logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tarix
  4. XIX asr oxiri XX asr boshlarida Avstriya - Vengriya

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Avstriya - Vengriya

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48 KB
Ko'chirib olish
www.arxiv.uz Reja: 1 . XIX asrning oxirida Avstriya - Vengriya iqtisodiyoti va XX asr boshida sanoat yirilashuvi va o`sishi 2 . Avstriyada milliy ziddiyatlar va ozodlik kurashi 3. Avstriya - Vengriyaning tashqi siyosati. 4. Urush arafasida Avstriya - Vengriya www.arxiv.uz XIX asrning oxirida Avstriya - Vengriya iqtisodiyoti va XX asr boshida sanoat yirilashuvi va o`sishi Gabsburglar sulolasi Avstriyada XIII asr ( 1282 yil ) dan beri hukmronlik qilgan . Bu davrda Avstriyaga Chexiya va g`arbiy Vengriya qaram edi. XVIII asrga kelib butun Vengriya , Transilvaniya, Xorvatiya, Banot, Slavakiya , Bosniya , Buxavina , va Polshaning bir qismi bosib olindi. XVIII asr oxirida Avstriya inqilobiy Fransiyaga qarshi kurashdi. 1804 yilda Frans II o`zini Avstriya imperatori deb e`lon qilgan. Napaleonga qarshi koalitsiyalarda qatnashdi , ammo yengildi.( 1809 yil Vagram ) va Triset, Istriya , Kraynya Slovakiya Gabsburgdan ajraldi. Hatto Frans II qizi Mariya - Luizani Napolionga berishga majbur bo`ldi. ( 1810) va 1812 yil Fransiya bilan bitm tuzdi. Napoleonning mag`lubiyatidan so`ng Avstriya yanada kuchayib ketdi. Oldingi yerlarini qaytarib oldi. 1848 1849 yillar inqilobi davrida Gabsburglar monarxiyasi o`z qudratini saqlab qoldi. Milliy masala hal etilmadi. Inqilob yengildi. 1867 yilda avstriya hukmron doiralari Vengr pomeshchiklari bilan bitim tuzib ( Vengriyaga mustaqillik berib ) dualistik Avstriya - Vengriya konstitutsion monarxik byurokratik davlatini tashkii etdi. Avstriya hukmdori endi Avstriya- Vengriyaning imperatori bo`lib qoidi. 1879 yilda Avstriya Vengriya , Germaniya ittifoqi, 1882 yil " Uchlar ittifoqi" ( Avstriya- Vengriya , Germaniya , Italiya ) tuzildi. Bu shartnomalar avvalo Rossiya va Fransiyaga qarshi tuzilgan edi. XIX asrning 60 -70- yillarida Avstriya -Vengriya Yevropadagi eng qoloq mamlakatlardan biri edi. Feoda! ishlab chiqarish munosabatlari hukmronligi sanoat taraqqiyotini sekinlashtirdi . XIX srning 90 -yillarida ham hali agrar davlatligicha qolgan , aholining 2 \ 3 qismi qishloqlarda yashar, dehqonlar ustidan pomeshchiklar hukmronligi saq-lanib qolgan edi . Avstriya -Vengriyaning turli hududlarida rivojlanish turlicha bordi . Masalan, Chexiya bilan Qo`yi Avstriya sanoati ko`proq rivojlangan bo`lsa , Galitsiya , Bukovina va boshqa hududlarda rivojla-nish sust kechdi. 70 -90 -yillarda Chexiyada cho`yan eritish yuqori o`rinda www.arxiv.uz turdi . Imperiyada olingan cho`yanning 86% I Chexiyaga to`g`ri kelardi, temir yol qurilishi tezlashdi . Qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi sanoat tarmoqlari: laviagidan , qand ishlash , vino qaynatish , pivo pishirish tarmoqlari mamlakat iqtisodiyotida katta rol o`ynardi . Chexiya imperiya to`qimachitik sanoatining markazi edi. Mamlakatda 134 ta yirik ip gazlama fabrikasining 67 tasi Chexiyada edi . Chexiya Gabsburglar dinastiyasining eng rivojlangan sanoat markaziga aylanib bordi . 1867 yilda tuzilgan Avstriya - Vengriya bitimi Vengriyaning iqtisodiy rivojlanishi uchun ma`!um darajada turtki bo`ldi . Vengriya ko`miri bazasida sanoatning metalurgiya va metall ishlash tarmoq-lari rivojlana boshladi. Lekin , Vengriyaning asosiy sanoat tarmog`i oziq-ovqat sanoati bo`lib qolaverdi . 1898 yilda Vengriyaning un tortish , vino pishirish, qand va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishdagi hissasi 47,3 % edi. Avstriya -Vengriya iqtisodiy ko`proq chet el kapitaliga ( nemis , ingliz . fransuzlarga ) qaram edi. XX asr boshiga kelib ham Avstriya - Vengriyada sanoat rivojlani-shi Yevropadagi ilg`or mamlakatlardan orqada edi . 1905 -1907 yillarda aholi jon boshiga AQSH da 4,87 t, Germaniyada 3,36 t, ko`mir qazib chiqarilgan bo`lsa Avstriya Vengriyada 0,8 t. ko`mir qazilgan . Cho`yan AQSH da 350 kg , Germaniyada 168,5 kg , Avstriya -Vengriyada esa 29,6 kg .ni tashkil etgan xolos. Shunga qaramay , Qo`yi Avstriya va Chexiyada sanoat yiriklashu-vi va monopoliyalar vujudga keldi. 1912 yilga kelib yirik korxonalarsoni 0,50 % ga oshdi. Aksionerlik jamiyatlari 1885 yildagi 380 tadan 1910 yilda 587 taga etdi . 1912 yilda 200 ta kartel bor edi . Kapital jamg`arishda Vena banklari : Milliy bank ," Kreditansh-talt" va boshqalar sanoat , qishloq xo`jaligi , aloqa va boshqa sohalarni nazorat qilgan. Ammo mavjud resurslardan foydalanish yomon darajada , aloqa yo`IIari yomonligi savdo va yuk tashishda muammo to`g`diraredi. Germaniya va Fransiyaning moliya magnatlari hukmron edilar. Masalan , Germaniyaga " Simens " ekektronika , to`qimachilik , oynasozlikda , www.arxiv.uz Fransiyaga temir yol , ko`mir, cho`yan zavodlari , " Shkoda " korxonalari qarashli edi. Imperiyadagi qadimgi viloyatlar: Vengriya , Gaiisiya , Serbiya , Xorvatiya , Slovakiya , Bosna - Gersogavina va boshqalar yarim mustamlaka bo`lib , ularning boyliklari Avstriya - Vengriya banklarini boyitardi. 60 -70- yillarda Avstriyada iiberallar partiyasi hukmronlik qilardi. Shu yillarda bir qancha burjua islohatlari o`tkazildi. Auersperg huku-mati (1871 - 1879) Vatikan bilan tuzilgan konkardatni bekor qildi. (?Con- ^arcfat kuknmat bitan ^Ritn papasi o`rtasida tuzitQan sfiartnoma ). Fuqarolar nikohi joriy qilindi , ruhoniylarni muallimlik huquqlaridan mahrum etdi . 1873 yil saylov reformasi o`tkazildi. Deputatlar 203 tadan 353 taga oshdi , Kuriya -kuriya bo`lib saylash joriyetildi: Avstriyaning hamma aholisi to`rtta kuriyaga bolingan edi : 1 . Yirik yer egalari, 1\53 2 . Savdo palatasi ( yirik sarmoyadorlar), 1\24 , 3 . Umum - shahar kuriyasi , 1\4000 , 4 . Qishloq jamoalari kuriyasi 1M2000 ga bo`limdi . Avstriyada milliy ziddiyatlar va ozodlik kurashi . Avstriya - Vengriya imperiyasini tuzish to`g`risidagi 1867 yil bitimidan keyin avstris millati uzil-kesil tarkib topdi. Aholining 50 mlmnidan 30 mln o`z huquqlari uchun qahramonona kurashgan slavyan xalqi bo`lsa ham avstris millati ikki davlatdan iborat yagona monarxiyada hukmron bo`lib qoldi . Chexiya yerlarida milliy kurash anchagina keng quloch yoydi. Chexiyani avtonomiyadan tamomila mahrum qilgan 1867 yil konstitutsiyasi, Vena hukmdorlarining markazlashtiruvchi siyosati chex yerlarida norozilikka sabab bo`ldi . Chexlar harakati ikki oqimda : dvo-ryanlarga ko`z tikkan Palatskiy va Rigir boshliq keksa Chexlar 1 -oqim , aka -uka Gregramlar va sladkovskiy boshliq yosh chexlar - 2-oqimga bo`linib , chexlar siyosiy huquqlar berifishini talab qildilar. Hukumat ta`qib choralarini kuchaytirib , 1868 yilning 7 oktabrda qamal hoati joriy qilindi. Chexlar harakati kuchayib ketdi .Chexlarning milliy harakati bilan bir qatorda polyaklar harakati ham katta rol o`ynaydi. Bu harakat www.arxiv.uz maktablarda plyak tilini o`qitishni, mamlakatni boshqarishda avtonomiya berilishini , Galitsiyada mustaqil polyaklar ma`muriyati joriy qilishni talab etdi . Galitsiyada ukrain aholisi ham milliy zulm ostida kun ko`rdi. Avstriya hukumati Galitsiyadagi hukmron sinf bilan polyak pomeshchikla-ri bilan bitim tuzib , o`lkani idora qilishda ularga rahbarlik rolini berdi. Ukrain dehqonlari , kosiblari , ziyolilar tobora kuchayotgan zulmga qarshi kurashdilar , norozilik namoyishlari uyushtirdilar. 1867 yil bitimidan keyin Vengriyada ssssiyosiy kurash boshlani ketdi. Bunga sabab , Avstriya - Vengriya bitimi Vengriyaning o`z ichida siyosiy mustaqillikni qonunlashtirgan bo`lsa ham , lekin aslida , ikki davlatdan iborat yagona monarxiyada hukmronlik vaziyatini saqlab qolgan edi. Vengriyada 1868 yil 30 noyabrda " Millatlar haqida " qonun qabul qilindi . Bu qonun aslida Vengriya hududida yashovchi slavyan xalqlari bilan ruminlarni oddiy siyosiy huquqlardan mahrum etgan edi. Faqat madyar tili davlattili deb e;lon qilindi. Madyar ( vengr tili). XIX asrning so`ngi o`n yilligida milliy zulm kuchayib , Zakarpateyadagi ukrain aholisi vengrlashtirildi . Ukrainlar Avstriya -Vengriyaga qarshi namoyish qilib chiqdi. Xorvatiya ham Avstriya - Vengriya zulmi ostida edi . Bu yerda 1848 yil xotiralarining ta`siri kuchli edi , 1868 yilda yangi bitim tuzilib, Xorvatiya o`z parlamenti ( sobori ) va Xorvat bankidan iborat mustaqil ijrochi hokimiyatga ega bo`lish imkonini berildi . Lekin bu bitim Xorvatiyaning Vengriyaga qarqmligini o`zgartira olmadi . Xorvatiya byudjetining 56 % Vengriyaga o`tkazilardi. Xorvatiya doim xarbiy va " favqulotdda " holatda turardi , aholi noroziligi qattiq ta`qib bilan bostirilardi . Slovyanlar ham vengirlar zulmi ostida edi . 60 -yillar oxirida slovaklar 1848 yil inqilobida qo`lga kiritgan barcha huquqlaridan mahrum bo`ldilar . 1867 yil bitimidan so`ng Slovakiyada ha vengrlashtirish siyosati olib borildi . Slovaklarning milliy ozodlik harakati kuchayib ketdi . Avstriya - Vengriyadagi gabsburglar monarxiyasi xalqlar zindoni edi. 1890 yili Vena kelishuvining barbod bo`lishi bilan milliy harakat yanada kuchaydi . Bazeni hukumati ( 1895 - 1897 ) hatto chex tiliga davlat maqomi www.arxiv.uz berishga majbur bo`ldi ( 1897). Ammo nemis shovinistlari turli yo`llar bilan bunga to`sqinlik qilardilar.... Bazening vorisi gauch ( 1898 -1899) til to`g`risida qonunni bekor qildi . Endi navbat chex deputatlariga o`tdi. Kerber hukumati ( 1900-1904) Chexiyani chex va nemislar rayoniga bo`lmoqchi edi , ammo " yosh chexlar" suron ko`tardilar, til tengligi talab etildi. Parlament ishi barbod bo`ldi. Hech ish qila olmagach Kerber isteToga chiqdi.Galitsiya polyak - ukrain munosabatlari keskinlashdi . Italiyaning Tirol viloyati ularga qo`shildi. Vengriya seymi mustaqillik talab qildi: armiya , moliya ( bank , bojxona , ta`lim ). Xorvat - Vengir munosabatlari yomonlashdi . Xorvatlar o`z haqqi huquqlari uchun kurash boshladilar. Avstriya - Vengriyaning tashqi siyosati. Avstriya - Vengriyaning XIX asmung so`ngi uch choragida olib bor-gan tashqi siyosati Germaniya bilan yaqinlashish bo`ldi . 1873 yil Avstriya - Vengriya , Germaniya va Rossiya bilan " Uch imperator ittifoqi" degan bitim tuzdi. 1876 yil 6 iyulda Rossiya bilan Avstriya -Vengriya o`rtasida reyxshtadt bitimi tuzildi. Unga ko`ea ruslar bilan turklar o`rtasida urush chiqib qolsa, Avstriya - Vengriya Rossiyaga betaraf turishi bekgilandi . Avstriya esa Rossiyaning betaraf turishi evaziga Xorvatiyaning bir qismini , Bosniyaning ba`zi yerlarini olishi lozim edi. 1878 yildagi Berlin kongressida Avstriya hukumati Bosniya va Gersogavina okkupatsiya qilishga Yevropa davlatlarining roziligini oldi va ularni aneksiya qildi . Bu Avstriyani Rossiya bilan munosabatlarini yomonlashtirib qo`ydi . Natijada 1879 yil 7 oktabrda Avstriya , Vengriya Germaniyaning Rossiyaga qaratilgan yashirin bitimi imzolandi. Italiya Tunisni deb Fransiya bilan janjallashib qolganidan so`ng " Uchlar ittifoq "iga qo`shildi. Avstriya - Vengriyada milliy ziddiyatlarning kuchayishi, hukmron doiralarga o`ta ketgan reaksion elimentlarning qo`li baland keldi. Frans- losifning shahsiy do`sti graf Eduart taaffe ministrligi davrida (1879-1893 yillar) Avstriyada reaksion siyosat kuchaydi . Eduart Taaffe o`z yoniga groxalskiy boshliq Polyaklar www.arxiv.uz klubi , Riger boshliq chexlar klubi , qolgan millatlar vakili Gogenvart guruhidan " Temir halqa" tashkilotini tuzib , mamlakatdagi demokratik harakatlarni ayovsiz bostirdi. 1912 yilda Avstriya - Serbiya munosabatlari keskinlashdi. Ammo urush ancha keyin boshlandi. Urush arafasida Avstriya - Vengriya 1 - jahon urushi arafasida slovyan xalqlari kurashi kuchaydi . Serbiya bu kurash markazi edi. U yagona slovyan davlati tashabbus-kori bo`lib chiqdi. Ruminlar harakatga qo`shildi. Sharqiy Galitsiya polyak shlyaxtasiga , Zakarpatye Vengriyaga qarshi qo`zg`aldi . Ularga qarshi ja`zo - ta`qib choralari qo`llandi. 1911yili avstriyalik ma`murlar Drogobichda qirg`in uyushtirdi. Ishchilar na-moyishi o`qqa tutilib , 100dan ortiq kishi o`ldirildi . Ishchilarga dehqonlar qo`shildi . Ular ham o`qqa tutildi. 1913 yilda sud hukmi bilan ukrain aholi uzoq muddatli qamoqqa tashlandi. Venaning o`zida narxlar oshib ketishiga qarshi namoyishlar boshlandi ( 1911 yil 17.09) qo`shin . otish , o`lim - yarador. Praga , Krakov, Ibobda namoyishlar. 1912 yili iqtisodiy krizislar ro`y berdi. Ko`plab savdo va sanoat korxonalari sindi. Birjada vahima . Ishsizlik, ochlik __ 1913 yil stachkachilik ( 438 ta - 40 ming kishi ). Ishtvan Tissa hukumatiga qarshi harakati. Avstriya - Vengriya Serbiya va undan kelib chiqib , Avstriya -Vengriya - Rossiya munosabatida yomonlashdi. Avstriya - Vengriya dualizmi krizisli xolatga kirdi. Slavyan bur-juaziyasi " Trializm" ni talab qildilar, ya`ni mamlakatni federativ-tenglik asosida birlashtirishni talab qildi. Xatto shaxzoda Frans-Ferdinandning " Harbiy partiya " si " Trializm " loyihalarini quvvatladi . Ammo Avstriya - Vengriya hukmron doiralari slavyanlar kuchayib ketishidan qo`rqib "trializm " g`oyasini rad etdilar. Aksincha jazoni kuchaytirdi . www.arxiv.uz Shtyurgk hukumati 1913 yil 26 iyulda Chexiya konstitutsiyasini bekor qildi. Chexiya seymi tarqatildi. Vengriya Ishtvan Tissa qo`liga topshiril- di , u imperator noibi etib tayinlandi. Konrad fon gessendorf boshliq Avstriya bosh shtabi urushga tayyorgarlikni boshladi. Armiya va floti uchun mablag` ajratildi. 1913 yil kuzida safarbarlik o`tkazildi . 1914 yil martda oppozitsiya kuchayganligi uchun reyxerstni ( parlamentni ) tarqatib yubordi . Shunday qilib . amalda hokimiyat reaksiyoner Shtyurgk hukumati qo`lida bo`lib , ular urushga bahona qidira boshladilar. Bahona topildi . 1914 yil 28 iyunda Sarayevodagi qotillik urushga bahona bo`ldi. Avstriya - Vengriyada harbiy diktatura o`matildi. Imperiya urushga kirdi. www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. I.A. Karimov " o`zbekiston buyuk kelajak sari" Toshkent 1998 yil 2. Karimov I. A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. T., “Sharq”. 1998. 3. Karimov I.A. Yuksak manaviyat yengilmas kuch. T., “Ma`naviyat” 2008. 4. Karimov I.A. Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi , O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo`llari va choralari. T., “O`zbekiston” 2009. 5. Galkin I.S " Avstro - Vengriya I Italiya v 1870 -1914 g" Moskva 1952 6.Mnuxina R.S " Podyom rabochego dvijeniya v Avstrii v 1905 -1907 g " Moskva 1955 7.Pisarev Yu . A" Natsionalno - osvoboditelnoye dvijeniye v Yugislavii" Moskva 1957 8. PristerYE. " Karotkaya istoriya Avstrii" Moskva 1952 9. Yangi tarix lllqism Toshkent 1969 10. M.Lafasov va boshqalar" Yangi tarix " Toshkent 2004

O'xshashlar

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Avstriya - Vengriya
XIX asr oxiri XX asr boshlarida Buayot
XIX asr oxiri -XX asr boshlarida Yaponiya
XIX asr oxiri XX asr boshlarida AQSH
XIX (19) asr oxiri XX (20) asr boshlarida AQSH