Qashqadaryoda sovet hukmronligining o‘rnatilishi va vohaning keyingi yillardagi ahvoli - Tarix - Referatlar

Qashqadaryoda sovet hukmronligining o‘rnatilishi va vohaning keyingi yillardagi ahvoli

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67.5 KB

Ko'chirib olish

Qashqadaryoda sovet hukmronligining o‘rnatilishi va vohaning keyingi yillardagi ahvoli Reja: 1.Qashqadaryo vohasida sovet rejasining o‘rnatilishi. Qizil armiya bosqini 2.Sovet hokimiyatining vohadagi iqtisodiy-ijtimoiy siyosati 3.Qashqadaryoda jamoalashtirish, sanoatlashtirish siyosatining olib borilishi

Qashqadaryo vohasida sovet rejasining o‘rnatilishi. Qizil armiya bosqini 1917 yilning fevralida Petrogradda burjua-demokratik inqilob g‘alaba qozondi. Podsho Nikolay II taxtdan voz kechdi. Hokimiyat muvaqqat xukumat qo‘liga o‘tdi. Monarxiyaning ag‘darilishi mamlakatning demokratik taraqqiyot yo‘liga o‘tishiga imkoniyat yaratdi. Siyosiy maxbuslar qamoqxonalardan ozod etildi. Barcha siyosiy tashkilotlar va partiyalar oshkora faoliyat ko‘rsata boshladilar. Ishchi, soldat va dexqon deputatlari Sovetlari, kasaba uyushmalari tashkil topdi. So‘z erkinligi, matbuot erkinligi va boshqa demokratik erkinliklar quloch yoza boshladi. 1917 yilning mart oyida Toshkentda “SHo‘roi Islomiya” jamiyati tuzildi. Bu jamiyat va uning joylardagi tashkilotlari mahalliy aholi deputatlari Sovetlari vazifasini bajarar edi. “SHo‘roi Islomiya”ning tashabbusi bilan aprel oyida chaqirilgan Turkiston musulmonlarining I o‘lka qurultoyi Muvaqqat xukumatni qo‘llab-quvatladadi va federativ demokratik Rossiya tarkibida Turkistonga muxtoriyat berish g‘oyasini o‘rtaga tashladi. Lekin hademay milliy demokratlarning safida bo‘linish ro‘y berdi. Iyun oyida ruhoniylar va ularning tarafdorlari “SHo‘royi ulamo” deb nomlangan tashkilotni tuzdilar. “SHo‘royi Islomiya”dan farqli o‘laroq “SHo‘royi ulamo” tarafdorlari jamiyatda shariat qonunlarining ustivorligini ta’min etishni istar edilar. Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, hokimiyat tepasida turgan Muvaqqat xukumat birinchi galda yirik burjuaziya va pomeshchiklarning manfaatlarini ifoda etardi. Shu boisdan bu xukumat xalq ommasining eng asosiy talablarini bajarishga shoshilmasdi. Mexnatkashlarga juda ko‘p kulfatlar keltirgan birinchi jahon urushuni to‘xtatish va pomeshchik yer egaligini tugatish ana shunday masalalar jumlasiga kirardi. Ustiga-ustak urush oqibatida mamlakatdagi iqtisodiy ahvol tobora yomonlashib bordi: narx-navolar oshdi, oziq-ovqat ta’minoti yomonlashdi. Bularning hammasi aholining bir qismida norozilik kayfiyatlarini uyg‘otdi. Odamlarning Muvaqqat xukimatdan ixlosi qaytdi. Bol’sheviklar va boshqa so‘l partiyalar yuzaga kelgan vaziyatdan ustalik bilan foydalandilar.

Ular rus ishchilari, kambag‘al dexqonlar va soldatlar orasida tashviqotni kuchaytirdilar. Bol’sheviklar ommani sotsialistik inqilobni amalga oshirishga, mamlakatda proletariat diktaturasini o‘rnatishga da’vat etdilar. Turkiston Chor Rossiyasining 130 yilga yaqin davom etgan mustamlakachilik zulmidan qattiq ezilgan edi. Buxoro xonligi Chor Rossiyasiga vassal tariqasida– yarim tobe’ bo‘lgan holda hukm surib kelgan, to‘la mustamlakaga aylanish xavfi XX asr boshlariga kelib kuchaygan, siquvlar har sohada ortib borayotgandi. 1917 yildagi Fevral va Oktabr inqiloblari yuz bermaganda, Chor Rossiyasi o‘zining ko‘pdan beri o‘ylagan maqsadini–Buxoro xonligini bosib olish rejasini amalga oshirgan bo‘lar edi. Romanovlar saltanatini zo‘ravonlik bilan tugatib, hokimiyatga to‘ntarish yo‘li bilan kelgan bolsheviklar o‘zlari qo‘lga olgan hududlarda davom etib kelgan mustamlakachilikka barham bera olmadilar, taraqqiyot uchun demokratik yo‘lni tanlamadilar, nomlar, siyosiy istilohlar o‘zgardi–yu, sovet hokimiyati mustamlakachilikda, zo‘ravonlikda, inson huquqlarini poymol etishda Chor Rossiyasining merosxo‘riga aylandi, zulmda, istibdodda undan bir necha karra o‘tib tushdi. Xalqimizning mustabidlarga qarshi kurash tajribasi bor edi. 1916 yilgi Chor istilochilari mustamlakachilik zulmiga qarshi ko‘tarilgan ommaviy qo‘zg‘olon saboqlari unutilgan emasdi. Sovetlar hokimiyatga kelgandan so‘ng, mahalliy aholiga nisbatan olib borilgan tahqirli siyosat, talon–taroj, zo‘ravonlik haqli ravishda qarshilik tuyg‘usini uyg‘otgan omil bo‘lgan edi. Mustaqillik davrida xalqimiz tarixini asliga monand o‘rganish bobida jiddiy ilmiy tadqiqotlar amalga oshirildi. Mustaqillik davri tarixshunosligi xalqimizning yaqin kechmishidagi o‘ta og‘ir fojea–sovet hokimiyati istibdodiga, yangi mustamlakachilik asoratiga, ozodlik uchun olib borilgan kurashning milliy yo‘nalishiga haqqoniy ilmiy baho berishga muvaffaq bo‘ldi. Muhimi, XX asrning 20–yillarida sovetlarga qarshi olib borilgan kurashning asosiy kuch manbai o‘zbek xalqi bo‘lganligi dalolat etib berildi. Shu sababli ham, bu kurash uzoq davom etadi, uni bartaraf etish mustabid tuzumga oson kechmaydi.

Milliy ozodlik kurashi bobida diqqatga loyiq ilmiy xulosalardan yana biri, «bu kurashga siyosiy yetakchilik, umumiy rahbarlik, harbiy, iqtisodiy ta’minot yetarli darajada bo‘lmasa–da, uning ma’naviy va jismoniy kuch manbi xalq bo‘lganligi, ya’ni xalq tomonidan keng qo‘llab–quvvatlanib turilganligi bu kurashlar kuchlar teng bo‘lmagan sharoitlarda ham uzoq vaqtgacha yengilmay turishi ta’minlab berganligi» ni sobit etishda ko‘zga tashlanadi. Milliy ozodlik kurashi vujudga kelgan, butun Turkistonni sovetlarni ag‘darib tashlashga qaratilgan harakat alangasi cho‘lg‘ab olgan yillarda vatanparvar, or– nomusli, haqiqatgo‘y insonlar, davlat arboblari «bosmachilik» deb tahqirona nomlangan qarshilik kuchlariga hayrihoh bo‘lganligi, uning paydo bo‘lishi tub sabablarini ochib berishgi intilganligi ham keng ko‘lamda yoritildi. 1923 yil 9–12 iyunda Moskvada RKP Markaziy qo‘mitasining milliy respublikalar va viloyatlarning mas’ul xodimlari bilan o‘tkazilgan to‘rtinchi kengashida so‘zga chiqqan Turkiston milliy faollaridan bo‘lgan I.Xidiraliyev, qo‘lga qurol olib, sovetlarga qarshi kurashayotgan har bir bosmachi o‘zini milliy ozodlik himoyachisi deb hisoblab ish tutayotganligini qayd etib o‘tgan edi. O‘ta maxfiy tamg‘asi qo‘yilgan bu hujjatlar Vatanimiz mustaqilligi tufayli afkor omma nazariga havola etildi. XX asrning 20–yillarida matbuotda «bosmachilik»ni qoralash barobarida, uning haqida haqiqatni aytish hollari ham sodir bo‘lgan edi. Jumladan, 1920 yilda «siyosiy xodim haftaligi»da Gr.Kin, «bosmachilikni mahalliy burjuaziya va boylardan tashqari, mahalliy dehqonlar ommasi, chorikorlar, mayda savdogarlar, kosiblar toifasi qo‘llab–quvvatlamoqda», deb yozadi. «Turkestanskaya pravda» gazetasining 1922 yil 19–sonida, «bosmachilik zulm va ekspluatatsiyaga qarshilik sifatida boy va kambag‘allar tomonidan qo‘llab–quvvatlandi», deyiladi. «Bosmachilik» haqida u vujuga kelgan dastlabki yillarda aytilgan bu fikr– mulohazalarni yuzaga chiqarish uchun juda katta ilmiy mehnat, jasorat talab qilinishi tabiiy bir hol edi. Tarixshunos olimlarimiz, tadqiqotchilar bunday murakkab va sharafli ishning uhdasidan chiqa oldilar. Bu sohadagi izlanishlar hali davom etadi, albatta.

Sovetlar tomonidan ««bosmachilar» sifatida qoralanganlar aslida milliy mustaqillik uchun, din, urf–odatlar hamda xususiy mulk daxlsizligi, savdo erkinligi kabi umummilliy va umumxalq ahamiyatiga molik ijtimoiy–iqtisodiy, siyosiy, milliy manfaatlar himoyasiga otlangan haqiqiy vatanparvarlar edilar». Bu xulosaning haqligini Qashqadaryo viloyatida XX asrning 20–yillarida mustabid sovet hukmronligiga qarshi olib borilgan milliy ozodlik kurashi misolida ham dalolat etish mumkin. Hokimiyatga davlat to‘ntarishi yo‘li bilan kelgan bolsheviklar o‘ziga qarshi bo‘lgan, bosh ko‘targan har qanday kuchni mahv etishga, shafqatsizlikka zo‘r beradi. Avval boshdan ommaviy qirg‘inga mukkadan ketgan, talonchilikni kasb qilib olgan sho‘ro amaliyotchilari milliy o‘lkalarda tinch aholini ham ayab o‘tirmagan. 1919 yilning oxirlariga kelib Turkistonda vaziyat nihoyatda keskinlashib ketadi. Markaz vakillari bilan mahalliy rahbarlar o‘rtasida ixtiloflar avj oladi. Mahalliy rahbarlar o‘z xalqining milliy, siyosiy huquqlarining tan olinishini, sovet hokimiyatiga qarshi kurashayotgan aholi bilan tinch munozaralar olib borishni, bolsheviklar bilan qizil armiyaning zo‘ravonlik harakatlarini to‘htatishni talab qiladilar. Turkkomissiya boshlig‘i M.V.Frunze, talablarning aksi o‘laroq, 1920 yil 15– mayda, «bosmachilar bilan har qanday muzokaralarni tugatib, harbiy harakatlarni kuchaytirish» haqida shunday buyruq beradi: «Buyuraman… bosmachi to‘dalarga kirgan barcha kishilar xalq dushmani va tanlonchi deb hisoblansin va turgan joyida otib tashlansin. Bosmachilarga yordam bergan yoki aloqada bo‘lgan shaxslar va jamiyat harbiy holatning eng shafqatsiz choralariga mahkum etilsin». M.V.Frunze buyrug‘i asosida yalpi terror avjga chiqadi, sovetlarga qarshi qo‘lga qurol olgan kishilarning qarindosh–urug‘larini qamoqqa olish, jazolash, qarshilik ko‘rsatgan qishloqlar aholisini qirib tashlash odatdagi holga aylanadi. Vatanparvarlarga qarshi tazyiq, qattol siyosat qanchalik kuchli, ko‘lamli bo‘lmasin, sovetlar ularni uzoq yillar yengish, yo‘q qilish epidan chiqa olmadi. Mahalliy rahbarlardan biri N.To‘raqulov 1921 yilda, «bosmachilarga… qarshi shafqatsiz kurash e’lon qildingiz, aholidan bosmachilarni sotishni, tutib berishni

talab etdingiz, qo‘shinlarga buyruqni bajarmagan qishloqlarni yo‘q qilishni buyurdingiz. Qishloqlar yakson qilindi, aholi talandi, ayrim to‘dalar tarqatildi. Xo‘sh, nima bo‘ldi? Bosmachilik tugatildimi? Mutloqa yo‘q. Hammaga ma’lumki, partizanlik urushida g‘alaba nayza kuchi bilan emas, aholining u yoki bu tarafga munosabati bilan ta’minlanadi», degan fikrni bildiradi. Sovetlar hokimiyat tepasiga kelgach, Turkistonda amalda bo‘lib kelgan ma’muriy idora tizimiga barham beriladi, bekliklar, amlokdorliklar tugatiladi. Respublika viloyatlar, tumanlar, kentlar va qishloqlarga bo‘linadi. Inqilobiy qo‘mita (revkom) boshqaradigan 15 ta viloyat tuziladi. Shundan Qashqadaryoda Qarshi, G‘uzor va Shahrisabz viloyatlari qaror topadi. Qashqa vohasida mustabid tuzumga qarshi tashkiliy yo‘sundagi harakat, Bosh siyosiy boshqarmaning viloyat bo‘limi mas’ul xodimi Yepifanov ta’kidlaganidek, 1919–1920 yillarda vujudga keladi. Sovetlarning 1918 yilda Turkiston xalq komissarlari sovetining raisi F.I.Kolesov boshchiligida Buxoroda barbod bo‘lgan hujumidan keyin amirlik o‘z hududlarida harbiy xushyorlikni kuchaytirgan, aks choralar ko‘rishga majbur bo‘lgan edi. Qarshi hokimi Tog‘aybek bevosita amir Sayid Olimxon roziligi asosida «Yosh buxoroliklar» yo‘lini qo‘llab– quvvatlayotgan «Yosh qarshiliklar»ni oradan ko‘tarish maqsadida ko‘ngillilar guruhini tuzadi. Tog‘aybek va uning noibi Nuriddin xoja Og‘oliq tomonidan tashkil etilgan, 1919 yilda amirlik tuzumiga xavf solayotgan «Yosh qarshiliklar» – mahalliy jadidlarga qarshi ruhda bo‘lgan bu ko‘ngillilar guruhi biror–bir harakat qilganligi ma’lum emas. Yepifanovning tergov–surishtiruv ishlarini boshlash uchun yozgan siyosiy ayblovdan iborat «Sharh»ida 1920 yil sentabri boshlariga kelib bu guruhning «Aksilinqilobiy tashkilot» darajasiga ko‘tarilganligi qayd etiladi. Amir Sayid Olimxon 1920 yil avgusti oxirlari–sentabr oyi boshlarida, Buxoroga Frunze qo‘shinlari hujum boshlashi (1920 yil 1–2 sentabr) arafasida Qarshiga qochib keladi va shahar hokimi, o‘z amakivachchasi Tog‘aybekning bog‘ hovlisiga–Haramsaroyga kelib tushadi. Vaqt tig‘iz bo‘lganligi sababli, chamasi, shoshilinch kengash o‘tkaziladi va hozirgacha na jangovar, na siyosiy harakatda

bo‘lmagan «Aksilinqilobiy tashkilot»ga sovetlarga qarshi kurashish vazifasi yuklatiladi. BSB viloyat bo‘limining eslatilgan sharhida uqdirilganidek, tashkilot a’zolari asosan amir amaldorlaridan, taniqli boylardan, sarkardalar va yirik ruhoniylardan iborat bo‘lib, 1920 yil sentabri boshlarida 70 kishini o‘z atrofida jamlagan. Yepifanov uni «Aksilinqilobiy tashkilot» deb ataydi. Amir o‘tkazgan kengashda sovetlarni ag‘darib tashlash, qizil armiyaga qarshi kurashish, toju taxtni qaytarib olish birlamchi maqsad qilib qo‘yiladi. Yepifanov, «Buxoroda amir hokimiyati qulagandan so‘ng, tashkilot sovet hokimiyatini ag‘darib tashlashni, Buxorodan qizil armiyani haydab yuborishni va Afg‘onistonga qochgan amirni qaytarish uchun zarur sharoit hozirlashni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi», deydi. Qizil armiya Qarshiga tomon harakatlana boshlagach, «Aksilinqilobiy tashkilot» aholi o‘rtasida sovet hokimiyati va qizil armiyaga qarshi qurolli qo‘zg‘olonga tayyorgarlik ko‘rish haqida kuchli targ‘ibot olib boradi. Oxir– oqibatda, ular aholining omiligidan foydalanib, o‘z maqsadlariga erishadilar». Shu tariqa, Qarshida mustabid tuzumga qarshi qurolli qo‘zg‘olon amalga oshadi. Qurolli qo‘zg‘olonni tayyorlash, tashkil etish Qarshi shahrining hokimi vazifasida qolgan «Qo‘zg‘olon vaqtida, – deb yozadi Yepifanov, – bu nomlari zikr etilgan shaxslar g‘oyaviy rahbarlar siftida ko‘ngillilarga bosh bo‘lib, isyonda faol ishtirok etadilar, alohida to‘dalarni boshqaradilar va hujumga o‘tayotgan qizil armiya bilan qurolli kurash olib boradilar». «Aksilinqilobiy tashkilot»ning qamoqqa olingan faollari haqida to‘plangan guvohlik ko‘rsatmalarida qo‘zg‘olonning tayyorlanishi, uning ishtirokchilari va qancha davom etganligi haqida qimmatli ma’lumotlar saqlanib qolgan. Qashqadaryo viloyat ijroiya qo‘mitasining 1924–1925 yil uchun qilingan hisobotida, shu yili Behbudiy, G‘uzor, Chiroqchi, Yakkabog‘ va Shahrisabz volostlarida butunlay hosil olinmaganligi qayd etiladi. Lalmikor dehqonchilik to‘liq nobud bo‘lgan, sug‘oriladigan yerlarda suv yetishmasligi sababli hosilning 80 foizi olinmagan. Qurg‘oqchilik viloyat aholisini halokat yoqasiga keltirib qo‘ygan edi. Tabiiy sharoit sovetlar foydasiga ishlagan omillardan bo‘lgan edi.

Iqtisodiy jihatdan qiynalib qolgan xalq, shunga qaramay, tog‘u toshlarda qurolni tashlamagan kurashchilarga yordam ko‘rsatishni to‘htatib qo‘ymagan edi. Iqtisodiy nochorlik sovetlarga qarshi og‘ir kurash olib borishda zaiflashib qolgan oxirgi xalqalarni ham uzib yuboradi. Qashqadaryo viloyat ijroiya qo‘mitasi hisobotida bu xususda, «bosmachilar talonchiligi, yig‘imlari natijasida aholiga yetkazilgan jarohatni davolash va oyoqqa turg‘izish uchun yillar kerak bo‘ladi. Faqatgina sovet hokimiyati–ishchilar va dehqonlar hokimiyati hartomonlama yordamni tashkil etib, dehqonlarning oyoqni zaminga mahkam tirashiga imkoniyatlar yaratadi», deyiladi. Sovet hokimiyati o‘z dushmanlariga qarshi qurol, mafkura yo‘li bilangina emas, fitna, bo‘hton, xullas, qabihlikning hamma turlarini ishga solib kurashgan edi. 20-yillarning oxiri va 30-yillarda amalga oshirilgan yirik ijtimoiy tadbirlardan yana biri qishloq xo‘jaligining kollektivlashtirilishi edi. Umuman olganda tarqoq dehqon xo‘jaliklarini yirik xo‘jaliklarga birlashtirilishi ijobiy xodisa deb qarash mumkin. Lekin bu jarayon dehqonlarning o‘z xohishi bilan, ixtiyoriy ravishda amalga oshirilishi kerak. Amalda esa 1929 yilda majburiy yo‘l bilan dehqonlarni kolxozlarga birlashtirish boshlanib ketdi. Yoppasiga kollektivlashtirish davrida kooperatsiyaning turli shakllariga barham berilib, faqatgina kolxozlar qoldirildi. Kolxozlarga ishlab chiqarish (ta’minot, kredit, sotish, matlubot, ishlab chiqarish vositalarining deyarli barchasi) umumiy jamoa mulkiga aylantirilar edi. Bu esa asrlar osha xususiy tarzda xo‘jalik yurgizib kelayotgan dehqonlaning noroziligini tug‘dirar edi. Kolxoz tuzish dehqonlarga tazyiq o‘tkazish, qonunchilikni buzish sharoitida kechdi. Kolxozga kirishni xohlamagan dehqonlarni saylov huquqidan mahrum etish, ularga yangi tuzum dushmani sifatida qarash odat tusiga kirdi. Kollektivlashtirish jarayonida badavlat dehqonlar tabaqasini tugatish siyosati olib borildi. Ularning mol-mulki musodara qilinib, o‘zlari oila a’zolari bilan birga boshqa o‘lkalarga ko‘chirib yuborilar edi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, boy dehqon xo‘jaliklarning asosiy qismi 1926-1929 yillarda yer-suv islohoti davridayoq tugatilgan edi.

Ommaviy kollektivlashtirish paytida esa asosan o‘ziga tinch bo‘lgan o‘rta hol dehqon xo‘jaliklari "quloq" qilindi. Tovar mahsulotning asosiy qismini yetishtirib bergan boy va o‘rta hol dehqonlar tabaqasini tugatish iqtisodiy nuqtai nazardan mutlaqo noto‘g‘ri siyosat edi. 19Z2 yilning aprel oyiga qadar O‘zbekistonda, shuningdek Qashqadaryoda ham dehqon xo‘jaliklari kollektivlashtirildi. Urush arafasida esa deyarli kolxozga kirmagan dehqon xo‘jaligi qolmadi. Ammo kollektivlashtirish kutilgan natija bermadi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish keskin ko‘paymadi, kolxozchilarning turmush darajasi juda past edi. Kolxozchilar arzimas maosh uchun yurakdan chiqarib mehnat qilmas edilar. Kolxoz dalalarida bitta xo‘jalikdan bir kishi ishlar edi, qolganlar esa shaxsiy tomarqalarida band edilar. Natijada kolxozlarda surunkali ravishda ishchi kuchi yetishmas edi. O‘sha davrdayoq shahardan qishloqqa yordamchilarni olib kelish boshlandi. Bu hol ayniqsa urushdan keyingi yillarda keng rasm bo‘ldi. Kollektivlashtirish jarayonida chorvachilik ayniqsa katta zarar ko‘rdi. Dehqonlar o‘z uy xayvonlarini kolxozga bermaslik uchun qisman so‘yib yubordilar. Natijada yirik va mayda qoramollarning soni keskin kamayib ketadi. Yoppasiga kollektivlashtirish respublikamiz qishloq xo‘jaligida paxta yakka hokimligining kuchayishiga shart-sharoit yaratdi. SSSRning paxta mustaqilligini ta’min etish shiori ostida paxta ekin maydonlari muttasil kengayib bordi. Totalitar davlat asoratiga tushib qolgan kolxozlar bunga qarshilik qilolmas edilar . 1932 yilga kelib O‘zbekiston Sovet Ittifoqida yetishtirilgai paxtaning 60 foizini berdi. Shu paytdan boshlab xorijdan paxta olib kelish to‘xtatildi. Kolxozlarni texnika bilan ta’minlash darajasi past edi. Shunday qilib, ommaviy kollektivlashtirish qishloq xo‘jaligida barcha muammolarni yechmadi, aksincha yangidan-yangi muammolarni keltirib chiqardi. Eng asosiysi, kolxozlar dehqonlarni davlat tomonidan ekspluatatsiya qilish vositasiga aylandi.

Adabiyotlar: 1. История Узбекской ССР. С древнейших времен до наших дней. Под ред. И.М.Муминова.-Т.: “Фан”, 4974 2. O’zbekiston SSR tarixi, Qadimgi davrlardan hozirgi kunlargacha. I.Mo’minov tahriri ostida.-Toshkent: Fan, 1974 3. Jo'raqulov O., Ergasheva J. Qashqadaryo sanoati tarixi. Qarshi, Nasaf, 1996 4. Jo‘raqulov O. Qashqadaryo mang‘itlari. T.:Fan. 1993.256 b 5. Jo'raqulov O. Qashqadaryo marmar sanoati. Т.: Fan. 2000. 55 b 6. Qarshi. Qarshi (kitob albom). Mualliflar jamoasi T. 2006.

O'xshashlar

Turkistonda sovetlar hukmronligining o‘rnatilishi sovetlar olib borgan mustabid siyosat

Sovet davrida O’rta Osiyoda tarix faning ahvoli va yuksalishi

Italiya Respublikasi va Sovet davlatlari parchalanishi

Mustaqillikka erishish arafasida O’zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar

1873-1876 yillardagi Qo‘qon xonligidagi xalq harakatlari