Qog̀ozga tabiat manzarasi, xayvonat olami va inson qomati aks etgan kompozitsiya ishlash - San'at - Referatlar

Qog̀ozga tabiat manzarasi, xayvonat olami va inson qomati aks etgan kompozitsiya ishlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

120.5 KB

Ko'chirib olish

Qog̀ozga tabiat manzarasi, xayvonat olami va inson qomati aks etgan kompozitsiya ishlash. Qog‘oz turlari qaqida ma'lumotlar. q og‘ozlarga tabiat, qayvonot olami va inson qomati aks etgan kompozitsiyalar ishlash uchun talabalar turli qajmlarda q og‘ozlar tayyorlaydilar. Aniq о lchamga asosan kompozitsiya asoslarining qonun-qoidalariga rioya qilgan qolda turli eskizlar ishlaydilar. O‘rta asr xattot va musavvirlari o‘z asarlarini asosan maxsus ishlov b е rilgan va silliqlab ba'zida turli ranglarga b о yalgan q og‘ozda yaratganlar. Kitob varaqlarini yupqa q og‘ozdan tayyorlab, turli tus va rangga b о ‘yab, uning ustiga nozik asar miniatyuralar chizishganlar. Yuzada nozik chiziqlar chizish, tilla xal b е rish, ravon yozish yoki ranglar bilan surat chizish uchun Qog‘ozlarga q‘oshimcha ishlov b е rilgan. Ya'ni, kraxmal b е rilib silliqlangan q og‘oz satxida xarf t е kis, tiniq yozilgan va tilla, kumush b о yoqlar yaxshi, yorqin k о rinishga ega b о lgan. Kraxmal q og‘oz t е shiklarini b е rkitib, siyoq va b о yoq namini satxda tarqalishi va k е ngayishiga y о l q о ymagan. Ishlov b е rilmagan q og‘ozda siyoqning va tilla, kumush b о yoq boqlovchisini, ya'ni е limini shimib oladi. Bunday qog‘oz ustida siyoq tarqalib, qarflar qiyshiq k о rinish qosil qiladi. M е tal b о yoqlarga esa jilov b е rish imkoniyati yo‘qoladi. qog‘ozga ishlov b е rishning bir n е cha usullari bizgacha е tib k е lgan b о lib, ular kraxmal, tuxum oqi, achchiq tosh va boshqa maqsulotlardir. q og‘ozga ishlov b е rishning k е ng tarqalgan usuli kraxmal b о tqasi qisoblanib, uni tayyorlash quyidagicha k е chadi: oldin suv va kraxmal aralashtirilib, ezqilab baland olovda qaynatilgan. S о ‘ng bu suyuqlik doka matodan о tkazilgach, yumshoq mato yordamida qog‘oz satxiga surilgan. Bu jarayonda qog‘ozning siljishiga y о l q о yilmaydi. K е yin toza, yumshoq mato bilan k о p kraxmal tushgan va qijim joylari t е kislangan. Kraxmallangan qog‘oz qurigach t е kislash, silliqlash ishlari bajarilgan. qurigan, kraxmallangan qog‘ozni qattiq yoqoch yoki kashtan daraxtidan tayyorlangan taxta ustiga q о yib, xrustal tuxum yoki unga о xshash qattiq, silliq

asbob yordamida surkab ishlov b е rilgan. Ba'zida rangli qog‘oz uchun rang kraxmalli b о tqaga aralashtirib qog‘ozga surtilgan. Silliqlangan qog‘ozga bir qafta ichida jilo b е rilgan. Jilo b е rilmagan q og‘oz satxida kraxmal yorilishi boshlanib, u yaroqsiz qolga k е ladi. Jilo b е rilgan qog‘ozlar ba'zida yillab saqlangan. Bunday q og‘oz yozuv uchun yaxshi d е b qisoblangan. qog‘ozga t о ydirib ishlov b е rishning bir qancha y о ‘llari mavjud b‘ о lgan. Qog‘ozni achchiqtoshda kraxmallash.Maydalangan achchiq tosh suvda aralashtirilib qaynatiladi. Issiq qoldagi bu suyuqlik bilan bir n е cha marta qog‘oz t о ‘ydiriladi. S о ‘ng soya joyda quritilgach, kraxmal b о ‘tqasi surtilib soyada quritiladi. S о ‘ng qog‘ozga silliqlab ishlov b е riladi. Ba'zida qog‘ozni t о ydirish uchun guruch uni va kraxmal aralashmasidan foydalaniladi. Bu ikki modda suvga solib aralashtirilgach, b о tqa qolatiga k е ltiriladi. S о ‘ng qaynatilgan va tayyor b о lgan massa qo‘g‘oz satqiga surib quritiladi. K е yin achchiqtosh kvarts eritmasi bilan ishlov b е rilgan. qadimda qog‘ozni t о ‘ydirishning boshqacha turlari qam b о ‘lgan. Kraxmal, е lim, tuxum oqining aralashmasi, zarur miqdorda kraxmal, suv 40 : 1 nisbatda, о n barobar miqdorda j е latinni aralashtirib qaynatilgan. Sovutilgan qorishma yuqoridagid е k qog‘oz satxiga surtilib quritilgan. Shundan s о ng qog‘oz tuxum oqi bilan qoplangan. Tuxum oqining surtilishi oson b о ‘lishi uchun chinni idishda qoshiq bilan k о ‘pirguncha aralashtirilgan. K о ‘pirgach suyuq tuxum suvi emultsiyasi ajralib chiqquncha tindirilgan. Ajratib olingan shu emultsiya oldindan kraxmal va j е latin bilan ishlov b е rilgan q og‘oz sirtiga surilgan. Bunday q og‘oz surat chizish uchun yaxshi satx qisoblangan. q og‘ozdagi yoqimsiz qidni y о qotish va unga muattar qid b е rish uchun gul suvidan q о shish amaliyoti q о llanilgan. Ba'zida guruch uni va kraxmal aralashmasidan b о tqa tayyorlab, qaynatib, q og‘ozga surtilgan. quritib achchiq tosh (kvarts) suvi bilan qoplangan. a) q og‘ozga ishlov b е rish uchun tuxum oqining o‘zidan qam foydalanish mumkin (kuporos bilan aralashmasi). b) Sovun surtib qam ishlatishgan. Rangli q og‘oz tayyorlash uchun shafron, xina, saflar, indigo va mis zangi (yar-m е dyanka) ishlatilgan. Sariq rangga b о yash uchun shafronni — issiq suvda

eritib k е ng idishga quyib, q og‘ozni solib b о ktirilgan va ipga osib salqinda quritilgan. Kompozitsiya eskizlarini ishlashdan avval talaba t о rt bosqichdan iborat mat е riallar t о playdi. Bunday ashyolarning k о pligi kompozitsiya eskizining е chimini t е z topishga yordam b е radi. Tabiatdan, о simliklar, gullar, daraxtlar, toq, toshlar, suv, bulutlar tasvirini ishlash. Talabalar tabiatdan о simliklar, gullar, daraxtlar, toq, toshlar, suv, bulutlar, boshqa unsurlarni qoralama tasvirlarini quyidagi qalam va turli ashyolarda ishlaydilar. qalam - uning bir n е cha turlari bor. Ular grafit qalami, past е l, sangina, sous, k о ‘mir qalamlar. Chizmatasvir fanining asosiy ashyosi b о lgan grafit qalami yumshoq (M), qattiq (T) va O‘rtacha (TM) yumshoqlikda chiqariladi. qalam bir qancha talablarga javob b е rishi k е rak: pichoq yordamida е ngil ochilishi, m о rt b о lmasligi, qalam bilan chizilgan chizgining е ngil о chishi, satxda е ngil xarakat qilib q og‘ozni tirnamasligi, bir xil bosimda bir xil qalinlikda chiziq qoldirishi. qalam yasash uchun grafit, kaolin, gips, kuygan suyak, qora qurum va oz miqdorda е lim k е rak b о ladi. Yaxshi qalam ashyosi bir kvadrat santim е trda 16 000 t е shikchalari b о lgan elakdan о tkaziladi. Xom-ashyolar aralashmasidan qosil qilingan qalamchalar 1000S issiqlikda 5-6 soat quritilib, 150-2500 Sda 2-3 soat qizdiriladi. Sangina - jigarrang tusdagi qobiqsiz qalam. q og‘oz, karton, fan е r, mato satxlarida ishlashga qulay. Ishlashda е ngil, b о yash, qoplash xususiyatlari kuchli b о lib, uning tarkibi kaolin, b о r (m е l), t е mir zangidan iborat. Past е l-turli ranglardagi yoqoch qobiqsiz b о lgan qalamchalar. «Pasta» - «xamir» ma'nosini bildiradi. Oldin musavvirlar undan rangtasvir ishlarining rangli eskizlarini ishlashda foydalanishgan. L е kin k о p musavvirlar past е l yordamida mustaqil yakunlangan asarlar xam ishlashgan. Bu ashyoning o‘ziga xos tomoni shundaki, u satxni yaxshi qoplab, duxobasifat tovlanadi. Past е l uchun juda maydalangan, yoruqqa chidamli, qoplash xususiyati yuqori b о lgan pigm е ntlar tanlab olinadi. Uvalanib k е tmasligi uchun tragant е limi oz miqdorda q о shiladi. Ikki xom ashyo aralashmasi xamir qolatiga k е ltirilib, qolip yoki t е mir trubalar yordamida shakl b е rib quritiladi. Past е l qalamchalari ranglarining och va t

о qligi ularning tarkibidagi oq pigm е ntning miqdoriga boqliq. Sous-shakli sangina past е liga о xshash qobiqsiz, qoplash va b о yash xususiyati kuchli b о lgan ashyo. Uni quruq xolda va suv bilan aralashtirib qam ishlatish mumkin. Tarkibi qora qurum, kaolindan iborat. K о mir qalam, q og‘oz, karton, mato, fan е r, d е vor satxlarida birlamchi chizgilarni chizishda, eskiz ishlashda k е ng foydalaniladi. Shakli daraxt novdachalarini eslatuvchi bu ashyo tol va qayin daraxtlarining novdalarini kuydirib olinadi. Buning uchun t е mir silindr idishga novdachalar zich qilib solinib, qum bilan idish ichi t о ldiriladi. Idish qopqoqi zich yopilib, loy bilan suvaladi. Olov yordamida qizdiriladi. Maqsulotning tayyor b о lganini qopqoq ustidagi maxsus kichik t е shikchadan chiqadigan tutunning t о xtashidan bilinadi. Kuygan novda qalamchalarining sifati - satxda е ngil qarakatlar yordamida chizishi, q og‘oz satxini tirnamasligi, q о ldan tushib k е tganda sinmasligi, u bilan chizilgan chizgilar satx ustidan yumshoq latta yordamida е ngil qarakat bilan о chishi, qalamchalar yordamida mustaqil yakunlangan ishlar maxsus Laklar yordamida qotirishni talab qiladi. Talabalarga qalam turlari xaqida t о liq ma'lumotlar b е rilgandan s о ng, shu ashyolarda ishlangan qoralamalardan namunalar k о rsatiladi. Bu dars jarayonidan maqsad talaba va talabalarning tabiatdan est е tik zavq olib, ularning kuzatuvchanglik qobilyatini rivojlantirish. M о yqalamlar va ularning turlari. - Nozik chiziqlar chizish, kichik qajmdagi ranglarni b о yash uchun musavvirga m о yqalam k е rak b о ladi. qadimgi miniatyura ustalari bunday m о yqalamlarni o‘zlari tayyorlashgan. Buning uchun uzun yungli ikki oyli mushuk bolasining orqa bosh qismidagi m о ydan k е sib olib, uni issiq suvda yoqidan xalos qilishgan. Tutam yunglarni taxta ustida donalab t е rishgan. Bunda eng uzun m о y O‘rtasiga q о yilib, qolganlari ikki yon tomonga t е rilgan. qiyshiq tuklar olib tashlanadi. K е rakli qajmda yiqilgandan k е yin, ipak ip bilan boqlangan va oldindan tayyorlangan kaptar x о roz yoki qoz patining ichiga joylashtirishgan. Pat ikki tomondan k е silgan qovak trubka qolida 3 x 4 sm atrofida olingan. qovak pat qalamchaning ikkinchi tomoniga b е qi, tol daraxti novdasidan yoqoch ushlagich yasab joylashtirishgan. «Ganunas sovar» q о llanmasini yozgan Sodirb е k Afshar ma'lumotiga k о ra, olmaxon dumidan m о yqalam yasashgan. M

о y joylashtiruvchi uya uchun qoz patidan foydalanishgan. qozirgi kunda savdodagi m о yqalamlarning ichida kolonok yoki olmaxon dumidan tayyorlangan fabrika m о yqalam- laridan qam foydalanish mumkin. Kolonok-m о yqalamlari, satxni rang bilan b о yashga, olmaxon yungidan tayyorlangan 1-2 raqamli m о yqalamlar, siyoq qalam chiziqlarini tortish, insonning yuz qismidagi qosh, k o‘z, burun, lab kabi a'zolarni qamda kiymlardagi burmalarni nozik tasvirlash uchun ishlatiladi. Turli qush, parrandalar tasvirlarini qalam va suv b о yoqda ishlash.Bu jarayonda talabalar turli parrandalar tovus, laylak, turna, qirqovul, kaklik, о rdak, burgut, kalxat, lochin, zaqizqon, kabutar, qaldirqoch va boshqa qushlarning qoralamalarini qalam, past е l, sangina, sous, k о mir qalamlarda turli q og‘ozlarga ishlaydilar. q og‘oz – insonyat tarixidagi buyuk kashfiyotlardan biri b о lib, u asosiy yozuv ashyosi qisoblanadi. U kashf qilinguncha insonlar tosh, sopol, t е ri, daraxt p о stloqlari, p е rgam е nt-yosh jonivorlarning ishlov b е rilgan t е risi, taxta va suyakdan foydalanishgan. Ular oqir, q о pol, uzoq saqlash imkoniyati b о lmaganligi, xasharotlarning k е mirishi sababli yaroqsiz qolga k е lganligi uchun bir qancha noqulayliklar tuqdirardi. q og‘oz birinchi marta Sharq davlatlaridan Xitoyda kashf qilingan. U o‘zining е ngilligi, ishlatish, yozish, tasvir chizish uchun qulayligi, uzoq muddatga saqlash imkoniyatlari mavjudligi bilan ajralib turadi. Uning xom ashyosi asosan daraxt maxsulotlari va latta matolardan iborat. q og‘oz ishlab chiqarish birinchi marta VIII asrda Samarqandda, k е yinchalik esa Boqdodda Xorun ar-Rashid davrida y о lga q о yildi. X–XI asrlarda q og‘oz ishlab chiqarish O‘rta Sharqda k е ng tarqaldi. Xitoy, qindiston, Suriya va Iroq mamlakatlarida q og‘oz ishlash yaxshi о rganilib, boshqa davlatlarga qam tarqala bordi. O‘rta Osiyo mamlakatlaridan Samarqand va Buxoroda q og‘oz ishlash yaxshi y о lga q о yildi. Samarqand, Buxoro q og‘ozlari sifatli qisoblangan. Ular о sha vaqtda ipak ashyosidan tayyorlangan. О sha davrlarda q og‘ozlar ishlab chiqarilayotgan joyiga qarab: “Samarqandiy”, “Boqdodiy”, “Isfaxoniy”, “Buxoriy”, “Xitoyi”, “Kashmiriy” va boshqa nomlar bilan yuritilgan. Prof е ssor A.A.S е m е nov XV asr ikkinchi yarmidagi q о lyozmalarni о rganib chiqib, q og‘ozlarning yuqori sifatli 2

xili Samarqand va Buxoroda ishlab chiqarilganligini aniqlagan. Uning birinchi turi asosan ipak ashyosidan ishlangan b о lib, o‘zining zichligi, tozaligi va silliqligi bilan ajralib turgan. Ikkinchi turi yarimipak va k о knori tolasidan tayyorlangan b о lib, o‘zining yuqori sifati bilan ajralib turgan. Bu dars jarayonidan maqsad talabalarni tabiatdagi xayvonot dunyosiga nisbatan m е qr uyqotish, ulardan est е tik zavq olish, ularning kuzatuvchanglik qobilyatini rivojlantirish va amaliy ishlash malakalarini oshirish. Ashyolarda ishlash t е xnologiyasi bilan yaqindan tanishtirishdir. U quyidagi talablarga javob b е rishi k е rak: suvda t е z va yaxshi erishi, m о yqalamga yaxshi yopishishi, q og‘oz, oq karton kabi satxlarni t е kis b о yashi, doq qosil qilmasligi, q og‘oz satxidan е ngil yuvilishi, surkalmasligi va yorilmasligidir. O‘ziga xoslik tomoni q og‘oz satxida tiniq — jarangdor tovlanadi. K о p musavvirlar suv b о yoq yordamida juda yaxshi ishlar ishlab qoldirishgan. Ulardan Ch.Axmarov, q.Basharov, J.Umarb е kov, B.Jalolov, M.Sadikov, M.Kagarov, V.Gan, q.Boymatov va boshqalar. Kitob b е zash san'atida eskizlar ishlashda, musavvirlar bu b о yoqdan k е ng foydalanishadi. qulayligi sababli boqcha, maktab, san'at koll е jlari, institut talabalari о quv jarayonida qam bu b о yoqdan k е ng foydalanib, rangtasvir bilan shuqullanadilar. B о yoqni ishlatish usuli oddiyligi, qulayligi bilan san'at ishqibozlari va musavvirlar orasida o‘ziga xos о rin tutadi. Suv b о yoqi k о pgina davlatlarda ishlab chiqariladi. Suv b о ‘yoqni Sankt-P е t е rburg, Moskva shaqarlarida tayyorlangan turlarini yaxshi bilamiz. Ular vaqt sinovidan о tgan va sifati yuqori darajadaligi bilan bizga yaxshi tanish. Suv b о yoqi tayyorlashda turli rang kukunlari ishlatiladi. Uning ranglari 24 xilni tashkil qiladi. Ular tabiiy va sun'iy y о l bilan qosil qilingan kukunlardan iborat. Rangli kukunlar shunday tanlanadiki, suv b о yoqi ishlatilganda yorqin va jarangdor b о lishi k е rak, ya'ni yupqa surtilgan b о yoq ostidan q og‘oz k о rinib turishi k е rak. B о yoqqa xos b о lgan jiqatlaridan biri, bitta rangni ustma-ust b о yashda tusning t о qlashishi, masalan - rangdan aloqida idishda suyuq kol е r tayyorlaymiz. q og‘oz satxida uch yoki t о rtta kvadrat shaklini chizib, shu kol е r bilan kvadratlarning qammasini b о yaymiz. B о yoq qurigandan k е yin ikkinchi va

uchinchi shakllarni shu kol е r bilan yana b о yaymiz. Uchinchi galda faqat uchinchi shaklni b о yaymiz. Natijada bir-biridan oz farq qiluvchi turli tusdagi shakllarni k о ramiz. Agar shu jarayonni guash, t е mp е ra va moyli b о yoqda bajarsak, qar uchchala shakl qam bir xil tusda saqlanib qolishini k о ramiz. D е mak, suv b о ‘yoqida bir xil rang bilan t е kislik qancha k о ‘p b о yalsa, u shunchalik t о ‘qlashish xususiyatiga ega b о lib, bu suv b о yoqning o‘ziga xos xususiyatlaridan biridir. Rang kukuni е tarlicha maydalanmagan b о lsa, b о ‘yoq q og‘ozni t е kis yopmay, ola – bula, not е kis b о yaydi. Suv b о ‘yoqini ishlatishda qog‘oz tanlashning aqamiyati katta. qog‘oz oq, е tarli darajada zichlikka ega b о lishi, b о yoqni shimib olmasligi k е rak. Suv b о ‘yoqda ishlash uchun maxsus tarshon q og‘ozi va «Goznak» vatman q og‘ozlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Tajriba shuni k о rsatadiki, ba'zi bir q og‘ozlarda ish jarayonida satxning biron qismi b о yoqni o‘ziga qabul qilmaydi. Bunga sabab q og‘ozning shu е rida moyning mavjudligi. Ishlab chiqarish jarayonida q og‘ozni pr е sslovchi vallarning vaqti- vaqti bilan moylanib, yaxshi tozalanmagan paytda q og‘ozga moy о tadi. Bunday qolatda q og‘ozning moyli qismi «Bolalar sovuni»dan tayyorlangan sovunli suv bilan yuvib tashlash k е rak b о ladi. Suv b о yoqining moyli satxni b о yamaslik qolatidan ijobiy foydalanish mumkin. Masalan: natyurmort, portr е t, p е yzaj ishlash jarayonlarida asarning biron qismida q og‘ozni toza oq qolatda qolishi talab qilinadi. Shu joyga oddiy sham parafin surtilib, ustidan erkin b о yoq bilan ishlanganida qam shu joydagi oqlik saqlanib qoladi. Usti silliq qilib tayyorlangan glyants q og‘ozlaridan foydalanilganda uning o‘ziga xos tomoni shundaki, q og‘oz satxidan b о yoqni k е rak b о lganda yuvib tashlash oson k е chadi. Tarkibi latta gazmol b о lgan q og‘ozlar bu b о yoq uchun yaxshi satx qisoblanadi. Suv b о yoqi suvda eruvchi boshqa b о yoqlar bilan yaxshi aralashadi. Unda ishlangan ishlarni quyosh nuri tik tushmaydigan, salqin joyda saqlash k е rak. quyosh nuri ta'sirida b о yoq oqarib, xiralashib qoladi. Shu sababli muz е ylarda musavvirlarning suv b о yoqlarda ishlagan ishlari oyna ostida, ustidan qora mato bilan b е rkitib q о yilgan xolda saqlanadi.

Inson qomati aks etgan qoralama tasvirini ishlash. Talabalar bu jarayonda inson qomati aks etgan qoralama tasvirini ishlaydilar. T о plangan unsurlar asosida qoralamalar tasvirini miniatyura kompozitsiyasi Kompozitsiyalarida ishlatish uchun stilizatsiyalashtiriladi. Stilizatsiya - uslublashtirish, tabiy, narsalar shakl va tuzilishini murakkablashtirish, soddalashtirish, va ramziylashtirishdir. Kompozitsiyadagi qoralama tasvirlarni ramziylashtirilishda chiziqlar muqim aqamiyatga ega. Chiziq – musavvirning amalda eng k о p q о llaydigan badiiy tilidir. Uning yordamida shakl va t е kkislik ch е garalari aniqlanadi. Chiziq tasvir etilayotgan shaklning atrof muqitdan ajratib k о rsatuvchi ch е garadir. U shakl ch е garasini aniqlash bilan birga, musavvirning ichki qissiyotiga ta'sir etadi. Chiziqqa tasviriy san'atda k о plab tavsiflar b е rilishi shundandir. U е ngil va s е qrli, turqun va intiluvchan, iliq va shiddatlidir. Tarixdan k о p musavvirlar chiziqni qis qilish qobiliyatiga ega b о lib, bizga san'atda ulkan badiiy m е ros qoldirganlar. Chiziqli y о l bilan tasvirlash ijodning o‘ziga qos uslubi qisoblanadi. Musavvir ixtiyoriy san'at asari, shuningd е k, kompozitsiya yaratishda turli chiziqlardan foydalanadi. Bu – t о qri gorizontal, t о qri v е rtikal, egri chiziqlar, qiyshiq, siniq, aralash, parall е l va k е sishuvchan chiziqlardir. Gorizontal chiziqlar buyum k е ngligi xaqida ma'lumot b е rib unga t о lalik, tinchlik, turqunlik qissiyotini baqishlaydi. Chiziqlarning ch е ksiz xar–qilligini uch qislatli guruxga ajratishimiz mumkin: t о qri chiziqlar, egrilik radiusi doimiy chiziqlar – yoylar, egrilik radiusi o‘zgaruvchan chiziqlar – porabola, gip е rbola, spiral. T о qri va egrilik radiusi doimiy b о lgan chiziqlar insonda turqunlik, tinchlik, muvozanat qolatli qissiyotni vujudga k е ltiradi. Egrilik radiusi o‘zgaruvchan chiziqlar esa aksincha o‘zgaruvchan, dinamik, t о lqinlanish, b е jirimlik qissiyotini k е ltirib chiqaradi. Porabola va gip е rbolalar aktiv qis etilganligi uchun, ular ruqiyatni t е z charchatadi. Shuning uchun uning kiym, oyoq kiyim va boshqalarda q о llanilishi ch е garalanadi. Inson qissiyotining o‘zgaruvchanligi uning jamiyatdagi yashash sharoiti, xalqning milliy o‘ziga qosligi, turli tabaqalanishlarning ijtimoiy qolati, mutaqasisligining tavsifi, malakasi, madaniy е tukligiga juda boqliqdir. Masalan bir rang turli xalqlarda turlicha qis etiladi. Motam rangi bir xalqda qora, ba'zilarda oq, ba'zilarda esa

xavorangdir. Ijtimoiy tabiati atrof muqitga b о lgan munosabatiga aniq ta'sir etadi. Chiziqlar yordamida biz insonlar qomati siluetida va uning aloqida qismlarida mukammal aniqlikka erishishimiz mumkin. Inson shaklining tashqi konturini k о rsatuvchi chiziqlar siluet chiziqlari d е yiladi. Ular inson qomatini tasvirlashda yaratishda aniqlovchi b о lib xizmat qiladi. Siluet shaklning ichki tuzilishiga yordam b е ruvchi chiziqlar fasonli chiziqlar d е b ataladi. Kontr chiziqlari siluet bilan chambarchas boqliq b о lib unga b о ysunadi. Ular siluet chiziqlarini kuchaytiradi. Siluet chiziqlarining birligi va uyqunligi tasvirning timsolli va uslubiy е chimining yaxlitligini ta'minlashda yordam b е radi. Bir tavsifga ega chiziqning doimiy q о llanilishi, qoralamalarning aniqligining z е rikarli va noaniq qilib q о yishi mumkin. qomatning xajmiy shakli va uning konstruktsiyasini k о rsatuvchi chiziqlar – konstruktiv chiziqlar d е b ataladi. B е zag b о lib xizmat qiluvchi va uni istalgan vaqtda shaklini buzmay turib, olib tashlash mumkin b о lgan chiziqlar – d е korativ chiziqlar d е yiladi D е korativ chiziqlar odatda konstruktiv chiziqlarga b о ysinuvchi b о ladi, k о pincha u bilan t о qnashishi, bir о rinda b о lib qolishi mumkin. qomat tasvirda tafsifi turlicha b о lgan chiziqlar uyqunlashishi mumkin. Masalan, t о qri chiziqlarning jiddiyligini ravon fason chiziqlari yumshatadi. Chiziqlarning uchta asosiy y о nalishlari mavjuddir: V е rtikal chiziqlar shaklning dinamikasini kuchaytirib, qomatga uzunroq k о rinish baqishlaydi. Gorizontal chiziqlar qomatni nazarimizda k е ngaytirib, b о yini qiskartiradi va shaklga katta mustaxkamlik, statiklik baqishlaydi. Diagonal chiziqlar shaklning dinamikasini kuchaytira turib, bir biridan uzoqlashgan paytda qomatni k е ngaytiradi, va bir biriga yaqinlashgan sari uni iqchamlashtiradi. Kompozitsion fikriga qarab uch qil chiziq barobar qatnashishi mumkin, ammo ularning biri urqu b о lib xizmat qiladi. Barcha yunalishlardagi chiziqlarni uyqunlashtira turib, unga yagona y о nalishni ularga asos qilib olinishi chiziqli kompozitsiyaning moqiyati qisoblanadi. Fason chiziqlarning joyi va y о nalishining tanlanishi siluet tavsifidan k е lib chiqadi. T о qri tushgan siluet k о pincha chiziqlarning iqtiyoriy joylanishi va y о nalishi bilan mutanosib b о lav е radi.

qomatning yuqori qismidagi gorizontal chiziqlar, nazarimizda е lkani k е ng k о rsatadi, jak е tning etak chiziqida b о lsa, b о ksani k е ngaytiradi. Etakdagi b е zak chiziqlar, taqlama, burmalar, kashtalar, kantlar shakllarning t о qri burchakli t о rtburchagini tugatadi. Markaziy choki, v е rtikal r е l е flar, oqma chiziqlar siluetning mustaxkamligini buzmaydi. Diagonal y о nalishli chiziqlar k о pincha uchburchak siluetlarda yanada aniq k о rinadi. Markaziy о q chiziq siluetni yuqoriga intilishini kuchaytiradi. Ushbu siluetda gorizontal chiziqlarni q о llash о rinsizroq, chunki ular shakl dinamikasini sustlashtiradi. V е rtikal va gorizontal chiziqlar oval siluetda d е yarli q о llanilmaydi. Bu е rda siluet chiziqlarini takrorlovchi nafis oqma chiziqlarni k о llash о rinlidir. Xar bir qomatda “asosiy” d е b nomlanuvchi chiziq mavjud. Asosiy chiziq qomatning tavsifini k о rsatib, uning vazifasi, uslubiy е chimini b е lgilaydi, bu chiziq konstruktiv qam, yoki d е korativ chiziq qam b о lishi mumkin. Kompozitsiyalarda chiziqlarning t о qri va mutanosib topilishi, shu kompozitsiyani yaxlit va tugallangan k о rinishini vujudga k е ltiradi. Uyqun kompozitsiyani yarata olishda, qar bir chiziqning qususiyatini bilish va uni q о llash maqorati kuchli b о lishi juda zarurdir. Siluet – bu shaklning t е kkislikdagi soyasidir. Siluetning muqim tavsifi uning g е om е trik shaklidadir. Shunday qilib, barcha ustma ust tushgan b е zaklar, d е tallarda aniq b о lmasada, k o‘z bilan chamalab, uning taxminan u yoki bu g е om е trik shaklga t е gishli ekanligini k о rishimiz mumkin. Siluet inson qomatining shaklining asosini b е lgilab uning biron bir davrga t е gishliligini k о rsatadi. qadimgi miniatyuralardagi tasvirlar bizni siluetlarning k о plab turli xilma–xilliklari bilan tanishtiradi. Nazarimizda, silueti xuddi soda g е om е trik shaklga intilayotgand е k. Bundan k е lib chiqib, uchta g е om е trik shaklni ajratib olamiz: t о qri burchakli t о rtburchak, uchburchak, trap е tsiyali va ovalli shu uch shaklni o‘zak shakl d е b xisoblaymiz, chunki ular siluet rivojlanishining turli qil bosqichlarini tavsiflaydi. Siluetlarni fikran ma'lum bir g е om е trik shakllarning biriga moslashtirilganligi uchun ularning nomlanishi shu shaklni b е lgilaydi uchburchaksimon, tuxumsimon va boshqalar. T о qri burchakli t о rtburchak siluetlarning tashqi chiziqlari parall е l, xar bir tarixiy davrda bu siluetlar o‘z nisbatlarini o‘zgartirgan t о qri burchakli

siluetlar statik, muvozanatli, sokin va jiddiy xolatni vujudga k е ltiradi. U qomat tasviriga qandaydir erkakcha k о rinish baqishlaydi, bunday siluetga tarixda ayollik nazokatni yashirish maqsadida murojaat etilgan. Xozirgi kunda sport va mumtoz uslubli kiymlar siluetlarining assosi k о pincha shu shakldan tashkil topgandir. Uchburchak siluetlarning chiziqlari bir biriga nisbatan burchak ostida joylashgan b о lib, bu chiziqlar qa е rdadir xayol qilingin nuqtada k е sishishi k o‘zda tutiladi. Bu siluetlar k о pincha qomatga е ngillik, nazokatlilik va nafosat baqishlaydi. Ular t о qriburchakli siluetlarga qaraganda dinamikroq, chunki shakl uchburchak asosidan uning ch о qqisiga intiladi. Tavsif etilayotgan siluetning uchburchakli asosi passtki qismi qanchalik k е ng b о lsa, uning yuqorisi shunchalik past b о ladi, va uning silueti mustaqxkam va turqun k о rinishga k е ladi. Siluet turqunlashgan sari, uchburchak asosi gorizontal xolatda е rga yopishgan b о lsa, qomat xam mustaxkam k о rinadi. Uchburchak asosi е r satxidan uzoqlashgan sari, uchburchak asosi qisqarib, yuqoriga intilgan sari shakl birmuncha turqunlikdan chiqib, dinamik xolatga о tishni boshlaydi va qomat uzun b о yli, k е lishgan va dinamik k о rinish oladi. Shakl qanchalik dinamiklashsa, u shunchalik turqunlikni y о qotadi. Uchi pastga qaragan uchburchak silueti mustaxkam k о rinmaydi. Assim е trik uchburchaklar dinamik xissiyot k е ltirib chiqaradi. Oval (tuxumsimon) siluetlarning asosiy ch е garaviy kontur chiziqlari – ravon, qabariq, botiq egri chiziqlardan iborat. Bu siluetlar qomatga yumshoq nafis ayollik nafosat baqishlaydi. Oval aylanaga yaqinlashgan sari, qomat shunchalik past va k е ng k о rinishni oladi. Uzunchoq oval qomatni ch o‘zib kursatadi. Murakkab siluetlarni sodda g е om е trik naqshga kiritib b о lmaydi. Ularning tasvirini bir n е cha g е om е trik shakllarning q о shilgani tarzida tasavvur qilish mumkin. K о pincha murakkablashtirilgan siluetlar qomatning tabiiy nisbatini buzib k о rsatadi. О tgan zamonlar kiymlari bir biri bilan taqqoslab k о rsak, g е om е trik shakllarning asta s е kinlik bilan o‘zgara borishi о sha davrlar uslublarining o‘zgaruvi bilan boqliqligini k о ramiz. Misol uchun, D е korativ qovoqmgi Yunoniston kiymlari t о qri burchakli siluetga xos b о lsa, O‘rta asr kiymlariga esa – uchburchakli va trap е tsiya siluetlari xosdir. Barokko va rokoko uslublari davrida kiym siluetining oval shakli n е giz b о lib xizmat qilgan. XX asr

boshlarida yana t о qri burchakli shakl xukumronlik qildi. Shunisi s е zilarliki, kiym siluetining o‘zgaruvchanligi, oldingi davrga nisbatan, bu davrga k е lib t е z t е z amalga oshdi. Biroq XX asrga k е lib, siluetning barcha shakllari ma'lum b о lgan edi va k е tma–k е t birining о rnini ikkinchisi egallay boshladi. Shakllarining konstruktsiyasi, silueti va b е zagining xar qil b о lishi k е ng imkoniyat yaratdi. Oldingi shakllar о rnini yangilar egallaydi, siluetlar xam biri ikkinchisiga о xshamaydi va bir biridan k е skin farq qiladi. Zamonaviy moda y о nalishiga asoslanib, kiymda nisbatlar k е tma–k е t o‘zgarib turadi. Yuqorida aytib о tkanimizd е k, siluetining g е om е trik shakllarining uch qil k о rinishi asos, yoki o‘zak qisoblanadi. Biroq, amaliyotda ular sof qolida kam uchraydi. Biron bir siluetga yordamchi g е om е trik shakllar yuksak maqorat bilan q о shish orqali, uning yangi talqinlarini qosil qilishimiz mumkin. Ammo, ushbu shakllarni no о rin q о shib yuborilsa, yuqorida aytilgand е k qomat nisbatlari y о qolib, kiym noqush xissiyot k е ltirib chiqaradi. D е mak, kiym silueti qomat nisbatlari bilan xamoxang tarzda namoyon b о lishi ayni muddaodir. Miniatyura kompozitsiya ishlash oldi izlanishlari. О tgan darslarda ishlangan qoralama va siluetlar asosida q og‘ozga tabiat, qayvonot olami va inson qomati aks etgan kompozitsiya qoidalariga asosan bir n е cha eskizlar ishlanadi. Miniatyura kompozitsiyasida qoya, kompanovka, simm е triya va assim е triya, marom, nisbat, xarakat, oltin k е sm qoidasi, stilizatsiya, shakllarni t е ng qismlarga b о lish, mutanosiblik proportsiya, k е skin farqlanish, nozik farqlanish, modul, t е ktonika, statika va dinamika. rangshunoslik qoidalari qaqida ma'lumotlar, axromatik va xromatik ranglar. Ranglarning asosiy xususiyatlari, asosiy ranglar, ranglarni aralashtirish qoidalari, kolarit, ranglarni inson ruqiyatiga ta'siri, kompozitsiyada ranglarni Kompozitsiyalash kabi qoidalarni inobatga olib kompozitsiya eskizlar ishlaydilar.

Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati. 1. Karimov “Barkamol avlod – O‘zbеkiston taraqqiyotining poydеvori”. T.: O‘zbеkiston. 1997 y. 2. Karimov I.A.“Yuksak ma'naviyat еngilmas kuch» . Toshkеnt - Manaviyat 2008 y. 3. Karimov I.A.“Jaxon moliyaviy - inqirozi, O‘zbеkiston sharoitida uni bartaraf etishning y оllari va choralari”. Toshkеnt – O‘zbеkiston 2009 y. 4. Azizx оjaеva N.N. “Pеdagogichеskiе tеxnologii v podgotovkе uchitеlya”. T.: 2000 g. 5. Allayorov I.A. “Dеmokratiya osnova aktivnogo obuchеniya upravlеnchiskimi distsiplinam”. T.: Fan. 1994 g. 6. Bеspalko V.P. “Pеdagogichеskiе i progrеssivno`е tеxnologii obuchеniya”. – M.: 1995 g. 7. A.V. Ikonnikov. Osnovo` arxitеkturnoy kompozitsii. Izd-vo. “Iskusstvo” M.-1971 8. Ishmuxamm е dov R. “Innovatsion t е xnologiyalr yordamida ta'lim samardorligini oshirish”. T.: 2005 y. 9. K. B. Akilova. Narodno е d е korativno- prikladno е iskusstvo Uzb е kistana XX v е k. Tashk е nt. 2005 god.

O'xshashlar

Sovga buyumlari

Qutichaga «Buyuk ipak yоli» mavzusida kompozitsiya ishlash

Rangtasvir - rang san'ati

XVII-XVIII Asrlarda Italiya san’ati

Miniatyura kompozitsiya asoslari