Movarounnahr arablar istilosi davrida - Tarix - Referatlar

Movarounnahr arablar istilosi davrida

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

44.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz MOVAROUNNAHR ARABLAR ISTILOSI DAVRIDA. (VII-VIII ASRLAR) Reja: 1.VI asrda Arabiston yarim orolidagi ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy ahvol. Arab qabilalarining Muhmmad tomonidan birlashtirilishi. 2.Markaziy Osiyoning arabalar tomonidan zabt etilishi . Qutayba Ibn Muslim yurishlari. 3.Movarounnahrdagi ijtimoiy siyosiy ahvol. Arab xalifaligining mustamlakachilik sababi. 4.Arablar zulmiga qarshi xalq qo`zg`olonlari.

www.arxiv.uz ADABIYOTLAR: 1.Beruniy Abu Rayhon. Qadimgi xalqlardan qolgan yodgolriklar. T. 1992. 2.Narshaxiy. Buxoro tarixi. T. 1992. 3.Qur`oni Karim. T. 1992. 4.Muhammad Allayhissalom payg`ambar qissasi. T. 1991. 5.Abu Muslim jangnomasi. T. 1993. 6.O`zbekiston tarixi. Universitet. T. 1996 .

www.arxiv.uz O`zbekiston hududida qo`ldorlik munosabatlarining ilk feodal munosabatlariga yotishi zarur shart-sharoitlarning yetilishi Milodimizning III - V asrlariga to`g`ri keladi. Kushon davlati /I-III asr/ va IV-V asrlarda hukm surgan eftalitlar davlati ishg`ol qilgan O`rta Osiyo yerlarida quldorlik tuzumi bag`rida va uning yemirilishi oqibatida asta-sekinlik bilan feodal munosabatlar shakllanib bordi. VI asrda hozirgi Oltoy o`lkasi hududida ko`chmanchi turk qabilalarining birlashuvi natijasida turk xokonligi tashkil topdi. 563-587 yillarda turk xoqonligi qo`shinlarining kuchli zarbalari ta`sirida O`rta Osiyodagi eftalitldar davlati barbod bo`ldi. Turk xoqonlari O`rta Osiyo hududida o`z hukmronligini o`rnatibgina qolmay, sosoniylar Eron bilan ham vaqti – vaqti bilan urushlar olib bordilar. Xoqonlik davrida O`rta Osiyo yerlarida feodal munosabatlari o`sib, mustahkamlanib bordi. Savdo – sotiq ishlari jonlandi. Buyuk turk xoqonligi ichki vaziyati nosog`lom edi. Bir –biriga qarama qarshi bo`lgan turli ijtimoiy va siyosiy kuchlar o`rtasidagi o`zaro ziddiyatlar hokimiyatni zimdan yemirib borardi, xoqonlik mahalliy xokim sinflar, tabaqalar bilan ham til topisha olmadi, ulardan o`z qo`li ostida birlashtira bilmadi. Natijada Turk xoqonligi zaiflashib, inqiroz sari yuz tutdi. Erno davlati bilan olib borilgan yurishlar ham turk xoqonligi mavqeini bo`shashtirdi. 588 yilda xoqonlik qo`shinlari Eron qo`shinlari tomonidan qaqshatkich zarbaga uchradi. Bu Turk xoqonligining parchalanishiga olib keldi. VI asrning 80 yillariga kelib Turk xoqonligi Sharqiy va G`arbiy qismlarga ajralib ketdi. Bundan tashqari O`rta Osiyoda 15 ta mustaqil, markaziy davlatga bo`ysunmaydigan kichik davlatchalar bor edi. /Samarqand, Maymurg, Kesh, Naxshab, Ishtixon. Kushon, buxoro, Amul, Adxoy va xakazo/. Samarqand va Buxoro vohasi ham bir necha mustaqil xokimliklardan iborat edi. Mexnatkash xalq ahvoli og`ir edi. VI asrda O`rta Osiyo va Eronda Mazdak xarakati, Obruy boshliq qo`zg`olonlar bo`lib o`tdi. Bunday vaziyatdan arab istilochilari foydalanib qoldilar. Tashqi dushmanga qarshi kurash qabilalarning birlashishini tezlashtirdi. VI asr oxirlarida Eron Arabistonning janubiy qismini bosib oldi, keyinroq Vizantiya Arabiston yarim orolining shimolida mustaxkamlanib oldi. Bu hol arablarning savdo-sotiq ishlariga halal keltirdi, savdogarlar zarar ko`radigan bo`ldi, kambag`allar daromaddan mahrum bo`lishdi. Zadogon arablar qo`shni mamlakatlarni : Suriya, misr, Eronni bosib olib talash uchun qambag`allarni erishlariga tortishga xarakat qiladilar. Zadagonlar kambag`allar ustidan hukmronliklarini mustaxkamlash va qo`shni mamlakatlarni bosib olishga kirishish maqsadida arab qabilalarini birlashtirish payiga tushdilar. Yangi din –islom dini arablarning birlashishiga yordam berdi. Islom dinining asoschisi makkalik Muhammad edi. (Evropada uni Magomed derdilar)

www.arxiv.uz Muhammad yoshligidan yetim qolgan. U safarlarda savdo karvonini yuritgan keyinchalik savdogar bo`lgan. Muhammad qudratli yakka – yagona xudodan ya`ni ollo –taolodan boshqa xech qanday xudo yo`q degan o`zini esa “rasulloh”2 deb e`lon qilgan. U arablarni o`zaro nizoni tugatishga va bitta dinni qabul qilib birlashishga chaqirdi. Musulmonlarning muqaddas kitobi “Qur`on”da 3 xudo oldida kishining ojizligi bayon etilgan. Unda “Xudo belgilab bergandan tashqari xech nimaga erishib bo`lmaydi”4 deyilgan. Islom dindorlarga xudo tomnidan yerga vakil qilingan hukmronlarga so`zsiz itoat qilishni buyuradi. Har yili qabilalarning o`ziga xos diniy, e`tiqodiy. Ibodatxonalari bo`lishi bu qabilalarni birlashtirishga katta to`sqinlik qilardi. Savdo-sotiqni kuchaytirish, Yangi bozorlarga . yangi territoriyalar egallash manfaati ham bor edi. Muhammad 610-613 yillarda zo`r ehtiros bilan makkaliklarni yangi dinga da`vat qila boshladi. U olloh meni Xiro tog`iga chorlab, Jabroil orqali vahiy yubordi, bunda o`z bandalaridan butparastlardan qaytishga, biruborga / yagona xudoga kalima keltirishga chaqirdi, degan gaplarni tarqatdi. 605 yilda Muhammad uylangandan so`ng o`n yil o`tib Makkaga muhim voqea yuz berdi. Qurayshlar Ka`bani qayta tiklamoqchi, muqaddas uyning tomini yangilamoqchi bo`ldilar. Ammo Ka`baning devorlari o`z mustahkamligini yo`qotgan edi. Ibodatxonani qaytadan tiklash qurayshlarning ancha sarosimaga soldi. Ka`bani dastlab poydevorigacha qulatdilar. So`ngra oldindan tayyorlab qo`ygan , xuddi ilgarigi ko`rinishda devor tiklay boshladilar. Ammo muqaddas Qora toshni an`anaviy joyiga o`rnatish masalasiga quruvchilar tortishib qoldilar. Shunda keksa quryshiy ibodatxona bo`sag`asidan xatlab kirgan birinchi odamdan maslahat so`rashni taklif qildi. Bunday maslahat berish Muhammadning zimmasiga tushdi. U muammoni hal etishning quyidagi tartibini taklif qildi. Qora tosh keng, pishiq mato ustiga qo`yiladi xamma birday uning chekkalaridan ushlab, kerakli balandlikka ko`taradi, shundan so`ng Muhammadning bir o`zi Qora toshni o`zining tayyorlagan joyiga surib qo`yadi. Qurayshiylar bu donolarcha yechimga rozilik bildirishadi. Qora toshni Muhammad devordagi o`z o`rniga joylashtirib qo`ydi. Shunday qilib. Muhammad Ka`baga qayta qurish chog`ida eng sharafli ishni amalga oshirdi. 673 yilda /673-674 o`tar yilida/ arab xalifasi Muoviya Basra va Xuroson xokimi Ubaydulloh Ibn Ziyod boshliq qo`shinni O`rta Osiyoga yubordi. Arablar Amudaryo (Jayxun)dan o`tib Yangikent, Romitonni egallashdi. Tugdoshi xali yosh bo`lgani uchun uning onasi Buxoro taxtini boshqarib turgan edi. 674 yilda Ubaydulloh Ibn Ziyod boshchiligidagi arab qo`shinlari Muoviya buyrug`i bilan Amudaryodan o`tib, Poykandni qamal qiladi. Shundan so`ng ular Buxoroga yetib borib, Buxoro malikasi ustidan g`alaba qozonadi. Ubaydulloh Buxoro va Paykanddan oltin, kumush, buyumlar, yaroq- aslaha va asirlar olib Marvga qaytadi.

www.arxiv.uz Arab xalifasi Movarounnahrni idora qilishni o`zining Xurosondagi noibiga topshiradi. 677 yilda arablarning Sayid Ibn-Usmon boshchiligidagi otryadi Buxoroni yana qamal qiladi. Buxoro yengilib qayta o`lpon va xonzodalar, zodagon-dehqonlardan 70 kishini garov tariqasida berib sulh tuzishga majbur bo`ladi. Shundan keyin Sayid So`g`d /Samarqand/ tomon yo`l oladi, bu yurish muvaffaqiyatli tugaydi. Sayid ko`pgina oltin-kumush, yarog` aslahalarni Madinalarga olib ketadi. Garovga olingan 70 kishini boshqa asirlar bilan birga kulga aylantirib ulardan og`ir ishlarda foydalanadilar. Bu xo`rlikka buxoroliklar chiday olmay Sayidning saroyiga bostirib kiradilar va uni o`ldiradilar. O`sha vaqtda Xitoyga qarshi urushda zaiflashib qolgan Turk xoqonligi o`z ahamiyatini yo`qotgan edi. 755 yilda Abu Muslim Makkaga xajga borayotganida xalifa Abu Ja`far (754-775 yy) tomonidan qo`lga tushib o`ldiriladi. Abu Muslim o`ldirilganidan so`ng 755 yilda Nishopurda abbosiylarga qarshi qo`zg`olon boshlanib unga Sunbod rahbarlik qiladi. Xuroson va Tabaristonga yoyilgan bu qo`zg`olon 70 kun davom etdi. Sunbod esa o`ldirildi. Xuroson, Movarounnahr va Xorazmda xalq ommasining ahvoli yomonlashdi. Norozilik yanada kuchaydi. Xalq ommasi xalifalik tomonidan ekspluatatsiya qilish kuchayganligi uchun yana bosh ko`tardi. 766 yilda qo`zg`olon boshlanib unga marvlik bir kir yuvuvchi hunarmand Hoshim ibn Hakim boshchilik qildi. Uning otasi Abu Muslim davrida kichik askarboshi edi. 776 yilda Xoshim ibn Hakim xalifaga qarshi isyonda qatnashganlikda ayblanib zindonga tashlanadi, ammo u o`z do`stlari yordami bilan zindondan qochdi. U Marvga kelib yana qo`zg`olonga tayyorgarlik ko`ra boshlaydilar. Muqanna qo`zg`oloni xalq ommasining kuchini, uning istilochilari nafratini yaqqol ko`rsatdi. “Oq kiyimlilar” – Muqanna qo`zg`oloni bostirilgan so`ng mehnatkashlar ommasida xalifalik hukmdorlariga bo`lgan nafrat pasayishi o`rniga, aksincha yanada kuchayib ketdi va ko`pincha yangi qurolli qo`zg`olonlar tariqasida namoyon bo`laverdi. Muqanna isyoni Hamid Olimjonning 1943 yilda yozgan «Muqanna” dramasida o`z aksini topdi. Bu drama o`sha yiliyoq Hamza nomidagi drama teatriga qo`yilib, muvaffaqiyat qozondi. Arablar bosqiniga qarshi faqat O`rta Osiyodagina ema Zakavkazeda hamda boshqa istilo qilingan yerlarda ham qo`zg`olon bo`lib turdi. Ozarbayjondagi qo`zg`olonlar 20 yil davom etdi. Xalifa qo`zg`olonchilarga qarshi o`zining asosiy kuchini yuborishga majbur bo`ldi. Xalifaning yaxshi qurollangan qo`shinlari qo`zg`olonchilarni tor-mor keltirdi. X II asr o`rtalarida Ispaniyada mustaqil arab davlati tashkil topdi. Qurbodaba shahri bu davlatning poytaxti edi. Keyinchalik uni Qurdoba xalifaligi deb atadilar. Arablar mulkining qolgan qismi Bog`dod xalifaligiga kirdi, bu davlatning poytaxti Dajla (Tigr) daryosi bo`yidan Bog`dod shahri edi. IX asrda Bag`dod xalifaligidan Misr, O`rta Osiyo, Eron va Afg`oniston ajralib chiqib, xalifalik parchalandi. Bog`dod xalifaligi qo`lida faqat Mesopotaniya qolgan edi, lekin uni xam Eron xokimi o`ziga bo`ysundirdir.

www.arxiv.uz XI asrning o`rtalarida Osiyodagi arab yerlarining kata qismini O`rta Osiyodan kelgan ko`chmanchi saljuq turklari istilo qildi. Yirik feodallarning kuchayishi va bo`ysundirilgan xalqlarning mustaqillik uchun olib borgan kurashi natijasida arab xalifaligi parchalanib yaqin Sharqni va ko`pgina boshqa madaniy mamlakatlarni bosib oldi. VIII asr boshlarida juda ko`p mamlakatlarni O`rta Osiyo, Kavkaz orti, Ispaniya, Misr, Eron, Suriya va boshqa bir qancha mamlakatlarni bosib oldi va o`ziga buysundirdi. Musulmon bo`lmagan aholining hammasi og`ir soliqlar to`ladilar va ularning qo`shinlarini oziq-ovqat bilan ta`minlashga majbur bo`ldilar. Arab istilo natijasida O`rta Osiyo xalqlari yaratgan madaniy xazinalarning katta qismi kuyib kul bo`ldi. Xududimizning ko`pgina shaharlaridagi ibodatxonalar buzib, eski oromiy, so`g`d, xorazm tilida yozilgan nodir kitoblar yoqildi, sug`orish inshootlari vayron etildi. Mahalliy xalqlarning madaniyati, urf-odatlarini ta`qib qilgan xolda bosib olingan xududlarda machitlar qurish bahonasida mahulliy aholini o`zlari yashab turgan joylardan ko`chirish, katta shaharlarda Shahriston atrofidagi uylarni yarmini arablarga bo`shatib berish siyosatini amalga oshirdi Arab xalifaligi bu yerga yangi islom dinini olib keldi va islom bayrog`i ostida o`zlarining vayronagarchilik urushlarini olib bordilar. Arab tili majbuarn hukmron til darajasiga ko`tarildi. Shunday bo`lsada, ajnabiy bosqinchilar xokimiyati ostida o`zining uzoq davrli madaniy an`analirga ega bo`lgan Movarounnaxr xalqlarining mahalliy madaniyati to`xtab qolmaydi. yer egaligi tuzumining rivojlanishi tezlashib, yer egaligi parokandaligi bir muncha susaydi va markazlashgan davlat tuzish jarayoni boshlandi.

O'xshashlar

Eftalitlar, turkiy hoqonlik va arablar istilosi davrida O'rta Osiyo

Movarounnahr temuriylar davrida

Arab xalifaligi davrida Movarounnahr

Temuriylar davrida Movarounnahr va Xuroson

Temuriylar davrida Movarounnahr va Xurosonda zarb qilingan tangalar