Кашкадарё вохаси тарихига бир назар - Tarix - Referatlar

Кашкадарё вохаси тарихига бир назар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Қашқадарё воҳаси тарихига бир назар Қaшқадарё воҳаси узоқ ўтмишга эга. Археологлар томонидан олиб борилган изланишлар натижасида тош даврига оид маконлар топилган. ХХ асрнинг 50- йилларидаёқ воҳада қадимги одамлар яшаганлиги археологлар В.Лев ва С.К. Кабанов томонидан тахмин этилгaн эди. 2001-2004 йилларда профессор Р.Ҳ. Сулаймонов бошчилигидаги ЎзМУ археология кафедрaси ва Колорадо Университети Антропология Департаменти (АҚШ) аъзолари томонидан Китоб тумани тоғли ва тоғ олди ҳудудларидаги кузатув ишлари жараёнида палеолит даврининг мустье босқичига тааллуқли Оёқчисой воҳсида жойлашган Ангиллак, Қуруқсой воҳасида жойлашган Қоракамар ғорлари ва ибтидоий сурат акс этган Сийпантош ёдгорлиги топилди. Ангиллак ва Қоракамар ғорларидаги қазув ишларида топилган тош қуролларининг ишлов бериш технологияси қўшни Самарқанд вилоятида жойлашган Омонқўтондаги тош қуролларига ўхшаш ҳамда олимларнинг фикрига кўра хом ашё ҳам ўша ердан олиб келинган бўлиши мумкин. Мезолит ва бронза даврлари оралиғида чизилган Сийпантошдаги суратлар асосан марказда буқа тасвири ва турли геометрик шакллардан иборат. Сўнгги энеолит ва бронза даврига оид ёдгорликлар асосан Пойкент мажмуаси (Бухоро билан чеградош ҳудудларда, Қашқадарёнинг қуриб қолган ўзанларида ХХ асрнинг 60-йилларида Я.Ғуломов раҳбарлигидаги Моҳандарё археологик экспедицияси томонидан топилган) ва Тўрткўлтепа (Юқори Қашқадарё, М.Исомиддинов) топиб ўрганилган. Илк темир даврида урбанизация жараёни кучайиб, Сўғднинг жанубий қисми ҳисобланган Қашқадарё воҳасида ҳам илк шаҳарсозлик маданияти вужудга келади. Буни Подаётоқтепа, Сангиртепа, Узунқир ва Ерқўрғон мисолида кўриш мумкин. Подаётоқтепа, Сангиртепа ва Узунқир ёдгорликлари ХХ

www.arxiv.uz асрнинг 80-йилларидан бошлаб ҳозирги ЎзМУ археология кафедраси базасида ташкил этилган Кеш археологик-топографик экспедициясининг А.С. Сагдуллаев бошчилигидаги отряд томонидан ўрганила бошланган. ХХ асрнинг 20-йилларидан турли тадқиқотчилар назарига туша бошлаган Ерқўрғон ёдгорлигида тадқиқот ишлари асосан Иккинчи жаҳон урушидан кейинги йилларда С.К. Кабанов ва М.Е. Массонлар томонидан олиб борилган бўлса, 1973 йилдан ЎзР ФА Археология институтининг Р.Ҳ. Сулаймонов раҳбарлиги остида тузилган Қашқадарё экспедицияси томонидан деярли 30 йил давомида ўрганилди. Натижада воҳада шаҳарсозлик маданияти бундан 2700 йил аввал пайдо бўлганлиги аниқланди. Мил. авв. 329 йилда Александр Македонский бошлиқ македон қўшинлари Қашқадарё воҳасига бостириб келади. Бу даврда антик давр муаллифлари томонидан тилга олиб ўтилган Наутака (Кеш-Шаҳрисабз воҳаси) ва Ксениппа ёки Нахшаб (Никшапайя) (Қарши воҳаси) вилоятлари мавжуд эди. Қашқадарё воҳаси босқинчиларга қарши кўтарилган Спитамен бошчилигидаги қўзғолоннинг марказларидан бири бўлган. Мил. авв. III-II асрларда Қашқадарё воҳаси Салавкийлар, кейин Юнон-Бақтрия давлатлари таркибига кирган (бу даврда Кеш-Шаҳрисабзнинг ўрни ҳозирги Китоб шаҳрида жойлашган Қаландартепа ёдгорлиги ўрнига кўчган, Қарши воҳасида эса Ерқўрғон билан бирга ҳарбий-бошқарув аҳамиятга эга Боло шаҳри (Қалаи Заҳоки Марон ёдгорлиги) ҳам мавжуд эди). 468 йилда Кидар бошчилигидаги кўчманчилар Нахшабни бир мунча вақт ўзларига пойтахт этиб турганлар. Араблар истилосига қадар Қашқадарё воҳаси аҳолиси асосан зардуштийлик динига эътиқод қилиб, у билан боғлиқ урф-одат ва анъаналарни сақлаб келишган. Буни археологик тaдқиқот ишлари жараёнида топилган ашёвий далиллар мисолида ҳам кўриш мумкин. 700 йилда араб қўшинлари илк бор воҳа ҳудудларига бостириб кириб, Кеш ва Нахшаб (бу даврда Кеш ҳозирги Шаҳрисабз шаҳри атрофларини, Нахшаб эса

www.arxiv.uz Шуллуктепа ёдгорлигини ўз ичига олган) шаҳарлари атрофларини талон- тарож қилишган. 710 йилда Кеш ва Нахшаб Хуросон ноиби Қутайб ибн Муслим бошлиқ қўшин томонидан фатҳ этилади. Босқинчиларга қарши Кеш асосий маркази бўлган Муқанна бошлиқ қўзғолон бутун Мовароуннаҳрни эгаллайди. IX-X асрларда Кеш шаҳри “Қуббатул-илм вал адаб” номини олган бўлса, X асрда Нахшабда бутун Шарқ алломалари иштирокидаги халқаро қурултой бўлиб ўтганлиги ёзма манбалардан маълум. 1220 йилда мўғуллар Қашқадарё воҳасига бостириб кириб Нахшабни бутунлай вайрон этадилар. Чиғатой улуси ҳукмдори Кебекхон даврига келиб (1318-1326 йй.) янги сарой қурилади ва Қарши шаҳрига аасос солинади. Амир Темур ва Мирзо Улуғбек даврида Қашқадарё воҳасида кўзга кўринарли иншоотлар барпо этилади. XIV асрнинг 60-йилларида Қарши шаҳрининг атрофи мудофаа девори билан ўралиб, Кебекхон саройи ўрнида Одина масжиди бунёд этилади. Шаҳрисабзда эса машҳур Оқсарой, Дор-ут Тиловат ва Дор-ут Саодат мажмуалари қурилган. Шайбонийлар даврида Қарши воҳнинг етакчи шаҳрига айланади. Абдуллхон II даврида бу ерда бир қанча меъморий иншоотлар барпо этилади. Аштархонийлар даврида Қарши ва Шаҳрисабз шаҳарларида Бухоро хонлигидан мустақил бўлишга ҳаракат кучайган. Бухоро амирлиги – Манғитлар сулоласи ҳукмронлиги даврида Қарши тахт вориси ҳоким бўладиган вилоятга айланган. 1868 йил 21 октябрда Чор Россияси қўшинлари Қарши шаҳрини истило қилди. Чор Россияси ҳукмронлигига қарши воҳада бир қанча халқ қўзғолонлари бўлиб ўтади (1909 йилда Китоб, Шаҳрисабз ва Қаршида, 1910, 1914, 1916 йилларда Ғузор, Китоб ва Шаҳрисабзда). 1926-1937 йилларда Қарши шаҳри Беҳбудий номи билан юритилган.

www.arxiv.uz ХХ асрнинг 80-йиллари охирларидан бошлаб воҳада барча соҳалардаги ўзгаришлар ва ислоҳотлар бевосита Президентимиз И.А. Каримов номи билан боғлиқ. Бу ўзгаришлар мустқиллик йилларида ҳам давом эттирилмоқда. Шаҳарсозлик ва давлатчилик тарихини янгича ёндашувлар асосида ўрганиш мустақиллик даврининг энг муҳим вазифларидан бири этиб қўйилдики, 1996 йилда Амир Темурнинг 660 йиллик тантаналари давом этиб турган вақтда Шаҳрисабз шаҳрига Соҳибқирон бобомизга ҳайкал (ҳайкалтарошлар Илҳом ва Камол Жабборовлар, меъмор Ботир Усмонов) ўрнатилиб, Амир Темур ордени берилди. 1999 йилнинг майида Қарши шаҳрида шаҳарсозлик тарихига бағишланган Халқаро симпозиум бўлиб ўтиб, Қарши ва Шаҳрисабз шаҳарларининг ёши 2700 йил эканлиги тасдиқланди. Шаҳрисабзнинг меъморий ёдгорликлари ЮНЕСКО нинг Жаҳон маданий мероси рўйхатига киритилди (2002 йил декабрь). 2002 йилнинг 1 ноябрида Шаҳрисабз шаҳри, 2006 йилнинг 27 октябрида Қарши шаҳрининг 2700 йиллик юбилей тантаналари халқаро миқёсда кенг нишонланди ва шу саналар шаҳарлар куни сифатида ҳар йили нишонланиб келинмоқда.

O'xshashlar

Кадимги Рим тарихига мукаддима. Тарихий манбалар

Узбек халки этногенези

Тарихий-география. Этногенез ва этник тарих

4-8 асрларда Хоразмдаги ижтимоий ва шахарлар хаёти

Сугдиёна