Axloq sotsiologiyasi - Sotsiologiya - Referatlar

Axloq sotsiologiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Axloq tushunchasi. 2. Axloqning Movarounnahr allomalari asarlarida talqin etilishi. 3. Umumjahon axloqini yaratish yo’lidagi izlanishlar.

www.arxiv.uz Axloq ijtimoiy ong shakli sifatida muayyan xalq, elat yoki uyushmaning asrlar davomida shakllangan xulq-atvor, xatti-harakatlar, xis-tuy І u va kishilar o’rtasidagi o’zaro real munosabatlari tizimini ifoda etadi. Axloq muayyan xalqning atrof muhitga, kishilarga va o’z-o’ziga bo’lgan munosabatlari sifatida, bir jihatdan mahalliy-milliy xususiyatga ega bo’lsa, ikkinchi jihatdan millatning umumjamiyat talablariga uy І un muvofiqligini ta’minlovchi umuminsoniy xususiyatga ham egadir. Axloq va ijtimoiy munosabatlar uchun mushtarak manbalardan biri, tabiiyki til hisoblanib, u ijtimoiy axborotni saqlovchi, ifodalovchi va yetkazuvchi muhim vosita bo’lib, kishilar xatti-harakati, fe’l-atvorlarini (axloqiy ta’sir-tazyiq, ishontirish, tushuntirish, ra І batlantirish, jazolash va h.k.) boshqarish omilidir. Til muloqot kaliti-ijtimoiy munosabatlarga tarixiy-tabiiy mahsulidir. Axloq va jamoatchilik fikri hodisalarining bo І liqligi insoniyat taraqqiyotining ilk bosqichi va undan keyingi davrlarida namoyon bo’la boshlagan bo’lib, u qabila hamda elatlar maishiy va ijtimoiy ongida o’z ta’sirini o’tkaza boshlagan. Maishiy hayot doirasida axloq asosan quyidagi yo’nalishlarda namoyon bo’lgan: a) munosabatlar, v) faoliyat. Axloqiy sifatlar insoning xatti-harakatlarida namoyon bo’lib, uning gnoseologik, iqtisodiy va ijtimoiy kelib chiqishi, hozirgi mavqyei va axloqiy qarashlariga ishora va guvohlik berib turgan. Axloqiy sifatlar yoki xatti- harakatlar ilk kishilik tarixi, ya’ni insoniyatning zaminga dastlabki qadamlar qo’yilishidan, shakllanish bosqichiga kirgan va shu boisdan har bir xalq, elatlarda u o’ziga xos va betakrordir. Xuddi shuningdek, millat va elatlar ijtimoiy ongining muayyan holati hisoblanmish jamoatchilik fikri ham o’zining shakllanish manbalarining salmo І i, real kuchga aylanish sur’ati, uyushqoqlik darajasi, hissiy- emosional potensiali hamda mantiqiy-intelektual asoslariga ko’ra milliy, iqlimiy, mahalliy hamda regional o’ziga xosliklarga egadir. Axloq asrlar davomida odamlarni jamoaga, uyushuvga, boshqalar manfaatini shaxsiy manfaatlardan yuqori qo’yib, yondoshuvga undab kelgan. Bu xususda ulu І donishmandlar ibratli fikr-qarashlarni ilgari surganlar. Hazrat

www.arxiv.uz Bahovuddin Naqshbandiy aytar edilar: «Har kim o’zgalarni xohlasa, o’zini xohlabdi, kimki o’zini xohlabdi, bilsinki, o’zini xohlamabdi» Sharq axloq qoidalari nafaqat shaxsni uyushuvga undaydi, balki uyushgan holda ham kishining shaxs sifatidagi bir butunligi barqaror turmo І i, jamoaviy integrasiya doirasida ham ruhiy botiniy yaxlitlik saqlanmo І i zarurligi, umumiy bir butunlik ko’plab serjilo va mustaqil yaxlitliklar yi І masidan iboratligini yorqin ifodalaydi. Jamoada shaxs bir butunligi yemirilmaydi, umulashtirishlar negiziga qurbon etilmaydi, balki mantiqiy muvofiqlik mezoni doirasida uy І un birlashuv jarayoni tabiiy ravishda amalga oshiriladi. Ayni cho І da shuni e’tiborda saqlash kerakki, har qanday uy І unlashuv o’lchovsiz, chegarasiz bo’lmasligi, har bir harakatda mezon hissi va aqliy hushyorlik bo’lishi xalqimiz fe’l-atvoriga xos an’anaviy belgidir. Jamoada o’zlikni anglash, ammo unda gegemonlik xuquqini talab etmaslik, maqsadga intilishda kamtar va kamsuqumlik, daholarimiz ilgari surgan muqaddas shiorlaridan edi. Hazrat Bahoviddin Naqshbandiy uqtirgan «Xilvat dar anjuman (anjumanda xilvat yohud jamoada o’zlikda qolish), safar dar vatan (vatanda safar, yohud o’z o’lkangda mutloq emasliging, bu fano zamonda mehmonligingni doimo his etishing) va zohirda xalq bilan, ammo botinda haq bilan bo’lish» xususidagi o’gitlari fikrimizning isbotidir. Movarounnahr xalqlari axloq tizimi jamoatchilik fikrining salmo І ini, uning haq va islom qoidalariga necho І li muvofiq kelishiga bo І liq ekanligini alohida qayd etadi. Shu jamoa a’zolarining to’ І ri va halolligi gunoh ishlardan qanchalik o’zlarini fori І tuta bilishlari bilan ham o’lchanishiga e’tibor qaratadi. Ayni cho І da jamoa a’zolari gunoh yo’lga kirgudek bo’lsalar, ularni tarbiyalash ishidan bo’yin tovlamaslik zarurligi ham uqtiriladi. «Bu toifa ahlidan har kim bir gunoh qilsa, unga chora-tadbir bor, biroq undan yuz o’girish ravo emas» Hazrat Bahovuddin Naqshbandiy ayni cho І da axloqning buyuk qudrati va salohiyati, uning cheksiz imkoniyatlariga yuksak baho beradi. Xalqni ayblash notu І ri va behuda ish ekanligini uqtiradi. Mabodo, el-ulus to’ І ri axloq iznidan va

www.arxiv.uz hatto haq yo’lidan adashgan holda ham unga tushunish ko’zi bilan qaramoq lozimligi, xalqni bevosita emas, bilvosita usullarda tarbiyalamoq joizligini tayinlaydi. Ulu І hazrat yana bir o’rinda «Shirk (dinga rioya etmaslik) umum, ya’niy oddiy xalqdan kechirimlidir, ammo xusus (xos bandalardan) kechirimli emas» , deya har bir xatti-harakat uchun shaxsiy ma’suliyat hissining oshirilishiga da’vat etadi. Zero, inson bir umr shakllanadi, tarbiyalanib boradi. Aslida inson o’z hayotini butun umr davomida ma’qulroq tartiblarga tushirish, jamiyat talablariga muvofiqroq yo’nalishlarga solish tashvishlari bilan yashab o’tadi. Shu boisdan ham jamoatchilik fikri jamiyat axloqiy qarashlari, talab va yo’riqlariga har jihatdan bo І liq bo’lib keladi. Jamiyat jamoatchilik fikri orqali shaxs zimmasiga ijtimoiy tuzum, shakllangan axloqiy qarashlar, an’ana va urf-odatlar manti І idan kelib chiquvchi ko’pgina talablar, sa’yi-harakatlar, ish yuritish, turmush tutishda qator majburiyatlarni hisobga olish ma’suliyatini ham yuklaydi. Axloqiy qarashlarning jamoatchilik fikri hosil etish imkoniyatlari qanchalik katta bo’lsa, uning ommaga ta’sir doirasi shunchalik teran va ta’sirchan bo’ladi. Shu boisdan ham har bir axloqiy talab va qoidalar jamiyat tomonidan to’la ma’qullangan va o’zlashtirilgan bo’lishi zarurdir. Shaxsning jamiyat hayotiga bo’lgan ishtiroki qanchalik yuqori bo’lsa, uning axloq tizimida ijtimoiy mas’uliyati va vazifalari salmo І i ham shunchalik katta bo’ladi. Shaxsning ijtimoyillashuv jarayoni esa mehnat, faoliyat bilan chambarchas bo І liqdir. Insoniyatning ongli faoliyati boshlangan ilk davrlarda insonning tashqi dunyo bilan bo І liqligini anglatuvchi ilk mafkuraviy yo’nalish-totemizm, ya’ni ibtidoiy jamoa kishisining o’z kelib chiqishini turli xil hayvon-qushlarga olib borib taqash nuqtai nazari chuqur ildiz otdi. Bu xususiyat har xil elatlarda turlicha namoyon bo’lib, tegishli hayvonlarda o’z o’tmishini ko’rish, shu hayvonlar bilan bo І liq tasavvur, ramzlar, odat hamda irimlar tizimini ham yuzaga keltirdi. Misol o’rnida hindlar sigir, qozoqlarda uchqur ot, inglizlarda burgut, turon turklari-o’zbeklarda afsonaviy Humo qushi va hokazolarni keltirish joizdir. Totemizm xalqlarning tashqi dunyo

www.arxiv.uz bilan bo І liqlik ildizlarini izlash xohish-istaklari, tabiat bilan uy І unlashuv, undan himoya izlash, hamkor topish intiliishlaridan guvohlik beradi. Bu xususda kengroq ma’lumotlar maxsus adabiyotlarda atroflicha bayon etiladi . Totemizm xalqlar ma’naviyatining shakllanishida, tabiiyki, muhim bosqich hisoblanib, u ilk mafkuraviy silsila sifatida elatlarining etnik jihatidan o’z-o’zini anglash qobiliyati hamda etnik asoslardagi jamoatchilik fikrini tarkib toptirishda katta ahamiyat kasb etadi. Bu davr ma’naviyatida axloqiy qoidalar garchi qo І ozlarda ifodalanmagan bo’lsa-da, uru І umumiy qarashlarida muhrlangan o І zaki yo’sinda ifodalanuvchi barcha axloqiy talablar so’zsiz va bekamu-ko’st bajarilib borishi bilan e’tiborlidir. Shu boisdan ham uru І tarkibida jismonan o’z-o’zini saqlash instinkti va sa’y- harakatlari bilan bir paytda jamoa umumiy fikrining mo’’tadil saqlanib turishi, turli antagonistik qarashlarining avj olib ketmasligi oldini olish uchun ham muayyan mafkuraviy ish doimiy tarzda olib borilgan. Jamoa tarkibidagi kishilarning ana shunday axloqiy faoliyati boshqa ijtimoiy tashkiliy mehnat turlaridan ajralib turgan va ahamiyati jihatidan quyi mavqyelarda bo’lmagan. Matriarxat tuzimining patriarxat tuzum bilan almashinuvi jamoatchilik fikridagi axloq mohiyatini ham tubdan o’zgartirib yubordi. Iste’mol munosabatlaridan ishlab chiqarish munosabatlariga, taqsimotdagi adolat va tenglik shart-sharoitlaridan ishlab chiqarish natijasida erishilgan ne’matlarni o’zlashtirishdagi tengsizlik holatlariga o’tilishi matriarxat hukmronligi davriga tamomila chek qo’yildi. Axloqiy qarashlar manzarasi ham tubdan o’zgarib, ota obrazi ilohiylashtirila boshlandi, otaga si І inish, otaga xizmat, izzat-ikrom chegaralari kengaydi. Ko’pxotinlik, qullar va cho’rilar asrash, erkaklarning ro’z І or tashvishlaridan uzoqlashuvi, uru І tarkibidan erkak boshchiligida alohida oilalarning ajralib chiqa boshlashi, erning oiladagi hukmron mavqyei va boshqalar, shular jumlasidandir. Tabiiyki, patriarxat axloq qoidalarining jamiyat hayotida mustahkam o’rnashuvi uchun yana ming yillab vaqt qurbon qilindi. Shu o’rinda

www.arxiv.uz ta’kidlash joizki, ayrim xalqlar, xusuan, o’zbek xalqi o’z ma’naviyati mazmunida matriarxat va patriarxat davrlari asoratlarining eng yaxshi aa’analarini saqlab qola bilgan. Ayniqsa, millatimiz ma’anaviy olami zamirida bir yo’la ikki madaniyat- ayollar hamda erkaklar madaniyati alohida-alohida amal qilib kelgani, ularning bir- biriga uzviy bo І liqlikda bo’lgani holda, ayni cho І da nisbatan mustaqil saqlanib va rivojlanib kelganligi fikrimizning dalilidir. Ayollar madaniyati erkaklarniki bilan bir xil zamon va makon doirasida harakat qilganliklariga qaramay xududiy (ichkari va tashqari hovli), mazmuniy (o’ziga xos axloqiy nuqtai nazarlar), ramziy (urf- odat, irim-rasmlar) jihatlarga ko’ra farqli rivojlanib kelganlar. Istiqomat va faoliyat makoni bo’lgan ichkari hovli ayollar ma’naviyati to’laqonli namoyon bo’ladigan joy vazifasini, shuningdek, ijtimoiy ehtiyoj va iste’mol talablariga muvofiq madaniy ishlab chiqarish ko’rinishlarini ham yaqqol ifodalab kelgan. Bu xususda muayyan kamolot darajasida ekanligi e’tirof etilgan o’zbek ayollar she’riyati, musiqasi, ayollar xarakteriga xos chanqovuz, dutor kabi musiqa asboblari, kashtachilik, gilamdo’zlik, so’zana, zardo’zlik singari san’at turlarining ichkari hovlida ayollarimiz qo’llari va qalbidan yaratilganligi fikrimizning guvohidir. Shuningdek, farzand tarbiyasida ichkari hovli kichik yoshli bolalarning hayotga axloqan benuqson yetkazilishida, komil insonlar bo’lib yetishuvida mustahkam zamin vazifasini ham o’taganidir. Shu boisdan ham, o’zbek xalqi yaxlit, to’laqonli ma’naviy merosining ikki yo’nalishi-ayollar va erkaklar madaniyati mavzusi alohida va maxsus tadqiq etilishi maqsadga muvofiqdir. Ayni cho І da o’zbek ayollari dunyosida o’ziga xos mustaqil axloq qoidalari tegishli urf-odatlar, an’ana va marosimlarda yaqqol ifodalanib kelmoqda. Hozirgacha ko’pgina chekka qishloqlarda amal qilinib kelayotgan to’y va ma’rakalarda erkaklardan ayricha o’tkaziluvchi rang-barang urf-marosimlar, irim-rusmlar shunga misoldir. Shuni alohida qayd etish lozimki, har qanday axloqiy qoida va talablar jamiyat tomonidan e’tirof etilib, jamoatchilik fikrida mustahkamlangan holdagina umriboqiylik kasb etadi. Shu boisdan ham axloq jamoatchilik fikrining asosi va unga bevosita bo І liq ijtimoiy ong ko’rinishidir.

www.arxiv.uz Har qanday siyosiy tizim birinchi galda axloq asoslarini o’zgartirishga intiladi. Hozirgi kundagi ijtimoiy munosabatlar mazmuniga bozor iqtisodiyoti unsurlarining tezkor kirib kelishi axloqiy qarashlar va bu qarashlarning ifodasi bo’lgan jamoatchilik fikri mazmunida ham katta o’zgarishlar bo’lishiga olib kelishi shubhasizdir. O’zbekiston xukumati bozor iqtisodiyotiga qadam qo’yishda amalda rasm bo’lgan «Shok usuli yohud total bozor» siyosatida ish tutmadi. Donishmand Prezidentimizning oqilona rahnomoligi natijasida bozor iqtisodiyotiga tadrijiy o’tib borish siyosati mamlakatimizda ilk daf’a juda ulu І vorlik bilan qo’llanildiki, hozirgi paytda bu tajriba maxsus o’rganila boshlandi. Bu jarayonda, avvalo an’anaviy axloq tizimiga rahna solinmasligi, insoniy qadriyatlar tanazzuliga yo’l qo’ymasligiga, shaxs va jamoa manfaatlari o’rtasida shakllangan muvozanat me’yori buzulmasligiga alohida ahamiyat berildi. «Axloq,- deb ta’kidladi Prezident I. Karimov - bu avvalo insof va adolat tuy І usi, iymon, halollik degani. Qadimgi ajdodlarimiz komil inson haqida butun bir axloqiy talablar majmuini, zamonaviy tilda aytsak, sharqona axloq Kodeksini ishlab chiqqanlar. Kishi qalbida haromdan hazar, nopoklikka, adolatsizlikka nisbatan murosasiz isyon bo’lishi kerak. Shunday odamgina lafzini saqlaydi, birovning haqiga xiyonat qilmaydi, sadoqatli bo’ladi, vatani, xalqi uchun jonini fido etishga ham o’zini ayamaydi» Bunday hayot tarzini jamiyat axloqi va jamoatchilik fikrigina boshqarib turadi. Abu Nasr Forobiy aytganlaridek, «Mamlakat aholisi xushxulqqa ega bo’lmagan taqdirda xokimiyatga ehtiyoj tu І iladi» Jamoatchilik fikri jamiyat axloqining ifodasi tarzida namoyon bo’lgani sababli, u axloqning o’zi bo’lib ham tuyuladi. Fransuz olimi Berj bu xususda qiziqarli mulohazani o’rtaga tashlaydi: «Jamoatchilik fikri axloqqa juda o’xshab ketadi, chunki har ikkalasi ham jamoani hukm o’tkazib boshqaradi» . Jamoatchilik fikrining jamoani katta ishonch bilan boshqarishiga asosiy sabab

www.arxiv.uz shundan iboratki, u kishilar orasidagi axloqiy munosabatlar tizimiga bevosita va bilvosita ta’sir ko’rsatadi. Axloqiy qarashlar esa kishilarning kundalik turmush tarzi orqali ularning orzu-o’ylari, maqsadlariga erishish yo’lidagi kurash va bahslarda tu І iladi va bu xatti-harakatlar mazmunining jamoatchilik fikri tomonidan baholana borishi jarayonida shakllanadi. Axloqiy tushunchalar kishilarning oddiy-odatiy turmush tarzida, kundalik xayot jarayonida tarkib topib, uning amaliy faoliyatiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Jamoatchilik fikri ijtimoiy ongning muayyan holati sifatida kishilarning atrof- muhitga munosabatiga va amaliy faoliyat jarayonlariga bevosita ta’sir o’tkazadi. Shu boisdan ham axloqiy qonunlar el nazdidan ayricha holatlarda amal qila olmaydi, yohud jamoatchilik fikri asrlar mobaynida shakllangan axloqiy negizlarsiz hyech qanday ta’sir-tayziqqa ega bo’la olmaydi. Zero, inson o’tmish xotirasi, ma’naviy meros va qadriyatlarsiz, o’z xalqining І alaba va ma І lubiyatlarsiz tarixiy istiqboldan ham mahrum bo’lishi shak-shubhasizdir. Shu boisdan ham har qanday mustabid tuzum eng avvalo xalqning o’tmishi va o’tmish bilan bevosita bo І liq bo’lgan axloqiy qarashlar negizini qo’porishga intiladi. So’nggi yillarda umuminsoniy qadriyatlar va umuplanetar axloq normalarini ishlab chiqishga bo’lgan sa’y-harakatlar birmuncha quloch yozdi. Umuminsoniy axloq tamoyillari mazmunining jamoatchilik nuqtai nazariy, uning jamoaviy bahosi asoslariga qurilishi lozimligi bugungi kunda, ayniqsa, dolzarb masala sifatida kun tartibiga chiqarilmoqda. Xususan, amerika olimi Archi Bam jahon faylasuflarining XV konferensiyasida (kongressida) umumjahon axloq qoidalarini ishlab chiqish zaruriyati pishib yetilganligi hamda mazkur katta tadbirning tarixiy jarayonlarda shakllangan va sinovdan o’tgan insoniy munosabatlar, gumanistik tamoyillar asosidagina tarkib toptirish lozimligini alohida uqtiradi. Buning uchun esa planetamizning barcha a’zolari uchun umumiy yagona axloq qoidalarini tuzib beruvchi qumita tashkil etish zarurligi o’rtaga qo’ydi.

www.arxiv.uz Umumjahon axloqi asoslarini yaratish І oyasi garchi bugungi kunda hyech kimda shubha uy І otmasa-da, ko’p yillar mobaynida mazkur ijtimoiy intilishga bir yoqlama yondoshish, yaxshidan illat, savobdan qusur izlash tendensyasi hukm surib keldi. Tabiiyki, xalqaro axloq qoidalari kuch yoki qurol vositasida hayotga joriy etilmaydi. Umuminsoniy tamoyillar negiziga quriluvchi bu axloqiy qoidalar faqat jamoatchilik fikri orqaligina boshqariladi va nazorat qilib boriladi. Xulosa sifatida quyidagilarni alohida qayd etib o’tishni zarur deb hisoblaymiz: 1) axloq jamoatchilik fikrining uy І onish, shakllanish va amal qilishning uzviy manbalaridan sanalgan xolda xalq axloqi yaxlitligining yuzaga kelishida jamoatchilik fikri ham muhim urin tutadi, bu ikki ijtimoiy hodisa hamma holatlarda mustahkam aloqada bo’lib turadi, bir-birini to’ldirib, boyitib boradi; 2) jamoatchilik fikri o’zining shakllanish manbalarining salmo І i, kishilarning uyushqoqlik darajasi, aholining hissiy-emosional potensiali, mantiqiy-intelektual imkoniyatlariga, shuningdek, milliy, iqlimiy, mahalliy va regional shart- sharoitlarga bo І liqdir; 3) axloq va jamoatchilik fikrining o’zaro aloqadorlik me’yori jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy formasiyasiga, yalpi taraqqiyot uchun tanlangan rivojlanish dasturiga, mantiqiy yo’nalishlar o’ziga xosligiga, xalq ma’naviyati va milliy o’ziga xosliklar omillariga bo І liqdir; 4) sovet tuzumi davrida «avval iqtisod, keyin siyosat» aqidasining amal qilishi, iqtisod, siyosat «avval materiya so’ng ong» degan moddiyonchilik shiorlarining І oyaviy ta’sir-tazyiqi ostida shakllantirilganligini puxta hisobga olish zarurdir. Ma’naviyatning birlamchiligi, umuminsoniy tamoyillar ustivorligini e’lon qilib, ozod jamiyat qurishga kirishgan O’zbekistonda nafaqat iqtisodiy, balki chuqur ma’naviy bo’hronlar botqo І idan muvaffaqiyat bilan chiqilmoqda; 5) jamoatchilik fikri xalq an’ana va urf-odatlariga mustahkam tayanadi va ularning jamiyat hayotida amal qilishiga imkoniyat yaratadi. Zero, an’analar axloqiy qarashlarning progressiv jihatlarini avloddan avlodga yetkazuvchi muhim omili,

www.arxiv.uz xalqning o’ziga xos qiyofasini saqlab qolish va himoyalash mezonidir; 6) axloq kategoriyasining muayyan uru І , qabila, el-elat va xalq miqyoslaridan xalqaro miqyoslarga o’sib o’tish, umuminsoniy tamoyillar negizidagi umumplanetar axloqning tarkib topishida jamoatchilik fikri o’ziga xos ko’prik vazifasini o’taydi. Ayni cho І da jamoatchilik fikri va axloq jamiyatda umumiy murosa va madoraning tur І un maromini ta’minlash yo’lida o’zaro munosabatlikda, tadrijiy takomil jarayonidagi muvofiqlikda rivoj topa boradi, bir-birini to’ldiradi, bir-biriga uy І un tarzda mukammalashadi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat qilsin. - Tafakkur. 1998. №2 2. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q.- Muloqot. №5. 1998. 3. Karimov I.A. Donishmand xalqimizning mustahkam irodasiga ishonaman. - «Fidokor» gazetasi. 2000 yil. 8 iyun. 4. Karimov I.A. Ma’naviy yuksalish yo’lida. - T.,: O’zbekiston, 1998. 5. Karimov I.A. Vatan sajdagoq kabi muqaddasdir. - T.: O’zbekiston, 1999 yil. 6. Karimov I.A. Olloh qalbimizda, yuragimizda. - T.: O’zbekiston, 1999 yil. 7. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. - T.: «Sharq», 1999. 8. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot - pirovard maqsadimiz. - T.: «O’zbekiston», 2000. 9. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. - T.: «Sharq», 1999. 10. Karimov I.A. Milliy istiqlol mafkurasi. - T.: «O’zbekiston», 2000. 11. Karimov I.A. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-tom. - T.: «O’zbekiston», 1996. 12. O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. - T: «O’zbekiston», 1999. 13. O’zbekiston Respublikasining £onunlari.- T: «O’zbekiston», 1999. 14. Aliqoriyev N.S. va boshqalar. Umumiy sosiologiya. Mualliflar jamoasi. - Bishkek.: 1999. 15. Bekmurodov M.B.SOTSIOLOGIYA asoslari. - T.: Fan, 1994. 16. Burganova L.A. Institusionnalizasiya sosiologii v SShA. Sosis, M. Nauka,

O'xshashlar

Ta’lim sotsiologiyasi. Tarbiya sotsiologiyasi

Mehnat sotsiologiyasi

Fan sotsiologiyasi

Madaniyat sotsiologiyasi

Ma‘naviy hayot sotsiologiyasi