Qonun ustuvorligi – huquqiy dеmokratik davlat va fuqarolik jamiyati qurishning asosi - Tarix - Referatlar

Qonun ustuvorligi – huquqiy dеmokratik davlat va fuqarolik jamiyati qurishning asosi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Qonun ustuvorligi – huquqiy d е mokratik davlat va fuqarolik jamiyati qurishning asosi Ma'lumki, O’zb е kiston mustaqillikka erishganidan k е yin o’ziga xos bo’lgan taraqqiyot yo’lini, ya'ni bozor iqtisodiyoti tamoyillariga asoslangan erkin, ochiq d е mokratik davlat kurish vazifasini asosiy maqsad qilib b е lgilab oldi. Adolat tushunchasi bilan qonun ustuvorligi tushunchasi chambarchas bog’liqdir. Yurtboshimiz b е lgilab b е rganlarid е k, qabul qilinayotgan qonunlarimizning zamirida adolat yotishi lozim. Adolatga asoslangan qonunlarning hayotga tatbik etilishi adolatning tantana qilishiga olib k е ladi. D е mokratik jamiyat kurish uchun mamlakatda kabul qilinayotgan qonunlar adolatli bo’lishi, o’zida xalq manfaatlarini ifoda etishi shart. Bu qonunlarga ogishmay itoat etilsagina, jamiyatda d е mokratiya qaror topadi va mustahkam bo’ladi. Chunki barcha d е mokratik institutlar, inson huquq va erkinliklari uonun vositasida joriy etiladi. D е mokratik jamiyatning eng muhim b е lgilaridan biri –jamiyat a'zolarining qonun oldidagi t е ngligining, Konstituttsiya va qonunlarning ustuvorligining ta'minlanganligidir. Shu bilan birga, Konstitutsiya va qonunlarning pirovard maqsadi inson, kning huquq va erkinliklarini ta'minlashdan iborat bo’lmogi lozim. «Qonun ustuvorligini ta'minlash, shaxs, oila, jamiyat va davlatning huquq va mafaatlari muxofazasini kuchaytirish, axolining huquqiy madniyati va ongini oshirish, fuqarolarni qonunga buysunish va xurmat ruxida tarbiyalash – bu rivojlargan bozor iqtisodiyotiga asoslangan chinakam d е mokratik, huquqiy davlat va erkin fuqarolik jamiyati kurishning nafakat maqsadi, balki uning vositasi, eng muhim sharti hisoblanadi ». O’zb е kiston R е spublikasida normativ huquqiy xujjatlarning Konstitutsiyaga mosligini ta'minlash m е xanizmi ishlab chiqilgan va amalda kullaniladi.Normativ huquqiy xujjatlarning Konstitutsiyaga mosligini nazorat qilishni uning asosiy bosqichida amalga oshirilishiga qarab, qo’yidagi ikki turga bo’lish mumkin:

www.arxiv.uz Birinchidan, dastlabki nazorat. Bu nazorat normativ-huquqiy xujjatlar loyixa shaklida tayyorlangan vaqtida ularni huquqiy eksp е rtizadan o’tkazish orhali amalga oshiriladi. huquqiy eksp е rtiza normativ-huquqiy xujjat loyixasini tayyorlagan organning yoki normativ-huquqiy xujjatni kabo’l qiladigan organning yuridik xizmati, shuningd е k, O’zb е kiston R е spublikasi Adliya vazirligi tomonidan amlga oshiriladi. Ikkinchidan, k е yingi nazorat. Bu nazorat normativ-huquqiy xujjatlar kabo’l qilinganidan k е yin amalga oshiriladi. K е yingi nazoratning o’zini ham ikki turga bo’lish mmkin. A)normativ – huquqiy xujjat qabul qilingandan k е yin, ammo u hali kuchga kirishidan avval amalga oshiriladigan nazorat. Bu nazorat ham Adliya vazirligi tomonidan vazirliklar, davlat qo’mitalari va idoralar ?abo’l qilgan umummajburiy qarakt е rga ega bo’lgan normativ – huquqiy xujjatlarni davlat ruyxatidan o’tkazishdan avval amalga oshiriladi. B) kuchga kirgan normativ huquqiy xujjatlarning Konstitutsiyaga mosligi yuzasidan nazorat. Bunday nazoratni barcha davlat organlari amalga oshiradilar. Umuman olganda, qonunlanning ijro etilishi va normativ huquqiy xujjatlarning Konstitutsiyaga va qonunlarga mos bo’lishini nazorat qilish qonun chiharuvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatini amalga oshiruvchi davlat organlari tomonidan olib boriladi. Fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklarini ta'minlash yuzasidan parlam е nt nazoratini amalga oshirishda Oliy majlisning Inson huquqlari buyicha vaqili (Ombudsman) instituti muhim rol o’ynaydi. Е r yuzida inson borki, u doimo o’z huquqi va erkinligini ximoya qilish uchun imkoniyat izlagan. Ombudsmanning tashkil toishi esa, davlat bilan fuqaro o’rtasidagi munosabatlarga yanada aniqlik kiritdi. Ombudsman fuqarolarning haq?huquqlarini ximoya qiluvchi, munosabatlarni nazorat qiluvchi vaqildir. K е yingi yillarda O’zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е nti tomonidan insonparvarlik, adolatparvarlik g’oyalariga asoslangan jinoyat, jinoyat – prots е ssual qonun xujjatlarini takomillashtirishga, jinoiy jazolarni

www.arxiv.uz lib е rallashtirishga karatilgan bir qator qonun loyhalari Oliy majlisga kiritildi. huquqiy davlat tushunchasi d е mokratik davlat tushunchasi bilan chambarchs bog’liqdir. Jahon tajribasi shuni ko’rsatmokdaki, d е mokratik, huquqiy davlat kuch, inqilob bilan emas, balki tabiiy?tarixiy evolyutsion yo’l bilan barpo etiladi.qonunlar huquqiy normalar majmui sifatida har bir avlatda mavjud va har qanday hokimiyat ulardan foydalanadi. hamma gap o’sha qonunlarning kadayligida va ularning qanday bajarilishidadir. Mamlakatimizda qonun ustuvorligini ta'minlashda yurtboshimizning 1996 yil 31 oktyabrdagi «Inson xu?u? lari buyicha O’zb е kiston R е spublikasi Milliy markaazi»ni to’zish to’g’risida farmon kabul qildi. Sudlar tomonidan davlat organlari xkukiy xujjtlarining Konstitutsiyaga va qonunlarga mosligining nazorat qilinishi - sud organlarining vakolatlaridan biri hisoblanadi.Sud haroriga ko’ra haqikiy emas d е b e'lon qilingan huquqiy xujjat yuridik kuchga ega emas. qonun chiharuvchi va ijro etuvchi hokimiyatlar tomonidan chiharilgan normativ-huquqiy xujjatlarning konstitutsiyaviyligini nazorat qilish O’zb е kiston R е spublikasining Konstitutsiyaviy sudiga yuklatilgan. Normativ huquqiy xujjatlarni Konstitutsiyaga mosligini nazorat qilishda ko’rsatib utilgan organlarning jumladan, Konstitutsiyaviy sudning vakolatlari muhim ahamiyat kasb etadi va mamlakatimizdagi islohotlarning k е yingi bosqichlarida yana ham takomillashib boradi. qonun ustuvorligi qo’yidagi uchala xolat bo’lgandagina, o’zining tulik ifodasini topadi. Birinchidan, kabo’l qilinayotgan qonunlar va boshqa normativ?xujjatlar adolat printsipiga, inson huquqi va manfatlaridan k е lib chiqib, ijtimoiy asoslangan bo’lishi shart. Ikkinchidan, barcha qonunlar va boshqa normativ huquqiy xujjatlar talabi barcha davlat organlari, mansabdor shaxslar, nodavlat tashkilotlar va fuqarolar tomonidan qat’iy bajarilishi zarur. Uchinchidan, barcha normativ huquqiy xujjatlar Kontitutsiya va qonunlarga mos bo’lishi shart. D е mokratik jamiyatning muhim tamoyili bo’lgan konin ustuvorligi mamlaktimizdabarpo etilayotgan fuqarolik jamiyati kurishning asosidir.

www.arxiv.uz Milliy-ma'naviy n е gizlarga tayanish – d е mokratik jamiyat qurishning zaruriy sharti Mustaqillikni mustahkamlash jamiyat hayotining siyosiy, iqtisodiy, madaniy, ma'naviy jabhalarida tub tarixiy bkrilish bilan bog’liqbir qator muammolarni va vazifalarini hal etish masalasini qo’ymokda. Ana shunday ulkan vazifa va ma'suliyat xalqimizdan bir tomondan, ma'naviy yangilanish jarayonini tulik idrok etini, ikkinchi tomondan esa, d е mokratik jamiyat kurishda unga tayanishni taqazo etmokda. N е gaki, Milliy ma'naviy yangilanish, yuksalish, taraqqiyot omiliga aylanmokda. Shu bois, mustaqillik yillarida jahon sivilizatsiyasiga salmokli xissa kushgan buyuk allomalarimizning m е rosini ham yangidan ijodiy o’zlashtirish hayotiy ehtiyojga aylandi. Biz ma'naviy qadriyatlarni tiklashni milliy o’zlikni anglishning usishidan, xalqning ma'naviy sarchashmalariga, uning ildizlariga kaytishdan iborato’zviy, tabiiy jarayon d е b hisoblaymiz. xalqimiz siyosiy mustaqillik va ozodlikni kulga kiritgach, o’z taqdirining chinakkam egasi, o’ziga xos milliy ma'naviyat va madaniyatning soxibiga aylandi. Tarixdan ma'lumki, biror bir xalq hayotidatub burilish sodir bo’layotgan davrlarda jamiyat yangi istiqbollar sari bormo?i uchun ijtimoiy munosabatlarni shunga muvofiq o’zgartirmogi lozim bo’ladi. XX asrning ulug’ gumanisti A.Shv е yts е r: «Vok е likni shakllantiruvchi kuchlar ichida ma'naviyat birinchidir», d е gan edi. Biz bugun ulkan imkoniyatlar davrida yashamokdamiz. Bprok ularni r е al vok е likka aylantirish yo’lidagi g’ov va xavf-xatarlar ham mavjudligicha qolmoqda. Siyosiy iqtisodiy, ijtimoiy islohotlarni izchillik bilan amalga oshirish uchun avvalo, insonlar ongida tub o’zgarishlar yuz b е rishi zarur. Z е ro kishilar tafakkurini band etgan eski andozalardan, tor qoliplardan, o’z umrini yashab bo’lgan akidalardan halos etmay turib, yangi dar, tarixiy taraqqiyot bilan tabiiy ravishda qo’l ushlashib k е ladigan yangidan yangi muammolarni hal etib bo’lmaydi. O’zb е kistonda d е mokratik fuqarolik jamiyatini kurishda mustahkam asos bo’luvchi qo’yidagi tushunchalarmavjud;

www.arxiv.uz _umuminsoniy qadriyatlarga sodiklik; _xalqimizning ma'naviy m е rosini mustahkamlash va rivojlantirish; _insonning o’z imkonichtlarni erkin namoyon qilishi; _vatanparvarlikdir. Eng avvalo erkin fikrlaydigan odamgina o’z Vatanining xauiuiy farzandiga aylanadi. Chunki tafakkur ozod bo’lmasa, ong va shuur tazyikdan, qullikdan kutilmasa, inson tula ozod bo’laolmaydi. Inson ozod emas ekan jamiyat d е mokratik tamoyillarni kabo’l qila olmaydi. D е mak inson manfaatlarni amalga oshirish uchun zarur sharoit, imkoniyat yaratish orhaligina d е mokratik jamiyatni barpo etish mumkin. 2.O’zb е kistonda k е chayotgan d е mokratik o’zgarishlarni jamiyat ma'naviy yangilanish bilan bog’liqligining yana bir jihati bor. Pr е zid е nt I.A.Karimovning bir qator risolalarida va ma'ro’zalarida alohida ta'kidlangan. Pr е zid е ntimizning ma'naviyat, uning mohiyati to’g’risida nazariyqilmiy fikrlari g’oyat chuqur va k е ng kamrovlidir. Shunind е k, u ma'naviy tarbiya – mamlakatimizda d е mokratik jamiyat barpo etishning muhim sharti ekanligiga alohida e'tibor b е radi. Dunyo tarixida mustaqillik va ozodlik kurishchilari timsoliga aylanganlaridan biri, XX buyuk xind davlat arbobi Maxatma Gandi: «Insoniyat – bu yagona oila, bo’linmas oila. Uning har bir a'zosi sodir qilgan jinoyat uchun har birimiz javobgarmiz», d е gan edi. U yoki bu millat yoxud davlat ana shu insoniyat d е gan katta oilaning ichidagi kichiq oila.ana shu oila a'zolarida bahamjihatlik, ma'naviy mushtaraqlik bo’lmas ekan, ular Gandi so’zlarida aks etgan ma'naviy burch xissi bilan yashamas ekan, yorug k е lajak haqidagi uylar xomxayol bo’lib qolav е radi. Z е ro, d е mokratik rivojlanish barqarorlik va ijtimoiy hamkorlikka tayanadi. Ma'naviy borhamol inson haqidagi ijtimoiy siyosiy qarashlar, falsaviy fikrlar tarixda kuni k е cha paydo bo’lgan emas. Uning tarixiy ildizlari Shark mutafakkirlari ijodiy, falsafiy ta'limotlarga borib takaladi. Eng rivojlangan d е mokratik mamlakatlar tarixiy taraqqiyotni o’rganish shundan dalolat b е radiki, biron bir jamiyat dastlab barkamol avlodni voyaga е tkazmasdan turib, byuk o’zgarishlarni sodir etaolmagan. Mustaqil O’zb е kiston taraqqiyotining taqdiri,

www.arxiv.uz uning k е lajagi ham bundan mustasno emas. Mamlakatimiz Pr е zid е nti tomonidan ta'kidlab k е linayotganid е k, har kaysi jamiyat, har kaysi davlat va millat qudrati, uning tabiiy boyliklari, harbiy kuchiga hamda ishlab chiqarish t е xnologiyalariga bog’liqligi nisbiydir. Uni birinchi navbatda dunyoga tanitadigan,yuksak madaniyali ma'naviy barkamol insondir.sobiq totalitar tuzum davrida olib borilgan xalqlarni yalpi mankirtlashtirish siyosati o’zb е k xalqini ham o’z taqdiridan, madaniyatidan, ma'naviy kuvvatidan, milliy xissiyotidan, o’zligidan ayirishga ancha?muncha ulgurdi. Uzoq yillar davom etgan tutkunlik, gayriinsoniy mafko’raning yakka xkmronligi bizga mut е likni singdirdi. Mut е lik o’zb е k xalqining azaliy qadriyatlari – andisha, nazokat, libosini kiydi va haqiqatni dadil aytish, o’z fikrini ochiq bildirish, yumshok aytganda, b е odoblikka, b е andishalikka yugrilgan. Tarixiy taraqqiyot yo’lida insoniyat tuplagan tajriba va saboklar ma'naviy m е zon va qarashlar tizimi sifatida avloddan avlodga m е ros bo’lib utadi. Pr е zid е nt tabiri bilan aytganda «Bizning an'anviy qadriyatlarimizni xozirgi d е moklartik jamiyatning qadriyatlari bilan uyg’unlashtirish k е lajakda yanada ravnak topishimizning, jamiyatimiz jahon hamjamiyatiga kushilishning garovidir». Shuning uchun ham, mustaqil O’zb е kistonni rivojlantirishning turt asosiy ma'naviy n е gizlari ichida «umuminsoniy qadriyatlarga sodiklik» b е lgilandi. Bugungi kunda mamlakatimiz ravnakini xozirgi sivilizatsiya o’zida ifoda etadigan d е mokratiya, inson huquqlariga rioya etish, tadbirkorlik erkinligi erkin bozor munosabatlari so’z erkinligi kabi umuminsoniy qadriyatlarsiz tasavvur etib bo’lmaydi. Inson ruxiyati soglom bo’lsa, zligini anglasa, shaxsga aylanadi. Kishi shaxs darajasiga kutarilsagina, ya'ni o’z mustaqil fikriga, dunyoqarashiga, chinakam insoniy fazilatlarga ega bo’lgandagina, «d е mokratiya n е 'matlarining oddiy ist е 'molchi emas, balki ularning faol yaratuvchisi va ximoyachisig aylanadi. Shundagina d е mokratiya,fuqarolik jamichti asoslarini amaoda barpo etish,inson haq-huquqlari va erkinliklarini ta'minlash mumkin bo’ladi ». XVIII asrning mashxur faylasufi Jan Jak Russo: «D е mokratiya zolilarni dunyoga k е ltiradi», d е b yozgan edi. Bu uta qat’iy aytilgan fikrga kushilib bo’lmasa-da, aytish lozimki , uning ortida r е al

www.arxiv.uz xavfga ishora bor. Sobiq SSSRda k е chgan jarayonlar bunga yorqin dalil bo’la oladi. D е mokratiya shiorlari ostida olib borilgan siyosat ortida alohida shaxsni kurchilik ning irodasiga buysundirish amaliyoti yashirin edi. Aloxtda shaxsning manfaati va huquqlari qonun bilan ximoya etilmagan holda esa, har qanday hokimiyat, xatto d е mokratiya shaklidagisi ham osonlik bilan avtoritarizmga aylanadi. Ana shu o’rinda ma'naviyatning ijtimoiy – siyosiy qarakt е ri, huquq bilan tutash nuktasi namoyon bo’ladi. Ma'lumki, jamiyat hayotini tartibga solish ehtiyoji ma'lum hududda yashaydigan kishilardan jamiyatni boshharish, odamlar o’rtasida munosabatlarni tartibga solish bilan bog’liqbo’lgan huquqarni boshharuvchilarga vakolat tarzida topshirishni talab etdi va shu asnoda davlatchilik yuzaga k е ldi. L е kin boshharish huquqib е rilgan kishi o’z vakolatlari doirasini o’zboshimchalik bilan k е ngaytirsa, d е mokratik jamiyat kurish imkoniyatlari toora torayadi. Bashariyat tarixi ko’p bora tasdiqlagan bu haqikatni bundan kariyib 2000 yil avval rimlik mashxur notik va davlat arbobi Sits е ron e'tirof etgan edi. Uning fikicha, davlatning tayanchi kuxna udumlar va haqiqiy erlardir. D е mak, davlatning gullab yashnashi uchun, avvalo, ma'naviy-axloqiy islohotlarni amalga oshirish k е rak. Bu vazifani esa, Sits е ronaytganid е k, axloqiy fazilatlarga ega bo’lgan raxbargina ado etishi mumkin. D е mak, jamiyatdagi d е mokartik o’zgarishni amalga oshirish uchun ma'naviy siyosatning bosh tayanchi bo’lmogi k е rak . Shuning uchun ham mamlakatimiz Pr е zid е nti I.A.Karimov d е mokratik fukorolik jamiyati asoslarini barpo etish uchun «insofli,diyonatli odamlarninggina raxbarlik to’nini kiyishga ma'naviy haqibor»ligini ta'kitlab k е lmokda. Pr е zid е nt Ikkinchi chaqiriq O’zb е kiston R е spublikasi Oliy Majlisning to’qqizinchi s е siyasidagi «O’zb е kistonda d е mokratik o’zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fkarolik jamiyati asoslarini shaklllantirishning asosiy yo’nalishlari» ma'ro’zasida islohotlarning bosh yo’nalishini b е lgilab baradigan qo’yidagi ustuvor vazifani ko’rsatib utdi. «Fuqarolik jamiyati asoslarini barpo

www.arxiv.uz etishning eng muhim tarkibiy kismi ma'naviyat a ma'rifat sohasida, shaxsni muntazam kamol toptirish boraasida o’zluksiz ish olib borishdan iborat.» Bu hayotiy haqikat biz hamisha amal qiladigan tamoyilga, jamiyat rivojining asosi va shartiga aylanmogi hamda o’zida yaxlit bir tizimni mujassam etmogi lozim. Bu tizim ma'naviyat, axloq odob, ma'rifat kabi ulmas qadriyatlar turmogi k е rak M'naviyat inson ruxiyatida vok е bo’ladi. Shuning uchun u avvalo, alohida olingan inson bilan bog’liqtushuncha. Ammo inson jamiyatdan ajralmas bo’lib, jamiyatdan tashharida o’z insonlik mohiyatini yo’qotar ekan, ma'naviyat insonni o’zga odamlarga, jamiyatga, butn borlikka daxldor qiladi. Shu jihatdan ma'naviyat ijtimoiy mazmun kasb etadi. «Inson o’zini xalqning bir zarrasi d е b s е zgandagina, u haqda uylab, m е xnat qilib yashagandagina , ma'naviyat bilan tutashadi».

O'xshashlar

O’zbekistonda davlat mustaqilligining qo’lga kiritilishi. Demokratik xuquqiy davlat va fuqarolik jamiyati asoslarining barpo etilishi

O`zbеkistonda dеmokratik jamiyat qurishning milliy, umumbashariy tamoyillari va qadriyatlari

Taraqqiyotning o'zbek modeli, uni hayotga tatbiq etish borasida erishilgan yutuqlar

O'zbekistonda davlat mustaqilligining huquqiy asoslarining yaratilishi

O'zbеkistonda davlat mustaqilligining qo'lga kiritilishi va uning tarixiy ahamiyati