Узбекистоннинг ижтимоий тараккиёти - Sotsiologiya - Referatlar

Узбекистоннинг ижтимоий тараккиёти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

135.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1.Социал тараққи¸т ва социал ўсиш тушунчаси 3. Ўзбекистоннинг ҳозирги социал тараққи¸ти ва ўсиш ҳолати

www.arxiv.uz О.Конт социологиясида социал динамика жамият ҳодисаларини ўрганишдаги муайян ¸ндашувни билдиради. Аслида, динамика механиканинг жисмлар ҳаракатини ва ҳаракат билан уни юзага келтирувчи куч ўртасидаги боғланишларни ўрганадиган бўлимдир. Умумий маънода динамика ҳаракат ҳолатини, нарса-ҳодисаларнинг ўсиш, ўзгариш, ривожланиш жара¸нини англатади. Социология физиологиянинг бевосита давоми ¸ки «социал физика» деб ҳисобланган. Конт ижтимоий воқеликнинг табиий қонунларини топишга ҳаракат қилган эди. Ана шу вазифани амалга ошириш учун ижтимоий воқелик икки йўналишда - социал статика йўналишида ва социал динамика йўналишида кўрилиши лозим. Социал статика ижтимоий элементларнинг мувозанатини, мавжудлик қонунларини ўрганади. Ижтимоий элементларнинг узвий уйғунлиги, уларнинг ўзаро мувозанатлашган тарзда мавжудлиги жамиятни яхлит бир бутунлик сифатида қарашга имкон беради. Шунинг учун ҳам жамият алоҳида ўзига хос тизим бўлиб, бунда энг муҳими, элементларнинг ўзаро алоқасидир. Социал статика ҳар қандай жамият барқарорлик, мувозанат ҳолатини, асосий тартиботни ўрганса, социал динамика жамиятдаги ўзгариш, ривожланишнинг изчиллиги, бирин-кетинлигини очиб беради. Шундай қилиб, социал динамика жамиятнинг ўзгариш ва ривожланиш ҳолатларини, ижтимоий ўзгаришларнинг ички (эндоген) ва ташқи (экзоген) омилларини ифодаловчи социологик категория деб қаралиши мумкин. Жамиятни ташкил этувчи социал гуруҳлар, индивидлар, табақалар, қатламларнинг ҳаракатларини социал динамиканинг социал мобиллик (лотинча mobilis - ҳаракатчан, ўзгарувчан) ва социал ўзгаришлар деб аталадиган кўринишларни ифодалайди. Социал мобиллик тушунчаси социологик тадқиқотлар доирасига П. Сорокин киритган эди. Социал мобиллик кишиларнинг муайян ижтимоий гуруҳ ва табақалардан бошқаларига ўтишларини (социал ўзгаришлар), шунингдек, айни бир социал табақа доирасида машғулотларнинг ўзаро алмаштиришини англатади. Социал мобиллик тушунчаси гуруҳлар ва бир бутун жамиятлар «очиқлиги» ¸ки «¸пиқлиги»ни

www.arxiv.uz тавсифлаш учун ишлатилади. Интергенерацион (авлодлар орасидаги) ва интегенерацион (авлод ичидаги) социал мобиллик турларига ажратилади. Социал ҳолатнинг отадан ўғлига (камдан-кам ҳолларда онадан қизга) ўтиши генерацион социал мобилликка, социал кўтарилиш ¸ки социал пасайиш билан боғлиқ индивидуал белгилар эса интрагенерацион социал мобилликка мисол бўла олади. Ўзгаришлар йўналишига қараб вертикал (кўтарилиш ва пасайиш) ва горизонтал социал мобиллик фарқланади. Социал мобилликнинг эмперик кўрсаткичи бўлиб, ўзгарувчанлик-мобиллик, барқарорлик-стабиллик индекси хизмат қилади. Бу индекс текширила¸тган гуруҳдаги мобил ва стабил шахслар нисбатидан олинади. Бундан ташқари мобил (ўзгарувчан) шахсларнинг жинси, маълумот даражаси, «ақли расолик коэффиценти», миллати, ирқи, турар жойи, соғ-саломатлигига қараб ҳам социал мобил шахсларнинг миқдорий кўрсаткичлари ўртасидаги корелляция (мос келувчи) коэффициентлар ҳисобланиши мумкин. Социал мобиллик ўлчашда турли хил имкониятларнинг мавжудлиги миқдорий анализ қўлланишидан келиб чиқади. Социал мобиллик даражасини аниқлаш ¸рдамида у ¸ки бу жамиятни «анъанавий», «замонавий», «индустриал», «постиндустриал» ва ҳоказоларга бўлиш мумкин. Социал дифференциация ва социал интеграцияни социал мобиллик ва ўзгартиришлар оқибати деб қараш мумкин. Социал дифференциация тушунчаси биринчи бўлиб Г. Спенсер томонидан қўлланилган. Унинг фикрича, ижтимоий эволюция бир вақтнинг ўзида дифференциация (бир хилликдан кўп хилликка ўтиш: меҳнат тақсимоти, махсус социал институтлар пайдо бўлиш) ва интеграция (органларининг бир-бирларига тобора мувофиқлашиб бориши, оддийдан мураккабга ўтиш, умумий алоқадорлик такомиллашуви), ижтимоий тартибот мукаммалашувидан иборатдир. Э.Дюркгейм социологик тизимида ҳам жамиятдаги дифференциация ва интеграция жара¸нларига эътибор берган. У дифференциацияни аҳоли зичлигининг ошиши ва шахслараро ва гуруҳлар аро мулоқатлар суръатига боғлаб тушунтирган. Одатда дифференциация

www.arxiv.uz тушунчаси «тафовут» сўзининг синоними сифатида ишлатилади. Бу ҳолда у роллар, статуслар (мақомлар), институт ва ташкилотларни турли мезонлар ¸рдамида классификация қилишга ¸рдам беради. Структуравий функционализм ва системали ¸ндашув тарафдорлари (Парсонс, Этцони ва б.). Социал дифферен-циация билан социал системанинг ўз-ўзини сақлашини шарт деб қарайдилар. Бунда социал дифференциациянинг яхлит жамият, унинг остки тизимлари, гуруҳлари даражасида кўринишлари қатъий фарқланади. Уларниг фикрича, қуйидаги ҳа¸тий муҳим вазифалар - муҳитига мослашиш, мақсадларини қўя билиш, ички ихтилофларни бартараф этиш (интеграция) ва ҳоказолар бажарилгандагина муайян тизим мавжуд бўла олиши мумкин. Бу вазифалар эса фақат озми-кўпми махсуслашган институтлар томонидангина бажарилиши мумкин. Демак, бунга мувофиқ социал тизимлар озми-кўпми дифференциациялашган (табақалашган) бўлади. Социал дифференциация ўсиши билан фаолиятлар ҳам махсуслашиб боради, шахсий ва оилавий алоқалар ўз ўрнини борган сари одамлар ўртасидаги шахссиз нарсавий муносабатларга бўшатиб беради. Бу муносабатлар кўпроқ рамзий воситалар билан бошқарилади (масалан, иқтисодий муносабатлар учун бундай воситачи, асосан - пул). Социал интеграция (лот. Integratio - тўлдирилиш, тикланиш; integer яхлит, бутун) социал дифференциацияга нисбатдош тушунчадир. Ҳозирги замон социологияси тизимлар назариясидаги интеграция тушунчасидан фойдаланилади. Унга кўра, интеграцияда алоҳида дифференциациялашган қисмларни бир бутун қилиб турувчи алоқа ва шу ҳолатга олиб келувчи жара¸н тушунилади. Интеграция турли хил социал субъектлар - индивидлар, ташкилотлар, давлатлар ва ҳоказолар ўртасида ихтилофсиз муносабатлар бўлишини кўзда тутади. Социал тизимлар интеграциясининг даражаси ва механизми тўғрисидаги қарашлар тарихан ўзгариб келган. Бажарадиган вазифалари, соҳаларига қараб социал динамиканинг қуйидаги турларини ажратиб кўрсатиш мумкин:

www.arxiv.uz 1. Репродуктив динамика. Социал динамиканинг бу тури туғилиш, ишлаб чиқариш, экологиянинг социал жиҳатларини ўз ичига олади. Аҳоли сонининг ўсиши, туғилиш миқдори, уларни белгиловчи омиллар репродуктив социал динамика соҳасига киради. Ишлаб чиқариш, экология ва социал субъектлар репродуктив ўрнашмаларга алоқадор бўлади. 2. Мақом (статус) социал динамика. У ўз ичига хизмат лавозимларида кўтарилиши ¸ки пасайишини, турмуш даражаси ва сифати кабиларнини қамраб олади. 3. Ҳудудий социал динамика. Аҳоли кўчишларининг суръати ва миқдорларининг социал жиҳатлари, катта шаҳар вужудга келиши билан пайдо бўлган социал муаммолар, ишлаб чиқаришнинг жойлаштирилиши, унинг социал оқибатлари ҳудудий (территориал) социал динамика объектларидир. 4. Маънавий ҳа¸т динамикаси манфаатлар, қадриятлар, фикрлар, нормалар ҳаракати, ўзгариши ва ривожланиши бу соҳа доирасида бўлади. 5. Си¸сий динамика жамият социал-синфий таркиби, ҳокимият шакллари ўзгаришини англатади. 6. Фан - техника динамикаси. Фан-техника тараққи¸тининг социал жиҳатлари, ишлаб чиқариш воситалари ўзгаришларининг ижтимоий субъектлар ҳа¸тига таъсири, ахборот ва коммуникация билан боғлиқ социодинамик ўзгаришлар фан-техника динамикасига киради. Социал динамика абстракт, мавҳум қонуният ифодаси эмас. Ҳар бир минтақа, ижтимоий тузумда ўзига хос социодинамикани кўришимиз мумкин. Социал динамика вертикал (юқори ва пастга) ва горизонтал (яъни, параллел томонга) йўналишда рўй бериши мумкин. Юқорида келтирилган барча социал динамика турларини вертикал ва горизонтал - йўналишда текшириш мумкин. Жумладан, социал-синфий структура элементлари ҳаракати социал стратификация ¸ндашуви асосида қаралганда буни яққол кўришимиз мумкин. Социал стратификация (лот. strato - тузилма, қатлам) социологик тушунчаси бўлиб, бу тушунча умуман жамиятнинг, айрим

www.arxiv.uz социал гуруҳларининг таркибини, уларнинг турли-туман белгиларига: даромади, малакаси, маълумоти ва бошқа даражаларига қараб, одатда иерархия (юқори ва қуйи) тарзда жойлашган ижтимоий қатламларга бўлинишини тавсифлайди. Функционализм нуқтаи назаридан, социал стратификация тизими жамиятдаги социал роль ва мавқейларнинг дифференциацияси бўлиб, у ҳар қандай жамиятнинг объектив эҳти¸жидир. Жамиятнинг турли соҳаларида страталардан страталарга ҳаракатни кўриш мумкин. Масалан, иқтисоди¸т соҳасида - ҳар бир одам миллонер бўлиши мумкин; си¸сатда - йирик си¸сий мансабга эришиш мумкин; армияда - ҳар бир аскар генерал бўлиши мумкин; диний фаолият соҳасида - олий диний мартабага эришиш мумкин; фан - бу фаолиятнинг нисбатан зое кетадиган соҳаси бўлиб, бироқ бунда илгарилаш мумкин; никоҳ орқали - фойдали никоҳ воситасида жамиятнинг энг юқори поғоналарига ғоят тез кўтарилиш мумкин. Кишиларнинг социал зинапоядаги юқорига қараб силжишга интилиши - ижтимоий тараққи¸тнинг ҳаракатлантирувчи кучидир. Одам бир вақтнинг ўзида бир неча стратага кириши мумкин. Бу страталар институционал, маданий, норасмий мезонлар асосида ажратиб кўрсатилиши мумкин ва уларга мос бўлган социодинамика ҳам мавжуд. 2.Социал тараққи¸т ва социал ўсишнинг манбалари Француз социологи Эмиль Дюркгеймда социал тараққи¸т ҳақидаги ғоя меҳнат тақсимотига боғлаб тушунтирилади. Ижтимоий ривожланиш, унинг фикрича, механик бирдамликка асосланган жамиятда меҳнат тақсимотига асосланган органик бирдамлик – ҳамкорлик жамиятига ўтишдир. Дюркгейм назариясида социал тараққи¸тни таъминловчи омил меҳнат тақсимоти деб қаралади. Меҳнат тақсимоти сегментар жамиятнинг барҳам топишига ва органик бирдамликка асосланган жамиятга ўтилишига имкон беради. Механик бирдамлик - бирдамликнинг «жамоавий» типи бўлиб, уни ташкил этувчи индивидлар бир-бирларига ўхшаш, улар бажарадиган ижтимоий

www.arxiv.uz вазифалар ҳам бир хил, уларнинг шахсий хусусиятлари ривожланмаган бўлади. Дюркгейм фикрича, бу жамият индивидининг онги жамоа онгининг оддий маҳсулидир, зотан, умумий, жамоавий онг бўлиши механик бирдамлик бўлган жамиятнинг асосий белгисидир. Жамият аста-секин ўзгара боради. Локал (маҳаллий) сегментлар чегараси бузила бошлайди, чунки, турли хил ижтимоий алоқалар вужудга кела бошлайди. Алоқа йўллари ва воситалари ривожланади, аҳоли тобора кўпаяди, шаҳарлар ўса бошлайди, аҳоли моддий ва маънавий зичлиги ошади ва меҳнат тақсимоти кенг тарқала бошлайди. Кишиларнинг онги тобора табақалаша¸тган меҳнат тақсимотига ва мураккаблаша¸тган ижтимоий ташкилотга мос кела бошлайди. Дюркгейм назариясида ушбу вужудга келадиган бирдамликнинг янги кўриниши органик бирдамлик деб талқин этилган. П.Сорокин бирнчилардан бўлиб социомаданий ўзгаришлар динамикаси назариясини ишлаб чиқди. Унга кўра ижтимоий воқелик ўзгариши қонунли жара¸ндир. Муайян ижтимоий - маданий улкан тизимлар (суперсистемалар) бир бирлари билан диалектик равишда алмашинади. Муайян жамият ҳукмрон бўлиб турган дун¸қарашнинг «ўтмаслашиб қолиши» унинг бошқа дун¸қарашга ўрнини бўшатиб беришга олиб келади. Бу ўз навбатида ижтимоий муассасалар ва нормаларнинг ўзгаришига, кейинчалик эса жамиятнинг тубдан ўзгаришига олиб келади. «Социал эволюция» ва «социал революция» социал ривожланишнинг шакллари сифатида қаралиши мумкиин. Албатта, бунда ислоҳот (реформа) ўзгаришларини инқилоб (революция) ўзгаришлари йўлидаги, уларга бўйсунадиган ривожланиш шакли деб қараш мумкин эмас. Жамият ривожланишининг асосий, нормал йўли - реформа, ислоҳотдир. Ижтимоий ривожланиш субъектларнинг мақсадга мувофиқ фаолияти орқали рўй беради. Англанган эҳти¸жлар - манфаатлар бу фаолиятни ҳаракатлантирувчи кучлардир. Ижтимоий эҳти¸жлар ва манфаатлар қондирилиши учун социал жара¸нлар бошқарилиши талаб этилади. Умумий

www.arxiv.uz маънода бошқариш такомиллашган (биологик, техник, социал) тизимларнинг фаолиятини таъминлаш учун уларнинг дастур ва мақсадларини амалга оширишга хизмат қиладиган функциядар. Социал бошқариш эса жамият муайян тизимининг тартиб сақланиши, мукаммаллашуви ва ривожланишини таъминлайди. Социал бошқариш жара¸нининг асосий босқичлари қуйидагилардан иборатдир: ахборатни йиғиш ва уни қайта ишлаш; уни анализ этиш; тақсимлаш; мақсадга эришишга қаратилган қарорнинг ишлаб чиқилиши; режалаштириш, дастурлаштириш; лойиҳалаштириш кўринишида умумий қарорни бажариш учун фаолиятни ташкил этади; бу фаолиятни назорат этиш, кадрларни танлаш ва жой-жойига қўйиш билан биргаликда; фаолият натижалари ҳақидаги ахборотни тўплаш ва қайта ишлаш. Социал бошқариш ижтимоий жара¸нларни башорат қилиш, олдиндан кўра билишга асосланади. Башорат категорияси икки маънода конкретлашади: олдиндан айтиб бериш (дескриптив, яъни тавсифлаш маъносида ) ва олдиндан кўрсатма бериш (прескриптив, ундов, амр, буйруқ). Зотан, социал бошқаришнинг асосий вазифаси кишилар субъектив фаолиятининг объектив қонуниятлар талабларига мувофиқ келишига эришиш, бу қонуниятлардан самарали фойдаланишдир. Социал бошқариш, бу кенг маънода ҳам назарий, ҳам амалий фаолиятни ўз ичига олади. Социал тараққи¸т ва социал ўсишнинг асосий омилларидан бири сифатида социал бошқариш талқин этилар экан, унинг қуйидаги шаклларини айтиб ўтиш мақсадга мувофиқдир: социал режалаштириш, лойиҳалаштириш ва прогнозлаштириш. 3. Ўзбекистоннинг ҳозирги социал тараққи¸ти ва ўсиш ҳолати Истиқлолимизнинг машаққатли, фидокорона меҳнат билан 11 йили ортда қолди. Бу йиллар бой имкониятларга эга бўлган, республика ва унинг аҳолисини танг ҳолатдан, моддий ва маънавий инқироздан чиқариш, миллий

www.arxiv.uz давлатимиз пойдеворини қуриш, иқтисоди¸тимизни сифат жиҳатдан янги босқичга кўтариш йиллари бўлди. Ўзбекистонни жаҳонга номо¸н қилиш, ахборот ва иқтисодий жиҳатдан четлаштириш ҳолларига барҳам бериш, жаҳон ҳамжамиятининг бошқа мамлакатлари қаторида тенг бўлиб олиш сари интилиш йиллари бўлди. Ҳа¸тнинг, жамиятнинг асосий тамойилларини ва давлатнинг си¸сий- ижтимоий, иқтисодий тузилмаларини ҳал қилувчи, умуминсоний қадриятларга асосланган, эркин демократик келажакни аниқ белгилаб барган Асосий Қонун, Конституция қабул қилинди. Ўзбекистон танлаб олган йўл – республика ва унинг халқининг манфаатларига ниҳоятда мос келадиган, ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган бозор иқтисоди¸тини шакллантиришга қаратилган иқтисоддир. Чуқур ўзгаришлар бизнинг ҳа¸тимизга шиддат билан кириб бормоқда. Содир бўла¸тган туб силжишлар дун¸нинг ҳозирги қи¸фасини ўзгартириб юбормоқда. Ўзбекистоннинг давлат мустақиллигини амалда номо¸н қиладиган ва рў¸бга чиқарадиган ташкилий тузилмаларни шакллантириш жара¸ни давом этмоқда. Банк тизими қайта ташкил қилинмоқда. Мустақил миллий авиакомпания, ахборот агентлиги, кинокомпания, ва бошқа умумдавлат хизматлари ишлаб турибди. Ўзбек халқининг мустақилликка бўлган интилишини жаҳон ҳамжамияти, халқаро жамоатчилик қуллаб-қувватлади. Дун¸даги 125 мамлакат Ўзбекистоннинг Давлат мустақиллигини тан олди. 40 дан зи¸д хорижий мамлакатлар билан дипломатик муносабатлари ўрнатилди. Тарихда илк бор, 1992 йилнинг 2 мартида Ўзбекистон халқаро ҳуқуқнинг тенг ҳуқуқли субъекти сифатида Бирлашган Миллатлар Ташкилотига аъзо қилиб қабул қилинди. Республикани ҳақиқатан ҳам, унинг миллий манфаатларидан келиб чиққан ҳолда, халқнинг азалий турмуш тарзи, анъаналари, урф-одатлари ва

www.arxiv.uz кўникмаларини, мавжуд беқи¸с табиий бойликларини ҳар томонлама ҳисобга олиб, юксалтириш амалда мумкин бўлиб қолди. Ҳозир Ўзбекистон тарихий чоррахада турибди. Аввало, Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов Республикани миллий давлат, ижтимоий- иқтисодий ва маънавий камол топтирувчи ўз тараққи¸т йўлини ишлаб чиқди. Республикада ҳозир яшаб турганларнинг тақдиригина эмас, балки уларнинг фарзандлари, набираларининг ҳам тақдири, келажак авлодларнинг тақдири ҳам шунга боғлиқ бўлади. Республика танг ҳолатларни айни даражада тезроқ бартараф этиш, яккаҳокимлик тизимининг иллатларини батамом тугатиш, ривожланган маданиятли мамлакатлар даражасига чиқиб олиш шу нарса билан ҳам белгиланмоқда. Барқарор бозор иқтисоди¸ти, очиқ ташқи си¸сатга асосланган кучли демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини барпо этиш пировард мақсад бўлиб қолмоқда. Шундай жамиятгина Ўзбекистон халқининг муносиб турмушини, унинг ҳуқуқлари ва эркинлигини кафолатлаши, миллий анъаналар ва маданиятнинг қайта тикланишини, шахс сифатида инсоннинг маънавий-ахлоқий камол топишини таъминлаши мумкин. Жаҳон ва ўзимизнинг амали¸тимиздан олинган барча умуминсоний ва миллий қадриятларни тажрибаларни рад этмаган ҳолда, ўз ижтимоий- иқтисодий ва си¸сий-ҳуқуқий тараққи¸т йўлимизни танлаб олиш республиканинг қатъий позициясидир. Ўзбекистоннинг чинакам мустақиллигига эришишидан иборат ўз йўли аҳолининг миллий-тарихий турмуш ва тафаккур тарзидан, халқ анъаналари ва урф-одатларидан келиб чиқади. Чуқур илдизи ўтмишдаги анъанавий жамоа турмуш тарзига бориб тақаладиган жамоатчилик, маҳалла асослари Ўзбекистонга хосдир. Катталарни ҳурмат қилиш, оила ва фарзандлар тўғрисида ғамхўрлик қилиш, очиқ кўнгиллилик, миллатидан қатъий назар одамларга хайрихоҳлик билан муносабатда бўлиш, ўзгалар кулфатига ҳамдард бўлиш ва ўзаро ¸рдам туйғуси кишилар ўртасидаги муносабатларнинг меъ¸ри ҳисобланади.

www.arxiv.uz Ижтимоий тараққи¸тнинг асослари ва йўналишлари хусусида сўз кетар экан, аввало ҳуқуқий, иқтисодий, си¸сий ва маънавий негизларга алоҳида эътибор бермоқ керак. Давлат жамиятнинг маданий, илмий ва техникавий ривожланишига ғамхўрлик қилади 1 . (42-модда). Ўзбекистон Республикасининг си¸сий ва иқтисодий мустақиллигини ҳимоя қилиш имконини берадиган етарли салоҳиятга эга. Ер бағрининг ғоят қимматли минерал хом-аш¸ларга бойлиги чуқур таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, республиканинг жаҳон бозорига чиқишини таъминлайдиган тармоқларни ривожлантириш имконини бермоқда. Ўзбекистонни янгилаш ва ривожлантиришнинг ўз йўли 4 та асосий негизга асосланади. Бу негизлар: - умуминсоний қадриятларга содиқлик; - халқимизнинг маънавий меросини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш; - инсоннинг ўз имкониятларини эркин номо¸н қилиши; - ватанпарварлик 2 . Давлат рамзлари – байроқ, тамға, мадҳия Ўзбекистон халқларининг шон-шарафи, ғурури, тарихий хотираси ва интилишларини ўзида мужассамлаштиради. Мана шу рамзларни эъзозлаш – ўзининг қадр- қимматини, ўз мамлакатига ва шахсан ўзига бўлган ишончни мустаҳкамлаш демакдир. Ислоҳотлар стратегиясини амалга оширишда биз учун қуйидагилар узлуксиз устувор йўналишлар ҳисобланади: - таълим ва маданиятни ривожлантириш ҳамда ислоҳ қилиш; - ақлий ва маънавий салоҳиятни мустаҳкамлаш; - аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш. Чуқур ислоҳотларни амалга ошириш, бозор иқтисоди¸тига ўтиш, биринчи навбатда, кадрлар потенциалига, уларнинг касб жиҳатдан тай¸ргарлигига боғлиқ бўлади. 1 2

www.arxiv.uz Моддий ислоҳотлар, иқтисодий ислоҳотлар – ўз йўлига, – деган эди Президентимиз Ислом Каримов. – Уларни ҳал этиш мумкин, халқнинг таъминотини ҳам амаллаб туриш мумкин. Аммо, маънавий ислоҳотлар – қуллик ва мутелик исканжасидан озод бўлиш, қаддини баланд тутиш, ота- боболаримизнинг удумларини тиклаб, уларга муносиб ворис бўлиш – бундан оғирроқ ва бундан шарафлироқ вазифа йўқ бу дун¸да! Шу боисдан «ҳа¸тимизнинг бошқа соҳаларидаги аҳвол, амалга оширила¸тган ислоҳотларимизнинг самарадорлиги аввало халқ маънавиятининг тикланиши, бой тарихий меросимизнинг кенг ўрганилиши, анъналаримизнинг сақланиши ва маданият ва санъат, фан ва таълим ривожи билан боғлиқдир» 3 . Қисқача хулосалар Олдимизда турган муҳим масала – бу миллий истиқлол мафкурасини яратиш ва ҳа¸тимизга татбиқ этишдир. Бу эса бутун таълим ва маданият тизимини тубдан ислоҳ қилишни тақозо этади. Чунки айни билимдонлик ва юқори маданиятлилик озодликдан ҳамманинг бахт-саодати йўлида фойдаланиш имконини беради. Собиқ шўро даврида таълим тизимисиз жаҳон цивилизациясининг илғор ютуқларидан ва халқимизнинг тарихий илдизларидан ажралиб қолган эди. Ақлий ва маданий салоҳиятни ривожлантириш яна бир узлуксиз принцип ҳисобланади. Демак, бизнинг вазифамиз, аввалабор, мана шу маънавиятимиз сарчашмаларини ва бобокалонларимизнинг бой анъаналарини давом эттиришдир. Шундай бир механизм ишга туширилиши керакки, бунда ҳар бир киши ислоҳотларнинг афзаллигини яққол сезсин. Уларнинг натижаларидан ҳақиқий манфаатдорлик пайдо бўлсин. Ислоҳотлар жара¸ни аниқ самара билан боғлиқ бўлиши зарур. 3

www.arxiv.uz Ўзбекистон Президенти И.А.Каримов Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 27 июлдаги ҳисобот мажлисида “Тадбиркорлик – юксалиш гарови” – мавзусида нутқ сўзлаб, Ўзбекистоннинг 1999 йил 1 июлига қадар бўлган социал-иқтисодий ўсиш суръатларини муфассал тарзда ¸ритиб, ютуқлар ва камчиликларга алоҳида эътиборни қаратди. Келгуси ишлар режалари тўғрисида йўл-йўриқлар кўрсатиб ўтди. Қуйида ана шу кўрсаткичлардан айримлари илова этилади. 1999 йилнинг 1 июлига қадар Ўзбекистонннинг социал ў сиш суръатлари 1. Ялпи ички маҳсулотни ўсиши ,8% 17 Берилган аванслар: А) пахта ва ғалла етиштирувчи хўжаликларга 64 млрд. сўм 2. Саноат маҳсулоти ишлаб чиқариш ҳажми 5,6% 18 Б) пахта хом-аш¸си сотиб олиш учун 37,7 млрд. сўм 3. Қишлоқ хўжалик маҳсулот-ларини ишлаб чиқариш 6,8% 20 В) ғалла сотиб олиш учун 24 млрд. сўм 4. Қурилиш-пудрат ишлари 2,4% 21 Ўзлаштирилган капитал маблағлар ҳажми, шу жум-ладан хорижий инвесторлар иштирокидаги лойиҳалар бўйича 221 млрд. сўм 5. Саноатда меҳнат унумдорлиги 9,6% 58 млрд. сўм 6. Ўртача иш ҳақи, пенсия, стипендиялар 1,4 бароб . Бу кўрсаткич ўтган 1998 йилга нисбатан 16 мартага ўсди 7. Ижтиомий ҳимояга сарфлан-ган маблағ 19 млн. 22 Янги капитал маблағлар-нинг, 26% га тенг

www.arxiv.uz сўм хорижий инвесторлар- нинг зиммасидаги ҳажми 8. Хусусий тибби¸т муасса-салари 1300 дан зи¸д 23 Иқтисоди¸тга жалб этилган, яъни инвестициялар ҳажми 60% 9. Хусусий тарзда фаолият кўрсата¸тган врачлар сони 3000 дан зи¸д Кадрлар тайерлаш миллий дастурини амалга ошириш 10. Водопровод ўтказиш 900 минг км 24 А) давлат таълим андоза-лари бўйича лойиҳалар 348 та 11 . Газ қувурлари етказиш 2 минг км 25 Б) ўрта-проф. таълим бўйи-ча мутахассисликка оид. 704 та 12. Ғалла хажми 1999 йил 25 июлгача. Шу жумладан давлатга ,6 млн тонна 26 27 В) янги ўқув режалари ва дастурлари Академик лицейлар 350 та 14 та 13. Қишлоқ хўжалиги ширкатлар сони 2,2 млн тонна 28 Касб - ҳунар коллежлари учун инженер педогогик кадрларни қайта тай¸рлаш – шунча туширилган объ- ектлар 103 та 2,6 мингта 14. Фермерлар хўжаликлари сони, уларга ажратилган ҳосилдор ерлар 502 та 28,5 580 мингг а 30 31 15. Қишлоқ хўжалиги 158 32 Хусусийлаштириш 115 та

www.arxiv.uz ишларидан озод қилинганлар сони минг нафар 3 жара¸ни 16. Молия вазирлиги қошидаги махсус жамғармадан Хусусийлаштирилган объектлар Фонд бозорида сотилган корхоналар акциялари миқдори Хусусийлаштиришдан тушган тушум 263 та 1,5 млрд сўмдан зи¸д 27 млрд. сўм Таянч иборалар: Социал динамика, социал статика, социал физика, эндоген, экзоген, социал мобиллик, интергенерацион, генерацион, социал дифференциация, социал интеграция, репродуктив динамика, мақом (статус) социал динамикаси, ҳудудий социал динамика, механик ва органик бирдамлик. Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси - Т.: «Ўзбекистон», 2001. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, си¸сат, мафкура. Т.1. Т.: «Ўзбекистон», 1996. 3. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Т.2. Т.: «Ўзбекистон», 1996.

www.arxiv.uz 4. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Т.4. Т.: «Ўзбекистон», 1996. 5. Каримов И.А. Буюдкорлик йўлидан. Т.4. – Т.: «Ўзбекистон», 1996. 6. Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси. Т.: «Ўзбекистон», 1999. 7. Каримов И.А. Буюк келажак сари. Т.: «Ўзбекистон», 1998. 8. Каримов И.А. Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда. Т.: «Ўзбекистон», 1999. 9. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7. – Т.: «Ўзбекистон», 1999. 10. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фарвон ҳа¸т – пировард мақсадимиз. Т.8. – Т.: «Ўзбекистон», 2000. 11. Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз. Т.9. – Т.: «Ўзбекистон», 2001. 12. Умумий социология. Т.: ТошДУ, 1999. 13. Социология. Маърузалар матни. Т.: ЎЖАБНТ, 2000. 14. Основў социологии. М.: 2001. 15. Хан С., Хан В. Социология. Курс лекций. Т.: «Адолат», 1999. 16. Абдураҳмонов Ф.Р., Саидхўжаев Х.Б. Социология. Маърузалар курси. Т.: ЎзРИИВА, 2000. 17. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Ижтимоий муносабатлар

Ижтимоий тузилмалар социологияси

Ижтимоий-этник муносабатлар

Жамиятнинг ижтимоий тузилиши

Ижтимоий тараққиёт социологияси