Ilk Xorazm elatining shakllanish jarayoni - Tarix - Referatlar

Ilk Xorazm elatining shakllanish jarayoni

Yuklangan vaqt:

26.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

35.5 KB

Ko'chirib olish

Ilk Xorazm elatining shakllanish jarayoni Reja: 1. Xorazm elatining shakllanishida turli qabilalarning ta`siri. 2. Xorazmda xalqlarning buyuk ko`chishi davrida kelgan etnik guruhlar.

S. P. Tolstov rahbarligida Xorazm arxeologik etnografik ekspedisiyasining keng miqyosda olib borgan arxeologik tadqiqotlari natijasida to`plangan arxeologik va antropologik materiallar o`sha davrda yashagan qabilalarning turmush tarsi va etnik tarzini o`rganishda asosiy manba hisoblanadi. Ustyurt hududida insoniyatning ilk madaniy izlari topilib, ular qadimgi tosh davrining must`e bosqichiga oidligi aniqlandi. Yangi tosh davriga kelib Xorazm hududi keng o`zlashtirildi. Bu davrda geografik muhit va iqlim sharoiti turlicha bo`lganligi sababli har xil madaniy qatlamlar vujudga keldi. Jumladan, Miloddan oddan avvalgi V ming yillikda O`rta Osiyoning janubida qadimgi dehqonchilik madaniyatini yaratgan o`troq qabilalar yashagan bo`lsa, shimolda temirchilik, ovchilik, baliqchilik bilan shug`ullanuvchi qabilalar yashagan. Miloddan avvalgi VI – III ming yillikda Xorazm hududida kaltaminorliklar madaiyati taraqqiy etgan bo`lsa, Miloddan oddan avvalgi II ming yillikda Suvyorgan va Tozabog`yon madaniyati rivoj topadi. Bu qabilalarning tili hind – yevropo til oilasiga mansubligi to`g`risida fikrlar mavjud. S. P. Tolstovning ta`kidlashicha, “Suvyorganning” madaiyatini yaratgan qabilalar O`rta Osiyoning janubi – g`arbiy viloyatlaridan kelgan yangi etnik guruhlardir. Ya. G`ulomov va A. Asqarovlar suvyorgan madaniyatining kelib chiqishini mahalliy kaltaminorliklar madaniyati bilan bo`gliqdir. Suvyorganliklar bilan bir qatorda Amudaryo atrofida Tozabog`yon madaniyatini yaratgan qabilalar ham yashagan. Bular dasht qabilalarining vakillari sifatida asosan, ovchilik, chorvachilik, qisman dehqonchilik bilan mashg`ul bo`lganlar. Ikkala madaniyatning birlashishi natijasida Amirobod madaniyati vujudga keldi. Bu madaniyatni yaratgan qabilalar ham dehqonchilik va chorvachilik bilan shug`ullanganlar. Tarqoqchilik Miloddan oddan avvalgi II – I ming yilliklar davrini hind – Eron qabilalarining tarqalishi bilan bog`laydilar. Bu davrda Kaspiy dengizning Sharqiy qirg`og`idan Tyan-shangacha bo`lgan keng hududda cho`l kochmanchi qabilalari joylashganlar. Ko`chmanchi qabilalar siljib, o`troq qabilalarga qo`shni bo`lganlar.

O`rta Osiyo, Eron va Hindiston hind yevropo til guruhiga mansub ko`chmanchi qabilalarning tarqalish ularning mahalliy aholi bilan aloqa qabilalariga olib keladi. Miloddan avvalgi IX-VIII asrlarda yashagan Amirobodliklar Sariqamish tadqiqotchilar Kuyasoy madaniyatining kelib chiqishini Shimoliy Eron hududida ko`chib kelgan qabilalar bilan bog`laydilar. Kuyasoy madaniyati o`troq ko`chmanchilarning vakillari tomonidan yaratilgan bo`lib, janub tomondan dehqonchilik hududlarga siljiganlar. B.I. Vaynberg kuyasoyliklarni qadimgi xorazmliklar bilan bog`liq, quyi Amudaryo bo`yiga Miloddan oddan avvalgi VII asrning ikkinchi yarmida ko`chib kelgan bu joylarni shu nom bilan ataganlar, deb ta`kidlagan. Ahamoniylar bu hududni bosib olib, uning nomini saqlab qolganlar. Xorazmliklarning bir qismi Amudaryo bo`yicha, ikkinchi qismi esa Sirdaryo atrofida yashaganlar. Strobonning ta`kidlashicha, massaget va sak qabilalari ittifoqiga, xorazmiylar ham kirgan. Ahmoniylar davrida xorasmiylarning yangi to`lqin amudaryo etaklari janubdan kelgan degan firklar ham bor. Lekin bu fikr arxeologik jihatdan isbotlangan emas. I.M.Dvyakonov xorazmiylar janubdan Orol bo`ylariga ko`chgan degan taxminga qarshi chiqadi. Uning fikricha, Xorazm tili skif – alan tili bilan so`g`d va sak o`ratsidagi til hisoblanadi. I. A. Itinanning fikricha, yarim qabilar madaniyati bo`lgan Kuyasoy madaniyatiga to`xtalib, uning kelib chiqishini O`rta Osiyoning janubi – g`arbi hududlarida va dehqonchilik bilan shug`ullangan qabilalardir. Uning ta`kidlashicha, Kuyasoy hududida janubi – g`arbdan qandaydir bir guruh kelib qo`shilgan bo`lishi mumkin. Ikkinchi tomondan, ko`mish marosimlarini o`tkazish, uy joylarni ustunli qilib qurish, buyoqli idishlar yashash bu madaniyatni tub aholi, saklar yaratganligidan dalolat beradi. Gekatey yozishicha, Miloddan oddan avvalgi VI asrda xorazmiylar arfiyanlardan sharqda yashaganlar. Strabon xorasmiylarni etnik jihatdan “sak va massagetlarga mansubligini” yozadi. Miloddan avvalgi I ming yillikga oid yodgorliklar quyi Sirdaryo havzasida topib o`rganilgan. Bu yodgorliklar ko`chmanchi qabilalarga mansub bo`lib, ular

dehqonchilik vohalari ayniqsa, Xorazm bilan yaqin aloqada bo`lganligidan dalolat beradi. Mil о ddan avvalgi III asrdan boshlab antik davr tarixchilari saklarning janub tomonga siljishini ko`rsatib o`tadilar. Miloddan avvalgi III asr Baqtriya qal`asini himoya qilib turgan Antiox III ni Evtidem ogohlantirib, “ikkimizning ahvolimiz ham tang, chegaradan ikkimizga ham xavf soluvchi kuch to`plamgan. Agar bu yovvoyilar chegaradan o`tsalar davlat ular tomonidan bosib olinadi”, degan. Miloddan avvalgi II ming yillining birinchi yarmida Sharqiy turkistonda yashagan, keyinchalik Markaziy Osiyoning janubi – g`arbiy hududlariga kelib joylashgan, o`zlarini “a`ya” yoki “Ariylar” (“Olijanub insonlar”, yoki “aslzodalar”) deb nomlagan hind – eron qabilalarining dastlabki bo`lishhi ro`y bergan. Eron tillari guruhiga mansub ariylar Eron va O`rta Osiyoning janubiy hudulariga hamda qisman ariylar esa Hindiston yarim oroliga borib joylashadilar. Miloddan avvalgi VI asrda Eron ahamoniylari Xorazmni bo`ysundurgach, o`z xukmronligini mustahkamlash maqsadida, ariy va Xorazmiy qabilalarini Xorazm vohasiga ko`chirib, bu yerda dehqonchilik qabilar yerli aholi bilan aralashib, o`z tili va madaniyatini biroz singdirishadi. Miloddan avvalgi II asrdan Miloddan odning IV asri davomida ko`p miqdorda turkey qabilalarning O`rta Osiyoga jumladan, Xorazmga ko`chib kelishi, bu yerda turk hoqonligining o`rnatilishi natijasida til tarkibida turkey so`zlar ancha ko`paygan. Bu jarayon XII asrgacha davom etgan. Ayniqsa, saljo`qiylar xukmronligi davrida turkey til Xorazmda hukmron bo`ldi. Xullas, Miloddan avvalgi I ming yillikning birinchi choragida, bronza (jez) davrining oxiri va ilk temir davrida, uzoq davom etgan tarixiy rivojlanish jarayonida xorazm vohasida yashagan turli turkey va fors – tojik etnik guruhlarning qo`shilishi, aralashishi natijasida o`zbek xalqi ajdodlarining ilk umumiy etnik birligi sifatida dastlabki Xorazm elati shakllanadi.

Adabiyotlar: 1. I.A.Karimov.O`zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo`li.//Xalq so`zi,2007yil,30 avgust. 2. I.A.Karimov,Asosiy maqsadimiz-yurtimizda erkin va obod farovon hayot barpo etish yo`lini qat`iyatlik bilan davom ettirishdir,//Xalq so`zi,2007,11 dekabr 3. Karimov I. A. Xivaning 2500 yilligiga bag`ishlangan tantanali marosimda 4. so`zlagan nutqi. Xalq so`zi, 1997, 22- oktabr. 5. Abu Rayxon Beruniy.Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklari. T.,1968. 6. Bulatova V.A., Notkin I.I. Arxitekturniy pamyarniki Xiva T.,1963. 7. Hasanov X. O`rta Osiyolik geograf va sayyohlar.T., 1964. 8. G`ulomov Ya. Xorazmning sug`orish tarixi.T.,1959. 9. Insoniyatning ilmiy va madaniy merosi – uchinchi ming yillikda. Buxoro va Xiva shaharlarining 2500 yilligiga bag`ishlangan xalqaro simpozium tezislari. T., 1997.

O'xshashlar

Xorazmda ilk davlatchilikning shakllanishi. Qanxa - Qang`yuy davrida Xorazm

O’zbek xalqining etnik shakllanishi

Qadimgi Xorazm kalendari

Qadimgi Xorazm ibtidoiy davrda

Qadimgi Xorazm bronza davrida