Вокал-хор малакалари ва уларнинг ахамияти - San'at - Referatlar

Вокал-хор малакалари ва уларнинг ахамияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56.5 KB

Ko'chirib olish

Вокал-хор малакалари ва уларнинг ахамияти Режа: 1. Вокал – хор малакалари ҳақида маълумот 2. Вокал-хор малакаларининг турлари 3. Мусиқа дарсида вокал-хор малакаларининг роли 4. Ашулачилик аппаратининг тузилиши ва овоз ҳосил қилиш.

Хор бўлиб куйлаш мураккаб психологик-физиологик жараён ҳисобланади. Мусиқа маданияти дарсларида вокал-хор ишлари, ўқувчиларни аҳлоқий-эстетик тарбияси ўқитишнинг энг фаол шаклидир. Хор бўлиб қўшиқ куйлаш ўқувчиларнинг диққат эътиборини кучайтиради, хотираси, нутқи ривожланиради, овоз диапазони кенгайиради, мусиқий ўқуви ўстиради, мутация даври енгил ўтади, дунёқараши йилдан-йилга шаклланиб боради. Вокал-хор малакалари мусиқа дарсида муҳим аҳамият касб этади. Айниқса, хор машғулотларида ўқувчиларнинг диққат-эътибори, онглилиги ва активлиги ошади, мусиқий хотираси яхши ривожланади ва ўрганган қўшиқларини ижро этганда, завқланиш ҳисси пайдо бўлади. Қўшиқ куйлаганда, ижодий ижрочилик ҳамкорлиги кучаяди ва дўстона жамоага бирлашади. Вокал-хор малакалари ёрдамида ўқувчилар, қўшиқни сўз маъноси ва мусиқа оҳангини чуқур идрок этадилар ва асарни мазмуни орқали ҳаётни ўрганадилар. Юқорида баён этилган натижаларга эришиш учун қуйидаги вокал-хор малакаларини шакллантириб бориш ва хор бўлиб куйлаганда бунга қаттиқ риоя қилиш шарт. Чунки айнан вокал-хор малакалари воситаси билангина ёқимли ва оҳангдош, соф хор жарангдорлигига эришиш мумкин. Вокал-хор малакалари 6 (олти) турга бўлинади: 1. Дарсда қўшиқ куйлаш ҳолати 2. Ашулачилик нафаси 3. Овоз ҳосил қилиш 4. Созланиш 5. Ансамбль 6. Талаффуз. 1. Қўшиқ куйлаш ҳолати , деганда дарсда ўқувчиларнинг ўтириши ва туриш ҳолати назарда тутилади. Ўтириб ёки туриб куйлаганда бош, қўл ва оёқларни қандай тутиш лозимлиги ҳақида ўқувчиларга тушунтириш ва доимо назорат қилиб, эслатиб туришдан иборатдир. Мазкур малаканинг

қоидалари гавдани қийшайтирмасдан тўғри туриш, ўтириб куйлаганда парта суянчиғига суянмасдан, елкаларни енгил кериб, иякни ортиқча кўтармасдан, бўйин ва бошни тўғри ушлаш, қўлларни эркин пастга тушириш ва кафтларни тиззалар устига енгил қўйиб энгашмасдан ўтириш ва оёқларни елка кенглигида эркин куйлаш каби ҳолатлардан иборатдир. 2. Ашулачилик нафаси . Маълумки куйлашдаги нафас билан физиологик нафас ўртасида маълум даражада фарқ бор. Физиологик нафас бола туғилган кундан табиий ҳолда ҳаётининг охиригача амал қила бошлайди ва аниқ бир ритмдан маълум бир вақт оралиғида содир бўлади. Ашула айтишдаги нафас эса қўшиқ характерига қараб, тез, қисқа вақт оралиғида содир бўлади. Нафас олиш ва уни чиқариш қўшиқ жумласининг чўзимига, суръатига ва ҳарактерининг ифодаланишига қараб чўзилади. Сунъий нафасдан актёрлар, суҳандонлар ва қўшиқчилар фойдаланадилар. Шунингдек, сунъий яъни эҳтиёжга қараб олинадиган нафас, ашулачилик нафаси дейилади. Ашулачилик нафасининг қуйидаги турлари мавжуд: кўкрак нафаси; диаффрагма нафаси; қорин нафаси. Кичик болаларнинг кўкрак нафаси ҳали тор, қисқа эканлиги сабабли, улар нафасни кўкрак билан оладилар, шу боис ашула айтганларида елкаларини кўтариб, шошилиб ва қўшиқ жумласини, сўзини бўлиб нафас олишлари табиийдир. Шунинг учун болаларнинг елкаларни кўтармасдан, осойишта, вазмин нафас олиши ва уни қўшиқ жумласининг охирига қадар бир маромда етказиш, айниқса сўзни бўлиб нафас олмасликни ўргатиб бориши лозим. Нафас олиш малакасини устида ишлаш жараёнида болалар диққатини овозларнинг куйчан, равон, ёқимли жаранглашига жалб этилади. Бунинг учун гулни ҳидлагандек осойишта ва шовқинсиз нафас олишга ўргатилади. Ана шу малакани амалга оширишда дарсликларда, қўлланмаларда тавсия этилган вокал-хор машқларини куйлаш, болалар

хорларида ижро этилган қўшиқларни магнит тасмалари орқали тинглаш каби амалий машғулотларда шакллантириб борилади. Болалар машқ ва қўшиқларни куйлаганда ўқитувчининг қўл ишораларга қараб нафас олишга ва уни тежаб, расамати билан жумла охиригача етказишга одатланиб боришади. Айниқса, дирижёрлик ҳолатлари «диққат», «ауф», «ижрони бошлаш», «ижрони тугатиш»ларга риоя этиб куйлашга ўргатиш нафасини режага солиш учун муҳимдир. Болалар нафасининг ҳажми имкониятларини ҳисобга олган ҳолда машқ ва қўшиқларда нафас олиш жойлари олдиндан белгилаб қўйилади ва уларни ўргатиш жараёнида амалга оширади. Овоз ҳосил қилиш . Овозни вужудга келиши мураккаб психологик, физиологик жараёндир. У овоз аппарати (кекирдак, ҳиқилдоқ) ва унинг ичидаги конуссимон иккита овоз пардасининг нафас (ўпка, трахеялар, кўкрак қисми) ва эшитув аппаратларининг биргаликдаги амалиётида ҳосил бўлади. Томоқда ҳосил бўлган товуш кучсиз ва хишиллаб, садоланиб чиқади, унинг нутқ аппарати айниқса бурун бўшлиғи орқали тебраниши кучаяди ва ўзига хос тембр ва жарангдорлик хусусиятига эга бўлади. Тўрт орган – нафас, овоз, нутқ ва эшитув аппаратининг ўзаро фаолиятидаги мусиқий охангга қўйиладиган овоз-ашулачилик овози деб аталади. 1-синфда ўқувчиларнинг овозни зўриқтирмасдан куйлатиш учун ашула айтиши примар (соль 1 -ля 1 ) бўлади, ишчи диапазони (ми 1 -си 1 ). Умумий диапазон (ре 1 -до 2 ) бўлиб, бунга меъёрида амал қилиш лозим. Болалар бош резанаторига асосланган фальцетга яқин овозда куйлайдилар. Болаларни куйлатганда фақат юмшоқ аттака билан бошлаш лозим, ҳеч қачон қўшиқни қаттиқ аттака билан бошламаслик керак. Буни ўқитувчи назорат қилиб бориши шарт. Созланиш .

Соз ҳар бир боланинг берилган мусиқа товушини аниқ идрок этиб, ўз овозини унга мослаб куйлаши, сақланиши деган маънони англатади. Бошқача қилиб айтганда, созланиш – маълум баландликдаги товушни аниқ интонация куйлаш демакдир. Бу муҳим малака бўлиб ҳисобланади, чунки бошланғич синфдаги вокал-хор ишларининг асосий мақсадларидан бири соф унисон (соф бир овозда куйлашга) эришишдан иборатдир. Шунинг учун биринчи дарсдан бошлаб болаларда созланиш малакаларини ривожлантириш устида системали иш борилади. Айниқса, мусиқа ўқуви суст ривожаланаётган болаларга эътибор кучайтирилади. Уларни ўқитувчи овозига чолғу асбоблардан соз учун берилаётган товушга ва иқтидорли болалар овозига қўшилишга ва товуш баландлиги билан баробарлашишга, яъни тенглашишга даъват этилади ва интонацион соф созга эришилади ва бир ҳил баландликда куйланадиган машқлар орқали амалга оширилади. Ансамбль Ансамбль – французча сўз бўлиб, биргаликда деган маънони англатади. У мусиқа, балет, архитектура санъатларининг қонуниятларидан биридир. Мусиқада бир неча ижрочиларнинг биргаликдаги ижроси ансамбль дейилади. Масалан: ўзбек халқ чолғу асбоблари ансамбли, рақс ансамбли, вокал ансамбли ва бошқалар. Хорда эса барча хонандаларнинг соз бирлиги, ижро темпи, ритм-усул ва динамик уйғунлиги вокал-хор ансамбли дейилади. Ансамбль хусусий ва умумий турларга бўлинади . Хордаги барча ижрочиларнинг бир овозга созланиб, ҳамма бир куйда ансамбль бўлиб, икки ёки уч овозда куйлаши умумий ансамбль дейилади. Ҳар бир овозни алоҳида- алоҳида сози ва ансамбли хусусий ансамбль дейилади. Соз ва ансамблни уйғунлиги узоқ иш жараёнини талаб этади ва шундагина олдимизга асосий мақсад қўйилган соф унисонга эришиш мумкин. Талаффуз

Куйлашдаги талаффуз нутқ талаффузидан фарқ қилади. Куйлашдаги талаффуз артикуляция органлари (лаб, тил, жағ) нинг фаол ҳамжиҳатлиги, воситасида амалга оширилади. Болалар нутқида заифлик, ноаниқлик, овоз аппаратини сиқиб гапириш натижасида хорда бақириб куйлаш нуқсонлари учрайди. Бундай болаларга эътиборни кучайтириш ва улар билан узоқ вақт якка тарзда олиб бориш, шошмасдан эркин гапириш ва куйлашга ундаш лозим.Нафасни тўғри олиб, жумлани охиригача етказишда, унли товушларни чўзиб, ундош товушларни бурро, дона-дона қилиб куйлашга ўргатиб бориш талаб этилади. Бунда оғиз шаклини, тилни ҳаракатларига, ўзгаришига катта аҳамият бериш керак. Энг муҳими, болаларни машқ ва қўшиқлар матнини вокал услубларига мувофиқ, талаффуз этишга ўргатиб бориш лозим.

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов. «Баркамол авлод орзуси». Т. Ўзбекистон 1998 йил 2. М.О. Иномова. «Педагогика маърузалар матни» Т. 2000 3. Д.Ф.Омонуллаев ва бошқалар «Бошланғич таълим» Давлат Таълими Стандартлари дастури. Т. 1992 4. О. Шайхова. Инсон ва унинг маънавий дунёси Т. 1993 5. Д.Ф. Омонуллаев «Мактабда мусиқа тарбияси методикаси» лекциялари курс . Т.1990 йил. 6. М.О. Иномова. «Педагогика» маърузалар матни Т. 2000 йил О.Апраксина. «Методика музўкального воспитания в школе» Т.1992.

O'xshashlar

Вокал – хор малакалари ва уларнинг ахамияти

Туртинчи синтфда мусика укитишнинг мазмуни ва методикаси

Узбекистонда хор маданияти

Хоршуносликнинг бадиий ифода воситалари

Мусиқа ўқитиш методикасининг мақсад ва вазифалари