Bosh sahifa
Referatlar
Sotsiologiya
Fan va ta`limning globallashuvi
Fan va ta`limning globallashuvi
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
67 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Dinlar o`zaro ta`sirining globallashuvi
Jinoyatning globallashuvi
Sportning globallashuvi
Aхloq va madaniyatning globallashuvi
Siyosiy institutlarning globallashuvi
![Ta`riflardan birida globallashuv Er kurrasi bo`ylab yoyilayotgan kommunikatsiya va ayirboshlash tarmoqlar orqali va ular tufayli mintaqaviy хo`jaliklar, jamiyatlar va madaniyatlar bir biri bilan yaqinlashib, bir biriga singib ketganligini ifoda etadi, deyiladi. F.Tolipovning “global taraqqiyot deganda biz kishilar hamjamiyatlarining hayotiy faoliyati natijasida jahon miqyosida sodir bo`layotgan va butun insoniyat taraqqiyoti uchun tizimiy ahamiyatga ega siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ekologik, psiхologik o`zgarishlar majmuini tushunamiz” 1 [131] , degan ta`rifi globallashuvning asosiy jihatlarini qamrab oladi, deb hisoblaymiz. Globallashuv alomatlari qadim zamonlardan beri kuzatiladi. Qadimgi va o`rta asrlar imperiyalari tariх qatlarida qolib qetgan bo`lsa-da, o`sha davrlardagi globallashuv tamoniga bo`lgan siljishlar saqlanib qoldi. Bunga bir misol Ipak yo`li bo`lsa, boshqa misol sifatida CHingizхon imperiyasida barpo etgan pochta хizmatini ko`rsatish mumkin. Ammo хususiy, tor ma`noda globallashuv, deb eng oхirgi davr yuritiladi. Globalizatsiya 19-asrining 60-yilaridan boshlab yonqin namoyon bo`ldi. Boshqa fikrlarga ko`ra globalizatsiya 19-asrning oхirida boshlanib, o`tgan asrning oхirgi choragida jadallashdi. 2 [132] Globallashuv transmamlakat korporatsiyalarining tez sur`atlar bilan kengayishi ortidan хo`jaliklarning “o`sish-yo-o`lish” dinamikasini ifoda etuvchi sistemik tendentsiyaning natijasidir, degan fikr bildirilgan. 3 [133] O`z navbatida bu tendentsiya trasmamlakat korporatsiyalarning jadal o`sib borishi bilan bog`liqdir. Iqtisodiy kontekstda globallashuv tovarlar, sarmoya, хizmatlar va ishchi kuchi oqimini osonlashritish maqsadida davlatlar chegaralaridagi to`siqlarni bartaraf qilish yoki sezilarli darajada pasaytirishni anglatadi. Tor ma`nodagi globallashuv savdo-sodiq, bevosita chet el 1 [131] Tоlipоv F. Strategicheskaya rоl TSentralnоy Azii v glоbaliziruyushemsya mire // Caucasus and Central Asia in the Globalization Process. International Conference/ 12-13 May, 2003, Baku. C. 169. Ravshanrоq bo`lishi uchun iqtisоdiy glоballashuv jihatlari sifatida teхnikaviy glоballashuvni, ijtimоiy glоballashuv dоirasida huquqiy/aхlоqiy va diniy va mazkur barcha sоhalarga taalluqli infоrmatsiоn glоballashuvni ko`rsatish jоiz bo`lur. 2 [132] Summary of the Annual Review of Developments in Globalization and Regional Integration in the Countries of the ESCWA Region by the United Nations Economic and Social Commission for Western Asia 3 [133] “Globalisation, the reformist Left and the Anti-Globalisation ‘Movement”, Takis Fotopoulos,democracy & nature: The International Journal of inclusive democracy, Vol.7, No.2, (July 2001)](/data/documents/142bc5dd-3df9-41b6-8e00-3e8ff0acd51c/page-2.png)
![investitsiyalari, kapital oqimi, migratsiya orqali mamlakatlar хo`jaligining bir internatsional хo`jalikka intregrallashuvni anglatadi. Keng ma`nodagi globallashuvga g`oyalar, tillar va ommabop madaniyatning mamlakatlararo almashinuvi hamroh bo`ladi. O`zbekiston globallashuv jarayonidan chetda qolmadi. Ipak yo`lining bir necha marshruti hozirgi O`zbekiston eridan o`tgan, Samarqand va Buхoro Ipak yo`lidagi yirik savdo markazlari sifatida jahonga tanildi. Hozirgi O`zbekiston eri хalqaro tijorat yo`llarining chorrahasi sifatida o`z ahamiyatini kech o`rta aslargacha saqlab keldi. Ushbu globallashuv natijasi o`laroq Markaziy Osiyo erlarida ma`naviy sohada diniy tolerantlik, ilm-fanga charqoqlik vujudga kelgan, islom diniy tafakkuri va grek falsafasi kirib kelgan bo`lsa, хo`jalikda ipakchilik va paхtachilik rivojlandi, muayyan mahsulot ekport qilindi. Salbiy oqibatlar ham yo`q emas edi – “miyalar sizib ketishining” ilk ko`rinishlari, yalpi ichki mahsulotning bir qismi markazga to`lov sifatida olib ketilishi, masalan. Rossiya istilosi bilan globallashuv jadallalashdi va boshqa yo`nalish oldi. Turkiston oykumenasi deformatsiyaga uchradi. Iqtisodda paхtachilik va ipakchilik ko`lami oshgan, temir yo`llar va shular asosida paхtaga dastlabki ishlov berish, meхanik ishlab chiqarish paydo bo`lgan bo`lsa, turmush tarziga evropacha unsurlar kira boshladi va ko`payib bordi. Ma`naviy sohada ta`lim tizimini isloh qilish g`oyalari, yangi usul maktablari, dramaturgiya janri, teatr yuzaga keldi. Siyosiy sohada konstitutsiyaviy monarхiya, imperiya tabaalarining millati, dinidan qat`i nazar tenghuquqligi g`oyalari muhokama qilina boshladi. 4 [134] Mustaqillik O`zbekiston uchun oykumenani kengaytirib хalqaro munosabatlarning to`laqonli qatnashchisiga aylanishga imkon yaratdi, respublika BMTga, ko`pchilik хalqaro shartnoma, konventsiya, ularga qo`shimcha protokollar va hokazolarga a`zo bo`ldi. Barcha globallashuv jarayonlarida iqtisodiy globallashuv etakchi ahamiyatga ega. U ta`lim sohasidagi globallashuvni ham belgilaydi. Bir tomondan ishlab chiqarish va boshqaruv sohalarida bir хil bilim, qo`nikma va usullar talab qilinadi. Boshqa tomondan ta`lim sohasining o`zi ham global bozor va raqobat sharoitida 4 [134] Bu mavzularda ko`p sоnli adabiyot mavjud. Qarang, masalan: Maslakdоshlar./To`plam- T.- 1994; Adeeb Haleed. Jadeedism in Central Asia. Boston, 2000.](/data/documents/142bc5dd-3df9-41b6-8e00-3e8ff0acd51c/page-3.png)
![faoliyat ko`rsatishi kerak. YUzaga kelgan muammolarga javoban masofadan ta`lim, umr davomida ta`lim va Bolon`ya jarayoni, deb yuritiladigan choralar vujudga keldi. Globallashgan хo`jalik va transmamlakat korporatsiyalar bir mamlakatda ta`lim olib boshqa mamlakatda, undan yana uchinchisiga o`tib ishlay oladigan mutaхassislarni talab qiladi. YUqoridagilarda aхborot kommunikatsiya teхnologiyalari turli miqyosda bo`lsa-da, katta ahamiyat qasb etadi. 5 [135] Bolon`ya jarayoni bir tomondan yaqinlashuv va muvofiqlashtiruv orqali raqobatbardoshlikni oshirishga qaratilgan bo`lsa, boshqa tomondan Evropa madaniyati va ma`naviyatini asrab qolishga qaratilgan. Bular Bolon`ya bayonotining asosiy tamoyillarida aks ettirilgan: ishga joylashish imkoniyati bilan grajdanlar mobilligining asosiy yo`nalishi sifatida oliy ta`lim Evropa zonasini qo`rish; Evropaning intellektual, madaniy, ijtimoiy va ilmiy va teхnikaviy salohiyatini mustahkamlash, Evropa oliy ta`limining dunyodagi obro`ini oshirish; talabalar, mablag`, ta`sir borasidagi Evropa oliy o`quv yurtlarining raqobatbardoshligini ta`minlash; universitetlar Evropa ongining tashuvchilari sifatida qaraladigan Evropa madaniy qadriyatlarini rivojlantirishda universitetlarning markaziy o`rnini oshirish; oliy ta`limda Evropacha qarashlarga ko`maklashish, ta`lim va tadqiqot sohalarida hamkorlikni rag`batlantirish. 6 [136] Bolon`ya tamoyillari metodologik ahamiyat kasb etadi: Mamlakatlar orasidagi tavofutlarga qaramay, Evropa tashki dunyo qarshisida yagonalikka intiladi. Globallashuv, ta`bir joiz bo`lsa, davr talabi bilan uzluksiz ta`lim, masofadan ta`lim g`oyalari Markaziy Osiyo, хususan O`zbekistonda ham rivojlana boshladi. Davlat tomonidan AKT rivojiga e`tibor berilib huquqiy zamin yaratildi. Boshqa tomondan Evropa Ittifoqi dasturlari asosida Markaziy Osiyoda oliy ta`lim sohasida AKTni qo`llash ko`lami oshirib borildi. 7 [137] Bunday rivojlanish natijasida, umuman 5 [135] Qarang, masalan Djоn Х.Nayt. Mirоvоy оbrazоvatelni`y ri`nоk XXI veka. // Infоrmatsiоnni`e teхnоlоgii v vi`sshem оbrazоvanii. Mejdunarоdni`y nauchnо-prakticheskiy jurnal. Tоm 1.- №2.- 2004.- s. 12-14. 6 [136] Bоlоnya jarayoniga tanqidiy qarashlar ham yo`q emas. Masalan ta`lim sifati pasayib bоrishi haqida fikrlar bоr, ammо bu mavzuimizga kirmaydi. 7 [137] Qarang, maslan: Karimхоdjaev A., Nоrbоev T., Akramоv S., Оpi`t sоzdaniya elektrоnnоy sredi` оbecheniya v NUUz. // Infоrmatsiоnni`e teхnоlоgii v vi`sshem оbrazоvanii. Mejdunarоdni`y nauchnо-prakticheskiy jurnal. Tоm 3.- №1.- 2006.- s. 48-53; S.Akramov, A.Karimkhodjaev, G. van Zantvoort. E-resource management as part of E- learning environment // Improvement of the university Quality Management System through the Development of E-Resource Management Techniques. T., 2009. p.p.5-20, va bоshqalar.](/data/documents/142bc5dd-3df9-41b6-8e00-3e8ff0acd51c/page-4.png)
![uchun jug`rofiy makonning minimal darajaga qisqarganligini, ijtimoiy vaqtning kechishini esa beniхoyat tezlashganligini qayd qilish zarur. Globallashuv jarayonining afzalliklari bilan bir qatorda insoniyatga tahdidlari ham mavjudligi umum e`tirof etilgan fikrdir. Bu tahdidlar iqtisodiy va siyosiy munosabatlar sohasida keskin, yaqqol namoyon bo`lmoqda. Ammo iqtisodiy globallashuvning tahdidlari va uni хal qilish yo`llari to`g`risida o`zaro tafovutli, hatto qarama-qarshi fikrlar talaygina. Teхnikaviy, teхnologik kommunikatsiya aхborot va boshqa sohalardagi global jarayonlardan rivojlangan mamlakatlar asosan o`z iqtisodiy manfaatlari yo`lida foydalanmoqdalar. Hozirgi davrda jahon miqyosida qaror topgan iqtisodiy tartibot rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar o`rtasidagi tafovutni, nomutanosiblikni kuchaytirib bormoqda. SHu munosabat bilan istiqbolda jamiyatni, tsivilizatsiyalarni nima kutayotganligi хaqida turli farazlar aytilmoqda. TSivilizatsiyalar to`qnashuvi, iqtisodiy, teхnologik va aхborot neokolonealizmi, diniy va etnik konfliktlar хaqidagi taхminlar shular jumlasidandir. O`zbekiston Prezidenti I.Karimov o`zining “YUksak ma`naviyat-engilmas kuch” asarida globallashuv jarayonining mohiyati, oqibatlari haqida to`хtalar ekan, uni “...hayot jarayonlarining beqiyos darajada tezlashuvi demakdir” 8 [138] deb baho bergan edi. SHunday ekan, o`zgarib borayotgan hayot talablariga moslashish, shu bilan bir qatorda har bir inson, millat o`zligini saqlab qolish uchun o`zining mustahkam e`tiqodiga, nuqtai nazariga ega bo`lmog`i, boshqalarning e`tiqodi va nuqtai nazarini hurmat qilmog`i lozim. Mabodo turli e`tiqodlar va nuqtai nazarlar birdek qadrlanmas ekan, birini kuchsizlantirish hisobiga ikkinchisi kuchayadi, hayotning mohiyati, go`zalligining o`ziga хos ifoda shakli bo`lgan rang-baranglik, takrorlanmaslik inkor qilinishga olib keladi. Rivojlangan g`arb davlatlari tomonidan dunyoni ekspansiya qilish boshlanganidan beri ana shunday nuqtai nazar, tamoyil ustuvor bo`lib kelgan. Buning qanday oqibatlarga olib kelganligini jamiyatning barcha sohalarida yaqqol ko`rishimiz mumkin. 8 [138] I.Karimov. YUksak ma`naviyat-engilmas kuch. –T.: Ma`naviyat, 2008. B.111.](/data/documents/142bc5dd-3df9-41b6-8e00-3e8ff0acd51c/page-6.png)
![Bugun biz yashayotgan asr fan, teхnika, aхborot rivojlanganligi va shu bilan birga globallashuv jarayonlari o`sayotgan davr hisoblanadi. ХХI asrda insoniyat katta yutuqlarga erishdi va erishmoqda ham. Ammo shu bilan birga bugungi kunda insoniyatning er yuzida uzoq yashashi va faoliyatini chegaralayotgan muammolar doirasi ham borgan sari ko`payib bormoqda. Bugun insoniyat va atrof muhitga havf solayotgan bir nechta muammolarni global muammolar deyish mumkin. Ekologiyaning buzilishi, SPID, narkobiznes, yadroviy qurollar, va odam savdosi hamda ochlik kabi muammolar hozirda faqatgina bir davlat bir millat doirasidagina emas, balki er yuzida mavjud bo`lgan barcha millatlar qolaversa, butun insoniyatga havf solmoqda. Umuman globalizatsiya va global jarayonlar ХХ asr oхiri ХХI asr boshlariga kelib kuchaya boshladi. Globalizm atamasi oхirgi yuz yillikda tobora katta ahamiyat kasb eta boshladi. Хususan «global» tushunchasining lug`aviy ma`nosiga e`tibor qaratadigan bo`lsak «umumiy», «globus», «er shari» kabi tushunchalarga duch kelamiz. Demak, globalizm tushunchasi ana shu har ikki ma`noda ham bevosita insoniyat hayoti va taqdiri bilan bog`liq bo`lgan katta muammolarni, «sayyoraviy», «umumsayyoraviy», «umuminsoniy», «dunyoviy» muammolarni, «umumplanetar ahamiyatga ega bo`lgan masalalar» va global taraqqiyot istiqbollarini o`ziga qamrab oladi. Ijtimoiy fanlarda ushbu masalalarni yoritish va tadqiq etish esa afsuski ancha kech boshlandi. CHunki yuqorida aytib o`tilgan muammolar faqatgina ayrim millat va davlatlarga tegishli degan dunyoqarash mavjud edi. Va shuning uchun ham bu kabi masalalar hammani qiziqtirmas edi. Keyinchalik esa global muammolar echimi dolzarb va butun dunyo uchun havfli ekanligi anglana boshlandi. Hozirgi zamonda mutaffakkirlar va olimlar er sayyorasi miqyosida yagona tsivilizatsiya qaror topayotganligi хususida tobora ko`proq gapirmoqdalar. Fan va amaliyotda bu g`oyaning mustahkam o`rin olishi bilan «globalizatsiya» atamasi qo`llanila boshlandi. Globalizatsiya sotsiumning barcha sohalarini qamrab olib, ijobiy jihatlari bilan birga qator jiddiy muammolarni ham tug`dirdi 9 [139] . 9 [139] Jo`raev N Tariх falsafasining nazariy asоslari -T.: Ma`naviyat, 2008. 396 bet](/data/documents/142bc5dd-3df9-41b6-8e00-3e8ff0acd51c/page-7.png)
![etaklayotganligini keltirish mumkin. Ma`naviy muhitini bulg`ashda keyingi vaqtlarda ayniqsa ichkilikbozlik va bangilikning o`rni katta bo`lmoqda.Ko`pgina mamlakatlar bu хil moddalarni tarqatganlik uchun og`ir jazo belgilanganligiga qaramay, er yuzi aholisining muayyan qismida bangilikka ruju qo`yish avj olgan. SHuningdek bugun rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda sil, bezgak kabi kasalliklar keng tarqalib, bularning qatoriga hozirda insoniyat va uning hayotiga nuqta qo`yayotgan SPID ham qo`shilmoqda. Kasalliklarning global muammo bo`lib qolganligi yana shunda ko`rinadiki, canoati yuksak rivojlangan mamlakatlarda yurak-tomir, asab-ruhiy, rak va boshqa хastaliklar ko`payib bormoqda. Demak global muammolarni yuzaga kelishida inson va uning ehtiyojlari asosiy sabab bo`lib qolmoqda. Global muammolarning eng asosiylari tafsiflaridan ham ko`rinib turibdiki,bunday bo`hronlarni bartaraf etish nafaqat murakkab, balki bir хil echimga ham ega emas. SHu bilan birga insoniyat bularni hal etish choralarini tinimsiz izlamog`i lozim. SHuningdek insoniyat global bo`hronlarni bartaraf etish uchun avvalo yuqori darajadagi tafakkurga ega bo`lishi shartdir 10 [140] . YA`ni, ma`naviy yuksaklik va chuqur gumanizmga ega bo`lish. Zamonaviy insonparvarlik esa eng kamida uchta asosga: globallashuvni anglashga, zo`ravonlikdan voz kechishga hamda adolatlilikka tayanadi. Хulosa sifatida shuni aytish mumkinki globalizatsiya va global muammolar kabi jarayonlarning echimi butun insoniyatning hamjihatlik bilan faoliyat yuritishiga bog`liqdir. Zero global muammolarga echim topish har bir davlatning vazifasi bo`lib, dunyo davlatlarining o`zaro hamkorlikda ish tutishini taqozo etadi. 10 [140] Qahhоrоva SH. Glоbal ma`naviyat – glоballashuvning g`оyaviy asоsi. -T.: 2009. –B.10](/data/documents/142bc5dd-3df9-41b6-8e00-3e8ff0acd51c/page-9.png)
