logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tarix
  4. Milliy davlatchiligimizning tarixiy ildizlari (mil.av. VIII asr milodiy IV asr)

Milliy davlatchiligimizning tarixiy ildizlari (mil.av. VIII asr milodiy IV asr)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

32.5 KB
Ko'chirib olish
Milliy davlatchiligimizning tarixiy ildizlari (mil.av. VIII asr milodiy IV asr) Reja : 1. Vatanimiz xududida ilk dalat tuzilmalarining vujudga kelishi 2. O’zbekiston xududlari eron, YUnon boskini ostida. 3. Kang va Dovon davlatlari Mil.av. 1 ming yillikning 1-yarmidayok vatanimiz xududlarida dastlabki davlat tuzilmalari tashqil topa boshlagan. Arxeologik manbalar va YUnon, Rim, Xitoy kuxna eron solnoma va bitiklarida bu davlatlarga doir ayrim ma`lumotlar uchraydi. Tilga olingan davlatlar: Katta Xorazm-Amudaryoning kuyi okimidagi erlar; Baktriya-xozirgi Kashkadaryo, Surxondaryo, Tojikistonning Amudaryoga yakin erlari; Sugdiyona-Zarafshon daryosidan suv ichgan erlar; Parkana-Fargona vodiysi; Parfiya-xozirgi Turkmanistonning Kaspiy dengiziga tutash erlari. YUkorida tilga olingan manbalarda bu davlat xududlarida yashagan xalklar sak, massaget nomi bilan tilga olingan. Birok bu xalklar asosan kuchmanchi, chorvador xalk xisoblangan. SHaxarlarda, sugoriladigan xududlarda yashagan utrok axoli uzlari yashagan xudud nomi bilan atalgan. YA`ni Xorazmliklar, baktriyaliklar, sugdlar va xokazo. «Avesto» da Katta Xorazm davlati xakida bir kancha ma`lumot bor. Unda katta Xorazm tarkibidagi viloyatlar sanab utilgan. er.av. VIII-VII asrlarda Katta Xorazm davlati juda katta xududlarni egallagan. Birok Xorazmning eng qadimiy siyosiy sulolalari to’g’risida ma`lumotlar saklanmagan. Afsonalarga kura Xorazmning eng qadimiy sulolalari sifatida Siyovushiylar tilga olinadi. Mil.av. IV asrga kelib Katta Xorazmning Amudaryoning kuyi okimidagi xududi Qadimgi Xorazm davlatiga uyushadi. Bu paytda Xorazmda Farasman ismli shox bulganligi manbalarda tilga olinadi. U goyatda tadbirkor xukmdor bulgan. U Iskandar Zulkarnaynga elchi junatib, uning Xorazm tomonga yurishining oldini oladi. Markaziy Osiyoda axamoniylar boskiniga kadar tashqil topgan 2-davlat bu Baktriya podsholigidir. Bu podsholik xakidagi ma`lumotlar yunon tarixchilari asarlarida uchraydi. Baktriyaning poytaxti Balx shaxri bulgan. Ossuriya podshosi Ktesiy katta kushin bilan Baktriyaga yurish qilgan. Baktriya xukmdori Oksiart va vatan ximoyasi uchun katta kushin tuplaydi. Ossuriyaliklar jangda engib chiksalarda, poytaxt Baktriyani egallay olmay chekinishga majbur buladilar. Arxeolog kazilma manbalari xam Baktriya davlati mavjud bulganini isbotlaydi. Baktriya davlati bilan Ossuriya, Midiya davlatlari urtasida savdo alokalari xam olib borilgan. Baktriyada bu davlatlarga lazurit olib borilgan. Sugdiyona davlati qadimda xozirgi Samarkand, Kashkadaryo, Navoiy va Buxoro viloyatlari xududida shakllangan. Sugdiyonaliklar miloddan avvalgi VI-IV asrlarda axamoniylarga boj tulab to’rganlar. Sugdiyona tili qadimda va ilk urta asrlarda jaxon savdo tili sifatida katta nufuzga ega bulgan. Bu davlatning poytaxti Samarkand, SHark bilan /arbni iktisodiy jixatdan boglagan «Buyuk ipak yuli» da SHark darvozasi xisoblangan. Katta Xorazm, Baktriya va Sugdiyonada xunarmandchilik rivojlangan, madaniyat yukori darajada taraqqiy etgan. Eramizdan avvalgi VI asrda Markaziy Osiyo eron axamoniylari tomonidan istilo qilindi. Ularning xukmronligi eramizdan avvalgi 329 yilgacha, ya`ni Iskandar Zulkarnayn boskiniga kadar davom etdi. Markaziy Osiyo xududi axamoniylar tomonidan 12 satraplikka bulinib idora qilingan. Ular Doro xazinasiga yiliga jarima tulab to’rganlar. Xullas Markaziy Osiyo xalklari kariyib 200 yil eron axamoniylari xukmronligi ostida yashadilar. Ularga karshi erk va ozodlik kurashi tuxtovsiz davom etdi. IV asrga kelib axamoniylarning markaziy xokimiyati kuchsizlana boshlagan Markaziy Osiyo birinchi bulib Xorazm uz mustaqilligini kulga kiritadi. Eramizdan avvalgi 329-327 yillarda Markaziy Osiyo Iskandar tomonidan istilo qilindi. Boskinlarga karshi ozodlik kurashi avj oldi. Ayniksa Spitamen boshchiligidagi kurash keng tus oldi. Bu kuzgolon Sugdiyona va Baktriya xududlarini kamrab oldi. Iskandar maxalliy zodagonlarni uz tomoniga ogdirib olib, kuzgolonni bostirishga muvaffak buldi. Iskandar vafotidan keyin uning ulkan davlati parchalanib ketdi. Markaziy Osiyo Salavkiylar xukmronligi ostiga utdi. Salavkiylar miloddan avvalgi III asr urtalarida inkirozga yuz tutdi. SHarkiy satrapliklar mustaqillikka intila boshladilar. eramizdan avvalgi 250 yilda Parfiya va Baktriya mustaqil davlat sifatida Salavkiylardan ajralib chikdi. Baktriya Diodot I davrida kudratli davlatga aylandi. Uning davlat chegaralari kengayib, taraqqiy etdi. Tanga pullar zarb qilindi. Bu davlat 120 yildan ortik vakt mobaynida SHarkning yirik davlati sifatida yashadi. Miloddan avvalgi II asr urtalarida va I asr oxiriga kelib Kang davlati gullab yashnadi. Kang davlati Xorazm xududlarida tashqil topdi va miloddan avvalgi 170 yilda unga Sugdiyona, CHog kushib olindi. Bu davlatda pul muomalasi vujudga keldi. Parkana (Dovon) davlati Fargona vodiysida vujudga kelgan. Miloddan avvalgi II asrda Parkana mustaqil davlat edi. eramizdan avvalgi 104-101 yillarda Parkana 2 marta Xitoyliklar xujumiga uchragan. Lekin Xitoyliklar muxim natijaga erisha olmaganlar. Parkanada 70 ta katta va kichik shaxarlar bulgan. Ularning umumiy xukmdori Guyshan deb atalgan. Mil.av. II-I asrlarda Toxariston xam mustaqil davlat sifatida maydonga keldi. Bu davlat YUnon-Baktriya davlati urnida paydo buldi. Eramizning I-IV asrlarida Markaziy Osiyoda kudratli Kushon podsholigi xukm surdi. Kushon podsholigi massaget kabilalariga kirgan toxar uruglaridan birining nomi bilan atalgan. Davlatning asoschisi Xitoy manbalarida Guyshan deb atalgan. Kushon podsholigi – siyosiy tushuncha, jugrofik xududi esa Baktriyadir. Kushon imperiyasi Kanishka xukmronligi davrida (78-123) taraqqiyotning chukkisiga chikdi. Saltanatda tovar-pul munosabatlari, xunarmandchilik, savdo- sotik rivojlandi. Kanishka bir kancha xududlarni ya`ni Kobul, Kashmir podshoxliklarini uziga buysundirdi. Kushon saltanati ulkan markazlashgan davlat sifatida shakllangan edi. Saltanatda shaxarlar kupayib, xalkaro savdo-sotik alokalari kengaydi. Kulchilik, kuldorlik munosabatlari kengaygan. SHaxarlar va xunarmandchilikning rivojlanishi xalkaro savdo-sotikning avj olishiga zamin tayyorladi. Kanishka davridav Rim bilan xam savdo diplomatik alokalari olib borilgan «Buyu k ipak yuli» orqali Xitoy, Xindiston, eron, Suriya, Xorazm davlatlariga karvon savdosi olib borilgan. Savdo-sotik va madaniy alokalar tufayli sugdiy va skif tili teng xududlarga tarkaldi. Mashxur sugd yozuvi xam kushonlar davriga oiddir. Kushon saltanatida diniy e`tikod turli-tuman bulgan. Birok Kanishka davrida buddizm davlat dini darajasiga kutarildi. Kanishkaning vorislari Xuvishka va Vasishka davrida madaniyatning xindlanish jarayoni kuchaydi. Bu xol kushonlar saltanati inkirozining biri buldi. III asrning 2-yarmidan e`tiboran kushonlar saltanati inkirozga yuz tutdi. Adabiyotlar: 1. I.A.Karimov . Tarixiy hotirasiz kelajak yo’q . T. “Sharq” 1998 yil 2. I.A.Karimov . Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch . T. “ Ma’naviyat “ 2008 yil 3. Saidqulov T.S. O’rta Osiyo xalklari tarixining tarixshunosligidan lavxalar. T. «O’qituvchi» 1993 y. 4. Jadidchilik, isloxot, yangilanish, mustakillik va taraqqiyot uchun kurash . T. «Universitet» 2000 y. 5. B.Ahmedov , “Istochniki istorii Uzbekistana “ Tashkent , 2001 .

O'xshashlar

O‘rta asr tarixiy geоgrafik bilimlar
XIX asr oxiri XX asr boshlarida Buayot
XIX asr oxiri -XX asr boshlarida Yaponiya
XIX asr oxiri XX asr boshlarida AQSH
XVIII asr va XX asr boshlarida Turkiya