Maktabda tasviriy san’at mashg`ulotlarining mazmuni - San'at - Referatlar

Maktabda tasviriy san’at mashg`ulotlarining mazmuni

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86 KB

Ko'chirib olish

Maktabda tasviriy san’at mashg`ulotlarining mazmuni . Reja: 1. Tasviriy san’at janrlari haqida umumiy ma’lumot. 2. Maktabda tasviriy san`at darslarining maqsad va vazifalari.

Tasviriy sanatda natyurmort, manzara, maishiy, portret, tarixiy, nimal, (ya`ni hayvonot olamiga oid) afsonaviy, dengiz navislik, nyu, interyer janrlari mavjud janr rassom nimani tasvirlayotganligiga qarab belgilanadi. Masalan, asarlarda jonsiz narsalar tasvirlansa (natura) “Natyurmort ”, odam rasmi ishlansa, ular “Por- tret”,tabiat va shahar ko`rinishlari tasvirlansa “Maishiy” janriga xos bo`ladi.Yoki tarixiy voqealarni tasvirlash “Tarixiy ” janr, hayvonlarni tasvirlash “Animal”janr deb yuritiladi. “Animal” janri lotincha “anima” so`zidan kelib chiqqan bo`lib, hay- von ma`nosini anglatadi. Har bir janr o`z o`rnida yana bir qancha janrlarga bo`linishi mumkin. Masa- lan, manzara janrini tabiat manzarasi janri, shahar manzarasi janri, industrial-sanoat binolari ko`rinishi manzarasi janriga yoki portret janrini tantanavorlik, ishqiy, gruhli janrlarga bo`lish mumkin. Vaqt o`tishi bilan janrlar tabaqalashib, mustaqil tus olishi ham mumkin. Masalan manzara janridan dengiznavislik,tarixiy janridan batal, manzara janridan interer ajralib chiqqan. Natyurmort janri. “Natyurmort” so`zi frasuscha bo`lib “jonsiz narsalar (natura)” ma`nosini anglatadi. Bu janrdan asosan rangtasvir va grafika asarlarida keng qo`llaniladi. Tasviriy san`atning bu janrida gullar, mevalar va sabzavotlar qushlar,baliqlar oziq-ovqatlar, turli predmetlar aks ettiriladi .Natyurmort mustaqil janri sifatida XV –XVI asrlarda Gollandiya va Ispaniyada paydo bo`lgan. Natyurmortning ikki xili mavjud .Birinchisi mustaqil ravishdagi natyurmort bo`lsa, ikkinchisi yordamchi yoki to`ldiruvchi natyurmortdir. Natyurmortning birinchi turida faqt natyurmort tasvirlansa, ikkinchi turida natyurmort bironta portret yoki maishiy janrdagi tasvirda qo`shimcha detal sifatida ishlangan bo`ladi. Natyurmortning xarakterli xususiyati – uning hayotdan, go`zallikdan zavqla- nishga yo`naltirilganligidadir. Bu fazifani rassom gullar, meva – sabzavotlar, oziq- ovqatlarni turli ko`rinish va ranglarda ifodalab, kishilarning his-hayajonini uyg`o- tish orqali bajariladi. Natyurmortning turli millat va elatlarning turmush tarzi haqida ma`lumotlar berishi ham o`ta muhimdir. Mutaxasislar natyurmortning kishilarga ikki xil

ta`sirini qayd qilishadi. Birinchisida, natyurmort kishilarni go`zallika oshno etib ,ularni hayotdan zavqlanishga chorlaydi.Agarda u meva-sabzavot va oziq- ovqatlar tasviridan tashkil topgan bo`lsa, tomoshabinga yaxshi kayfiyat va ishtaha baxsh etadi. Ikkinchisida natyurmort o`zi haqida emas, balki u bilan bog`liq shaxs uning egasi haqida ma`lumot beradi. Bunday natyurmortlarda kishilar aks etmasa- da,biroq uning didi, ishtimoiy mavqey ifodalanadi. Natyurmortlarning bu ikki xili yaxlit holda ifodalanishi ham mumkin. Bu janrlarda ijod qilgan rassomlardan J.Sharden, F.Snayders, I.Mashkov, P.Koncha- lovskiy, L.Salimjonovlar katta shuhrat qozonganlar. Agar insonda xoxish – istak qattiq bo`lsa, atrofdagi barcha narsalarni aniq ko`chirib chizishni o`rganish mumkin. Ammo borliqni faqatgina ko`chirib chizish, bu rassom bo`ldim degani emas. Kompazitsiyani o`rganish yosh rassomdan ko`p harakat, tinimsiz izlanish talab qiladi. Donolar aytganidek, yurgan qir oshar singari. Rassomlar, yozuvchilar, shoirlar, haykaltaroshlar ijod jarayonida o`z fikr, hissiyotlarini turlicha: yozuvchilar-o`tkir so`z, bastakorlar- ohang uyg`unligi, rassomlar chizgi, shakl, rang orqali ifodalaydilar. Rassom bio`lish qiyin. San`at insondan butun umrga o`zini baxshida etishni talab qiladi. Ichki ijodiy ruh rassomni bir daqiqaga ham tark etmaydi, doimo unga hamroh bo`ladi. U na dam olish kunlarni, na ta`til biladi. Rassom ko`chadami, tramvaydami,odamlar bilan gaplashayotgandami yoki tabiatni kuzatayotgandami, qaerga bo`lishidan qat`iynazar ijod qilishdan to`xtamydi. Xuddi mehnatsevar asalareidek doimo va hamma erda o`zining bo`lajak asarlari uchun material to`plab yuradi. Ish jarayonida rassom zarur bo`lganda anchadan beri yig`ib kelingan kuza- tuvlari va ta`surotlaridan o`ziga kerakligisini ajratib oladi. Ani paytda bu bo`lajak asar materiali hisoblanuvchi obrazlardir. Kartinaning yaxshi yoki yomonligini har kim o`z fikrlash doirasidan kelib chiqqan holda aniqlaydi. Lekin asar kompazitsiyasining qandayligini faqat yaxshi

mutaxasis yoki san`at shunos ayta olishi mumkin. Ular asarning nimasi yaxshi-yu, nimasi yomonligi, kamchiliklari yoki xatolari yillar davomida ortirib kelgan ijodiy tajribasidan, badiiy ichki hissiyotidan, dididan kelib chiqqan holda aniqlaydilar. Ammo ular ham ayrim hollada asarni biror so`z bilan ta`riflasahga ojizlik qiladilar. Rassom ustalar bilan suhbatlashgan chog`larimda, so`z bilan tushintirishga qiynalishganidan, beixtiyor majoziy so`zlarga o`tib ketishadi. Menimcha bu avvalo, san`atning hissiyot bilan bog`likligidadir. Juda ko`pgina rassomlar uchun kompazitsiyani bilish alohida o`rin tutadi. Ularning o`zlari ko`pincha “kopazitsion his etish” qobiliyatiga ega bo`ladilar. Shu sababdan ham tasviriy san`atni sirtdan o`rganish juda qiyin, chunki ko`pgina masalalar faqat ko`rish orqali yechiladi. Hech kim me`moray kompazitsiyada badiiy obrazni inkor eta olmaydi. Jumladan, natyurmort kompazitsiyasida ham. Rassom ishini boshida qulay bo`lishi uchun o`ta umumiylashtirilgan shakllar bilan ishlasa-da, ularning haqiqiy hahotiy ifodasini va mazmunini nazardan chiqarmaydi. Yuqorida eslab o`tilgandek, naryurmort kompazitsiyasi bu murakkab va ko`b ma`noli tushuncha. Qisqacha qilib aytganda, bu barcha tasviriy material, ya`ni kartina komponentlarining qahramonlar, manzara, buyumlar, makon, rang va yorug`likning matoda teng taqsimlanishidir. Bu degani faqat taqswimlab chiqish emas, balki ularni tartibga solish, har bir komponentni o`zaro bog`lash ular oasida turli xil-psixologik, plastic bog`liqlikni o`rnatishdir. Shu bilan birga kompazitsiya- bu asosiy maqsadi asarning asl mohiyatini ochib beruvchi, alahida bo`lgan komponentlarning joylashuvidir. Kartina ta`sirchan, yodda qoladigan bo`lishi uchun unda asosiy g`oya aniq yoritib berilgan bo`lishi kerak. Ma`lumki, naturalizim-bu hayotni yuzaki, tashqi tushinishdir. Keng qam- rovli ishlangan kartina ham naturalistik bo`lishi mumkin, qachonki unda kompa- zitsion timsoliy echim topilmagan bo`lsa. Tasodifiy olingan predmet va qahramolarni ko`chirish yoki mazmunsiz tasvirlash naturalizim deyiladi.

Tomashabin ucnun kartinaning barcha shakl va qismlari aniq, konkret bo`lib hisoblasa, rassom uchun ular ish avvalida-siluet, rangli dog`dir. Keyinchalik kom- ponentlar birikib uyg`onlashib, ma`lum bir g`oya, mazmunini ifodalaydi. Talabalarda hayotga, tabiatgsa mehr-muhabbat uyg`otish, asrga ijodiy yon- doshishini o`rgatish uchun natyurmort va manzaran aniq g`oyaviy mazmunga ega bo`lishi kerak. Eng to`g`ri tuzilgan komponovka ham, agar mazmunsiz, g`oyasiz, bo`lsa kartinani badiiy asarga aylantira olmaydi. Yosh rassom buni doimo yodda tutmog`i darkor. Kartina kompazitsiyasini ishlashdan avval g`oya o`ylangan bo`lishi lozim. Aynan g`oya kompazitsion izlanishdagi yetakchi asos hisoblanadi. U asar- ning mavzusi, syujeti hamda kompazitsion va rangtasvir uslublarini aniqlab beradi. Asarning g`oyasi tajribalardan, ichki kechinmalar, hissiyotlardan kelib chiqadi. Toki hayotdagi qiziq va ahamiyati hodisalarga, tabiat go`zalligiga e`tabor berilmas ekan, kompazitsiyani tushinish qiyindir. Obraz ustida ishlash odamning fikrlash qobiliyati bilan bog`liq. Kartina mavzusi ham, badiiy tasavvur ham hayotni chuqur bilish natijasida paydo bo`ladi. Aynan u asar kompazitsiyasini qanday qurish, qaysi ranglardan foydalanish, figuralarni qanday joylashtirishda yordam beradi. Kartinani g`oyasiz yaratish-nima haqida so`zlashni bilmay turib, gapirishga urunish bilan tengdir. Toki talabalar natyurmort kompazitsiya syujeti va mavzusini hayotiy tushun- chasiz yaratar ekanlar, kartina ishonarsiz chiqadi. Obrazlar esa psixologik xarakter va shaxsiy fazilatlardan mahrum bo`ladi. Ayni damda kompazitsiya ko`pincha eski kartinalar asosida qurilmoqda. Bugungi kunda kartinalarda to`ylarni, qishloq tandirlarini, milliy libosdagi qariya- larni tasvirlash takroriy holat bo`lib qolmoqda. Asarlardagi obrazlar esa, umuman xaraktersiz, ya`ni hayotiy emas, balki yosh rassom tomonidan o`ylab chiqilgandir. Bu esa ularning hayotiy tajribasi yo`qligi natijasidir. Yana juda muhim bir narsaga e`tabor berish kerakki, u ham bo`lsa talabalar- ning umumiy ta`limb o`yicha, ya`ni falsafa, adabiyot va boshqa fanlarni qay dara-

jada o`zlashtirganliklaridir. Shu bilan birga talabalar o`z ustida ham ishlashlari lozim. Ijodiy isshlash uchun ko`rish xotirasi, eda qolish hamda kuzatuvchanlik qobiliyati kuchli rivojlangan bo`lishi lozim. Kuzatuvchanlikka ega bo`lmagan talabalar ko`pincha qiziqarli hayotiy hodisalarga e`tabor berishmaydi . Diplom ishi himoyalaridagi kartinalarda ko`pincha primitivlik, harakat va imo-ishoralarning shartli qilib olinganligi ko`zga tashlanadi. Odam harakati “umumlashtirib” olingan. Aniq harakat, holatga doir imo-ishoralar ko`rsatilmagan. Bunga sabab, rassomning kuzatuvchan emasligidir. Ko`p figurali murakkab kompazitsiyaga o`tishdan avval studentlarga aynan mana shu kuzatuvchanlikni kuchaytirish va o`stirish lozim. Ularga hamma vaqt va har erda o`z kuzatuvlartini hamda etyudlarni chizdirish kerak. Ular qayerda bo`lmasinlar-transpordami, ko`chadami, doimo yonlarida qalam olib yurishlari lozim. Har qanday vaziyat va holatda odamlarning harakat- lari, ishoralarini ko`rsata bilishlari kerak. Talabalar dam olayotgan va kutayotgan, tinglayotgan va kuzatayotgan, ayla- nib yurgan yoki shoshayotgan odam o`rtasidagi farqni ajrata bilishi hamda tasvir- lay olishi lozim. Birinchi va ikkinchi kurslarda talabalardan murakkab eskizlarni talab qil- maslik kerak. Murakkab kompazitsiyalarni bajarishda asta-sekin maxsus mashq- lar orqali o`tish lozim . Bunday mashqlarni oddiy jismoniy harakatlardan boshlab, ularni tobora ishtirok etuvchilarning psixologik holati, kayfiyatini tasvirlash orqali murakab- lashtira borish kerak. Tyrli holatdagi ishoralar tasviri: bahslashuv, inkor etish, o`tinch, so`rash. Turli xil psixologok holatlar tasviri: shodlik, qug`u, hayratlanish, qo`rquv, toliqish. Turli xarakterdagi odamlar tasviri: mehribon, jahldor, mard, qo`rqoq. Bir turdagi rasmlarni chizib bo`lgach, asta-sekin studentlar hayotidan hamda, tevarak-atrofdagi voqealardan lavhalarni tasvirlash mumkin.

Naturadan chijish va kopazitsiya mashqlaridan tashqari, yoddan chizishni ko`p mashq qilish kerak. Buning uchun tanish bo`lgan odamlar, o`qituvchilar, talabalar qiyofasini chizishni vazifa qilib bersa bo`ladi. Bunday mashqlar odamlar tashqi qiyofasining xarakterli qirralarini, imo-ishoralarini, yurish—turishini eslab qolishga va tasvirlanayotgan obrazga ijodiy yondoshishga o`rgatadi. Kuzatuvchanlik va tasavvurni shakllantirishga qaratilgan mashqlar bir-birini to`ldirib borishi kerak. Kuzatishlar fantaziyani joylashtirishga yordam beradi. Kuzatuvchanlik va tasavvurni shakllantiruvchi mashqlarning ahamiyatli tomoni yana shundaki, ular talabalarni o`z g`oyalarini amalga oshirish uchun materiallarni to`plash va izohlashga o`rgatadi. Bu esa kopazitsiyada ijodiy mashqlarga o`tish- ning eng asosiy shartidir. Asar kompazitsiyasida taqqoslash kontrast muhim rol o`ynaydi. Agar kom- pazitsiya qiyosiy tarzda (masalan, katta va kichik, dinamik va harakatsiz, yorqin va bosiq ranglar, chiroyli va xunuk, mehribon va jahldor va hokazo.) qurilgan bo`lsa yanada jonli ko`rinadi. Bu haqda buyuk rassom Leonardo da Vinchi ham aytib o`t- gan:“Tarixiy mavzularda tasvirlanayotgan narsani yanada kuchaytirib ko`rsatish uchun qarama-qarshilik (kontrast), albatta, qo`llanilishi lozim. Ya`ni go`zalni doi- mo xunuk bilan, yoshni qari bilan, kuchlini nimjon bilan, yonma-yon tasvirlash o`rinlidir”. Asar kompazitsiyasini allaqanday geometrik sxemalar asosida qurish (figu- ralarni uchburchak, aylana yoki diagonal bo`yicha joylashtirish) noto`g`ri . Qiziqarli mavzu topilmagunga qadar kompazitsiyani tuzib bo`lmaydi. Mav- zu ham topildi deylik, endi syujet kerak. Har bir rassom g`oyani ta`sirchan qilib yetkazuvchi syujet topadi. Syujet aniqlangandan so`ng, kompazitsiya eskizi ustida ishlash boshlanadi. Birinchi eskizlarni yaxshisi, kichik o`lchamda bajargan ma`qul. Chunki kichik o`lchamda asosiy kompazitsion qurilishni joylashtirish osonroq. Undan keyin katta hajmdagi eskizni bajarishga o`tish mumkin. Eskiz-bu kartina loyihasi, asar ishlash jarayonidagi birinchi bosqichdir. Es- kizda mato o`lchami, gorizont balandligi aniqlanadi. Asarning yanada jonli, maz-

munli chiqishi uchun eskiz bir necha variantlarda ishlanishi kerak. Unda ob`ekt- larni, predmetlarni, figuralarni to`g`ri joylashtirish, g`oyaviy echimini aniq toppish lozim. Ishlanmada ortiqcha figuralar, umuman, ortiqcha narsalar bo`lmas- ligi kerak. Chunki ular asarning g`oyaviy mazmunini ochib bertishga to`sqinlik qiladi Birinchi qarashdanoq mazmunini, g`oyasini tushinsa bo`ladigan eskiz mu- kammal eskizdir. Aynan mana shunday taasyrot qoldirishga intilish kerak. Rangli eskiz ustida ustida ishlash jarayonida koloritni to`g`ri tanlay olish lozim. Chunki u chizilayotgan narsalarni hayotiy qilib ko`rsatishga, mavzu maz- munini ochib berishga yordam beradi. Ob`ekt va narsalarga o`ylamayn turib rang berish noto`g`ridir. Kartinaga etyud ishlashdan avval, eskizdagi kompazitsion echim, figuralar holati, ularning xarakteristikasi, haqmda voqea sodir bo`layotgan muhit topilgan bo`lishi kerak. Buni bajarish uchun esa asarda mos keladigan tipaj, yorug`lik tanlanadi. Kartinadagi voqea sodir bo`layotgan joy qayisi holat, muhitga tasvirlansa, etyudlar ham xuddi shu sharoit va yorug`likda ishlanishi lozim. Mashhur rassom, Surikov, agar do`zaxdagi gunohkorni chizish kerak bo`la- digan bo`lsa, o`zi ham naturani ham olov ustiga o`tirg`izib ishlashni aytib o`tgan edi. Ma`lumki, u qishda “Telba” asariga etyud ishlash uchun, oyoqyalang naturani qorga o`tqizib chizgan edi. Maktabda tasviriy san`at darslarining maqsad va vazifalari. Umumiy o`ra ta`lim maktablarida tasviriy san`at o`quv predmetining maq- sadi barkamol, komil insonni uning badiiy madaniyatini shakllantirishga qaratiladi. Tasviriy san`at o`quv predmeti har bir inson uchun zarur bulgan badiiy madanyatga doir elementar bilim va malakalar beradi. Chunki har bir uquvchi kelajakda qaysi sohada ishlashidan qatiy nazar u ishdan tashqari vaqtlarida dam olishi, hordiq chiqarishi, ish vaqtida sarflangan quvvatini tiklashi kerak bo`ladi. Bunga u yuksak badiiy saviyada ishlangan san`at asarlari bilan muzey, ko`rgaz-

malar va boshqa joylarda tanishish, ularni idrok etish, ulardan zavqlanish orqali erishadi.O`quvchilar o`zlarining kelajak hayotlarida ma`lum miqdorda rasm ishlashlariga to`g`ri keladi. Rasm chizishni bilish, faqat rassomlar, dizaynerlar, me`morlar uchungina emas, u o`qituvchilar, injinerlar, mediklar, quruvchilar, agranomlar, harbiylar, olimlar uchun ham zarurdir. Maktablar o`z nomiga ko`ra umumiy o`rta ta`lim mak- tablari deb nomlanib, bolalarga boshqa fanlar qatori tasviriy, amaliy va me`mor- chilik san`atlaridan umumiy, elementar bilim va ko`nikmalar berishni vazifa qilib qo`yadi. Yana shuni ham ta`kidlash kerakki, umumiy o`rta ta`lim maktablari ras- somlarni tayorlamaydi, iqtidorli bolalar bilan ishlash, ularni rivojlantirish bilan ham shug`ullanishni nazarda tutmaydi. Rassomlar tayyorlash, iqtidorli bolalar bilan ishlash maktab to`garaklarida, maxsus maktab va akademik litseylarda, kollej va oliy o`quv yurtlarida amalga oshiriladi.Shuning uchun umumiy o`rta ta`lim maktablarida hadda ziyod bolalarni qiynab qo`yadigan, ortiqcha zo`riqishga olib keladigan topshiriqlar berishga hara- kat qilish to`g`ri emas. Maktabda tasviriy san`at mashg`ulotlarining vazifalari haqida to`xtalganda ularni shartli ravishda ikki qismga bo`lish mumkin. 1.Tasviriy san`at darslarining o`ziga xos,maxsus vazifalari hisoblanib ular:borliqdagi va san`atdagi go`zalliklarni ko`ra bilish, idrok etish, tushinish va qadrlashga o`rgatish; estetik va badiiy didni o`stirish; bolalar badiiy fikr doirasini kengaytirish; badiiy ijodiy qobiliyat va fantaziyani rivojlantirish; tasviriy san`at- ning nazariy asoslari (yorug`,soya,rangshunoslik, perspektiva, kompazitsiya ) bilan tanishtirish; rasm ishlash, haykal yasash, badiiy qurish-yasash yuzasidan elementlar, malakalar hosil qilish; kuzatuvchanlik, ko`rish xotirasi, chamalash qobiliyati, fazoviy va obrazli tasavvyrlarini, abstrakt va mantiqiy tafakkurni rivojlantirish; tasviriy, amaliy me`morchilik san`at asarlarini tushungan holda o`qiy olishga o`rgatish; san`atga nisbatan qiziqish uyg`otish uni qadrlashga, sevishga o`rgatish.

2.Tasviriy san`at drslarining qo`shimcha vazifalari,ular; bo liqni, hayotni bilishga ko`maklashish; milliy g`urur va milliy istiqlol mafkurasini amalga oshi- rish; bolalarga axloqiy (vatanparvarlik, baynalminnal); mehnat, jismoniy tarbiyani amalga oshirish; bolalarni turli kasb va hunarga yo`llash. Tasviriy san`at o`quv predmetining maqsadi va vazifalari haqida to`xtal- ganda yana shuni qayd qilish lozimki, u maktabda o`qitiladigan deyarli barcha o`quv predmetlari bilan bog`lanadi va ular yuzasidan materiallarni o`zlash- tirishga samarali ta`sir ko`rsatadi. Ayniqsa u o`qish, adabiyot, geografiya, tabiat- shunoslik, biologiya, tarix, matematika, mehnat darslarida alohida ahamiyat kasb etadi. Tasviriy san`at, hattoki, jismoniy tarbiya, kimyo, musiqa darslari uchun ham foydalidir. Shuni ham qayd qilish lozimki tasviriy san`at estetik tarbiyani amalga oshirishga qaratilgan bo`lsada u axloqiy, mehnat, ekologik, jismoniy tarbiya darslari samaradorligini oshirishga ham xizmat qiladi. Maktabda tasviriy san`at estetik tarbiyani amalga oshirishga yo`naltirilgan asosiy o`quv predmeti hisoblanib, u quyidagi yo`nalishlarda amalga oshiriladi: - o`quvchilarning tabiat, san`at va hayotdagi go`zalliklarni idrok etishga o`rgatish: - o`quvchilarning estetik didini tarbiyalash, go`zallikni baholay olish qobiliyati, haqiqiy go`zallikni xunuk voqea va narsalardan farqlay bilishga o`rgatish; - shaxsning tasviriy-ijodiy faoliyatida o`zini ko`rsata bilishga, hatti-harakatini qo`llab-quvvatlash va hayotga go`zallik kiritish malakalarini o`stirish: - bolalarning badiiy fikr doirasini kengaytirish va boshqalar. Tasviriy san`at o`quv predmeti o`z xarakteriga ko`ra estetik tarbiyaning asosini tashkil etuvchi estetik idrok, estetik zavq, estetik his- tuyg`u, estetik did, estetik mulohaza, estetik baholash, estetik ijod kabi sifatlarni o`stirishda katta rol o`ynaydi. Dekarativ kompazitsiya darslarida o`quvchilar naqshlar, amaliy san`at buyumlaridagi go`zallikni his qiladilar va o`zlari ham shunday kompazitsiyalar tuzishga harakat qiladilar. O`quvchilarni tabiatdagi narsalarning yorqin va yaltiroqligi, nafis va tozaligi, ular bo`laklarining qaytarilishi yoki almashinishi, simmetrik tarzda

joylashuvi to`lqinlantiradi. Tabiatdagi gullarning rang va shakllarining turli-tuman bo`lishi, kapalak va ninachilar, qushlarning engil pardozi, bahorgi va kuzgi manzaralarning chiroyi, majnuntolning suluvligi, maysazorlarning quyosh nuri ostida jilvalanishi, uy derazalarning kechki miltllab ko`rinishi hayajonlantiradi. Bolalarda bunday his tuyg`uning o`sishi, ularda predmet va hodisalar xususiyatlarini estetik baholashn malakalarining shakllanishiga olib keladi. Bolarning faoliyatlarida obrazli ibora- larning, ya`ni “xush bichim”, “quvonchli”, “bayramdagidek” ishlatilishi ularda borliq va hodisalarni estetik idrok etish malakalari shakllanayotganligidan dalolat beradi. O`qituvchi shoxcha va barg chiqargan daraxtlarni bolalarga ko`rsatish orqali yosh barglarni rangi och-yashil va nozik ekanligini qayd etadi.Bahorgi yomg`irdan so`ng o`simlik barglarining tozaligini, ularni xuddi yuvib qo`ygandek ko`rinishi, ulardagi yomg`ir donalarining kumushdek yaltirrab ko`rinishini ta`kidlaydi. Kuz faslidagi tabiatda daraxt barglarining sariq va qizg`sh ranglarining oltin tusga kirganligini,to`kilgan barglarining shildirab “gaplashishi” obrazli ko`rinishda ifodalanadi. Bolalar o`z rasmlarida uy, daraxt, qushlar, hayvonlar, odamlar, transport vositalarini tasvirlaydilar. Bundan ular so`zsiz tasvirlanuvchilarning o`lchovlari, proportsiyalari, fakturasi, shakllari, rangiga duch keladilar va ularni rasmda kompazitsion jihatdan to`g`ri joylashtirishga harakat qiladilar. Bu esa ularning tuzilishidagi proportsionallik, mukammallik, maqsadga muvofiqlik haqida fikr yuritishga undaydi. Bolalar narsa va hayvonlarni shakl va rang jihatidan o`ziga jalb etadigan tomonlari, ularni qayisi tomondan chiroyli ko`rinishi, ularning yaxshi va foydali tomonlari nimada ekanligi haqida o`ylaydilar. O`quvchilar tabiatdagi narsa va hodisalar haqida o`ylar ekanlar, o`qituvchi o`z e`tiborini ularning tushinchasiga mos bo`lgan voqea va hodisalarning go`zalligi va mukammalligiga qaratadi. U go`zallik kechinmalari orqali bolalarni tevarak-atrofdagi hodisa va voqealarni baholay olishga o`rgatishga harakat qiladi, insonparvarlik, vatanga muhabbat, mehnatga ishtiyoq his-tuyg`ularini uyg`otadi.

Tasviriy san`at bolalarni borliqni, hayotni bilishga yordam beradi. Ular narsa va hodisalar rasmini chizishga kirishishdan avval narsalarning tuzilishi, shakli, o`lchovlari, rangi, fazoviy holatlarini o`rganadilar va ularni o`z ishlarida tasvir- laydilar. Kuzatilayotgan jonli narsalarning hayoti haqida ham tasavvurga ega bo`ladilar, natijada bolalarning dunyo haqidagi tasavvurlari chuqurlashadi kengayadi, xotiralari rivojlanadi. Tasviriy san`atning tarixiy, batal janridagi rangtasvir asarlari, adabiy asar- larga ishlagan ilyustratsiyalarni kuzatish asosida bolalar ming yillar oldin yashab o`tgan ajdodlarimizning turmush tarzi, madaniyati, kiyinishi, ish qurollarini bilb oladilar. O`sha davrdagi binolar, o`simliklar, hayvinlar, buyumlarning tuzilishi, shakli, rangi, o`lchovlari haqida tasavvurga ega bo1 bo`ladilar. Ma`lumki bolalar, tarixiy, batal, manzara, turmush, natyurmort, animal, afsonaviy janrlarda ishlagan rasmlarda tarixiy voqealar, jangu-jadallar, xalqlar hayoti, hayvonlar, shahar va tabiat manzaralari haqida ko`pgina bilimlarga ege bo`ladilar.

Foydalanilgan adabiyotlar r o` yxati Islom Karimov “Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch” Toshkent “Ma`naviyat” 2008 O` zbеkiston Rеspublikasining “Ta ` lim t o`g` risida”gi q onuni. –T., 1997. O`zbеkiston Rеspublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. T., 1997. O`zbеkiston Rеspublikasining Davlat ta`lim standarti, T.2003. J.Y.Yodgorov, F .R. Sobirov, NJ.Yodgorov “Geometrik va proyeksion chizmachilik” T–2007 Dеmbinskiy S. I. va Kuzmеnko V.I. «Chizmachilik o`qitish mеtodikasi» pеd. Institutlar uchun qayta ishlangan. 2-nashr tarjima T-1973 S.I.Dembinskiy modeli rovanie v cherchenii M. Uchpedgiz, 1957y. Raxmonov I.T. “Chizmachilikdan didaktk o`yinlar”. T. 1992y. Qrg`izboyev YU. Va boshqalar. “Mashinasozlik chizmachiligi” kursi T.1981y. www.nbgf.intal.uz

O'xshashlar

Tasviriy san’at davlat ta’lim standartining mohiyati va uning tahliliy qismi

Tasviriy faoliyatning boshqa faoliyatlar bilan o'zaro bog'liqligi

Mashg'ulotga tarbiyachining tayyorlanishi

Maktabgacha ta'lim muassasasida tasviriy faoliyat mashg'ulotlarini tashkil etish

Tasviriy san'atda badiiy idrok