Ashulachilik apparatining tuzilishi va ahamiyati - San'at - Referatlar

Ashulachilik apparatining tuzilishi va ahamiyati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.5 KB

Ko'chirib olish

Ashulachilik apparatining tuzilishi va ahamiyati Reja: 1.O’pka va nafas yo’llari 2.Hiqildoq 3.Rezonatorlar 4.Bolalar ovozi va ularning xarakteristika 5.Ovoz gigiycnasi 6.Mutatsiya

Akademik I. Pavlovning «Oliy nerv sistemalari va shartli reflekslar» dashu aniqlanadiki odam tanasidagi hamma organlar ovoz hosil qilishda hamda markaziy nerv sistemalari ishtirok etadi. Shunday qilib, ashula kuylash eng murakkab psixologik va fiziologik jarayondir. Insonning ovoz apparati o’ziga xos murakkab «musiqa asbobi» bo’lib, u o’zining rang-barang tembr boyligi, nixoyatda nozik musiqa ifodalash xususiyatlariga egaligi bilan hamma musiqa asboblaridan ustun turadi. Chunki kishi ovozi kuy va so’zni organiq payvandlash natijasida musiqiy nutqning asl ma’nosini ochib beradi. Bu borada inson ovoziga teng keladigan birorta ham musiqa asbobi yuk. Shuning uchun ham inson ovozi ko’pincha «gapiruvchi musiqa asbobi» deb ham yuritiladi. Har bir bo’lg’usi musiqa o’qituvchisi ovoz apparatlarini to’g’ri kuya bilishi va rivojlantirishi shart. Tovush hosil bo’lishi ovoz apparatining harakati natijasida sodir bo’ladi. Bu apparat uch qismdan iborat: 1.Nafas organlari 2.Hiqildoq (ovoz pardalari joylashgan qism) 3.Rezonatorlar (yutkin,ogiz va burun) I . O’ PKA VA NAFAS YO’L L ARI Insonning o’pkasi ko’krak nafasining ko’p qismini egallagan bo’lib, 2 ta surgichsifat va konus shaklidagi million o’pka sharchalaridan tashkil topgan - alveol, odam organizmini keraqli kislorod bilan ta’minlaydi. Bu alveollar mayda kanallar bilan boshlangan bo’lib sekin rivojlanib bronx sistemasini tashkil qiladi. O’pkaning ichki tuzilishi tursimon kon arteriyalardan tashkil topgan. O’pkaning ishlash jarayoni uch qismdan iborat: 1. Nafas olish 2 . Nafas chiqarish 3.Nafas olishdan oldin dam olish(pao`za)

II. Hiqildoq - ovoz paydo qilish apparati vazifasini bajaradi. Hiqildoq uzluksimon, qalqonsimon va ikkita shoxsimon (uchburchak) togaylardan iborat bo’ladi. Ular muayyan musqullar yordamida oldinga va orqaga harakat qiladi. Kalkonsimon togayning pastki, uzluksimon togayning xalqa qismi ustidagi pardalar elastik tolalardan tuzilgan. Tomoqning xalqum devorlari tomonidan nafas (burundan keyingi) yo’li boshlanadi, ovoz ravogiga takaladi. Ovoz ravogining har ikkala chetida juda nozik tola to’qimalardan iborat ovoz pardalari joylashgan. Odam ovozi juft va tok hiqildoq togaylari pardalarining musqullari yordamida bir-biri bilan birikishidan hosil bo’ladi. Nafas orqali chiqayotgan xavo hiqildoqdagi togaylar orasida tortilgan ovoz pardalariga urilib tebratadi va ovoz chiqaradi. Tovushning baland-pastligi, yo’g’on-ingichkaligi hiqildoq bushligining katta-kichiqligiga, pardalarning tarangligiga, ularning uzunligi va qalinligiga, til, xalqum-hiqildoq musqullarining qisqarishiga bog’liqdir.Ovoz pardalari latincha «lig vocale» deyiladi. Bu pardalar yuqori va pastda joylashgan bo’lib, yuqoridagisi soxta, pastdagisi esa chin ovoz pardasi deyiladi. Ayollarning xikildogi erkaqlarnikiga qaraganda yuqoriroqda, bolalarniki esa undan ham yuqoriroqda joylashgan bo’ladi. Keksalarning xiqildogi esa o’rta yoshli kishilarga qaraganda pastroqda joylashgan. Shuning uchun ham ovozlar past-baland bo’ladi. Shuni ham aytish kerakki, kishi erkin nafas olib, nafas chiqarayotganda ovoz chiqmaydi, chunki bunday vaqtda ovoz ravogi erkin xolda bo’lib, ovoz pardalari taranglashmagan , deyarli harakatda bo ’ lmaydi . Ovoz ravogining toraya boshlashi bilan tovush boshlaydi. I I I . R E Z O N A T O R L A R Rezonatorlar yuqorigi va pastki qismlardan iborat bo’ lib, ular ovoz pardalarining yuqorisi va ostida joylashadi. Yuqorigi ovoz rezonatorlariga yutqin, ogiz va burun bo’shliqlari, pastki (ko’krak qismi) ovoz rezonatorlariga traxeya va bronx bo’shlig’i kiradi. Ovoz tembrining

sifati tovush utuvchi ovoz pardalari tembranishi bilan rezonans bo’shliqlariga bog’liq. Tomoq va ovoz pardalarining harakati mushaklar va togaylar sistemasining o’zaro ta’siri natijasida yuzaga keladi. Mushaklarning ayrimlari qisqarib, pardalarni taranglashtiradi, ayrimlari ulami birlashtiradi. Agar ovoz pardalari o’zining butun massasi bilan tebransa, ko’krak registridagi tovush, ovoz pardalari faqat chekkasi b i l a n tebransa yuqori registrdagi tovush yuzaga keladi. Honandaning ovozi tovush kuchi, tembri va balandligi bilangina emas, balki diapazoni bilan ham xarakterlidir. Ovoz diapazoni eng past tovushdan eng baland tovush oralig’idagi xajmni o’z ichiga oladi. Odam ovozining butun diapazonini registrlarga bo’lish mumkin. Registr ovoz diapazonining bir qismi bo’lib, tembr va tovush yo’nalishining bir-biri bilan moyilligiga asoslanib aniqlanadi. Odam ovozini past (ko’krakdan chiquvchi tovushlar), o’rta (aralash) va yuqori (bosh bilan bog’liq tovushlar) registrlarga bo’linishi qabul qilingan. IV. Bolalar ovozi ko’krak aralash (mikst) va bosh (faltset) registrlardan iborat. Bolalar ovoz apparatining tuzilishi va rivojlanishi xususiyatlariga qarab har bir yosh gruppasi individual registrdagi ovoz tuzilishiga ega. K ichiq gruppa bolalari (7 dan-10 yoshgacha) ovozining diapazoni kichiq bo’lib, yengil faltset (bosh registrdagi) sadosi bilan ajralib turadi. O’rta yoshdagi bolalar ovozlarida (11-15 yosh), ayniqsa, o’g’il bolalarda ko’krak registrdagi tovush elemenllari paydo bo’lib, diapazon kengayadi. Bu yoshdagi bolalar ovozining diapazonida uchala registr (bosh, aralash ko’krak) ajralib tursada, kuylash vaqtida asosan mikst (aralash) registri tovushlari ishlatiladi. Katta gruppa yoshidagi bolalar ovozida (14-16 yoshlarda) tembr aniqligi, voyaga yetgan ovoz elementlari paydo bo’ladi. Lekin amalda mikst (aralash) registri tovushlari saqlanadi. Bolalar ovozi diskant (yoki soprano) va alt bo’linadi. Diskant -bolalarning yuqori ovozi bo’lib, uning kamrovi birinchi oktava «do» dan, ikkinchi oktava «f а - sol» gacha ko’tariladi. Diskant yengil, о ’zgaruvchan, yumshok (bosh registrida) yangraydigan ovoz bo’lgani uchun har xil kuy va ohanglarni juda sirchan ijro eta oladi. Alt bolalarning pastki ovozi. U kuchli va birmuncha yo’g’on jarangdor

tembrli bo’lish bilan birga, ba’zi xollarda mayin xarakterga ham ega bo’ladi. Alt tovushining diapazoni kichiq oktava «sol-lya» dan ikkinchi oktava «re-mi» (ba’zida-«fa») gacha bo’ladi. Shunga e’tibor q i l i s h kerakki, alt ovozining juda ham yuqori pardalari qo’llanilsa, bolalar zo’rikib kuylaydi, shuningdek, juda past pardalar ishlatilsa, ovoz kuchsiz bo’lib chiqadi. Shuning uchun juda yuqori tessiturada yozilgan asarlar bolalar xoriga tavsiya etilmaydi. Bunday paytlarda asarni bolalar xorining diapazoniga qarab qayta moslashtirish maqsadga muvofiqdir. Alt diskantlarga nisbatan sustrok bo’ladi. Ko’p xollarda xorda bu ovozga ikkinchi tovush topshirilishiga qaramay u ba’zida asosiy kuyni ham olib boradi, unda ovozning ijrosi juda ravon va ifodali jaranglaydi. V. OVOZ GIGIYENASI Honanda ovozi tabiatning qimmatbaho in’omi bo’lib, undan ijrochi extiyotkorlik va aql bilan foydalanishni talab q i l a d i . Qatliq nutq, bakirib kuylash, noqo’lay (past va yuqori) tessiturani xaddan tashqari ishlatish, ovoz apparatining kasalligida kuylash - bularning hammasi ovoz pardalarini charchashiga va kasalga chalinishiga olib kelishi mumkin. Shu sababdan, ashulachilar o’z ovozlarini asrashlari, uni har xil kasalliklardan saqlashlari zarur. Mashg’ulotni dam olish bilan okilona almashtirib turish honandalik rejimining asosiy qoidasidir. Shuningdek, sovuk xavoda kuylash, sovuk ichimlik ichish esa, ovoz apparatiga salbiy ta’sir qilishini esdan chiqarmaslik kerak. Vaqti-vaqti bilan vrach-foniatr ko’rigidan o’tib turish ovoz apparati kasalliklarining oldini olishda muhim ahamiyatga ega. Bolalar xor kollektivlarining raxbarlari bolalarning mutatsiya vaqtidagi vokal partiyasi xususiyatlarini bilishlari lozim. V I . M U T A T S I Y A

Mutatsiya latincha - «mutati» - o’zgarish (rasta bo’lish) demakdir. Bolalar xori bilan ishlaganda, ularning yoshiga qarab, fiziologik va psixologik xususiyatlarini hisobga olish zarur. O’g’il va qiz bolalarning organizmida 12-14 yoshda, ba’zida undan ham kechroq katta o’zgarishlar bula boshlaydi. Yurak kengaya boshlaydi, musqullar mustahkamlasha boradi, ovoz tonida o’zgarishlar bo’ladi va xokazo. Bunday davrda bolalar ovozi ortikcha «kuylashga kuchi yetmaydi va diqqat hamda extiyotkorlik b i l a n munosabatda bo’lishni talab q i l a d i . » O’g’il bolalarda xalqum tez o’sadi, ovoz pardalari uzunlashadi, ovoz pasayib kichiq oktava tovushlariga uta boshlaydi. Ba’zi vaqtda mutatsiya davri og’ir va har xil holatda o’tishi sababli machg’ulotlarni vaqtincha tuxtatish zarur bo’lib qoladi. Qiz bolalarda mutatsiya osoyishta, asoratsiz o’tadi. Lekin shunga qaramay, qizlarning ovozini ham extiyot q i l i s h zarur. Honandalik rejimiga rioya qilinsa, mutatsiya davri bir qancha yengil o’tishiga yordam beradi.

ADABIYOTLAR : 1. I . Akbarov .« Musiqa lug ’ ati » 2. Apraqsina O. «Методика музыкального воспитания в школе» M . 1983 3. D . Omonullayev . « Umumiy ta’lim maktablarida musiqa dasturlari » T.1992 4. Gudkova Ye.A., Vasileva A.B. «Ashula dars metodikasi»

O'xshashlar

Bolalar xori

Diatоnik intеrvallar va ularning tuzilishi

Vokal-xor malakalari va ularning ahamiyati

Tanburni tuzilishi

Shaxs kamolotini rivojlantirishda musiqa tarbiyasining ahamiyati