Гидротехника иншоотларининг пастки бьефида таъмирлаш ишларини ўтказиш - Suv xo'jaligi - Referatlar

Гидротехника иншоотларининг пастки бьефида таъмирлаш ишларини ўтказиш

Yuklangan vaqt:

29.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

213.5 KB

Ko'chirib olish

Гидротехника иншоотларининг пастки бьефида таъмирлаш ишлар и ни ўтказиш Режа: 1. Гидротехника иншоотларининг пастки бьефида таъмирлаш ишлар и ни ўтказиш 2. Қопларда бўлган бетонни ётқизиш усули 3. Сувни йўналтирилиши билан кўтармалар ҳимояси остида таъмирлаш усули 4. Гидротехника қувур ва туннелларни таъмирлаш ишларининг хусусиятлари

Гидротехника иншоотларининг пастки бьефида таъмирлаш ишлар и ни ўтказиш Сув ташловчи гидротехника иншоотларининг фойдаланилиши (эксплуатацияси) тажрибаси пастки бьеф элементларини кўп бузилганига гувоҳ бўлади. Бузилишининг тўғри аниқланган сабаблари асосланган таъмирлаш ишларининг лойиҳаси тузилишига имконият яратади. Пастки бьеф элементлари бузилишининг асосий сабаблари қаторига кучайтирилган гидродинамик юкланишлари, нотўғри фойдаланилиши (эксплуатацияси) (затворларнинг бошқаруви), қудуғида сув билан давомли айланилишидан сўнг бетонлик мустаҳкамланишларини бузилишига сабабчи қоялик ўпирилишлар маҳсулотларини ва бошқа йирик габаритларининг сув урилма бетонлик массивларига тушиши, бетонлик ишларни сифатсиз бажарилиши, конструкциялар мукаммал бўлмаслиги, қурилиш тугаганидан олдин иншоотни фойдаланилиши (эксплуатацияси)га киритиш, кўзда тутилмаган ҳодисалари ва ҳоказолар. Таъмирлаш ишлари лойиҳасини тузишда таъмирлаш даврида бошқа сув ўтказувчи иншоотларидан (ГЭС, сув чиқаргичлар, сув туширгичлар, кема ўтказгичлар ва ҳоказолардан) ёки сув ўтказгичлар, ён томонлик каналлар ва ҳоказолар шаклидаги махсус вақтинчалик иншоотларидан сув ўтказилиши имкониятига махсус эътибор берилади. Таъмирлаш ишларининг усуллари ва ўтказилиши даври ўзига хос бўлган шароитлари ва мавжуд бўлган имкониятлари билан аниқланади. Тошқин пайтида фақат ишлатиладиган гидротехника иншоотлар улар ишламаганида ва пастки бьеф сувдан озод бўлган даврида таъмирланади. Сув остида доимий жойлашган иншоотлар элементларини сузиб турувчи воситаларидан сув остида бетонлаш, бетонни зичлаш (трамбовка қилиш), қопларда бўлган бетонни ётқизиш, бадьялар ёрдамида бетонни ётқизиш, ўлчами бўйича танлаб олинган тошни ёки тоғлик массасини тўкиши, сувни йўналтирилиши билан кўтармалар ҳимояси остида бетонни ёки тошни,

қурилиш конструкцияларини ётқизиш, инъекциялик, аралаш ва ҳоказо усуллари билан таъмирлайдилар. Б угунги кунда сув остида бетонлаш усули кенгайган ҳолда фойдаланилади. Унинг асосида сув остига эътиборли ўзгармайдиган бетон аралашмасини, цементлик эритмасини ёки хамирини киритишни таъминланиши туради. Сув остига ётқизиладиган бетоннинг мустаҳкамлигини иншоотнинг лойиҳавий мустаҳкамлигидан 10...20% га ортиқ белгилайдилар. Бунда кўпинча пластифицикацияланган ва ҳавони жалб этувчи қўшимчаларни ишлатадилар. Бетонлашни тўхтовсиз тизимлик назорати остида ўтказадилар. Бетонни водолазлар ўрнатиладиган ва ечадиган қолипга ётқизадилар. Сув остида бетонлашни қоида бўйича қувурни вертикал кўчирилиши усули (ВПТ) ёки юқорига чиқувчи эритма усули (ВР) билан бажарадилар. Қувурни вертикал кўчирилиши усули ёрдамида бетонлашни (6.15, а - расм) ётқизиладиган бетон қатламининг қалинлиги 1 м кам бўлмаганида ва сув чуқурлиги 1...50 м да бўлганида бажарадилар. Бетон аралашмасини сув қатламидан туширилган қувурдан бетонланаётган блокга тўхтовсиз ўтказадилар. Бетонлашни барча вақти давомида сувни 10 м гача чуқурлигида бетон аралашмасига сувни м инимал кириши чуқурлиги 0,8 м, сувни 10...20 м чуқурлигида бетон аралашмасига сувни м инимал кириши чуқурлиги 1,2 м ва сувни 20 м дан ортиқ чуқурлигида бетон аралашмасига сувни м инимал кириши чуқурлиги 1,5 м бўлиши керак . Блокдаги бетонлик аралашмасининг сатҳи кўтарилганига қараб қувурни кўтарадилар. Қувур диаметрини 200...300 мм қабул қиладилар. Бетонлашни бошида клапан (тиқин)ни ёпилган ҳолатда бункерни тўлдирадилар. Ундан сўнг ҳаволик тиқилмалари бўлмаслиги учун сувни аста секин чиқариб қувурни текис равишда бетон билан тўлдирилиши мақсадида тиқинни ушлаб турадиган арқончани кесадилар ёки клапанни суғириб оладилар.

Қаттиқ бетонлик эритмаси қувурдан яхши ўтиши учун унга вибраторни бириктириб мустаҳкамлашади. Бу ҳолда қувурларни минимал кўмилишини 30...35% га камайтириш мумкин . 6 .1 5 - расм. Сув ости бетонлаш схемалари: а - ВПТ усулидаги; б —ВР усулидаги; 1 — бункер; 2 — қувур ; 3 — сув; 4 — қолип ; 5 — бетон; 6 — арматуралик тўр билан чегараланган шахтаси; 7 – тош ёки майдаланган; 8 — эритма билан тўлдириладиган бўшлиқ. Юқорига чиқувчи эритма усулини (ВР ) икки босқичга тақсимланган бетонлашга ўтказадилар. Биринчи босқичда йирик тўлдирувчилар (тош, майдаланган тош) ётқизадилар, иккинчи босқичда эса 50...200 мм диаметрдаги бир биридан 2...2,5 м масофада ўрнатилган қувурлардан цементлик эритмани арматуралик тўрлар билан чегараланган шахталарига берадилар (11.15, б - расм). Қувурдан қуйилиб чиқадиган цементлик эритма сувни сиқиб чиқарилиши натижасида юқорига кўтарилади. Баландлиги 2 м гача бўлган блокларда келажакда иншоотларда қоладиган кўзғалмайдиган қувурларни ишлатадилар. Юқори баландлиги 2 м дан ортиқ бўлган блокларда қувурларни эритмага кўмилиши 0,8 м дан кам бўлмаслигини ҳисобга олиб уларни аста секин кўтарадилар.

Бетонлаш чуқурлиги 20 м гача бўлганида тўлдирувчи сифатида йирик тошларни, катта 20 м дан 50 м гача бетонлаш чуқурлигида майдаланган тошларни (щебень) ишлатадилар. Бу усулни иншоот сув ости қисмларининг мустаҳкамлиги 10...15 МПа бўлганида ишлатадилар. Бетонни зичлаш (трамбовка қилиш) усулини сийрак фақат 1,5 м гача чуқурлигида арматурасиз қияликларининг бетонлашида ишлатадилар. Бунда бетонланаётган блокнинг қиялигидан 25...30 см масофада қаттиқ бетонни тўкиб олдин ётқизилган ҳали ўзини ушламаган бетонга зичлаб (трамбовка қилиб) ётқизадилар. Шу билан б етонланаётган қиялиги қирғоқдан олдин ўрнатилган қолипга кўчирилади. Қопларда бўлган бетонни ётқизиш усулини авариялик ҳолатларида вақтинчалик сув ости иншоотларини қурилишида, йирик ювилишларини қоплашда ишлатадилар. Бу ишни водолазлар одатда қўлда бажарадилар. Сув ўтказмас мустаҳкам матодан ясалган, 20...30 л сиғимидаги қопларни тахминан 2 /з қисмига бетонлик аралашмасига тўлдириб ётқизиш жойига транспортлашади. Қопларни водолаз чоклардан бўйлаб ётқизади. Қоплар зич ётқизилишини таъминлаш мақсадида қопларнинг катта бўлмаган сони 2...7 л сиғимида ясалади. Қўшни қаторларни ўзаро боғланишини таъминлаш мақсадида ётқизилган қопларни 10...12 мм диаметрдаги, учи ўткир бўлган металлик штирлар билан тикадилар. Бадьялар (кран билан кўтариб туширадиган катта ҳажмдаги идишлар) ёрдамида бетонни ётқизиш усулини пастга тушириладиган қудуқлар, қобиқ-колонналар, зич тупроқларда жойлашган гидротехника иншоотларининг пойдеворий плиталари қурилишида ишлатадилар. Бунда бетонлаш блокга бетонлик аралашмасини сузиб турувчи воситаларидан ёки қирғоқлардан сув остига 0,1...0,4 м 3 сиғимидаги бадьяларда кранлар ёрдамида тушириб берадилар. Бадьяларни очиб бетонни ётқизилишидан олдин имконияти борича уларни олдин ётқизилган бетонга 5... 10 см чуқурлигига кўмиб ўрнатадилар. Бу усулни камчилиги - бетонлик ётқизмасининг имкониятли қатламланилишидир.

Пастда Рыбинск сув омборига оқиб келадиган Шексна дарёсидаги Шекснинск гидроузели (Россия) сув ўтказувчи иншоотининг пастки бьефида сув остида бетонлаш таъмирлаш ишларининг кетма-кетлиги кўрсатилган. Фойдаланилиши (эксплуатацияси) биринчи йилларида, сувни техник сабаблари бўйича фақат ГЭСнинг асосан ўнг томондаги гидроагрегатлар монтаж қилинмаган юзалик сув ташлагичларидан туширган эдилар. Тошқин олдидаги, пастки бьефда сув сатҳи паст бўлганида, сувнинг туширилиши сув урилма ва рисберманинг шикастланишларига келтирди. Таъмирлашни сувнинг 10 м чуқурлигида бажарган эдилар. Шикастланган бетонни айрим ҳар бирининг майдони 30 м 2 эга бўлган блокларга бўлдилар. Бунда чоклар ўтадиган жойларини дренаж тешиклари ўрнатилган жойларида белгиладилар. Бунда ахлат ва чўкиндилардан тозаланган блокнинг юзасига оёқлари орасидаги масофаси ўзгарадиган горизонтал ромни ташкил этадиган металлик шаблонларни ўрнатган эдилар. Сузиб турувчи кран ёрдамида шаблонларни сув остига тушириб ва махсус рейкалар билан уларнинг жойларини аниқлаб белгиладилар. Шаблоннинг периметри бўйича водолазлар қаттиқ бетонлик аралашмаси (В 15) ётган қопларид ан деворларни тузиб, дренаж тешиклар бўлган жойларида эса металлик қувурларни ўрнатдилар. Шу билан ташкил этилган блокни ғовакларнинг ҳажми 40...45% бўлган, 40...70 мм йириклигидаги ювилган майдаланган тош (щебень) билан тўлдирдилар. Тўлдирилган блокни устидан уч қатор жойлашган четларидан металлик учбурчак бириктирилган 0,25 м қалинлигидаги плиталар билан қопладилар. Плиталарда учи ўткирланган ёриқсимон (2×4 см) кесикларига эга бўлган ва пастки томондан эгилувчан шланглари ёрдамида сув юзасидан юқорироқ чиқарилган 63 мм диаметрдаги инъекцион қувурларини жойлашувига мўлжалланган тешикларини кўзда тутган эдилар. Плиталар остки юзасида арматуралар учларини чиқариб уларни плиталар ётқизилишида щебеньга бостирдилар.

Плиталар орасидаги чокларни плиталар тепасигача ювилган майдаланган тошга (щебеньга) тўлдирдилар ва блокга цементлик хамири қуйилганидан сўнг уларни металл тунукалик тасмалари остига бекитган эдилар. Ушбу металл тунукалик тасмаларини плиталар четларидан бириктирилган учбурчакларига сув остида пайвандладилар. Блокга бетонни ечиладиган воронкалардан ва 50 мм диаметрдаги эгилувчан резиналик шланглардан бир навбатда бетон аралаштирувчи механизм билан жиҳозланган сузиб турувчи солдан қувурни кўтармасдан қуйган эдилар. Блок тўлдирилишини қоида бўйича цементлик хамирини чоклардан чиқишидан водолазлар кузатиб аниқлаган эдилар. Тажрибалик блокдан кесиб чиқарилган намуналар бетоннинг 37 МПа ўрта мустаҳкамлигини кўрсатдилар. Сувни йўналтирилиши билан кўтармалар ҳимояси остида таъмирлаш усули бўйича сув урилма плиталар, рисберма ва бошқа иншоот элементларини қайта тиклашда ишни қуйидаги тартибда бажарадилар: қуритилган котловандан бузилиш маҳсулотларини чиқариб ташлайдилар, мустаҳкамлигини йўқотилган бетонни ҳамда турғунлигини йўқотган ёки ювилиб кетган плиталарни, ювилишлар натижасида пайдо бўлган бўшлиқларини гравий ёки зичланган қум билан гравий аралашмаси билан тўкиб қоплайдилар; янги бетонни блокларга ётқизадилар. Сув қувватини сўндирувчиларни ёки бетонлик қопламасини қайта тиклаш ҳолатида эски бетондаги шпурларини бурғилаб цементлик эритмани қуйилиши ёки эпоксидлик смолалари асосида композициялари билан ёпиштирилиши билан мустаҳкамлаб анкерларни ўрнатадилар. Котлованни чегараловчи кўтармаларни ўзига хос бўлган шароитларидан ва мавжуд бўлган қурилиш материаллари ҳисобидан жойлашадилар (6.16 - расм). Кўпдан кўп ҳолатларида тошдан, экран билан қумдан, соғ тупроқ ва бошқа маҳаллий материалларидан, таги бўлмаган тош билан тўлдирилган яшчикларидан, тошлар билан оғирлашган ҳолда гидроизоляция ва шпунтлик тахталар билан қопланган бир биридан 1...1,5 м масофада жойлашган сепоя қаторидан ясалган кўтармаларни ишлатадилар.

Экран сифатида қумлик қоплари билан оғирлашган брезент ёки полиэтилен плёнка ишлатилиши мумкин. Сув йўналтирилиши кўпинча махсус ўрнатилган зумпф (чуқурча)лардан сувни насослар ёрдамида тортилиши ёки иглофильтрлар, ёки аралаш усули ишлатилиши йўли билан амалга оширилади. 6 .1 6 – расм. Сув ости бетонлик конструкцияларнинг таъмирлаш учун кўтармалар турлари: а — грунт материаллар билан оғирлашган таги бўлмаган тош билан тўлдирилган яшчикларидан; б — тошлик экран билан; в — ёғочлик тахталар ва брезент билан қопланган сепоя қаторидан; г — қирқилган сув ўрилма деворчада ўрнатилган ёғочлик каркасдан; д — бетонлик хандақнги кесиб ўтадиган; 1 — брезентлик зичлагич; 2 — қумлик тўкма; 3 — гил-қумлик грунт; 4 — тош ; 5 — гиллик эк ран; 6 — гравий; 7 — грунт билан қоплар; 8 — смола сингдирилган ёғочлик шпунт; 9 — сепоялар ; 10 — смола сингдирилган кигиздан қистирма; 11 —каркас бириктирмаси; 12 — пўлатлик тортувлар. 15 м гача сув чуқурлигида сув ости иншоотлар вертикаль элементларининг таъмирланишни тўғри тўрт бурчакли ёки думалоқ шаклига яқин бўлган сузиб турувчи затворлар ёрдамига бажарадилар. Уларни сув остига туширишини ёки юзага кўтарилишини, сув ёки ҳаво билан тўлдириладиган балласт камералар ёрдамида амалга оширадилар. Затворлар қобиқи ёғочдан ёки металлдан ясалади.

Затворни белгиланган жойига ўрнатганидан сўнг уни тўғонни қиррасига анкерлик болтлари билан бириктириб мустаҳкамлайдилар ва ёғочлик бруслар, тирқишмалар, дағал матолар ва ҳоказолар ёрдамида зичлайдилар. Сувни тортиб чиқарилишидан сўнг шикастланган юзани таъмирлашга киришади. Айрим ҳолларда гидротехника иншоотлари сув ости элементларининг очиқ сузиб турувчи кессонни ишлатиб таъмирлаш усули ўзини яхши кўрсатади. Очиқ сузиб турувчи кессон – бу таги ва қопқоғи бўлмаган металлик яшчигидан иборат. Кессон томонларининг ўлчами бир неча метргача етиши мумкин. Кессоннинг пастки қисми таъмирланган юзасига, масалан, оқова, флютбет ва ҳоказоларга тўла мувофиқ бўлиб зичлагичларга эга бўлиши зарур. Сузиб турувчи воситалари ёрдамида кессонни сув остига тушириб ва зичлаб кессондан сувни тортиб чиқарадилар ва иншоотнинг маҳаллий таъмирлашини бажарадилар. Цимлянск ГЭСининг сув урилмаси плиталари асосида пайдо бўлган бўшлиқларнинг тўлдирилиши тажрибасига эътибор берилиши керак. Сув урилма плиталарида қудуқларни бурғилаб уларга қум гравийлик материалини елимлаши йўли билан ясалган қозиқоёқларни туширдилар. Сув муҳитида елим эриши натижасида қозиқоёқларнинг қум гравий материали сув урилма остида пайдо бўлган бўшлиқларини тўлдирди. Гидротехника қувур ва туннелларни таъмирлаш ишларининг хусусиятлари Туннель иншоотларининг шикастланишларининг асосий сабаблари бу лойиҳаларнинг паст сифати ва ер ости ишларининг ишлаб чиқарилиши етарли даражада бўлмаслиги. Лойиҳаларнинг паст сифати натижасида ҳисоб схемалар нотўғри белгиланилиши сабабидан туннель қопламалари чокларининг 10...50 мм га очилиши кузатилади, тоғлик босимининг нотекислигини нотўғри ҳисобга олиниши сабабидан 40 м гача узунлигидаги туннелларда йирик ёриқлар пайдо бўлиши кузатилади, чунки тоғлик босимини лойиҳа тузиши босқичида башорат этиш қийин, эскириши

башорати сифатсизлиги ва паст даражадаги бетоннинг мустаҳкамлиги сабабидан чўкиндилар таъсирида туннель қопламасини йўл қўйилмаган 30...70 см гача ейилиши кузатилади. Ер ости ишларнинг ишлаб чиқарилиши етарли даражада бўлмаслиги бетонлик қопламасини шикастланишига (60 см ва ундан ортиқ чуқурлигигача ва бир неча метр узунлигида бўшликлар, чуқурчалар, ювилишлар ва ҳоказолар пайдо бўлишига) келтиради; фойдаланилиши (эксплуатацияси) даврига фильтрация ўчоқларини бартараф қилмаслигига (йўқотилмаган цементацион қудуқлар, туннель бўйича бетонлаш блоклар орасидаги вертикаль чокларнинг қоплаб тузатилмаслиги, ишчи чокларнинг ишлов берилмаган юзалари ва ҳоказоларга) келтиради; технологик жараёни бузилиши таъсирида пайдо бўлган дефекларга (қопламанинг ташқи томонидан бўшлиқлар қоплаб тузатилмаслиги, бетон ишлари тугаганидан сўнг кўп вақт ўтганидан кейин тўлдирувчи цементация ишларининг бажарилиши, ҳамда қопламанинг бетонида ва цементлик- тампонаж эритмасида сиқилиш ҳодисалари, бетон керакли мустаҳкамлигини йиғишигача фойдаланилиши (эксплуатацияси)га олдинроқ киритиш, пайвандлаш ишларининг технологиясини бузиши ва бошқаларга) келтиради. Бетонлик қопламада пайдо бўлган сиқилишга келтирмайдиган ёки кенгайтирадиган инъекциялик таркиби ёрдамида таъмирлайдилар. Бунда қуйидаги асосий операцияларни: ёриқни тайёрлаш, ҳимоявий қатламни ётқизиш ва инъекциялаш, - бажарадилар. Ёриқни тайёрлаш операцияда кенглиги 10...15 см ва чуқурлиги 5...10 см га тенг ёриқ ковланади, тозаланади, сиқилган ҳаво билан пуфланади, ацетон ёки уни алмаштирувчи эритмаси билан ювилади. Ундан сўнг ёриқнинг 2...3 см чуқурлигига диаметри 2...3 см ва узунлиги 5...10 см ўлчамидаги штуцерлар ўрнатилади. Ҳ имоявий қатламни ётқизиш операциясида ёриқни ва унга бириктирилган қисмларини эпоксид елим билан грунтлайдилар, ундан сўнг грунтлашдан ҳали қуримаган ва ёпишадиган юзасига ва унга бириктирадиган қисмларига полимер эритмадан 0,2...0,5 м кенглигидаги тасмаси шаклида ҳимоявий қатламни ётқизадилар.

И нъекциялаш операцияси олдида механик ифлосланилишидан ёриқларни тозалаш мақсадида уларни 0,5...1 МПа босими остида штуцерлардан пуфлайдилар ва ацетон билан ювадилар. Ёриқ инъекциялашни механик воситалари ёрдамида ёки шприц билан ўтказадилар. Бошида пастки зонани инъекциялаб аста секин юқорироқ кўтарилиши ҳолда инъекциялашни бажарадилар. Ишни тугатилишида штуцерларни ёриқлардан чиқарадилар ва улар ўрнида қолган чуқурчаларни эпоксид елими ёки полимер эритмаси билан қоплайдилар. Полимеризация жараёнини тезлаштириш мақсадида паст ҳарорати ҳолатларида таъмирланадиган қисмларини исситадилар. Сув ўтказмайдиган чокларни, ёриқларни ва бошқа зич бўлмаган жойларини яхлитлаб қоплаш учун ҳамда синтетик смолалар асосида тайёрланган, етарли даражада мустаҳкам, хизмат этувчи, узайиш ва кўчишга деформацияланувчи, адгезион ва сув ўтказмайдиган пластобетон, стеклопластобетон ёки армопластобетонларни ишлатадилар. Таъмирлаш жараёнида чўкиши чоклар ва ёриқларни туннель периметри бўйича 15...30° бурчак остида ишлов бериб яқин жойлашган арматуралик стерженьлари очилишигача ковлайдилар. Туннельнинг қўшни секциялари кўчирилишларини қисқартириш имконияти мақсадида арматурани қисқа стерженьларга пайвандлаб бириктирадилар. Ишлов берилган юзага э нг бошда эпоксидлик грунтдан 1...1,5 мм қалинлигидаги қатламни ётқизиб, ундан сўнг эла стик пластобетондан 10 мм қалинлигида туташтирувчи қатламни жойлаштирадилар. Охирида юзанинг армопластобетон асосий таркиби билан яхлитлаб қоплайдилар ва устидан грунтланувчи таркиби билан ишлов берадилар. Босим бўйича чегараси бўлмаган, демак гидроизоляцияни “босишга” ишлаганида ва иш шароитлари бўйича босими 40 м гача бўлганида “узишга” ишлаганида ҳамда катта механик, гидродинамик ёки абразив (ишқаланиш) таъсирида туннель қопламаларини фильтрацияга қарши ҳимоялаш мақсадида коллоид цементлик эритмадаги (портландцемент, кварц порошоги, оҳак порошоги, ТЭЦ кули, қурилиш қуми, маршит-табиий материали ва сув

аралашмаси) гидроизоляция этиш сувоқни ишлатадилар. Сувоқни жойлашдан олдин бетон юзасини синчиклаб металлик чўткалар, қумжилғалик агрегат билан тозалайдилар, ювадилар, ва ортиқча сувни йўқотилиши учун пуфлайдилар. “Узишга” ишлайдиган сувоқни жойлаштиришидан олдин бетон юзасини кертиш керак. Енгил бетонни ва текис бўлмаган жойларини кесиб ташлайдилар. Кучли фильтрацияланувчи ёриқлар, кесмалар, ўйилмалар, бўшлиқлар, ювилишлар, ғовақлар ва ҳоказоларга эга бўлган қопламаларини таъмирлашда қуйидаги усулларидан бирини ишлатадилар:  ҳисобга асосланиб, 8... 12 мм қалинлигидаги металл билан туннель юзасини қоплайдилар ва бу қоплама ташқи томони ва мавжуд бўлган эски туннель қопламаси оралиғидаги бўшлиқни босим остида эритманасос ёрдамида яхлит бетонга тўлдирадилар, иш катта ҳажмида бўлганида туннель ичидан рельсларни ўрнатиб, улардан металлик қопламалар секцияларини етказиш таклиф этилади;  туннель қопламасини активацияланган, диа метри 2,5...5 мм лик симдан, қадами 10×10 см билан ясалган арматуралик тўрдан 3...4 см қалинлигида торкрет қилиб қайта тиклайдилар;  туннель қопламасини катта шикастланишларида диа метри 10 мм лик симдан, қадами 10×10 см билан ясалган арматуралик тўрдан 5...6 см қалинлигида темирторкретни қайта тиклаш учун ишлатадилар. Торкретни сифатини 15...20 сут ка ўтишидан сўнг болғача билан уриши йўли билан текширадилар. Қопламанинг ташқи томондаги аниқланган бўшлиқларини зудлик билан йўқотадилар . Ч унки бундан сўнг қопламанинг статик иш шароитлари анча яхшиланади ва туннельдан сувни фильтрацияси камаяди. Қоплама ташқи томонига босим остида эритманинг тортиб, ўрнатиши учун арзон эритмаларни ишлатадилар. Бундай эритма шаклида таркиби майда кулларига (иссиқлик электростанциялар ишлаб чиқарилишининг чиқитлари) эга бўлган ва 30...50% цементни тежашга имконият яратадиган (кул цементга ўхшаб боғланувчи вазифасини бажаради)

кул-цементлик эритмаси бўлиши мумкин. Ҳамда ўз параметрлари бўйича қум-цементлик эритмаларига яқин бўлган гил-цементлик эритмаларини ишлатадилар. Бир қатор ҳолатларида гилларни ишлаб чиқарилиши соддароқ ва уларни транспортлашга ҳаражатлари пастроқ. Гил-цементлик эритмалар мустаҳкамлигини кўтариш мақсадида баъзан массадан 2% лик бўлган олтингугуртлик натрий эритмасини ишлатадилар. Туннел ь қопламаси ташқи томонига босим остида тортиб ўрнатиш учун ҳамда гил-қумлик-цементлик эритмаларини ишлатадилар. Лекин бир қатор ҳолатларида эритмаларга гиллик заррачаларини қўшиши лаборатория тадқиқотлари билан асосланилиши зарур. Қопламасиз туннельларда асосий шикастланиш – бу жинслар ўпирилишларининг пайдо бўлишидир. Масалан, 7,5×7, 5 м кўндаланг кесимидаги 0,23...0,41 МПа босими остида ишлайдиган босимли Кемано- Китимат (Канада) туннельда 20...21 м узунлигида, 7 м дан (туби белгисида) 25...39 м гача (50 м баландлигида) кенглигида ва 3,9 минг м 3 ҳажмида қоя жинсларининг ўпирилиши пайдо бўлди. Тўкилган (ўпирилиб кетган) жинслари туннельни ва баландлиги 63 м гача пайдо бўлган бўшлиқ пастки қисмини кўмиб кетди. Таъмирлашни қуйидаги тартибда бажардилар: пайдо бўлган бўшлиқдаги тўкилмани қўшимча гравийни тўкиб скрепер билан текисладилар. Бу асосига туннельдан юқорироқ 2...3 м қалинлигида 800 м 3 ҳажмида ҳимоявий равоқ (гумбаз)ни ташкил этган юмшоқ ёпишқоқлик бетонни бетононасос ёрдамида ётқиздилар. Бу равоқ (гумбаз)ни ҳимоясида туннельдан тўқилган жинсларини чиқариб ташладилар. Қаттиқ арматуралик каркасни йиғиб қопламани ўрнатишдилар. Туннельнинг янги кўндаланг кесими (5,7×7,25 м) олдингидан камроқ бўлиб кетди. Қилинган қоплама равоқ билан биргалигида баландлиги 30 м дан 20 т массадаги қоялик блоклари тушиши натижасида пайдо бўлган динамик юкланишига ҳисобланган эди.

Нисбатан унча катта бўлмаган ўпирилишларда маҳаллий темирбетонлик, бетонлик ёки металлик қопламани ўрнатадилар. Тазан (Швеция) босимли туннельни таъмирлашни 3000 м 3 ҳажмдаги қат қат бузилган гнейс жинслари ўпирилиб кетишидан сўнг Ларсен шпунти горизонтал қоқиши йўли билан бажардилар. Ўтиши йўлида бир биридан аниқ масофада Ларсен шпунтига мустаҳкамловчи пўлатлик ромларни йиғиб ўрнатган эдилар. Туннель деворларини темир йўллик рельслар билан мустаҳкамлаб, рельслар орасидаги масофани арматура ишлатилиши ёрдамида бетонлаган эдилар. Таъмирланган туннель қисмининг энг сиқилган жойида кўндаланг кесим юзаси икки мартабага яқин камайди ва 8,2 м 2 ташкил этди. Йирик бўлмаган сув ўтказувчи қувурлар (сув чиқарувчилар, қувурлик шаршараклар, йўл-қувурлик иншоотлар, туташтирувчи иншоотлар ва ҳоказолар)нинг капитал таъмирлашида қувурларнинг айрим қисмларидаги дефектларини қайта тиклаши ёки қувурларни қайта ўрнатилиши бажарилади. Кўпинча қувурли иншоотларида бузилган кириш каллагининг қийшайтирган ёки чўккан секциялари, ишдан чиққан чоклари ва қувур ташқи қисмидаги ювилган грунт жойлари, кўп сонли ёриқлар капитал таъмирлашни талаб этади. Капитал таъмирлашни ўтказиш кераклигини ҳар бир ўзига хос ҳолатда иншоотни хизмат муддатини ва фойдаланиш келажагини ҳисобга олиб иншоотни синчиклаб текшириши асосида аниқлайдилар. Қувурларни туннельларга ўхшаб яхлитлаб тузатадилар. Тўкманинг катта бўлмаган баландлигида қувур устидаги грунтнинг тўла оғирлигини ва тўкманинг тепасида ҳаракат этувчи машиналар босими қисмининг ҳисобга олиб юкламани аниқлайдилар. Бетонлаш шароитларидан қувурнинг минимал қалинлигини 15 см қабул қиладилар. Бир қатор ҳолатларида қувурлар гильзалашини ўтказадилар. Бунда кичикроқ диаметрдаги металлик қувурларни (гильзаларни) таъмирланган амалдаги қувур ичига киргизадилар ва қувурлараро қолган бўшлиққа бетонлик аралашмасини тўлдириб

киргизадилар (масалан, бундай таъмирлаш Сурский гидроузелидаги миноралик сув чиқарувчи иншоотида бажарилган эди). Лекин бунда қувурларни сув ўтказиш қобилиятини текшириш зарур. Қувурлараро бўшлиқни бетонлашни гильзалар (металлик қувурлар) узунлиги 3...5 м ортиқ бўлганида амалга оширадилар. Йиғма қувурлардан гильзани ишлатилишида қувурлар звенолари орасидаги чокларни сифатли зичлаш масъулиятли аҳамиятига эга.

Ф ойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Алтунин В. С. Мелиоративные каналы в земляных руслах. - М.: Ко лос, 1979. - 256 с. 2. Ачкасов Г. П., Иванов Е.С. Технология и организация ремонта ме лиоративных гидротехнических сооружений. - М.: Колос , 1984 . - 174 с. 3. Бойко М.Д. Техническое обслуживание и ремонт зданий и сооруже ний. - Л.: Стройиздат, 1986. - 254 с. 4. Бочкарев Я.В., Овчаров Е.Е. Основы автоматики и автоматиза ции производственных процессов в гидромелиорации. - М.: Колос, 1981. - 332 с. 5. Власов А.А. Техническая эксплуатация дноуглубительного флота. - М.: Транспорт, 1986. - 254 с.

O'xshashlar

Гидротехника иншоотлари пастки бьефларида таъмирлаш ишларини олиб бориш

Мавжуд гидротехника иншоотларининг ишлаш шароитлари

Мавжуд гидротехника иншоотларининг компановкаланиши ва ишлаш шароитлари

Гидротехника иншоотлари эксплуатация хизмати бажарадиган асосий ишлар

Юкори тезикка эга окимли гидротехника иншоотларини кузатиш хусусиятлари