Tаrix o'qitish usullari fanining maqsadi vа vаzifаlari - Tarix - Referatlar

Tаrix o'qitish usullari fanining maqsadi vа vаzifаlari

Yuklangan vaqt:

24.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.5 KB

Ko'chirib olish

Tаrix o ` qitish usullari fanining maqsadi vа vаzifаlari Reja: 1. Tаrix o`qitish usullari fanining maqsadi vа vаzifа lari . 2. Tarix o ` qitish usullari faninig boshqa fanlar bilan bog`liqligi.

Ma`lumki, 1997 yil 29 avgust kuni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasida “Ta`lim to`grisida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi qabul qilindi. Bu ikki hujjat har bir o`qituvchi, murabbiy va xalq ta`limi xodimining o`z vazifalarini bajarishda dasturilamal bo`lib qoldi. Tarix fanini o`qitish usullari muommolariga to`xtaydigan bo`lsak, tarix o`qitish usullari ilmiy pedagogik fan bo`lib, u o`quvchilarga tarixdan puxta bilim berish, ularni huquqiy demokratik, fuqarolik jamiyati barpo etishda maktabda o`qitiladigan tarix kursining maqsadini, ta`lim-tarbiyaviy vazifalari, mazmuni, uslub va usullarini hamda tarix o`qitishning eng muhim vositalarini belgilab beradi. Tarix o`qitish usullarining asosiy fan sifatida o`rganishdan ko`zda tutilgan maqsad kelgusida o`qituvchi bo`lib chiqadigan talabalarni maktabda tarix o`qitishning ilmiy asoslari bilan qurollantirishdan iborat. Tarix o`qitish uslubiyoti o`zining mustaqil tekshirish faniga ega. Maktabda tarix fanining o`qitilishi va o`qitish jarayonining o`rganilishi tarix o`qitish usullarining fanini tashkil etadi. O`qitish jarayonining ob`yektiv sur`atda amal qiladigan o`z qonuniyatlari bor. Ularni bilib olish va ta`lim tarbiya jarayonida bu qonuniyatlarga amal qilish, ulardan oqilona foydalanish maktabda tarix o`qitishni ilmiy asosda olib borishning muhim shartidir. Mustaqillik sharofati bilan biz huquqiy demokratik, fuqarolik jamiyati barpo etayotgan ekanmiz, shu bosqichda tarix o`qitishni yanada takomillashtirib borish, o`qitish jarayonini uning ob`yektiv ravishda amal qiluvchi qonuniyatlarini aniq va mukammal bilib olish, bu qonuniyatlardan huquqiy demokratik jamiyatning faol va ongli quruvchisini tayyorlab yetishtirish maqsadida to`gri foydalanish zarurdir. Chunki o`qituvchi jamiyatning yosh avlod ta`lim-tarbiyasiga qo`ygan ijtimoiy buyurtmaning asosiy ijrochisidir

O`zbekiston Mustaqil davlat deb e`lon qilinishi davlatimizning bugungi kunini emas, balki istiqbolini ham belgilab beruvchi asosiy omildir. O`zbekiston Respublikasining istiqlol yo`li avlod-ajdodlarimizning tarixiy an`analari va ma`naviy merosiga suyangan holda tanlab olindi. Tarix o`qitish uslubiyati ilmiy pedagogik fan bo`lib, u o`quvchilarga tarixdan puxta bilim berish, ularni tarbiyalash va kamol toptirishda maktabda o`qitiladigan tarix fanining maqsadini, ta`lim-tarbiyaviy vazifalarini, mazmuni, uslub-usullarini hamda tarix o`qitishning eng muhim vositalarini belgilab beradi. Tarix o`qitish usullari faninig asosiy fan sifatida oliy o`quv yurtlaridagi tarix fakul`tetlarining o`quv rejasiga kiritilishi va uni o`rganishdan ko`zda tutilgan maqsad kelgusida o`qituvchi bo`lib chiqadigan talabalarni maktabda tarix o`qitishning ilmiy asoslari bilan qurollantirishdan iborat. Tarix o`qitish uslubiyati o`zining Mustaqil tekshirish faniga ega. Maktabda tarix fanining o`qitilishi va o`qitish jarayonining o`rganilishi tarix o`qitish usullari fanini tashkil etadi. O`qitish jarayonining ob`yektiv suratda amal qiladigan o`z qonuniyatlari bor. Ularni bilib olish va talim-tarbiya jarayonida bu qonuniyatlarga amal qilish, ulardan oqilona foydalanish maktabda tarix o`qitishni ilmiy asosda olib borishning muhim kalitidir. Zotan, Mustaqil-huquqiy davlat qurishining hozirgi bosqichida tarix o`qitishni yanada takomillashtirib borish, o`qitish jarayonida uning ob`yektiv ravishda amal qiluvchi qonuniyatlarini aniq va mukammal bilib olish, bu qonuniyatlardan komil insonni tayyorlab yetishtirish maqsadida to`g`ri foydalanish zarur. Mustaqil O`zbekiston Davlatining tashkil topishining hozirgi bosqichida tarix o`qitishning yanada yaxshilab, yangilab borish, o`qitish jarayonini, uning ob`yektiv suratda amal qiluvchi qonuniyatlarini aniq va mukammal bilib olish, bu qonuniyatlardan huquqiy demokratik davlatning f a ol va ongli quruvchilarini tayyorlab yetishtirish maqsadida to`g`ri foydalanishi zarur. Tarix o`qitish usullari faninig tadqiq etadigan, talabalarni puxta va mukammal bilim olishi, amalda suyanishi kerak bo`lgan maxsus kursning umumiy

qonuniyatlari nimalardan iborat va ular ta`lim jarayonida qanday namoyon bo`ladi, Bu tarix o`qitish jarayonining tarkibiy qismlari (maqsadi, mazmuni, o`qitishning metod va usullari hamda natijalari) o`rtasidagi qonuniyatli aloqalar quyidagicha nomoyon bo`ladi. Maktabda o`qitiladigan tarix fanining maqsadi, ta`lim-tarbiyaviy vazifalarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi o`qitishning mazmuniga, uning g`oyaviy-siyosiy va nazariy jihatdan pishiq bo`lishiga bog`liq bo`lganidek, o`quvchilarning tarix fanining o`zlashtirish darajasi ham o`z navbatida o`qitishning amaliy-ilmiy asosda maqsadga muvofiq tashkil qilinishiga, o`qituvchining o`rganiladigan mavzuning maqsadi, ta`lim-tarbiya vazifalari va mazmuniga mos keladigan ta`lim formalari-shakllari, o`qitish uslubiyati va usullari hamda vositalaridan qay darajada maqsadga muvofiq foydalana bilishiga bog`liqdir. Shuningdek o`qitishning natijalari ham o`qituvchining, o`qitishning ko`zlangan maqsadi, uning ta`lim-tarbiyaviy vazifalarini aniq belgilab olishiga kursning mazmuniga mos tarzda amalga oshirishga yordam bera oladigan metod va usullaridan ilmiy asosda foydalana bilishga bog`liqdir. Tarix o`qitish jarayonining tarkibiy qismlari o`rtasidagi bu o`zaro dialektik bog`lanish natijasida ular bir-biriga u zluksiz ta`sir ko`rsatib boradi. Tarix o`qitishda ana shu qonuniyatlarga suyanmasdan, ularni e`tiborga olmasdan turib yaxshi natijalarga erishib bo`lmaydi. Maktabda tarix ta`limi jarayoni umumiy qonuniyatlarini quyidagi sxema asosida ko`rsatish mumkin. Tarix o`qitish. Maqsadi (ta`lim- tarbiyaviy vazifalari) Maktab tarix ta`limining mazmuni O`quvchilarning yosh xususiyatlari va bilish imkoniyatlari Tarix o`qitish va o`rganilishini tashkil etish O`qitishning natijalari : tarixiy bilimlar, insoniylik qadriyatlar asosida tarbiya

va o`quvchilarning rivojlanish darajasi. Tarix o`qitishning asosiy maqsadi, maktabda o`qitiladigan boshqa fanlar singari, o`zligini anglash tarbiyasidan iboratdir. Bu maqsad bir butun, qator ta`lim- tarbiya vazifalaridan tashkil topadi. Maktabda tarix o`qitish vazifasi o`quvchilarda ongli dunyoqarashini shakllantirishdan iboratdir. Tarix o`qitish jarayonida bu bosh vazifa bilan birga yoshlarni mehnatga ongli munosabatda bo`lishi ruxida, o`zbek xalqining tarixiy o`tmishi, milliy ma`naviyati ruxida, huquqiy tarbiyalash, hamda ularni bilish va ijodiy ishlash va malakalarini ham amalga oshirib borish ko`zga tutiladi. Tarix o`qitish deganda, tarixiy materiallar vositasida o`quvchilarga bilim berish ularni o`zligini anglash bu haqiqat davlat siyosati darajasiga ko`tarish ruxida tarbiyalash va kamol toptirish vazifalarini amalga oshirish uchun zarur bo`lgan jarayonni, ya`ni o`qituvchi va o`quvchilarning ilmiy (ichki) o`quv xarakatlari (tashqi) jarayoni tushuniladi. Tarix fanining mazmuni deganda birinchi navbatda tarix dasturi va darsligada belgilab berilgan tarixiy bilimlar kulami o`quv metariallari: uning mazmuni, tarixiy faktlarni taxlil qilish asosida kelib chiqadigan xulosalar va umumlashtirishlar, o`quvchilarning tarixiy materiallarni o`zlashtirish va olgan bilimlardan foydalana bilish sohasidagi o`quv usullari, ko`nikma va malakalari sistemasi, shu jumladan, ularni ilmiy tadqiq qilish ishlarining eng oddiy formalarini egallashlari ko`zda tutiladi. Tarix o`qitishning tashkil qilish deganda, tarix o`qitishni va o`quvchilarning o`rganishlarini tashkil etish, ularning o`rganish faoliyatini o`qituvchining boshqarishiga yordam beradigan metod va metodik usullar, o`quvchilardagi mavjud bilimlarni ishga solish va ularni ijodiy bilishga yo`naltiradigan topshiriqlar sistemasi hamda ta`limning turli shakllari (dars, seminar mashg`ulotlari va boshqalar) tushuniladi. O`qitishning natijalari deganda esa, maktabda tarix o`qitishning maqsad va vazifalari, mazmunini muvaffaqiyatli ravishda amalga oshirishlishi, o`quvchilarning tarix fani asoslarini, tarixiy materiallarga mos samarali metod va

usullari bilan va bilimlardan foydalana bilish malakalarini puxta o`zlashtirishlari, shu asosda ilmiy dunyoqarashi va komil insonni boshqa zaruriy sifatlarini tarbiyalash, o`quvchilarning tarixiy tafakkurini, tasavvuri va nutqini, maxsus va umumiy qobiliyatlarini ustirish ko`zda tutiladi. Shundan qilib, maktab tarix ta`limi jarayonining yuqoridagi umumiy qonuniyatlari quyidagi ob`yektiv va qat`iy takrorlanadigan aloqalarda namoyon bo`ladi: o`qitishning maqsadi-uning mazmuni bilan belgilanadi, o`qitishning samarasi esa o`qitishda oshirilgan qat`iy ijobiy natijalar bilan tekshiriladi, ya`ni tarixiy bilimning sifati, tarbiya va o`quvchilarning kamol topishi darajasi bilan o`lchanadi. Maktab tarix kursi mazmunan juda boy va xilma-xildir. Tarix fanining mazmuni maktabda uni o`qitish va o`quvchilarning o`rganish faoliyati orqali ularning ongiga, tarbiyasi va tafakkuriga ta`sir ko`rsatadi, ularning kamol topishiga yordam beradi. Tarix o`qitish uslubiyati o`qitish jarayonining tarbiyaviy qismlari ular o`rtasidagi qat`iy takrorlanadigan o`zaro aloqa va bog`lanishlarda namoyon bo`ladigan qonuniyatlarni ochib beradi va tarix o`qitish jarayonining takomillashtirishda ulardan foydalanish yo`l-yo`riqlarni ko`rsatib beradi. Demak, tarix o`qitish uslubiyati bo`lajak o`qituvchilarni maktabda tarix o`qitishning ilmiy- nazariy asoslari bilan qurollantiradi. Shuningdek usullari ularni tarix o`qitish jarayonini o`rganishning tekshirish metodlarini o`rgatadi. Tarixiy jarayon ikki yo`l bilan o`rganiladi. Birinchisi kuzatish metodidir. Bu metoddan foydalanganda turli xildagi o`quv-uslubiy adabiyotlar, o`quvchilarning yozma ishlari, ma`ruzalari, ularning javoblari berilgan stemogrammalar va magnitafon yozuvlari, o`qitishga berilgan baho va chiqarilgan xulosalar bilan tanishib chiqiladi, darslar ko`zatiladi, o`quvchilarning bilimi va ko`nikmalari o`rganiladi. Shunday qilib, k u zatish metodidan foydalanganda, tadqiqotchi tarix o`qitishning mavjud tajribasi doirasidan chetga chiqmaydi, uni tabiiy ravishda ko`zatadi va o`rganadi.

Ikkinchisi ekspriment metodi. O`qituvchi o`qitish jarayonini o`zi xoxlaganicha uyushtiradi. Unga ba`zi o`zgarishlar kiritadi, natijasini tekshirib ko`radi. Xullas, ijodiy ish qiladi va uning ishi ilmiy eksprimentga o`xshab ketadi. Biroq, o`qituvchi qilgan ijodiy izlanishlarning ilmiy eksprimentdan farqi, avvalo shundaki, o`qituvchi darsda amaliy vazifani xal qiladi, uning xulosalari esa o`z faoliyatining natijasi bo`ladi. Ilmiy eksperimentga ko`pchilik o`qituvchilarning ishi uchun umumiy bo`lgan qonuniyatlar tadqiq etaladi, chiqarilgan xulosalar ilmiy asosda rasmiylashtiriladi. Shuning uchun ham tarix o`qitish jarayonini tadqiq etishdagi ko`zatish usulini eksprimental tadqiqotdan farq qila bilishi kerak. Tarix o`qitish uslubiyati tarix fani bilan uzviy bog`langandir. Tarix o`qitish o`quvchilarga tarixiy voqeilikni bildirishdan iboratdir. Shu jihatdan o`quvchilarning tarixiy voqeilikni bilish yo`llari tarixiy-tadqiqotga uxshab ketadi. O`quvchilar tarixni o`rganishda olimlar tomonidan ilmiy jihatdan tekshirib ko`rilgan va taxlil qilib chiqilgan faktlar hamda ilmiy xulosalarga asoslangan, ba`zan tarixiy manbalarni o`rganish asosida ba`zi faktlarni yanada aniqlash, tarixiy faktlardan umumiy xulosalar chiqarish, umumiy xulosalardan yangi faktlarni o`rganish uchun foydalanishlari mumkin. O`qitish jarayonida o`quvchilar tarix fanini va uning ba`zi tadqiqot uslublarini bilib oladilar. Shunday qilib, tarix fani va tarix o`qitish uslubiyati o`zining alohida o`rganish ob`yekti, vazifasi hamda tadqiqot usuliga ega. Tarix o`qitishda o`quvchilarning yoshi, bilimi, fikrlash qobiliyati va ruxiy faoliyatini e`tiborga olmasdan turib, ularning o`quv faoliyatiga samarali ta`sir etib bo`lmaydi. Shu sababli uslubiyot ruxshunoslik fani bilan bog`langan. Psixologiyaning hozirgi bosqichdagi taraqqiyoti maktabda fanlarni o`qitish jarayonini ilmiy asosda xar tomonlama chuqur tadqiq etish va uni o`qitishni yanada yaxshilash uchun imkoniyatlarni yaratib beradi. Tarix o`qitish uslubiyati ham tarix o`qitish jarayonini o`rganishda psixologiya faniga suyanadi.

Psixologiya fani o`quvchilardagi psixik faoliyatini umumiy qonuniyatlarini o`rganadi, uslubiyot esa o`quvchilarning psixik faoliyatini ularning tarixiy materiallarini o`zlashtirish bilan bog`liq bo`lgan tomonlarinigina tadqiq etish metodidan ham qisman foydalanadi. Psixologiya psixik faoliyatining umumiy qonuniyatlarini o`rgatadi, usullari esa o`quvchilarning psixik faoliyatini ularning tarixiy materiallarini o`zlashtirish bilan bog`liq bo`lgan tomonlarinigina tadqiq etadi. Shuningdek o`quvchilardagi psixik faoliyatining tadqiq etish metodlaridan ham qisman foydalanadi. Psixologiya psixik faoliyatining umumiy qonuniyatlarini o`rganadi, usullari esa tarix o`qitishning mazmuni va metodik usullari psixik faoliyat orqali erishiladigan natijalar o`rtasidagi qonuniyatlarni bog`lanishlarni o`rganadi. Demak, h ar ikkala predmetning o`rganadigan ob`yektlari qisman o`xshash bo`lsada vazifalari boshqa-boshqadir. Shunday qilib, tarix o`qitish uslubiyati o`qitishda yaxshi natijalarga erishish o`quvchilarning tarixiy materiallarini puxta o`zlashtirishi bilan psixik faoliyati o`rtasidagi qonuniyatli bog`lanishlarni ham o`rgatadi. O`quvchilarga ta`lim-tarbiya berishda psixologiya faniga suyanadi. O`quvchilarning psixik faoliyatini o`rganishda psixologiya tekshirish uslublaridan foydalanish usullarini ham ko`rsatib beradi. Uslubiyot ta`lim-tarbiya haqidagi pedagogika fani uning tarkibiy qismi bo`lgan didaktika bilan chambarchas bog`langan. Uning mustaqil bir tarmog`idir. Uslubiyot pedagogik jihatdan yaxshi natijalarga erishish maqsadida ham tarix o`qitish jarayonini o`rganadi. Usullari o`rganadigan tarix o`qitish jarayoni o`qitishda yaxshi natijalarga erishishni ko`zda tutadi. O`qitish jarayonini o`rganish metodlari pelagogik metodlar bo`lib, o`qitishni natijalarining ko`rsatgichlari ham pedagogik ko`rsatgichlardir. Tarix o`qitish usullari huquqiy davlat, o`zlikni anglash didaktikasining asosiy prinsiplari tarix o`qitish jarayoniga tatbiq etishda uning mazmunidagi o`ziga xos xususiyatlarini ham e`tiborga oladi, tarix o`qitish jarayonining tarkibiy qismlari o`rtasidagi qonuniy bog`lanishi va munosabatlarni aniqlashtiradi va shu asosda

o`qitish maqsadi, mazmuni, metod va usullari hamda o`qitish jarayonini jihozlashga doir talablarini belgilab beradi. Shunday qilib, tarix o`qitish pedagogika fanining Mustaqil bir tarmog`i bo`lib, u o`zining mustaqil tekshirish faniga ega. Uslubiyotning nazariy qismini egallagan tarix o`qitish jarayonining umumiy qonuniyatlarini bilib olishga va bu qonuniyatlardan yosh avlodga ta`lim-tarbiya berish va kamol toptira borish ishini yanada takomillashtirish maqsadida foydalanishga yordam beradi. Tarix ta`limining mazmuni va sinf o`quvchilarining umumiy saviyasiga qarab bilishning umumiy qonuniyatlari turlicha nomayon bo`ladi. Tarix o`qitish uslubiyati o`rganadigan eng muhim qonuniyatlardan biri o`qitish jarayonining rivojlanish qonuniyatidir. Bu rivojlanish ta`lim jarayonida o`quvchilarni qiziqishi, bilimi, ko`nikma va malakalari hamda tafakkurning o`sib borishida namoyon bo`ladi, ayni bir vaqtda, o`quvchilarning xar tomonlama yanada kamol toptirishni ta`minlaydi. Tarixning har bir kursi, uning bo`limi va har bir mavzusi o`quvchilarning bilim olishi, ko`nikma va malakalarga ega bo`lishi va kamol topishda muhim bir bosqich bo`lib xizmat qiladi.

Аsоsiy аdаbiyotlаr va mаnbаlаr : 1. Kаrimоv I.А.Yuksak ma`naviyat-engilmas kuch.T.,2008. 2. Kаrimоv I.А.O`zbеkistоnning o`z istiqlоl vа tаrаqqiyot yo`li. T., 1992. 3. Kаrimоv I.А.Tаrixiy xоtirаsiz kеlаjаk yo`q. T., 1998. 4.KаrimоvI.А. Jаhon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. T., 2009. 5. Kаrimоv. I.А. O`zbеkistоn XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari .T., 1997. 6. Prezident I.Karimovning BMT sammiti ming yillik rivojlanish maqsadlariga bag`ishlangan yalpi majlisidagi nutqi. «Xalq so`zi» gazetasi 2010 yil 22 sentabr. N: 184 7. Kаrimоv. I.А. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. T.,2010. 8. Karimov. I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. T.,2010 . 9.Ishmuhammedov.R., Abduqodirov. Ta`limda innovatsion texnologiyalar. T.,2008. 10. M.Tojiboyev, Z. Ilhomov. O`zbekiston tarixini o`qitishning metologiyasi.T., 2003.

O'xshashlar

Tarix o'qitish usullari sistemasi

VI-XI asrlarda Yevropa madaniyati (Tarix o'qitish metodikasi)

O’rta Osiyo va O’zbekistonda davlat muassasalari tarixi fanining predmeti, obe’kti, maqsadi va vazifalari

Sоhibqirоn Аmir Tеmur ilm-mа`rifаt hоmiysi

Muzeyshunoslik fanning predmeti, maqsadi va vazifalari