Музейларнинг янги турлари ва ихтисосликлари - San'at - Referatlar

Музейларнинг янги турлари ва ихтисосликлари

Yuklangan vaqt:

29.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

29.7822265625 KB

Ko'chirib olish

Музейларнинг янги турлари ва ихтисосликлари Музей олами ҳар доим янги тўпламлар, экспонатлар, шунингдек, концепция ва назариялар билан бойитиб борилади. Музей ғоялари ҳам музей ходимлари, файласуфлар, санъатшунослар, тарихчилар, адабиётчилар ва дизайнерлар томонидан яратилади. Амалий музейшунослик учун белги бўлиб қолган назариялардан бири одамга тааллуқлидир, чунки у бутун умр ижодий ишда бўлади, лекин унинг оригинал фикрлаш конструкцияси кўпинча танқидга учраган. ХХ асрнинг 20-70 йилларида француз адабиётининг таниқли ёзувчиси бўлган Андре Мальро (1901-1976 й) жуда кўп роман ва эсселар ёзган. Иккинчи жаҳон уруши тугагандан кейин романчиликни ташлаб, санъат асарларини шарҳлаш билан шуғулланади. Мальро санъатнинг дабдабали концепциясини тақдирга чақириқ деб таклиф этади ва унинг фикрича цивилизация ўзини фақат санъатда адабийлаштиради. Мальронинг 40-70 йиллардаги ижодида санъат ҳақидаги капитал асарлари ва эсселари асосий ўрин эгаллайди. Улар “Санъат психологияси” – “Ҳаёлдаги музей” (1947), “Бадиий ижод” (1948), “Абсолют баҳоси - қиймати” (1950), “Ҳаёлдаги жаҳон ҳайкалининг музейи” – “Ҳайкалтарошлик” (1952), “Барельефлардан муқаддас ғорларгача” (1954), “Христиан дунёси” (1954), “Худолар метаморфози” (1957), “Чириган одам ва адабиёт” (1977) дир. Мальро “Санъат психологияси” номли уч томли асарида санъатнинг маъносини ўзи қандай тушунишини ва унинг дунё умумтарихий контекстида ривожланиш қонуниятларини асослаб беради. У мақтаб юборган ноёб нарсалар тарихий контекстдан ташқари ўрганилади, чунки улар музей буюмлари, экспонатлар ёки “ўз-ўзича музей” га айланади. XIX аср музейлар даври бўлган. Ҳозирги замонда ҳам ҳудди шундай, биз музейлар одам санъатини идрок этишини радикал равишда ўзгартириб юборганини эсдан чиқардик.

Мальро учун музейнинг аҳамияти шундан иборатки, унинг экспонатлари санъатга қизиқувчилар учун доим очиқ. Унинг эстетикасида ҳаёлдаги музей эгаллайди. У барча даврлардаги халқлар санъат асарлари репродукциясининг коллекциясидир. Худди ана шу репродукцияда нодир, ноёб нарсаларга янги ҳаёт бағишланади. Бадиий репродукциялар тарқалиш туфайли Мальро фикрича, ҳозирги томошабин дунё саъатининг барча меросини “Ҳаёлдаги музей”га бирлаштириш имкониятига эга бўлади. Виртуал музей . Виртуал музей (музей web - саҳифаси) – музей материалларини намойиш этиш учун мослаштирилган веб-саҳифа туридир. Ҳавола қилинган материаллар турли соҳалардан: санъат буюмлари ва тарихий артефактлардан тортиб то виртуал коллекциялар ва қадимий ёдгорликларга қадар бўлиши мумкин. Виртуал музейлар экспонатларни сақлаш, уларнинг хавфсизлиги ва омма учун ҳаммабоплиги масалаларини ҳал қилиш учун Интернет технологиялардан фойдаланишнинг муваффақиятли мисолларидан биридир. Дастлабки музей web - саҳифалари Интернетда 1991 йилда пайдо бўла бошлади. Виртуал музейлар фаолият юритаётган музейларнинг вебсаҳифалари бўлсада, кейинчалик шахсий музей-веб саҳифалари ҳам пайдо бўла бошлади. Илк ўзини виртуал музей деб эълон қилган шахсий музей web-саҳифаси 1994 йилда пайдо бўлди. Ҳар қандай суратлар тўплами ҳам музей web-саҳифаси бўла олмайди. Виртуал музейнинг рақамли коллекцияси икки хил хусусиятга: виртуал тур ва экспонатларни кенгайтирилган тарзда излаш имкониятига эга бўлиши лозим. Microsoft фирмасининг бошқарувчиси Билл Гейтс музей web- саҳифаларининг имкониятларини биринчилардан бўлиб англаган шахс эди. У 1989 йилдан бошлаб Corbis фирмаси орқали санъат буюмлари, тарихий артефактлар ва қимматли қўлёзмаларнинг юқори сифатли рақамли суратларига бўлган ҳуқуқларни сотиб ола бошлади. Бу имкониятлар тўла ҳажмда амалга ошади: музей-вебсаҳифаларининг оммабоплиги шу даражада

юқори бўлди-ки, ICANN улар учун алоҳида энг юқори даражали “museum” доменини ажратиб берди. музей web - саҳифасининг намунавий тузилмаси қуйидагича бўлади: - музей тарихи - коллекциялар ва айрим буюмлар - музейнинг доимий экспозициялари - кўргазмалар - қачон ташриф буюриш мумкинлиги тўғрисида маълумот. Ҳозирги вақтда компьютер техникаси оламни компьютер монитори орқали, уни бузмасдан ва атрофдаги воқелик ноёблигининг барча бўёқлари ва тусларини сақлаган ҳолда етказиб, кутилгандан ҳам юқори натижаларга эришмоқда. Шунинг учун, виртуал музейларга ташриф буюриш масаласи юзасидан қарор чиқарар экансиз, таассуротларингиз ҳақиқий музейлардаги ташрифингиз каби ажойиб бўлишига амин бўлишингиз мумкин. Бунда сиз виртуал 3d турини амалга ошириш ва заллар бўйлаб ўзингиз учун қулай бўлган тартибда ҳаракатланиш, залларнинг сферик панорамаларини диққат билан кўриш, экспонатларга яқинлашиш ва сичқонча тугмасини оддийгина босиб ўзингизни қизиқтирувчи маълумотларни олиш имкониятини қўлга киритасиз. Виртуал уй-музейларига ташриф буюриб бевосита уйдан чиқмасдан виртуал сайр қилиш, санъат муҳитига шўнғиш, ўтган асрларнинг донгдор кишилари қандай яшаганликларини кўриш қизиқарли фактлардан биридир. Виртуал музейнинг ҳақиқий музейдан ажратиб турувчи асосий белгиси – унинг жисмонан (аниқроғи – ташкилий жиҳатдан) йўқлигидадир, шундай бўлсада у юқорида кўрсатилган таърифга мослиги туфайли музей ҳисобланади. Бу музей Интернет тармоғида жойлашса ҳам, ҳақиқий экспонатларга асосланган бўлиб, ўз тузилишига эга. Бунда ҳар бир виртуал музейнинг ташкилотчиси ўзи учун қулай ва кўргазмали, деб ҳисоблайдиган тузилма ва ташкил этиш усулини танлайди. Қайсидир даражада, виртуал музей учун ҳақиқий музей ва унинг тузилмавий ташкил этилиши

(экспонатлар, кўргазмалар, экспозициялар, захиралар, каталоглар ва ҳ.к.) намуна бўлиб хизмат қилади. Лекин шу билан бирга ҳар бир музей ўзининг махсус виртуал музейини яратганида, ўзига хос томонларини қўшади. Шуни таъкидлаш жоизки, виртуал музейни яратиш ғояси қанчалик осон бўлса, уни техник рўёбга чиқариш шунчалик мураккаб масаладир. Оддий ҳақиқий музейга ўхшаш бўлган виртуал музей – доимий экспозиция ва вақтинчалик кўргазмаларига эга ҳақиқий музей тўғрисидаги анъанавий тасаввур доирасига сиғмайдиган янги воқеликдир, шу билан бирга виртуал музей экспозицияси ўз тараққиётидагина доимий бўлиб, виртуал музейнинг кўргазмалари йиллаб ишлаши мумкин. Уларнинг миқдори эса янги ғоялар, қизиқарли лойиҳаларгагина боғлиқ бўлиб, мазкур музей мавзуси билангина чеклангандир. Ҳақиқий музей экспонатлари вақт ўтиб яроқсиз ҳолатга келади, виртуал музейда эса коллекцияларни сақлаб қолиш муаммоси умуман кўрилмайди. Шундай қилиб, виртуал музей – тармоқда яратилган, ҳақиқатда аналоги бўлмаган, ҳақиқий ҳаётда жисмонан ёки ғоявий ифодаланган ҳақиқий материаллар орқали тақдим этиладиган ҳар қандай мавзуни ҳавола қилувчи ноёб саҳифадир. Ҳақиқий музей учун Интернет ўз фаолиятини реклама қилиш майдонларидан бири бўлиб ҳисобланади. Виртуал музей учун эса Интернет бундай музейнинг мавжуд бўлишининг ўзи тармоқ заҳираларига, электрон конференцияларга, ҳамкорлик лойиҳаларига имкон қадар максимал даражада киришишга асосланади, чунки уларсиз бу музей ҳақида ҳеч ким хабар топмайди. Виртуал музей аниқ бир бинога боғлиқ эмаслиги сабабли, у учун Интернет – мавжудлик ва фаолият кўрсатиш муҳитидир. Виртуал музей саҳифасида асосий эътибор ахборот долзарб бўлишига ва материалларнинг ноёблигига қаратилади. Ниҳоят, виртуал музей саҳифасида ҳақиқий музей саҳифасига қараганда ахборотлар тез-тез янгиланиб турилади, негаки виртуал музей ўзининг доимий виртуал

ташрифчилари доирасини шакллантириш мақсадида ўз саҳифасини, унда янгиликларни жойлаштириб, форум ва конференцияларни ташкил этиб узлуксиз янгилаб туради. Виртуал кўргазма ҳақиқийсига қараганда вақт ва фазо омиллари билан анча кам даражада чегараланган бўлади. Виртуал музей, азалдан қоғоз ёки магнитли воситаларга ёзилиб ўрганилган ва вақт ўтиб йўқолиб кетиши мумкин бўлган нодир архив ахборотларини сақлаб қолиш имконини беради. Яъни виртуал музей, ҳақиқий музейлар учун (ҳеч ким кафолат бера олмайдиган турли хил табиий ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда) долзарб ҳисобланадиган ўз намуналарини сақлаш масаласини бартараф этади. Шу билан бирга виртуал музейда ҳар қандай ахборотни сақлаш учун зарур бўлган жой умуман чекланмайди. Долзарблилик – ахборот янгиланишини ва тармоқда ўз вақтида пайдо бўлишини ўз ичига оладиган муҳим жиҳатдир. Агар бир-икки ой давомида битта ҳам янги кўргазма очилмаган бўлмаса, бу саҳифага ташрифларни вақтинча камайтиради. Агарда виртуал музейда мунтазам равишда янгиликлар, келгусидаги кўргазмалар тўғрисида эълонлар пайдо бўлса, форумларда қизиқарли муаммолар музокара қилинса, саҳифага ташрифлар кун сайин кўпайиб бораверади. Эркинлик – бу дегани виртуал музей ҳақиқий музейдек хонага, унга маблағ билан таъминланишга, ходимлар ва назорот қилувчиларга муҳтож эмасдир. Унда ноёб ғоя ва уни гапдагина эмас, балки виртуал бўлсада лекин амалда рўёбга чиқариш истаги кифоя қилади. Ягона шарт – Интернетга уланиш имконияти билан компьютерга ҳамда ўз ғоясини виртуал кўринишда техник амалга ошира олиш кўникмасига эга бўлиш зарур. Тармоқдаги тенглик – барча виртуал музейлар муайян даражада тенг бўлишидан иборат. Амалий ҳаётдагидек, бу ерда «фарқланиш», яъни саҳифа мавзусининг оригиналлиги ва ҳаётийлиги, бошқа сўз билан айтганда унга сарф этилган ҳаражатларнинг миқдори ва сони эмас, балки янгиланиб

туриши муҳимдир. Асосийси, қизиқарли, янги маълумотлар олиш ва яхши суҳбатдошлар орасида бўлишдир. Биродарлик – тармоқ заҳираларининг бир қисми бўлган виртуал музейлар ўз навбатида янада ихтисослаштирилган уюшмаларга (ҳақиқий музейларнинг вакилликлари, виртуал кўргазма ва музейлар, турли хил тармоқ лойиҳалари ва ҳ.к.ларга) бўлинишидан иборат. Ушбу уюшмаларнинг барчаси ўз-ўзидан ташкил топиб, уларга ҳар бир виртуал ташкилот томонидан яратиладиган таянч иборалар саҳифалари сабаб бўлади, айнан таянч иборалар саҳифаси у «ишлайдиган» контекстни белгилайди. Техник жиҳатлар. Виртуал музей вақт билан ўзига хос тарзда боғлиқдир. У узоқ йиллар давомида ишлаб турса-да, тармоқдаги бирон-бир носозлик туфайли бир зумда “ёпилиб қолиши” мумкин. Бунинг учун аксарият ҳолларда эркин заҳиралардан фойдаланиш, техник носозликлар ҳолатлари учун қўшимча “кўзгулар” ташкил этилади. Макон - бу виртуал музейнинг “янги воқелиги” афзаллигини оширувчи асосий далиллардан биридир. Биринчидан, виртуал музейда, ҳақиқийсидан фарқли ўлароқ, ўз тузилишини танлашда эркин бўлиб, экспозиция кенгайтирилган ва янги кўргазмалар очилган тақдирдагина ривожланиш эҳтимоли бўлмайди. Иккинчидан, виртуал музейнинг макони ҳақиқий музейлар залидан ажралиб туради, чунки ахборотни тақдим этишнинг ўзаро боғлиқлиги ва кўп жиҳатлилигини амалга оширувчи ҳавола ёзувларга бой бўлади. Учинчидан, бу “макон” - тақсимлангандир, негаки виртуал музейнинг қисмлари шаклан турли ресурсларда жойлашган бўлиб, энг асосийси эса, виртуал музейнинг ўзи турли лойиҳалар, жумладан: музей, кўргазма, ахборот ва шу билан бирга, ҳамкорлик лойиҳалар бирикмасидан иборат бўлиши мумкин. Мултимедийлик . Виртуал музей лойиҳаларида ахборотни ҳавола қилишнинг турли хил усулларини: матн, расм, фотосурат, аудио, видео, анимация ва шаклларини, булар орқали эса, виртуал музей ўзининг “янги воқелигини” яратган ҳолда қўллаш ва бирлаштириш имконини беради.

Виртуал музейларнинг мавзулари. Виртуал музейларнинг юқорида кўрсатилган ўзига хосликлари ва афзалликларидан ташқари, уларнинг мавзулари кенглиги ҳам эътиборга лойиқ жиҳатидир. Дарҳақиқат, виртуал музейни яратиш учун танланган мавзу бўйича материаллар ҳақиқий ҳаётда кам бўлиши мумкин, лекин бу мавзу ҳажми билан эмас, балки экспонатлар ноёблиги ва қўшимча маълумот беришга хизмат қилиши билан қизиқарли бўлиши мумкин. Виртуал музейнинг вазифаси – географик жиҳатдан музей марказларидан узоқда бўлган инсонларга улар истиқомат қилиш еридан қатъи назар, маданий ҳаёт янгиликларидан хабардор шахс бўла олиш ва ўз қадриятлар тизимини шакллантиришга ёрдам бериш ҳисобланади. Виртуал музей нафақат ахборот вазифасини бажаради, балки таълим бериш учун ҳам хизмат қилади. Виртуал музейга киришдан олдин томошабин (фойдаланувчи), виртуал макондаги электрон кутубхоналар ва виртуал музейларнинг ҳуқуқий мақомини, ўзига хосликларини ҳисобга олган ҳолда музей яратувчисининг муаллифлик ҳуқуқига риоя этиш мажбуриятини ўз зиммасига олиши зарур. Бу назарда тутилган бўлсада, ҳамма виртуал музейда ҳам қайд этилган бўлмайди, шу сабабли унинг яратувчиси ҳақидаги маълумотни акс эттирувчи ёзувларини кўрсатиш зарур. Шу билан бирга, Интернетда муаллифлик ҳуқуқлари ҳар доим ҳам юридик ҳимояланмайди. Юқорида айтилганларнинг барчасини умумлаштирадиган бўлсак, виртуал музей – бу Интернет тармоғида жойлашган, одатда, ҳақиқатда мавжуд бўлган музейларнинг бирортасида ҳам акс эттирилмаган турли туман (матн, график, товушли, видео, анимацион ва бошқа форматлардаги) ахборотларни муайян бир мавзу бўйича тўплаш, жамлаш ва яхлит қилиб боғлаш имкониятини берувчи виртуал маданий - ахборот маконининг бир компонентидир. Виртуал музейлар жавоб бериши лозим бўлган асосий мезонлар:

1) виртуал экспозиция - тарихий фактлар ва давр тўғрисида янглиш тасаввур ҳосил қилишга сабаб бўлиши мумкин бўлган хатоликларга йўл қўймаслиги ҳамда репрезентатив бўлиши; 2) ҳавола қилинган ахборот фойдаланувчиларнинг турли касб, ёш ва маълумоти жиҳатидан турли қатламлари учун мос даражада бўлиши; 3) фойдаланувчилар учун аниқ ва самимий кўринишда бўлиши (интерфейс) лозим. Бу мезонларни ҳақиқий музейлар учун ҳам қўлланиши, томошабинлар билан дўстона интерфейс сифатида яхши экскурсавод ходимларни ишга қабул қилиш орқали амалга ошириш мумкин. Виртуал музей ўз муаллифларнинг битта жойда тўпланган батафсил биографик маълумотлари билан ажралиб туради. Қуйида Art Project дастури орқали сиртдан ташриф буюришингиз мумкин бўлган 17 та музей рўйхатини эътиборингизга ҳавола қиламиз: • Alte Nationalgalerie – Берлиндаги миллий галерея; • Freer Gallery of Art – Фриер санъат галереяси ; • The museum of Modern Art – Нью - Йорк замонавий санъат музейи ; • Gemaldegalerie - Берлиндаги расмлар галереяси; • Museo Thyssen-Bornemisza – Мадриддаги Тиссен-Борнемис музейи; • Museo Reina Sofia – Мадрирддаги қиролича София Санъат маркази; • Museum Kampa Prague – Прага Камп музейи; • National Gallery - Лондон Миллий галереяси; • The Frick Collection – Фрик коллекцияси ; • Нью - Йорк ; Tate Britain – Лондондаги Тейт Британ галереяси ; Rijksmuseum – Рийксмузеум ( Давлат музейи ), Амстердам ; • Palace of Versailles – Версаль саройи , Франция ; • The Metropolitan Museum of Art – Метрополитен музейи , Нью - Йорк;

• The State Hermitage Museum – Давлат Эрмитажи , Санкт - Петербург; • The State Tretyakov Gallery - Третьяков галереяси , Москва ; • Van Gogh Museum – Амстердамдаги Ван Гог музейи ; • Uffizi Gallery – Флоренциядаги Уффици Галереяси , Италия . Бу тузилма музей бўйлаб қисқача йўл кўрсаткичи , жорий ва келгусидаги кўргазмалар тўғрисидаги қўшимча янгиликлардан иборатдир . Экомузей . Экология – атроф - муҳит ҳақидаги билим , инсон яшаб турган муҳитдан то ер юзидаги масштаблар ва ўзи ҳақидаги билимларни ўз ичига олади . Айнан экомузейда “ музейга оид ” ва “ ҳаётий тириклик ” ўртасидаги мувозанатга эришиш мумкин . XX аср бошларида маҳаллий кўринишни сақлаш анъанаси “in situ” тарихий муҳит – меъморий ёдгорликлар , ансамбллар , тарихий - маданий ёдгорликларни умулаштирарди . Табиатдан фойдаланишнинг экологик тарихий шакллари ўзида тарихий - маданий мероснинг бир бўлагини акс эттириб , музейлаштириш объекти хисобланади . Замонавий маданиятга киритилишини англатувчи маданиятнинг « табиий » мавжудлиги белгисидир . Ҳозирги кунда , бизнинг кўз ўнгимизда баъзи бир ананавий музей - қўриқхоналарининг экомузей йўналишида эволюцияланиб , кўплаб музейларнинг ўтиш , оралиқ шакллари вужудга келмоқда . Анъанавий музейларни демократизациялаш ва янги йўналишлар яратиш “экомузей” атамасини келтириб чиқарди. Бу ҳолатда урфодатларнинг тикланиши жамиятнинг талаб ва истагидан келиб чиқиб, ананавий маданиятга хос бўлган қадриятларни шакллантириши мумкин. Шунингдек, бугунги кунда экомузейларда атроф-муҳитни ўрганиш, хўжалик фаолияти шакллари, болаларнинг тарбияси, оилавий муносабатлар ва бошқа жиҳатларни ўз ичига олган синтетик ва миллий удумлар яхлитлигини яратиш имкониятлари вужудга келмоқда. Экомузейлар яратишда музейлаштирилаётган объектнинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан холда турли усул ва йўналишлардан

фойдаланилади. Айнан шу музейлар таркибига кирувчи табиат музейлари фақатгина табиат билан танишишнинг чегераланган имкониятлари мавжуд бўлиб, томошабинлар учун зерикарли муҳит бўлиб ҳисобланарди. 1967 йилда Францияда тарихий ёдгорликлар билан уйғунлаштирилган худудий табиат боғлари – Гранд-Ланд, Камарг, Мон дАрре каби биринчи экомузейлар пайдо бўла бошлади. Бу музейларнинг асосчиси музейшунос Жорж Анри Риверьер эди. Янги кўринишдаги музейлар фақатгина ёдгорликлар билан танишишда илмий-маърифий масалаларни ўрганмасдан балки инсон ва табиат ўртасидаги мулоқотни яратарди. Экологик музейларнинг шаклланиши музей амалиётидаги янги йўналиш ҳисобланиб, атроф мухитдаги экологик маданиятни сақлашда муҳим омил саналади. Экомузейнинг асосий мақсади инсон ва табиатнинг бирлигини интерперетация қилишдан иборатдир. “Экомузей” атамаси эса фанга расман 1971 йилда музейшунос Юг де Варин томонидан киритилди лекин, кенгайтирилган маъноси “экологик музей” тушунчасини ифодаламас эди. Азал-азалдан инсоният бор имконияти даражасида табиатни асрабавайлаш, уни жамият тараққиётида муҳим ўрни мавжудлиги ҳусусида курашиб келади. Экомузейларнинг бош вазифаси ҳам атроф-муҳитни самарали ташкиллаштириш бошқарувчи тизим мақомини олиб, табиат, маданият, тарих ёдгорликларининг ҳимоясига қаратилган ҳудудий фойдаланиш тизимини аниқлашдир. 1977 йилда Европада экомузейлар яратиш бўйича махсус комиссия ташкил этилди. Фақатгина 1980 йилга келиб Франция музейлари илмий ходимларининг ташаббуси билан ИКОМ ташкилоти томонидан алоҳида Экомузей мақомини олишга эришди. 1983-1985 йилда эса замонавий музейшунослик соҳасида экомузейлар яратилиши бўйича янги лойиҳалар ишлаб чиқа бошланган. Бу янги кўринишдаги музейлар яратилишида маҳалий аҳоли бирлашиб ҳаракат қилгач кутилган натижага эришилди.

Кейинчалик Европанинг кўпгина давлатларида ва Канадада ҳам шу турдаги музейлар ташкил этилди. Осиё даватлари ичида Хитой биринчилардан бўлиб 1990 йил ўрталаридан экомузейлар ташкил эта бошлади. 2002 йили Бутун Жаҳон Сайёҳлик ташкилоти теварак атрофни ҳимоя қилиш мавзусини танлаб, ушбу йилни “Экологик туризм – тараққиёт юксалишининг калитидир” деган шиор билан номлади. 2005 йил Хитойнинг Гуайне шаҳрида экомузейлар фаолиятига бағишланган “Коммуникация ва илмий-тадқиқотлар” мавзусида халқаро форум ташкил этилди. Шу форум иштирокчиларидан, италиялик мутахасис М.Маджи “Европа экомузейлари. Улар ҳозир қандай ва қандай бўлиши мумкин” китоби ҳаммуаллифи – “сўнги йилларда Хитойда йигирмага яқин экомузейлар ташкил этилди” деган фикрларини баён этган. Шунингдек ҳар бир илмий ташкиллаштирилган экомузейлар – инсон, уни ўраб турган олам, миллий анъаналар ҳамнафаслигида бўлиши даркор. Ўз ўрнида экомузейларни ўрганиш бир неча босқичларга бўлинади: 1. регионал табиий боғлар - фауна флора олами; 2. этнографик кўриниши; 3. ўлкашунослик билан боғлиқ жиҳатлар; 4. ўзига хос ландшафт кўриниши. Ана шу кўринишларни умумлаштирган ҳолда экомузейларни янгича тури ташкил этила бошланди. Булар: 1. Боғ-парк музейлари. 2. Этнографик қўриқхоналар. 3. Саноатлашган давр меросини кўрсатувчи экомузейлар. Экомузейлар ривожида миллий маданият билан танишишда маҳаллий аҳолининг турмуш тарзи ва ҳаётий фаолияти табиати билан уйғунлашган ҳолда сайёҳларни эътиборини қозонади.

Ҳудудий хўжаликнинг ривожланиш потенциали, фаолият турларини аниқлаш, табиат ва инсонлар бирлиги ҳолатига келтирилган жой учун мос бўлган, салбий таъсир натижаларидан ҳоли ҳудудлар экомузейларни вужудга келтиришда зарурий босқич хисобланади. Бунинг учун илмий - амалий кўрсатмалар ишлаб чиқилиб, маҳаллий аҳоли билан суҳбатлар ўтказилади, ижтимоий ташвиқотлар ўтказилиб, махсус ўқув дастурлари яратилади. Ушбу лoйиҳa асосида XVI aсрга оид тарихий oбъектлaрини тиклaш, теxнoлoгик инновациялар ёрдaмидa улaрни реконструкция қилиш вазифалари олдинга қўйилган. Ушбу амалий ишланма Aнглиядa “Флoдден2013” экомузей инновациoн лoйиҳaси деб номланган. Ушбу экомузейда фақатгина тарихий ёдгорликлар реконструкция қилиниши билан чекланмасдан, шу манзиллардан бўлиб ўтган Флодден жанги лавҳалари ҳам намойиш этилади. Мaжмуa 12 тa oбъектдaн тaшкил тoпaди. Ундa тиклaнгaн қaсрлaр, черкoвлaр, кўприклaр, мемoриaл oбъектлaрни oрaсидaги узвийликни ва Xизерслoнинг сув тегирмoнини кўриш мумкин. Голландияликлар экомузейлар масаласида янгилик яратувчилар ҳисобланади. Голландия шаҳрининг ўзига хос томонларидан бири бу мамлакатнинг рамзи бўлмиш чархпалаклардир. 500 йил давомида чархпалаклар асосий энергия манбаи ҳисобланган бўлиб, унинг икки хил: сув билан ҳаракатга келадиган ва шамол ёрдамида ҳаракатланадиган тури мавжуд. Голландиядаги Заансе Сханс биринчи ривожланган саноат ҳудуди бўлиб, 250 йил олдин унинг кичик майдонда 800 дан ортиқ чархпалаклардан фойдаланиб келинган. Ҳозирда ушбу ҳудуд ЮНЕСКОнинг “Дунё ёдгорликлари рўйхатидан” жой олиб, дунёдаги ягона “Чархпалаклар” экомузейи деб номланган. Бугунги кунда замонавий маъмурий бинoлaр лoйиҳaсигa экoлoгик томондан эътибoр берила бошланди. Фрaнциядa ноанъанавий экoмузей қурилган бўлиб, мaжмуa тaбиий aшёлaрдaн яъни дарахт шохларидан қурилгaн. Мaзкур меьмoрий қурилмaнинг янa бир ўзигa xoслиги бинo турли

хил геoметрик шaкллардaн лoйиҳaлaштирилгaн ва музей aйлaна зинaпoялaрдaн тaшкил тoпгaн. Ҳaр бир қаватларда чирмовуқ дарахт шохларидан хоналар ташкил этилган. Ушбу қаватларда турли фауна ва флора олами ҳам жойлантирилган. Бинoнинг тoмидa ҳам яшил гилaм теxнoлoгияси қўллaнилгaн, ушбу муҳит бинонинг термoмуҳoфaзaсини тaьмирлaйди, ҳатто иссиқ ёз кунлaридa мўътадил ҳароратни ушлаб туриш мумкин. Шу ўринда таъкидлаш лозимки, юртимизда ҳам экомузейлар яратиш долзарб мавзулардан саналади. Ўзбекистонда ҳам дунёга машҳур ва хорижий сайёҳларни жалб қилувчи қадимий шаҳарлар, тарихий ёдгорликлар, экотуризм билан боғлиқ бўлган бетакрор гўзал табиат, ландшафтлар, археологик топилмалар, палеантологик қолдиқлар, табиий ёдгорликлар мавжуд. Аёз қалъа, Дев қалъа, Тешик қалъа, Тупроқ қалъа, Қўйқирилган қалъа шунингдек, антик давр археологик ёдгорликларини экомузейлаштириш муҳим масалалардан саналади. 2010 йилдан бошлаб, Жонбосқалъа археологик ёдгорлиги яқинида туристлар учун ўтовлардан қурилган янги лагерлар ташкил этила бошлади. Туристлар археологик объектлар билан танишиб, саёҳат қилишдан ташқари ўтовларда яшаб, миллий маросимлар билан танишган ҳолда, қорақалпоқ ва хоразмча рақсларни томоша қилиб маданий ҳордиқ чиқаришлари мумкин. Шахрисабзнинг географик жойлашуви ҳам экотуризмнинг ривожига жуда кулай. Масалан Ҳисор тоғида жойлашган Ҳисор давлат табиат кўриқхонаси, Китоб геологик кўриқхоналари экстремал экотуризм учун, Лангар ота, Сийпантош, Подаётоктепа, Узунқир ва Сангиртепа ёдгорликларида эса табиат уйғунлигида экомузейлар яратиш мумкин. Лангар ота ёдгорлиги Шаҳрисабз шахридан 65 км. узокликда тоғ ён бағрида жойлашган булиб, Темурийлар даврида масжид ҳамда ислом динининг Накшбандия таьлимотининг йирик шайхлари макбараси бунёд этилган. Сийпантош ёдгорлиги ҳам шаҳардан 70 км. узокликда Аёқчи дарёсининг Кўриксой деб аталувчи ирмоғи ёнида жойлашган бўлиб,

палеолитнинг сўнгги даври ва мезолит даврига оид ўзига хос ибодатхона мавжуд. Сийпантошнинг тик кояларида охра буёғида турли хил суратлар чизилган. Суратларни тадқиқ қилаётган олимлар дунёдаги энг қадимий календар сифатида талқин қилишмоқда. Қоя тошларда қадимий хўкиз, турли хил геометрик орнаментлар ва аёлларнинг панжа излари тасвирланган. Айнан ана шундай йирик тарихий ва табиат ёдгорликлари мавжуд ҳудудда ҳам экомузейлар яратиш муҳим масалалардан саналади. Ўзбекистонда бундай экомузейлар ташкил этган ҳолда экотуризмнинг ривожланиши нафақат маънавий илм-фан, маданият тараққиётига, табиатни муҳофаза қилиш ва сақлаш муаммоларини ҳал қилишга, шу билан бирга, маҳаллий халқнинг ижтимоий шароитини яхшилаш, уларни янги иш жойлари таъминлайди. Корпоратив музей. 2009 йили Италиянинг Милан шаҳрида биринчи маротаба Корпоратив музейларнинг Европа форуми бўлиб ўтди. Форум ташкилотчилари –Италия Корпоратив музейлар ассоциацияси ва Ломбардия ташкилотлар ассоциацияси бўлиб, ушбу форумда Норвегия, Испания, Финляндия, Япония, Германия, Португалия, Австрия, Буюк Британиядан мутахассислар иштирок этишди. 2010 йил Юнеско томонидан «Музей-театр-туризм» этносиёсий маданият лойиҳаси ишлаб чиқилди. Турли театрлар қошида театр музейлари ташкил этилиши ҳам музейлар ихтисослиги сонини ошира бошлади. Эндиликда замонавий мулоқот тизимида корпоратив маданият, реклама иборалари қўлланила бошланди. Шулар асосида ҳозирги замон талаби учун корпоратив музейлар ташкил этилиши ҳам ривожланмоқда. Замонавий корпоратив экспозицияларни модификация қилишда асосий урғу бино тузилиши, унинг атроф-муҳит билан боғлиқлиги ва табиий ландшафт кўринишига берилади. Корпоратив экспозиция муаллифлари бинонинг мавжуд фаолият олиб борадиган соҳаси билан боғлаб дид билан тузилиши керак. Ҳар бир ташкилотнинг махсус дизайн асосида яратилган ана шундай музей биносига

эга бўлиши асосий корпоратив унсурларидан саналиб, ташкилот фаолиятини бевосита реклама қилиб туриши мумкин. Ташкилот тарихи, эришган ютуқлари, ҳамкорлик алоқалари тўғрисида маълумот берувчи экспозицияси ташкилотга ташриф буюрган меҳмонлар ва ҳамкорларга музокаралар, келишувлар ўтказиш учун энг қулай жой ҳисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Альмеев Р. Музеи Узбекистана и социально-культурные перспективы их развития. – Ташкент: Издательско-полиграфический дом имени Гафура Гуляма. 2007. 2. Илалов И. Музееведение. – Ташкент: Мусиқа, 2006. 3. Курязова Д.Т. Ўзбекистонда музей иши тарихи. Тошкент: Санъат, 2010. 4. Столяров Б.А. Музейная педагогика. История, теория, практика. – Москва: Высшая школа, 2004. 5. Юреньева Т.Ю. Музееведение. – Москва: Академпроект, 2003. 6. Михайловская А.И. Музейная экспозиция: Организация и техника. М., 1964. – 520 с. 7. «Музейлар тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни. 2008 йил 12 сентябрь // Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2008 йил. – № 37-38. – Б. 12-20. 8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 12 январда қабул қилинган «Музейлар фаолиятини тубдан яхшилаш ва такомиллаштириш тўғрисида»ги Фармони // Халқ сўзи, 1998 йил 13 январь. 9. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 5 мартда қабул қилинган «Музейлар фаолиятини тубдан қўллаб-қувватлаш масалалари тўғрисида»ги қарори // Халқ сўзи, 1998 йил 15 март.

O'xshashlar

Музейларнинг маданий ва таълимий фаолияти

Музейларнинг оммавий – ахборот воситалари билан ишлаш принциплари

Тақинчоқларнинг яратилиши ва турлари

Пардоз ва унинг турлари

Маданий бойликларнинг типлари ва турлари