Gipsli rozetkadan tashkil topgan natyurmort - Tasviriy san'at - Referatlar

Gipsli rozetkadan tashkil topgan natyurmort

Yuklangan vaqt:

24.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

417.5 KB

Ko'chirib olish

Gipsli rozetkadan tashkil topgan natyurmort Reja: 1. Geometrik shakllarda yorug ` va soya, refleks, bliklarini, tus berish usullarini o`rganish. 2. Natyurmort kompozitsiyadagi hajmdorlikni, fazoviylikni ifodalash. 3. Natyurmortni yaxlit bir butunlikda tugallash. 4. Chiziqli va havo perspektivasini qo `llagan holda qalamchizgi va qoralamalar ishlashni o`rganish. 5. Kompozitsiyadagi hajmdorlikni, fazoviylikni ifodalash. 6. Gips rozetkadan tashkil topgan natyurmortni yaxlit bir butunlikda tugallash.

Chiziqli va havo perspektivasi haqida asosiy tushunchalar Perspektiva qonuni. Yosh rassonilarni narsani o `ziga qarab, xotira va tasavvurdan rasm chizishga o`rgatishda realistik tasviriy san’at qonun-qoidalarini nazariy asoslarini bilishlari kata ahamiyatga ega. Buyum tekisligida jismni haqqoniy tasvirlash uchun, uning bizga ko'rinib turgan qismi, undagi xos bo `lgan quyidagi barcha xarakterli jihatlari va xususiyatlarini tasavvur etishimiz lozim: 1. Konstruktsiya jihatdan tuzilishi 2. Nisbati; 3. Hajmi; 4. Materiallik xususiyati; 5. Fazoda joylashuvi. Atrofimizdagi bizni o `rab turgan barcha buyumlar tasviriy san’atning asosiy qonunlaridan biri bo’lgan perspektiv qisqarishga ega. Tasvirlanayotgan buyumlar, ushbu buyumning qaysi tomonidan tasvirlanishidan qat ’iy nazar (uzoqdan, yaqindan, yuqoridan, pastdan, to`g`ridan yoki chekkadan) chizuvchiga perspektiv o`zgarib ko`rinishini kuzatamiz temiryo’llari, simyog'ochlar va kenglikdagi boshqa shakllarning bizdan uzoqlashgan sari kichrayib, bir nuqtada tutashganini ko `rishimiz mumkin. Hayotda garchi bu o`zaro parallel bo`lgan relslar hech qachon uchrashmasalarda, perspektiva qonuniga binoan ularning bizdan uzoqlashgan sari bu holatni ko `rishimiz mumkin. Bu perspektiva qonuniga asosan sodir bo`ladi. Ko`chaning o`rtasidan ketaturib derazalar, ko`cha chetidagi daraxtlarga qarasak, ular xuddi qisqarib borayotgandek. Aslida esa ularning o’lchami o`zgarmaydi. Uzoq masofalarda juda kata hajmdagi jismlar ham kichrayib, noaniq belgilar, chiziqlar va bo'laklar shaklida ko `rinadi. Jismlarning bunday o`zgarishi ma’lum qonunlarga bo'ysunadi. Ushbu qonunlar insonning ko `rish qobiliyatiga, jismlarning masofa o`zgarishi jarayonida qisqarishi natijasida vujudga keladi. Bularni tasviriy san’atda perspektiva qonuni deb ataladi. Bizning jism haqidagi tasavvurlarimiz, o`sha jismni kuzatayotgan paytimizdagi shart-sharoitlar (masofa, hajm, havo o`zgarishi, yil fasli va boshq.)

asosida o`zgaradi. Jismlar shaklining ko`z o`ngimizda o`zgarishi perspektiva qonunlariga bo`ysunadi. Olisdagi jismlar shaklining perspektiv qisqarishi qadimdan ma ’lum bo`Iib, Uyg`onish davridayoq buyuk tasviriy san’at namoyandalaridan Leonardo da Vinchi o`zining “Tasviriy san’at haqida 3 kitob” nomli asarida chiziqli hamda fazoviy perspektiva qonunlari to`g`risida aytib o`tgan edi. Ushbu qonunning nazariy jihatdan rivojlanishi nemis rassomi va nazariyotchisi Albrext Dyurer nomi bilan ham bog'iiq. Masofa, jism masshtabining o`zgarishi, jismning ko`zdan uzoqlashishi bilan faqatgina uning kengligi va balandligi emas, balki chuqurligi ham o`zgaradi. Shuningdek jism balandligi va hajmi ham kenglikning o`zgarishi natijasida kichrayadi. Uzoqdagi narsalar xuddi yaqinlashib qolgandek va ularni ajratib turgan bo`shliq-masofa g`oyib bo`lgandek tuyuladi. Jismlar va ko`z o `rtasidagi masofa yanada ortganida jismlar bir-birlari bilan bir nuqtaga birlashib ketadi. Jism shaklini idrok etish perspektiv tasvirga nisbatan ko`proq oldindan ma’lum bo`lgan jism tuzilishiga bog'liq. Shu sababli, biz parallel chiziqlar olislashgani sari bir-birlari bilan qo`shilib ketganlarini ko`rsakda, ma’lumki, bizning ko`z oldimizda turgan parallel chiziqlar kesishishi mumkin emas. 6 rasmga qarang. Tabiatda vertikal yo `nalishga ega bo`lgan barcha narsalar (masalan, simyog`ochlar, daraxtlar, binolar va boshq.) rasmda ham vertikal ko`rinishda bo`ladi. Tabiatdagi barcha shakllarning rasmini chizishda ularni ufq chizig`iga nisbatan joylashuvini aniqlash muhimdir: shakllar ufq tekisligidan pastda, yuqorida yoki ufq tekisligi darajasida joylashganligini aniqlash lozim.

Fazoviy perspektiva deb buyumlarning fazo ( bo ` shliq ) ta ’ sirida o ` zgarib ( qisqarib ) ko ` rinishiga aytiladi . Fazo — tiniq muhitdir. Lekin, uning tiniqligi tabiatning turli hodisalari ta’sirida o`zgarib turishi mumkin. masalan: havo namligi, atmosfera bosimining o`zgarishi, havodagi chang-to `zoning ta’sirida havo bulutligi va boshqalar. Shuning uchun tasvirlanayotgan obyektning fazo bo `shlig`ida qay darajada chuqur joylashganiga qarab rang, nisbat, tus va undagi alohida bolaklarning (yaqqol yoki xira) ko`rinishlariga keskin ta’sir etadi. Fazo perspektivasi obyektni kunning qaysi vaqtida tasvirlanayotganligiga (ertalab, kunduzi, kechqurun) yil fasllari (qish, bahor, yoz, kuz,) hamda atmosfera o `zgarishiga (quyosh yoki bulut) qarab ham o'zgaradi. Frontal perspektiva yoki tasvirning to ’g’ridan ko’rinish perspektivasi. Ushbu perspektiva parallel narsalarning to’g’risidan (Frontal tomoni) tasvirlashda qo’llaniladi. Natyura tasvirni qog ’ozga joylashtirilganda gorizond chizigi qog’ozning markazidan pastroq yoki balandroqda ekanligi bilan harakterlanadi. Rasm chizganda frontal perspektivani tasvirlashda ko ’rsatish muammosini hal qilish uchun uninq

nazariy qonuniyatlarini bilish va havo perspektivasi bilan bog ’liq holda tasvirlash zarurdir. Frontal perspective, or one-point perspective. This is the perspective that results when one of the sides of the object is parallel (in a frontal view) to the ground plane. The vanishing point, always located on the horizon line, coincides with the point of view, which naturally places it more or less in the middle of the paper. For this very reason, frontal perspective fails when the object is drawn far from the vanishing point; in this case, it would be more logical to represent the object with oblique perspective. Qog ’oz markazida joylashgan to’g’ridan ko’rinishning chiziqli perspektivasi tasviri da uzoqlik aks etilgan, ammo tugallangan rasmda uning qisqarib ko’rinishi ko’proq aks etganligini ko’rishimiz The frontal nature of perspective with just one vanishing point does not require that this point stay in the center of the paper: it may move, but too much displacement will distort the image. Izometrik perspektivaning frontal perspektivadan farqi, u 120 0 o ’qlar atrofida quriladi.

Bazi qurish tahlillarida ushbu perspektiva afzal hisoblanib, uni “haqiqiy” ma’nosida ishlatadi. Bu arxitektura interierlarida xarakterli ekanini ko’rishimiz mumkin. Bugungi kunda kampyuter dasturlari ilmida keng foydalanilmoqda. Sanoat injinerligida va mexanika diagrammalarida izometrik tasvirlashning qismlari. Murakkab bo ’lmagan shakldagi gips naqshli rozetkaning qalamtasviri Gips naqsh rozetkasini tasvirlashdan asosiy maqsad talabalarni yuqori kurslarda murakkab elementli ob ’yektlarning shakllari va bo’rtma naqshlarini tasvirlay olishga o’rgatishning poydevori hisoblanadi. Qo`yilgan vazifani amalga oshirishda relefli ornamentni bajarish maqsadga muvofiq. Rozetkaning konstruktiv qurilishi va uni soya-yorug` tusini belgilash o`quvchilardan diqqat-e’tiborni talab etadi. Rozetka chizuvchilarga nisbatan ko`z balandligida och-kulrang fonda joylashtiriladi. o`quvchilar rozetkani yon tomondan kuzatib, ayrim perspektiv qisqarishlarning tasvirini ajarishlari maqsadga muvofiq bo'ladi. Naqsh rozetkasining umumiy shaklini bajarish jarayonida uning asosiy nisbatlari bo `yining uzunligiga hamda eni va chuqurligiga nisbatan to`g`ri belgilab olinishi muhim. Ustki qism shaklini tasvirlashda o'quvchilar shakllarning bir xil emasligini ko`radi. Bu ularni yanada har bir bo`lakni diqqat e’tibor bilan tahlil etishga yo`naltiradi. Haqqoniy tasvirlashning asosiy qonunlaridan biri geometric yoki islimiy naqshini tahlil etib, uning xarakterli bolaklari aniqlanib, bosqichma-bosqich tasvirlanadi. Qog `oz yuzasida juda engil chiziqlar bilan rozetka tomonlarining nisbatiga qarab qog`oz tik yoki yotiq holda qo`yiladi. Naqsh namunasining vertikal tekislikka nisbatan og`maligi, tomonlardan birining ikkinchisiga nisbati, perspektiv qisqarish va ufq chizig'ining qanday holda turishi chiziqli konstruktiv usulda bajariladi. Qurish bosqichini “Panjara” geometrik naqshli rozetka misolida ko’rib chiqamiz. Avvalo tasvirlangan ikki qismli zanjir elementi aniqlanadi. Buning uchun zanjiraning gips taxtasidagi eng yuqori va pastki qismi hamda chekka nuqtalari belgilanadi. Ma’lumki, ushbu rozetkaning tomonlari, burchak

graduslari bir-biriga teng va simmetrik. Shuning uchun uni teng ikkiga bo’lib o`tuvchi nuqtalardan gorizontal va vertikal to`g`ri chiziqlar o `tkaziladi o`tkazilgan vertikal ikki chiziq bir-biriga parallel bo`lsa, gorizontal chiziq ganch taxtasining yuqori va pastki gorizontal qirralariga parallel bo'lmagan holda o`z holicha o`tadi. Chunki, bu ikki to`g`ri chiziq talaba qaysi nuqtadan turib tasvirlayotganiga qarab perspektiv qisqarib boradi va ma’lum masofaga borib bir nuqtada uchrashadi (kesishadi). So`ng panjaraningqalinliklari belgilanadi va ular to`g`ri chiziqlar orqali birlashtiriladi. Bu vazifaning 2-bosqichi hisoblanadi. Keyingi bosqichlarda panjara tomonlarining burchaklari, tekisliklaming bir-biriga nisbatlari topiladi. So `ng rozetka bo`laklaridagi yorug` va soya, yarim soyalar yorug`lik manbaining tushishiga qarab qanday o`zgarishi aniqlanadi. Soya boshlang`ich bosqichda yengil shtrixlar asosida bajariladi. Rozetka bo`laklarining yorug va soyalarini hech qachon alohida-alohida ishlash yaramaydi. Tasvirlanayotgan har bir bo`lakni bir- biriga taqqoslagan holda barobar olib borish, tugallanganligi jihatdan bir-biriga muvofiq bo `lishi kerak. Ushbu amalning to`g`ri bajarilishi ish jarayonida qilingan xato va kamchiliklarni o`z vaqtida tuzatishga yordam beradi. Vazifada bosqichma- bosqich ish yuritish, ya’ni rozetkani qog`ozda to`g`ri joylashtirish, har bir bo `lakni konstruktiv chiziqli qurish va hajmlari ustida ish olib borish orqali biri ikkinchisini to`ldirib boradi. Gips rozetkaning tasvirini to`g`ri bajarishda o`quvchilar quyidagi qonun va qoidalarga amal qilishlari zarur: 1. Belgilangan ixtiyoriy qog `oz sirtida tasvirlanayotgan naturaning chekka qirralarini belgilangan holda kompozitsion to`g`ri joylashtirish. 2. Naturadagi shakllarning asosiy tayanch nuqtalarini belgilab, ulardan birining ikkinchisiga bo `lgan nisbatlarini perspektiv qonun-qoidalar asosida tasvirlash. 3. Shakllarni chiziqli konstruktiv ravishda qurish, naturada qo `yilgan asosiy bo`laklarni belgilash. 4. Tasvirlanayotgan shakllarning xarakterli xususiyatlaridagi tushuvchi shaxsiy soyalarni belgilash va alohida bo `Iaklarga ishlov berish.

5. Naturadagi barcha buyumlarni tus jihatdan yana bir bor ko `rib, qo`yilmadagi shakllarning xarakterini aniqlash va soya, yarim soya, yorug’, refleks joylarini aniqlash. Buyumni butun yaxlitlikka bo `ysindirish va vazifaga yakun yasash. KLASTER

TASVIRLASHNING ASOSIY QONUN-QOIDALARI. Perspektiva qonuni. Tasvirlanayotgan buyumlar, ushbu buyumning qaysi tomonidan qatiy nazar (uzoqdan, yaqindan, yuqoridan, pastdan, to ’g’ridan yoki chekkadan) chizuvchiga o’zgarib ko’rinadi. masalan, kubni u yoki bu tomonga burib, uning tomonlarini chizuvchiga o’zgarib ko’rinishini kuzatamiz. Buyumlarni tekislikda haqqoniy tasvirlashda rassom perspektiva qonuniga bevosita murojaat qiladi. bu holatni shunday ta ’riflash mumkin: «Tabiatdagi barcha buyumlar qanday shaklga ega bo’lmasin, perspektiv qonun va qoidalarg a bo’ysunadi», Perspektiv qonunlarni mukammal o ’rganib, har qanday buyumning ko’rinar va ko’rinmas tomonlarini to’g’ri tasvirlash mumkin. Perspektiva qonunlarining asosiy xususiyatlari shundaki, buyumlar qanday kattalikda bo ’lmasin, chizuvchidan uzoqlashgan sari va tekislikda qanday joylashganiga qarab perspektiv qisqaradi (9-10 rasmlar). O ’z navbatida perspektiv qonuni haqqoniy tasvirlash «alifbo» laridan bo’lgan « sura’at tekisligi», «buyum tekisligi», «ko’rish maydoni», «ko’rish nuqtasi», «ufq chizig’i» kabi qonuniyatlar bilan chambarchas bog’liqdir.

Surat tekisligi deb tasvirlanayotgan natyurmort, manzara, portret va hokazolar bilan rassom orasidagi bo ’shliqqa aytiladi. Fiziologik nuqtai nazardan qaraganda, yorug ’lik chizilayotgan buyumga tushib, rassomga u yoki bu buyumning shakli ko’rinadi. Shundan keyingina, rassom uni idrok etib tasvirlashga o’tadi. Surat tekisligi rassom bilan natura o’rtasidagi vosita bo’lib xizmat qiladi. Buyum tekisligi deb tasvirlanayotgan buyumning joylashgan tekisligiga aytiladi. Buyum tekisligi vazifasida stol, pol, er va boshqa chizish uchun bajariladigan moslama bo ’lishi mumkin. Ko ’rish maydoni bu chizuvchining tasvirlanayotgan buyumni ko’rish vaqtida qamrab olishdir. Rassom tasvirlanayotgan ob’ektning qancha uzoqlashib borgan sari uning maydoni ham kengayib boradi, bu esa tasvirlanayotgan ob’ektning hamma qismlarini aniq ko’rish va tasvirlashga imkon yaratadi. Lekin, ob’ektdan juda katta masofada turib ham, undagi hamma bo ’laklarni va xajmlarni to’laqonli tasvirlash ancha qiyin. Aksincha, tasvirlanayotgan ob’ektga yaqin masofada turib ham, ushbu ob’ektdagi hamma qismlarni ko’z bilan ilg’ab olish mashkul. Shuning uchun har qanday tasvirni bajarayotganda chamalash orqali masofani to’g’ri tanlay olish, ko’rish maydonini to’g’ri belgilash rassomdan mahorat talab etadi. Ko’p hollarda rassomlar tasvirlanayotgan predmet kattaligining 3 hissa ko’paytirilganiga teng masofada turib tasvirlaydilar. Masalan, inson qomatini to’laqonli tasvirlash uchun rassom naturadan taxminan 5-5,5 metrlar masofada turishi kerak. Ufq chizig ’i deb, ko’zimi balandligida o’tadigan nurga aytiladi. Buni aniqlash uchun qog’ozni olib uni gorizontal holatda ko’zimiz darajasigacha ko’tarib ufq chizig’ini aniqlashimiz mumkin. Buyum chizuvchiga uch holatda ko ’rinishi mumkin. 1. Ufq chizig ’idan yuqorida. 2. Ufq chizig ’idan pastda. 3. Ko ’zimiz nuri balandligida (ufq chizig’i balandligi darajasida). Ufq chizig ’i har doim ko’zimiz nuri balandligidan o’tadi. Agar biz yuqoriga chiqsak u biz bilan ko’tariladi, pastga tushsak ufq chizig’i ham pastda kuzatiladi.

Fazoviy perspektiva deb buyumlarning fazo (bo ’shliq) ta’sirida o’zgarib (qisqarib) ko’rinishiga aytiladi. Fazo – tiniq muhitdir. Lekin, uning tiniqligi tabiatning turli hodisalari ta’sirida o’zgarib turishi mumkin. Masalan: havo namligi, atmosfera bosimining o’zgarishi, havodagi chang-to’zonning ta’sirida va boshqalar. Shuning uchun tasvirlanayotgan ob’ektning fazo bo’shlig’ida qay darajada chuqur joylashganiga qarab rang, nisbat, tus va undagi alohida bo’laklarning (yaqqol yoki xira) ko’rinishlariga keskin ta’sir etadi. Fazo perspektivasi ob ’ektning kunning qaysi vaqtida tasvirlanayotganligiga (ertalab, kunduzi, kechqurun) yil fasllari (bahor, yoz, kuz,) hamda atmosfera o’zgarishiga (quyosh yoki bulut) qarab ham o’zgaradi.

Fazoviy perspektivada bir necha asosiy qoidalari mavjud bo ’ lib , ular quyidagilardan iborat : 1. Bajarilayotgan tasvir rassomga yaqin bo ’ lgan buyumlar yaqqol , uzoqdagilar esa umumiy ko ’ rinadi . tasvirda fazoni sezdirish uchun yaqin masofada joylashgan buyumlarni yaqqol , uzoqdagilarni esa umumiy tarzda tasvirlash kerak . 2. Fazo bo ’ shlig ’ ida ( kengligida ) joylashgan buyumlar chizuvchidan qanchalik uzoqda joylashgan bo ’ lsa , xira tusda ko ’ rinadi . Tasvirda fazoviy

perspektivani to ’ g ’ ri ko ’ ratish uchun uzoqda joylashgan buyumlarni ozroq engil oldingi qatordagi buyumlarni esa yaqqol tasvirlash kerak . 3. Yaqin masofada joylashgan buyumlar fazoda yaqqol hajmli bo ’ lib ko ’ rinadi , uzoqdagilari esa xiraroq ko ’ rinadi . tasvirlashda ham ushbu tartibga rioya qilmoq zarur . 4. Chizuvchidan uzoqroq joylashgan buyumlar , atmosfera bosimi ta ’ sirida siyohrang , havorang va och tusda ko ’ rinadi . fazoviy perspektivani yanada kuchliroq ko ’ rsatish uchunyaqin masofadagi yaqqol ko ’ rinib turgan buyumlarni aniqroq chizgilar bilan , uzoqdagilarni esa ochroq tusda tasvirlash mumkin . 5. Oldingi qatorda joylashgan buyumlar haqiqiy o ’ z tusida ( rangida ), uzoqdagilari bir xil bo ’ lib ko ’ rinadi . Fazoviy perspektivaning bu qonuni rassomdan oldingi masofada joylashgan buyumlarni yaqqol , uzoqdagilarni esa umumiy tarzda xiraroq qilib tasvirlashni talab etadi . Fazoviy perspektivaning ushbu qonuni-qoidalariga rioya qilish talaba uchun muhimdir. Yuqorida ko ’rsatib o’tilgan qoidalar talabaning qanday vazifa bajarishidan qat’iy nazar (portret, natyurmort, manzara va hokazo) kuzatilishi mumkin. Buyumlarni tasvirlashda yorug ’ va soyalar katta ahamiyatga ega naturaga qo’yilgan buyumlarga yorug’lik tik tushsa ularning tasviri shunchalik yaqqol ko’rinadi. Aksincha chetdan tushayotgan yorug’lik buyumga umumiy tarzda tushib bajarilayotgan tasvirni xiraroq bo ’lishiga olib keladi. Yorug’lik bir buyumdan urilib (sinib) ikkinchisi va uchinchisiga tushishi mumkin. Bu hol tasvirlanayotgan buyumlardagi yorug’ va soyalar majmuasini tashkil etadi. Ular quyidagilardan iborat: a) yorug ’lik; b) soya; v) yarim soya; g) aks yorug ’lik; d) yaltiroqlik. Rassomlar uchun kerak bo ’ladigan turli hom-ashyolar: qattiq-yumshoq qalamlar, qo’rg’oshinli qalamlar, ko’mir qalamlar. 1. Qalamlar 2. Qalamlar uchun yog ’ochli idish 3. Olti burchakli qalamlar

4.To ’rtburchakli qalamlar 5. qo’rg’oshinli qalamlar 6. Yelim 7. “barcha turdagi” qalamlar. Sodda geometrik shakllar Bazi sodda geometrik shakllarga prizmalar, slindirlar, kublar, sharlar va boshqalar. Ko ’plab murakkab qurilmalar ushbu sodda buyumlardan tashkil topgan. Ularning tasvirini ustalar tomonidan tahlil qilinib, qoidalar asosida chiziladi. Ushbu bitta sodda element tushunilgandan so’ng bir necha ko’plab elementlar tasvirlari bajariladi. Bu jarayon konstruksiya deb ataladi va natyurmort muvafaqiyatli tasvirlashda amaliy ko ’nikma bolib xizmat qiladi. Ko ’pyoqlar, Lorenzo Sirigati (Amaliy perspektiva-1596). Sodda buyumlardan eng murakkab ko ’pyoqlikargacha bo’lgan jismlar nisbatlarining ko’rinishi. SHARNING QALAMTASVIRINI BAJARISH Gips geometric shakllarning qalamtasviri ham oddiydan murakkabga usulida amalga oshiriladi. Bunda, o `quv dasturlarida belgilangandek, gips geometrik shakllarni tasvirlash muhim. Bu shuning uchun zarurki, bizni o `rab turgan buyumlaming barchasi geometric shaklga ega (shar, kub, prizma, konus, silindr va hokazolar). Shakllar tarkibining gipsdan bo ’lishining asosiy sababi - ular aksariyat hollarda sun’iy yoritqichlar bilan yoritilib, o `quv-mashq maqsadlarida foydalaniladi. Yorug`-soya majmuasi (yorug`, soya, yarim soya, refleks, shaxsiy va tushuvchi soya, yaltiroqlik) oq buyumlarda yaqqol ko`rinadi. Bundan tashqari, oddiy qora qalam vositasida shakllarning tus munosabatlarini topish talabani tartib bilan ishlashga o `rgatadi. Eng muhimi, dasturda ko`rsatilgan murakkab vazifalarni (me ’morlik bo`lagi, gips naqsh elementi, inson portreti va gavdasi) bajarishda oddiy geometric shakllar, tekisliklar zamin bo`lib xizmat qiladi. Sharning qalamtasvirini bajarish mashqlari asosida talaba sferik sirtlardan tashkil topgan buyumlaming kenglikdagi fazoviy holati, yorug `-soya munosabati va o`zaro nisbatlari kabilar haqida to`la ma ’lumotga ega bo`ladi. Sharning rasmini chizish bilan parallel ravishda talaba ushbu shakllar nusxasini simdan yasab olishi va buyum tekisligida turli holatlarda qo `yib ko`rib, uning joylashish, konstruktiv tuzilishi, perspektiv qisqarishi, shaklning ko`rinar va

ko`rinmas tomonlarini yaqqol tasavvur etishi hamda o`z bilimini yanada chuqurlashtirishi mumkin. Bu usul sharni tasvirlashda talabaga yengillik tug`diradi. Chunki bir shakl ikkinchi shaklni to `sib turganda ularning joylashgan yeri, birlashgan joylari (burchaklari), o`zaro nisbatlari yaqqol ko`rinadi. Auditoriya mashqlari bilan bir qatorda, uyda ushbu geometrik shakllar namunasini vatman qog`ozidan yasab olib, ularni alohida va ikki, uch, to`rt buyum ishtirokida turli kompozitsiyalar tuzib tasvirlash ham muhim. Sharning turli rakurslarda qo `yish va yoritish orqali chizuvchining fazoviy va hajm borasidagi bilim hamda tasavvurlari rivojlanadi. Rasmlardagi sharni tasvirlash 4-bosqichda metodik ketma-ketlikda olib boriladi. Bunda ularning o `zaro munosabatlarini tasvirlashda yordamchi chiziqlar o`tkazib, ish yuritish metodiga, perspektiva qonunlariga asoslanish kabilarni ko `rishimiz mumkin. Geometrik shakllami tasvirlashda ularni oddiydan boshlash kerak, so`ngra sekin-asta murakkabroqlariga o`tiladi. Shar tuzilishining ahamiyatli, o `ziga xos tarafi shundaki, uning yuzasidagi barcha nuqtalar bir nuqtadan - markazdan bir xil o`lchamda tarqaladi. Bizni o`rab turgan borliqdagi ko'plab jismlar masalan, mevalar, sabzavotlar sport to`plari va boshqalar shar yoki sharsimon shaklga ega. Odam boshining tepa qismi, miya qutisi ham sharsimon shaklga ega. Boshning pastki qismi suyaklari esa mukammal shakllaridan tashkil topgan. Bunday shaklning tuzilishini idrok eta olish muhim hamiyatga ega. Sharning faqat bitta yuzasi bor va uning chegarasi mavjud emas; shar aylananing o`z diametri — aylanish o`qi bo`yicha aylanishi natijasida hosil bo`ladi, shuning uchun unga qaysi nuqtadan qaralmasin uning shakli, konturi va ko`rinib turuvchiyuzasi o`zgarmaydi va doimo aylana ko`rinishida bo`ladi. Sharning chiziqli tasviri faqatgina aylanani to`g`ri chizishdan iborat bolsada, shar shaklining hajmli modelini yorug`-soya asosida tasvirlash eng qiyin vazifalardan biridir. Shar chizishda vorug’ va soya yordamida jismning hajmi qay darajada tasvirlash imkoniyati borligini bilish kerak. Rasmdagi yorug` joylar — yorug`lik ko`proq tushgan joylarni, to`q joylari esa uning eng keng joyida- ekvatorida bo`ladi.

Ularning oralig`ida esa, ya’ni yorug`lik o`tkir burchak ostida tushgan joylarda yarimsoya hosil bo ’adi. Bunda yorug`lik ma’lum miqdorda qaytadi va soya hosil bo`ladi. Ushbu soya jism yuzasining soyadagi qismi shaklini xarakterlaydi. Shuningdek, tushuvchi soya degan tushuncha ham mavjud. Shar shaklini yorug`lik va soya munosabatlari asosida tasvirlash jarayonida yorug`lik qayerdan va qanday tushayotganligini, jism yuzasining qaysi qismi yorug’lik manbaiga eng yaqin joylashganini, o`sha yuzani qay darajada yoritishini, yorug’likning tugashi va soyaning boshlanish joylarini, hamda soya hosil bo'lish sabablarini tasavvur etish kerak. Shar shaklini yorug` soya vositasida amalga oshirish ham geometrik shakllar, masalan kub, trapetsiya shakllari asosida olib borilganda uning hajmliligini ko`rsatish ancha engillashadi. Yorug` va soya munosabatlarining turlicha bo`lishiga sabab shundaki, yorug`lik eng yaqin yuzadan uzoqlashgani sari kamayadi va asta-sekin yorug`likdan soyaga o`tib boradi. Shu sababli ham shardagi yorug`lik-soya munosabatlari murakkab va tasvirlash ham ancha mushkul. Shar shaklini chizishda ayniqsa shar yuzasiga yorug `liktushayotgan bo'lsa, uning chegaralarini va orqa fonni tasvirlash murakkab ishdir. Bunday holatda shar yuzasining chegarasi ko`rinmaydi va kontur ko`zdan g`oyib bo`ladi. Rasm chizishni boshlash uchun dastlab qog`ozda uni kompozitsiya jihatdan qurib olinadi. Shuningdek, rasm chizish jarayonida metodik ketma-ketlikka rioya qilish kerak. Avval shaklni yengil soya tasviri bilan, so`ngra esa butun shakl bo`yicha aniq yorug` va soya munosabatlarini to`g`ri taqsimlash orqali (yorug`lik tushuvchi yuzalarni taqqoslab) chizish lozim. Ish davomida sharning yorug `lik tushmaydigan, ya’ni soya qismiga to`g`ri ishlov berilganda tasvir relefi yanada to'qroq tusda bo`lishi mumkinligini yodda tutish kerak; bunda yorug'likning qaytish darajasi soyadan yorqinroq, ammo yorug`lik tushuvchi yuzadan to'qroq bo'lishi kerak. Sharga yorug`likning qaysi nuqtadan tushishiga qarab, u to`sib turgan yerlarida tushuvchi soyalar hosil bo`ladi. Mavzuni mustahkamlash uchun, kub va shar ishtirokida tuzilgan qo'yilmani qalamtasvirini bajarish maqsadga muvofiq. Bunda orqa fonga uncha katta e’tibor berilmaydi.

Adabiyotlar: 1.Boymetov B. Qalamtasvir. Darslik “Musiqa” nashriyoti -2006. 20-24- betlar 2. Халилов Р. Рисунок, Издательство «Навруз» -2013. 28-bet 3.Paul Thomas, Anita Taylor. Drawing, London-2011. 2-20-229-230-bet 4. Boymetov B «Qalamtasvir» Pedagogika institutlari va universitetlari talabalari uchun o’quv qo’llanma. Toshkent, 2010. 24-25 betlar 5. Tojiyev B, Mahkamova S. “Qalamtasvir” (dastlabki saboqlar). Metodik qo’llanma. Toshkent, 2013. 18-19 betlar 6. Brington Barber “Full course of the drawing”, Barselona-2014. 29 betlar

O'xshashlar

Mato burmalari fonida gipsli geometrik jismlardan tashkil topgan natyurmort

Geometrik shakllar va jismlardan tashkil topgan natyurmort

Uy-ro`zg`or buyumlaridan tashkil topgan murakkab bo`lmagan natyurmort

San’at atributlaridan tuzilgan natyurmortning qalamtasviri

O‘tirgan holatdagi inson qomati kompozitsiyani tasvirlash