг қанчалик ижодий ёндашаётганликларига аҳамият беради ва уларни рағбатлантириш мақсадида яхши чизилган нақшларни бутун синфга намойиш қилиб кўрсатади. Декоратив ишларнинг кўлами жуда кенг, у турли материалларни, буюмларни қамраб олади. Ҳар бир декоратив ишлар учун безак

$элементлари-ритм, симметрия, ранг сингариларни ифодалаш воситалари сифатида хизмат қилади. Ранг-декоратив ишларда энг асосий ифодалаш воситаларидан бири бўлиб, композиция мазмуни билан чамбарчас боғлангандир. Нақшларда ва безак ишларида ранглар ҳам ритмик асосда кетма-кет такрорланиб келиши мумкин. Бунда ранглар қарама-қаршилиги қонуниятларидан фойдаланилади. Декоратив ишларда аппликациядан кенг фойдаланиш мумкин. Аппликациялар танланган мавзунинг мазмуни ва композициясига мувофиқ текис сиртда, ярим ҳажмдор қилиб ишланиши мумкин. Шундай қилиб ушбу машғулотлар жараёнида ўқувчиларнинг ижодий топқирликлари ривожланади ва бадиий дидлари ўсади. ҲАЙКАЛТАРОШЛИК Ҳайкалтарошликда композиция мавзу асосида ва декоратив ҳайкалтарошликка бўлинади. Мавзу асосидаги ҳайкалтарошликда ўқувчилар жамоа бўлиб ўқитувчи томонидан тавсия этилган мавзуларда ҳайкаллар ишлайдилар. Бунда ўқувчилар тасвирий санъатнинг бошқа турларида орттирилган билим, кўникма ва малакаларига таянадилар. 3 Ҳайкалтарошлик машғулотларида лой ва пластилинга бадиий ишлов беришнинг ўзига хос усуллари мавжуд бўлиб, улар яхлит, алоҳида-алоҳида ва аралаш-лой ёки пластилин бўлакларига ишлов беришдан иборат бўлади. Ҳайкалатрошлик машғулотларида ўқувчилар лой ёки пластилинни думалоқлаш, босиб ялпайтириш, сиқимлаб чўзиш, ортиқча қисмларини махсус сидиргич ёрдами билан олиб ташлаш, стёк (ҳайкалтарошликда ишлатиладиган ёғоч пичоқча) билан ишлаш каби усуллар билан таништирадилар. Ҳайкалтарошликда коллектив ишларга ҳам эътибор бериб борилади. 3 Халезова Курочкин, Пантюхина-Болалар бо\часида болаларни лойдан буюм ясашга ыргатиш. Тошкент Ў қ итувчи 1998 йил$

Лойдан ва пластилиндан ҳайвонларнинг ҳайкалчаларини ясашга ўргатиш. Декоратив ҳайкалтарошлик- ҳайкалтарошликнинг ўзига хос турларидан бири бўлиб, у ўқувчиларга турли декоратив безакли рельефлар (қавариқ ҳайкалчалар) ва ўйинчоқлар ишлатиш орқали махсус билим ҳамда малакалар ҳосил қилади. Декоратив ҳайкалтарошликда ишлов бериш усулларининг соддалиги, шаклларнинг оддийлиги ўқувчиларда катта қизиқиш уйғотади. Декоратив ҳайкалтарошлик машғулотлари дастурнинг бошқа фаолият турлари билан боғлиқ ҳолда йўлсимон, тўртбурчак ичига нақш чизишни тўғри ўзлаштиришда муҳим аҳамият касб этади. Декоратив ҳайкаллар (майда пластика)дан кенг фойдаланиш болаларни ижодий ривожланишига катта таъсир кўрсатади. Лойдан ишланган ҳайкалларга безак берилгандан сўнг гуашь бўёғидан бўяш ва устидан лой қоплаш тавсия этилади. БАДИИЙ ҚУРИШ- ЯСАШ I - IV синфларда ўтказиладиган бадиий қуриш-ясаш машғулотлари ўқувчиларнинг ижодий қобилиятларини ривожлантиришга қаратилган бўлиб, бадиий-техник характерга эгадир. Ўқувчиларнинг бадиий қуриш-ясаш фаолиятлари кўпинча мазмунли, ўйин характерида ташкил этилади. Бадиий қуриш-ясаш жараёнида қўлланиладиган материаллар характерига кўра қуйидаги турларга бўлинади: -турмушда қўлланиладиган буюм ва нарсалардан (газламалар, қоғоз, картон, қутичалар, ипдан бўшаган ғалтаклар, гугурт қутичалари каби материаллардан)қуриш-ясаш; -табиий материаллардан қуриш-ясаш. 4 4 Эгамов Щ. Тыртинчи синфда тасвирий санъат дарслари. Тошкент Ў қ итувчи 1999 йил

Кийимларни газлама, қоғоз, картон ва ташландиқ материаллардан қуриш-ясаш серқирра иш бўлиб, у ўқувчилардан кўпроқ ижодий ёндошишни талаб этади. Ўқувчилар ана шу материалларга қўшимча ишлов бериш йўли билан турли ижодий ишларни амалга оширадилар. Мазкур материаллар таркибига табиий материаллардан қўшиб ишлатилиши машғулотларнинг янада қизиқарли бўлишини таъминлайди. Болаларни бадиий қуриш-ясашга ўргатиш. Турли катта-кичикликдаги ўйинчоқлар, гуллар, ниқоблар ва шу кабиларни тайёрлаш жараёнида ўқувчиларнинг тасаввурлари, фантазиялари, ижодий қобилиятлари янада ривожланади, кенгаяди. Ўқувчиларга намуна тариқасида турли уй ва ёввойи ҳайвонларнинг ўйинчоқ нусхалари, расмлари, диапозитивлари ёки жонли бурчакдан ҳайвонларнинг ўзларини олиб келиб кўрсатиб қўйиш тавсия этилади. Бадиий қуриш-ясаш машғулотларида ўқувчилар арча ўйинчоқлари, декоратив гуллар, декоратив аппликациялар ясайдилар ва улардан синф хонасини, йўлакларларни, сахнани безашда фойдаланишадилар.

O'xshashlar

Композиция

Композиция тарихини ривожланиши

Мустакил накш композицияларини тузиш

Накш элементлари асосида композициялар тузиш

Роспись услубидаги бажарилган маҳобатли рангтасвир композицияси бўлагини ашёда ишлаш