Xorazmda antik qal`alarning vujudga kelishi - Tarix - Referatlar

Xorazmda antik qal`alarning vujudga kelishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

36 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Xorazmda shaharsozlik madaniyati Ko`zaliqir. 2. Qal`aliqir. Oybug`ur qal`a. 3. Tuproqqal`a va boshqalar.

www.arxiv.uz Xorazm vahosida ilk shaharlarning vujudga kelishi miloddan avvalgi VII – V I asrlarga to`g`ri keladi. Antik hsaharlar suv havzalari bo`ylarida, davlat chegaralari hududlarida iqtisodiy, ma`muriy, madaniy va harbiy markaz sifatida vujudga kelgan. Antik qal`alarning vujudga kelishi va rivojlanishida sug`orma dehqonchilikka o`tish va irrigatsiya inshoatlarining qurilishi savdo va hunarmandchilikning rivojlanishini muhim rol o`ynagan. Qadimgi Xorazm vohasidan topilgan ilk shahar qal`alardan Ko`zaliqir, Qal`aliqir va Oybo`g`ir qal`alardir. Antik davr Xorazm tarixida iqtisodiy va madaniy hayotning ancha rivojlangan davri bo`lib, bu davrda shahar qurulishlari keng shakllanadi. Bu davrning katta va mashhur qal`alaridan Jonbosqal`a, Quyqirilgan qal`a, Qo`rg`oshin qal`a, Tuproqqal`a, Oybug`ur qal`alar hisoblanadi. Jonbosqal`a miloddan avvalgi IV asrga oid bo`lib uning hajmi 200x170 m. to`g`ri to`rtburchakli qalinligi 5 m. balandligi 2 – 10 m. devor bilan o`rab olingan. Qal`aga kirish uchun bitta darvoza bo`lgan. Darvoza devoir va devorda ikki qatorli shinaklar joylashgan. Darvoza murakkab qurulma bilan mustahkamlangan. U shahar devoridan ancha oldinga chiqib, uning tuzulishi bir necha aylanma yo`lakdan iborat. Shahar darvozasidan qarama – qarshi tomonga 30 m, kenglikda ko`sa o`tgan bu ko`cha shaharni ikki mahhallaga ajratgan va shaharning shimolida joylashgan ibodatxonaga olib boradi. Devor minoraga ega emas. Shahar mudofaasida butun shahar aholisi qatnashgan. Qo`y qirilgan qal`a – aylana shaklida bo`lib, aylanasi 80 m, qalinligi 5 m. devor bilan o`rab olingan. 9 minoraga ega. Qal`a markazida ikki qavatli silindr shaklida uy joylashgan, uning aylanasi 42 m, S. P. Tolstoyning fikricha, sayyoralarni kuzatadigan joy bo`lgan. Yodgorlikdan suyaklarni saqlaydigan, loydan qilingan ostadonlar ko`plab topilgan. Ostadon va uning qismi hamda qopg`og` odam haykalchalari bilan bezatilgan. Bu yodgorlikdan miloddan avvalgi III – II asrda oid qadimgi Xorazm yozuvi bo`lib, u oromiy yozuvida tush bilan

www.arxiv.uz yozilgan. Bu obida ibodatxona yoki Xorazm zadagonining saroyi bo`lishi mukin. Xorazmning gullab – yashnagan davrga to`g`ri keladi. Tuproq qal`a. (Shovot tumani hududida joylashgan) Qal`ani tekshirish ishlari 1958 – 60, 1979 – 80 yillarda olib borildi. Shahar aylana shaklida bo`lib, uning hajmi 260 m, ichki devoir tomonidagi umumiy maydoni 4 gektar. Mudofaa devoir bilan o`rab olingan, hozirgacha saqlanib qolgan devorning balandligi 0,7.3 mni tashkil qiladi. Devorda yarim aylanali burjlar (24 ta) saqlanib qolgan, ular orasidagi masofa 22 – 30 m, devorga yaqin joydan 32 – 42 m handak o`tgan. Shaharning qurilishi va rivojlanishi miloddan avvalgi IV – III asrlar bilan belgilanadi. Oybug`ir qal`a - bu yodgorlik Shumaynaydan 41 km. Shimoliy – g`rabda joylashgan. Qal`a 1946 yilda o`ragnilib, miloddan avvalgi IV, milodiy I asr bilan belgilanadi. To`g`ri burchakli bilan, umumiy maydoni 10 ga. Yodgorlikning uch tomonidagi devorlari yaxshi saqlangan. Sharqiy devor uzunligi – 120 m, shimoliy – 412 m, g`arbiy paxsa devorining balandligi 6.1 m, qurilgan burjning o`rni saqlanib qolgan. U devordan 5,6 m, devor bilan burj o`rtasidagi masofa 48 – 53 m, qal`aga kirish joyi g`arbiy devor o`rtasida joylashgan. arxeolog M. Mambetullayev qal`aning vujudga kelishi, tarixini uch davrga bo`ladi: Miloddan avvalgi V – III asrlar, Miloddan odiy I – IV va XI asrlar. Ayoz qal`a – Sulton Uvays tog`i yaqinida joylashgan. U ikki qatorli devor bilan o`rab olingan. U harbiy ahamiyatga ega inshoat bo`lib, milodiy II- IV asrlarda bunyod etilgan. Bu qal`a Xorazmning tashqi xujumlardan himoya qilishda katta rol o`ynagan. Bundan tashqari milodiy II asrga oid Ayoz qal`a – 2- 3- ham topilgan. Bu yodgorliklar ham ixcham va mustahkam qilib qurilgan va mudofaa ahamiyatiga ega bo`lgan. Qirqqiz tepa – Xozaraspdan shimoli – g`arbda joylashgan. U to`g`ri burchakili bo`lib, umumiy maydoni 75x95 m. tepaning shimoliy – g`arbiy burchagida katta bo`lmagan tepalik bo`lib, uning balandligi 2,5 m, hajmi esa 25x30

www.arxiv.uz m. bu shahar arki ham bo`lgan. Uning rivojlanishi miloddan . av. IV – II asrlarga oiddir. Olma otishgan yodgorligi xiva shahridan 18 km Kattabog` qishloq kengashi hududida joylashgan. Shahar to`rt burchak shaklga ega bo`lib, uning kengligi 170 m. Yodgorlikda arxeol;ogik tekshirishlar olib borilmagan. Yodgorlikning ustki qismida saqlanib qolgan spol siniqlariga qarab, uning vujudga kelishi milodning I – VIII asrlariga oiddir. Xorazmning antik davr shaharlari juda puxta, qurilgan. tashqi ko`rinishining bir xilda bo`lishi, geografik joylashishi, mudofaa inshoatlarning mustahkamligi, bilan ajralib turadi. Bu inshoatlarqadimiy xorazmliklarda qurilish san`atining, me`morchilikning, muhandischilikning yuqori darajada rivojlanganligidan dalolat beradi. Mustahkam va go`zal inshoatlarni bunyod etilishi Xorazm aholisi ishtirok etgan. Yirik qal`alarni barpo etish uchun ko`p kuch, mablag` zarur edi. Fa qat boy, mustaqil, qudratli, davlat bunday ishlarni amalga oshirishi mumkin edi. Miloddan . av.IV – I asrlarda Xorazm shunday quldorlik davlatlardan biri bo`lgan. Miloddan odning I – IV asrlarida Xorazm vohasi shaharlar rivojlanishi bilan bir qatorda hunarmandchilik, savdo – sotiq ishlari keng taraqqiy topgan. Miloddan odning IV – V asrlarida O`rta Osiyoda, shu jumladan, Xorazmda ham jamiyat ichki ziddiyatlarining kuchayishi, ko`chmanchi qabilalarning tez – tez xujumlari, o`zaro urushlar natijasida shahar madaniyati inqirozga uchraydi. Gullab yashnagan shahar, qal`alar, dehqonchilik vahalari xarobaga aylandi. Xullas, Xorazm vohasida qum, sahrolar bag`rida shu kungacha saqlanib qolgan xarobalar, ko`xna obidalar bu fikrni tasdiqlaydi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T., “O`zbekiston”, 1997. 2. Karimov I.A. Xivaning 2500 yilligiga bag`ishlangan tantanali marosimda so`zlagan nutqi. Xalq so`zi, 1997, 22 oktabr. 3. Beruniy Abu Rayhon. Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar. T., 1968. 4. Булатов В.А.Ноткин И.И.Архитектурние памятники.Хива. T ., 1963. 5. Hasanov X. o`rta Osiyolik geograf va sayyohlar. T., 1964.

O'xshashlar

Ibtidoiy jamiyatda dinning vujudga kelishi

Makedoniyalik Aleksandr davlatining vujudga kelishi va parchalanishi

Bayramlarning vujudga kelishi o’zbek xalq bayramlari tarixidan

Ma`naviy madaniyatning vujudga kelishi (Ibtidoiy jamiyat tarixi)

Arab yozuvining vujudga kelishi, rivojlanishi va uning turlari