Қуйчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Қуйчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81 KB

Ko'chirib olish

Қуйчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари Режа: 1.Қуйчиликнинг халқ хужалигидаги ахамияти 2.Қуйчиликнинг ривожланиши, ҳозирги ахволи ва истиқболи 3.Қуйчиликнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш имкониятлари

1.Қуйчиликнинг халқ хужалигидаги ахамияти Қуйлар, қорамол ва бошқа ҳайвонларга нисбатан серҳаракат, туёқлари ва оёқлари бақувват, уткир тишлари паст ва сийрак усган утларни, ҳатто ерга тукилган майда баргларни териб олиб истемол қилиш қобилятига эгадир. Улар аччиқ, сассиқ ҳидлик, тиканлик утларни ҳам истеъмол қилади. Қуйлар Узбекистонда усадиган 880 тур усимликларнинг 520 ёки 59% ини, қорамоллар эса – 20% ига яқинини истеъмол қилади. Демак, қуйчиликни ривожлантириш Ўзбекистонда мавжуд 24-25 млн га чул, ярим чул, тоғ бағри яйловлари ва пичинзорларида усадиган озуқа ресурсларидан тулиқроқ фойдаланишга шароит яратади. Қуйлар жазирама иссиққа, қаттиққина совуққа, сувсизликка ҳам чидамли. Тармоқни ривожлантириш қушимча капитал қуйилма, меҳнат ресурсларини ҳам талаб этмайди. Қуйчилик аҳоли учун озиқ-овқат (гушт, ёғ, сут), саноат учун хом ашё (жун, қоракул тери, тери) етказиб беради. Жунни қайта ишлаш жараёнида жунли кийим, трикотаж, сукна, одеял, гилам, оёқ кийим ва бошқалар таёрланади. Қоракул теридан телпак, ёқа, пустин ва бошқалар тайёрланади; унинг терисидан пустин, ярим пустин ва бошқалар тайёрланади; чармидан оёқ ва бошқа кийимлар таёрланади. Қуйчиликнинг халқ хужалиги аҳамияти унинг итисослашишига қараб анчагина тафовут қилади. Охирги йилларда Ўзбекистонда ривожлантирилаётган қуй зотларини қуйидаги гурухларга булиб тахлил қилиш ва иқтисодий баҳолаш мақсадга мувофиқдир: 1-гурух- майин жунли қуйчилик; 2-гурух- ярим майин жунли қуйчилик; 3-гурух- қоракул тери учун қуйчилик; 4-гурух- пустинбоп тери берадиган қуйчилик; 5-гурух- гушт-ёғ берадиган қуйчилик;

Ўзбекистонда 1 ва 2 гурухларга кирган қуйчилик зотлари жуда кам миқдорда ривожлантирилади. Жун балансини майин ва ярим майин жун ташкил этади; колган гурух қуйларидан дағал жун олинади. Барча турдаги қуй ҳамда эчкиларнинг гуштлари республика гушт балансида 10-15 фойизни ташкил этади. Қуйларнинг истеъмол қиладиган табиий яйлов озуқалари иқтисодий баҳоланмайди, натижада, одатда, қуйчиликдан нисбатан арзон озиқ-овқатлар ҳамда хом ашёлар ишлаб чиқарилади. Республикада уларни қайта ишлаш ва сотиш қуйчиликнинг халқ хужалик аҳамиятини янада оширади. Қоракул тери махсулотларини жаҳон бозорида сотиш республика волюта фондини купайтиради 2.Қуйчиликнинг ривожланиши, ҳозирги ахволи ва истиқболи Узбекистонда қуйчилик ноқулай ер ва иқлим шароитлари ҳамда аҳолининг куп йиллик тажрибасини ҳисобга олиб ривожлантирилади. Қуйчилик махсулотлари, уларнинг бош сони ва махсулдорлигини ошириш эвазига купаяди. жадвал Узбекистонда қуйлар бош сонининг у згариши динамикаси, минг бош. Курсаткичлар 1940 1960 1990 2000 2004 Жами қуйлар 4444,8 8676,7 8038,1 8182 10835,3 Шу жумладан: Қоракул қуйлар 1571,9 2107,3 4930,9 4991,0 6311,0

2000 йилда 1940 йилга нисбатан жами қуйлар сони 1,8 марта, шу жумладан қоракул зотдор қуйлар – 3,2 марта купайган. Қоракул тери ва ундан тайёрланадиган товарларни ички ва ташқи бозорларда сотишда вужудга келадиган қийинчиликлар туфайли қоракул терининг кескин камайиб кетиши кузатилмокда. Масалан, 1990 йилда 1401,6 минг дона ишлаб чиқилган булса 2000 йилда 747 минг дона еки 47% фоиз кам ишлаб чиқилган. 2000 йилда қузиларни тери учун суйиш камайтирилиб, усишга, бинобарин, бош сонини купайтириш учун қолдирилган.Охирги йилларда ҳар бир қирқилган куйдан олинган жун миқдори ҳам камайган. Натижада 2000 йилда 1990 йилга нисбатан ялпи жун олиш қарийб 40% фоизга камайган. Бу камчиликлар 2004 йилга келиб бир мунча туғрилана бошланди. Шу нарсани алоҳида таъкидлаш керакки, Узбекистонда қуйчиликнинг асосий салмоғини қоракулчилик, яъни қоракул зотли қуйлар ташкил қилади. Қоракул зотли қоракул қуйлар 2005 йилнинг бошига келиб, барча категориядаги хужаликларда 7300 мингга яқин бошни ташкил қилади. Узбекистон 1900 йилгача қоракул қуйларнинг асосий қисми булган ягона мамлакат булиб, шу даврда мамлакатда 3 млн.бошга яқин қоракул қуй булган. ХХ аср бошларида Бухородан кам сонли қоракул қуй зотларини Жанубий – Ғарбий Африка (ҳозирда Намибия) давлатига олиб кирилган эди. Мана шу қисм қуйлар Жанубий – Гарбий Африка Республикасида қоракулчиликнинг ривожланишига асос булди. 1850 йилда Парижда утказилган халқаро кургазмада французлар биринчи марта манто ва жакетларни таклиф қилишганда жаҳон бозорининг асосий эътиборини тортди. Жаҳонда қоракул ишлаб чиқаришда собиқ СССР узоқ вақт монополист булиб келган, СССРда қоракул етиштириш буйича Узбекистон биринчилардан булиб келган.

Жаҳон бозорига етказиб турилган қоракул терилар 80-йилларда 7 млн.дона булган булса, шундан Узбекистоннинг ҳиссаси 2,4 млн.дона (34,2%)ни ташкил этган. СЖК препаратининг қулланиши 1984 йил тухтатилган булишига қарамасдан, 1985-1995 йиллар давомида (СЖК) стимуляторини назоратсиз қуллаш натижасида қоракул тери етиштириш икки баробарга камайиб кетди. Стимуляторнинг қулланиши туғилажак қузилар сонини купайтиради, бунда битта она қуй 3 ёки 4 та қузи туққан. Бу эса она қуйларнинг физиологик ҳолатига салбий таъсир қилган. Бу эса уз навбатида қоракул тери сифатига ҳам таъсир курсатган. 90-йиллар урталарида жаҳон қоракул бозорида ишлаб чиқаришнинг пасайганлиги кузатилди. Ишлаб чиқариш пасайиб кетиш арафасида булди. Маҳсулотга булган талаб усмади. Қоракул етиштириш ҳажми 70-йилларда 10 млн. булган булса, 80-йилларда 7 млн., 90-йилларда 4-5 млн.га яқин, ҳозирги вақтда 3 млн.га яқин деб баҳоланмоқда. БМТнинг озиқ овқат ва қишлоқ хужалик маҳсулотлари ташкилотининг маълумотига кура 1980-1984 йилларда жаҳонда қоракул қуйлар бош сони 30 млн. деб курсатилди. Ҳозирги вақтда қоракул қуйлар бош сони 15 млн. деб баҳоланмоқда. Жаҳонда қоракул ишлаб чиқаришида биринчилардан Афғонистон, кейин Узбекистон ундан кейин Туркманистон, Қозоғистон, Эрон, Намибия ва бошқа давлатлар ҳисобланади. Жадвал Жаҳон қоракулчилигида айрим давлатлар салмоғи Мамлакатлар Салмоғи (%да) Бош сони Қоракул терини сотиш буйича Афғонистон 31,0 29,0 Узбекистон 24,8 24,7 Туркманистон 21,7 20,5 Қозоқистон 9,9 4,4 Эрон 6,2 6,8

Намибия 1,2 4,4 Тожикистон 0,9 1,7 Россия 0,9 1,7 Бошқалар 3,4 6,6 Қоракул Узбекистоннинг ифтихори ва бойлиги ҳисобланади. Қоракул териларининг урамаларнинг узига хослиги, табиийлиги, нақшларининг бойлиги, ипакдек юмшоқлиги, ялтироқлигининг юқорилиги билан қоракул терилар жаҳонда шуҳрат қозонди. Узбекистон жаҳонда қоракул қуйларининг ватани ҳисобланмай, балки қоракул қуйларини етиштирувчи асосий база ҳам булиб ҳисобланади. Қоракул етиштириш буйича республиканинг еттита вилояти: Бухоро, Навоий, Самарқанд, Қашқадарё, Сурхондарё, Жиззах вилоятлари ва Қорақалпоғистон республикалари шуғулланади. 1920 йилларгача қоракулчилар кучманчилик ёки ярим кучманчилик ҳолатида булиб қуйларнинг маҳсулдорлиги паст эди. Қиш оғир келган вақтларда фойдаланиш учун заҳира озуқа маҳсулотлари йуқ эди ва қуйларнинг сезиларли қисми улиб кетар эди. Шундай ҳолатни 1892 ва 1917 йиллар мисолида куриш мумкин, бу вақтда қишлов оғир келиши натижасида қоракул қуйларнинг 90-95% қисми яқин қоракул қуйлари булганлиги курсатилган. Шунинг 80%и Бухоро амири ва унинг яқинларига катта бойларга тегишли булган. 1928 йил Узбекистонда биринчи марта «Муборак» қоракулчилик совхози ташкил этилган, ҳозирги кунда ҳам мана шу хужалик қора рангли қоракул териларини етиштирувчи наслчилик хужаликларидан бири булиб ҳисобланади. Охирги вақтларда колхоз ва совхозларда булган қоракулчилик сурувларидан қора рангли қоракул териларини ишлаб чиқарувчи наслчилик заводлари ва фермалари ташкил этилди. Булар: «Нишон», «Конимех» ва «Қоракул». Кулранг ва сур рангли териларни етиштирувчи «Оқ-қапчиғай», (ҳозирда «Сайхун» ва «Оқ-қапчиғай»), «Нурота», «Қорақум», «Карноб», «Ғузор» наслчилик фермалари, Бухоро ва Навоий ширкатлари.

1935 йилда ташкил этилган Узбекистон зонал қоракулчилик тажриба станцияси кейинчалик Узбекистон мустақилликка эришгандан сунг қайта ташкил этилиб «Чул экологияси ва қоракулчилик илмий текшириш институти»га айлантирилди. Ҳозирги вақтда Республикада 18 та наслчилик заводи ва 13 та наслчилик хужаликлари фаолият курсатмоқда. Қоракулчиликдан олинадиган маҳсулот қоракул қузи терилари булиб, у табиат муъжизаси сифатида бутун дунёда машҳурдир. 2004 йили Республиканинг барча турдаги хужаликларида 375 минг донага яқин юқори сифатли қоракул тери ишлаб чиқарилиб мамлакат ичидаги ва чет эл истеъмолчиларига етказиб берилди. Бу маҳсулотни асосий қисми ҳорижга сотилиб, мамлакат валюта тушумини ортишига сезиларли таъсир курсатади. Бундан ташқари қоракул зотли қуйлар Узбекистонда мавжуд булган чул, ярим чул зонаси булган 25 млн.га яқин ноқулай шароитида арзимаган эфимер усимликлар ва бута, бутасимон усимликлардан ташкил топган дағал озиқалардан ута самарали фойдаланиши билан алоҳида эътиборга сазовордир. Энг оғир шароитга уз чидамлилигини курсата олган чорва моли сифатида қадрланади. Қоракул қуйлари қоракул терисидан ташқари истеъмол учун жуда сифатли булган гушт маҳсулоти билан ҳам аҳамиятлидир. Қоракул қуй гушти бошқа зотли қуйлар гушт маҳсулотлари билан узларини шифобахшлиги сифати – (мраморность) мускул ва ёғ туқималарини қаватма- қават жойлашиши билан кескин ажралиб туради. Қоракулчиликда тери ва гуштдан ташқари, ёш қузи ошқозони (сычуг), жун, шифобахш, юқори даражали ёғли сут маҳсулотлари ва бошқа турдаги ёрдамчи ва қушимча маҳсулотлар олиниб, мамлакат ижтимоий-иқтисодий жабҳасида муҳим уринни эгаллайди.

Демак, қуйчилик, шу жумладан қоракулчиликни купайтириш имкониятларидан фойдаланиш бозор иқтисодиёти қонунлари талабларига тулароқ жавоб бермаётир ва ҳоказо. Истиқболда қуйчилик махсулотларини купайтириш ва сифатини такомиллаштириш тармоқни интенсив юритиш даражасини кескин кутариш ҳисобига амалга оширилиши лозим.

3.Қуйчиликнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш имкониятлари Купчилик корхоналарда гушт, қоракул тери ва жун махсулотларининг таннархи ва сотиш баҳоларининг ошиши кузатилмоқда, таннархга киритилган харажатларнинг рентабеллик даражаси бозор иқтисодиёти қонунлари талабларига тулиқ жавоб бермайди. Тармоқ махсулотлари иқтисодий самарадорлигини ошириш учун қуйидаги омиллардан ва имкониятлардан фойдаланиш зарур: 1.Қуйчиликда табиий яйлов озуқа ресурсларининг ахамиятини ҳисобга олиш, яйловларнинг ҳосилдорлигини ошириш чора тидбирларини мунтазам амалга ошириш лозим. Бу мақсадда яйлов айланувини ташкил этиш, қушимча серҳосил яйлов усимликларининг уруғларини экиш ва бошкалар. Қиш ойларида табиий озуқалар протеинининг 2-3 марта камайиб кетиши ҳисобига қуйларга қушимча кучли озуқа бериш зарурияти келиб чиқади. Бундай жараён амалга оширилмаса она қуйлардан олинадиган қузиларнинг сифатли белгилари пасаяди, улардан олинган тери ҳам майда булади ва ҳоказо. 2.Чупонларнинг меҳнат унумдорлиги ва уларнинг меҳнатига ҳақ тулашни ошириш имкониятларидан тулароқ фойдаланиш керак. Бу фазифани бошқариш учун сермеҳнат жараёнларни механизациялаштириш, хар бир чупонга бириктирилаётган қуйлар сонини илмий асосланган меъёрлар даражасига етказиш, чупонлар оиласига маъиший ва бошка хизматларни юқори даражада ташкил этиш зарур ва ҳоказо. 3.Зооветеринария хизматларини ташкил этишда прогрессив усуллардан фойдаланиш, оптимал муддатларда қузи олиш, қочириш, жунини қирқиш, суғориш ва бошқа технологик ишларини талаб даражасида бажариш. 4.Жун ва қоракул тери махсулотларини қайта ишлаш ва уларни ички ва ташқи бозорларда эркин, келишилган шартнома баҳоларда сотишни амалга оширишга амалий ёрдам курсатиш.

Адабиётлар руйхати: 1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. (Асосий қонун) Тошкент «Узбекистон» 1992 йил. 2.Каримов И.А. «Ўзбекистон келажаги буюк давлат», Т. Ўзбекистон 1992 йил 3.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий сиёсатнинг устивор йўна- лишлари» Т. Ўзбекистон 1993 йил 4.Каримов И.А. «Ўзбекистон бозор иқтисодиётига ўтишнинг ўзига хос йўли», Т. Ўзбекистон 1993 йил 5.Каримов И.А. «Деҳқончилик тараққиёти – фаровонлик манбаи», Т. Ўзбекистон 1994 йил 6.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I асрга интилмокда», Т. Ўзбекистон 1994 йил 7.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида», Т. Ўзбекистон 1995 йил 8.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари, тараққиёт кафолатлари», Т. Ўзбекистон 1997 йил. 9.Каримов И.А. «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир» (Олий Мажлис Қонунчилик Патаси ва Сенатни ҚУшма мажлисидаги маърузаси.). тошкент «Узбекистон» 2005 йил. 10.Ўзбекистон Республикаси Қонуни. «Мулкчилик тўғрисида», «Адолат» 1991 йил

O'xshashlar

Боғдорчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Токчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Қорамолчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Картошкачиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Сабзавотчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари