Уруғчилик. Уруғчиликнинг вазифалари ва ташкил этиш - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Уруғчилик. Уруғчиликнинг вазифалари ва ташкил этиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

114 KB

Ko'chirib olish

Уруғчилик. Уруғчиликнинг вазифалари ва ташкил этиш Режа: 1. Уруғчилик тўғрисида тушунча. Унинг моҳияти, вазифа лари. 2. Уруғчилик схемаси ва тизими. 3. Уруғларнинг нав ва экинбоплик сифатлари.

Сабзавот ва полиз экинлари ҳосилдорлигини ошириш учун барча тоифадаги хўжаликларни ва ҳаваскор сабзавотчиларни маҳаллий ша роитларга мослашган энг яхши навларнинг юқори сифатли ва нав тоза навли уруғлар билан таъминлаб бориш зарур. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов Олий Маж лисининг унинчи сессиясида: «Селекция ишини ташкил этишни туб дан яхшиламок керак. Равшанки, фақатгина яхши уруғлар мул –кул ҳосил беради» деб таъкидлаб ўтган эди. Мамлакатимизда сабзавот экинлари селекция ва уруғчилигининг муайян бир тизими карор топган, бу тизим қуйидаги асосий бугин ларни ўз ичига олади; селекция,давлат нав синови, бирламчи уруғчилик, нав уруғчилиги, нав ва уруғ назорати, пестицидларни иш латиш устидан назорат. Уруғчиликнинг асосий вазифаси нав сифатлари билан экинбоплик сифатлари юқори бўлган уруғларини сабзавот ва полиз маҳсулотлари етиштирладиган барча майдонларни таъминлаш учун етарли миқдорда ишлаб чиқариш ва сугўрта жамгармасини яратишдир. Ва зифалари муҳим ва ишлаб чиқариш хажмлари улкан бўлгани туфайли сабзавот экинлари уруғчилиги хўжаликнинг мустақил соҳаси бўлиб ажралиб чиққан. Уруғчилик схемаси ва тизими. Уруғчиликнинг асосида селек ция усули билан яратилган навда олинган кам миқдордаги (бир неча кило грамм) уруғларни қайта – қайта кўпайтириб хўжаликлар ва ҳаваскор сабзавотчилар ишлата оладиган кўп миқдорларга (бир неча тон нага) етказиш жараёни ётади. Уруғчилик схемаси ва тизими яра тилган на влар ўзларининг энг яхши хўжалик белигаларини сақлаб тура олади ган бўлишни ҳисобга олиб тузилган. Уруғларни кўпайтириш схемаси. Сабзавот ва полиз экинлари уруғчилиги бирламчи уруғчилик ва нав уруғчилигига бўлинади. Бирламчи уруғчилик районлаштирилган навларнинг суперэлита ва элита навларини (кўк нўхат хусусида эса, супер –суперэлита навла рини ҳам) етиштириб чиқариш ишларини ўз ичига олади. Бирламчи уруғчиликни навларнинг оргинаторлари бўлмиш муассасалар мавжуд норматив ҳужжатларга

мувофиқ («Сабзавот, полиз экинлар, хашаки илдизмевалилар ва хашаки карам элита уруғларини ишлаб чиқариш тўғрисида низом» ва «Сабзавот, хашаки илдиз мевалар ва хашаки ка рам экинлари апробациясига доир йўл – йўриқлар» га мувофиқ) ҳолда ва махсус ишлаб чиқилиб, тасдиқланган методикалар бўйича олиб бо радилар. Суперэлита деб навни етиштириб чиқарган киши, яъни нав муал лифи бўлган, навга хос белгиларни ҳаммадан кўра кўпроқ акс эттира диган дастлабки уруғларга айтилади. Суперэлита уруғлари навга хос сифатлари жиҳатидангина эмас, балки экишга боп, экиш сифатлари билан ҳам мавжуд давлат андозалари талабларига тўла – тўкис жавоб беради. Суперэлита уруғларидан ундирилган ўсимликлардан экиннинг нави ҳамда турига қараб 100 – 200 кг атрофида келадиган озроқ миқдордаги кейинги авлод суперэлита ва элита уруғлари олинади. Су перэлита уруғлар энг қимматли ва навнинг таъриф – тавсифига қараб тўла жавоб берадиган ўсимликлардан йиғилади. Элита уруғларини йиғиш учун кўпроқ миқдордаги ўсимликлардан фойдаланилади, шу нинг учун буларнинг орасида қиммати камроқ ўсимликлар ҳам бўлиши мумкин. Суперэлита ва элита уруғларини етиштиришда нав учун характерли бўлган белгилар мажмуасини сақлаб қолиш мақсадида оилавий ва ялпи танлаш усуллари қўлланилади. Супер элита етиштиришда танлаш кескинлиги кўпи билан 5 – 6 % ни ташкил этса, илдиз мевали ўсимликлар элитасини етиштиришда кўп деганда 15 % ни карам билан пиёз хусусида кўп деганда 25, қовоқдошларга мансуб экинлар исмалоқ ва қанд лавлаги, маккажўхори хусусида кўпи билан 50% ташкил этади. Суперэлита ўсимликлар генотипи гетерози гота бўлиб, белгилари ажралиш ҳодисасига учраши мумкин, шунга кўра элита ўсимликларининг нав (ирсий) сифатлари суперэлита ўсимликлардагига қараганда пастроқ бўлади. Нав уруғчилиги бирламчи уруғчиликнинг давоми бўлиб ҳисобланади. У элита уруғларини кўпайтириб бориш билангина ки фояланиб қолмай, балки навга хос сифатларни сақлаб қолиш мақсадини ҳам кўзда тутади. Шу муносабат билан уруғчилик хўжаликлари уруғларини кўпайтиришнинг мавжуд схемалари

муво фиқ олиб борадилар. Элита ўсимликлардан олинадиган навли уруғлар биринчи репродукция деб, шу биринчи репродукциядан олинганлари эса, иккинчи репродукция деб аталади ва ҳоказо. Навли уруғларнинг ирсий сифатлари (нав сифатлари) элита уруғлар сифатларидан кўра пастроқ бўлади ва ҳар қайси янги репродукция сари тобора кўпроқ па сайиб боради.бошқача айтганда, уруғчилик жараёнида етиштирилади ган уруғлар миқдори кўпайган сайин уруғларнинг навга хос сифат лари кейинги ҳар бир авлодда ёмонлашиб боради. Уларнинг нав тоза ли гини сақлаб бориш учун тегишлича танлаш ва парваришлаш усул ларини қўлланилиши зарур бўлади. Кўпайиш коэффиценти юқори бўлган сабзавот экинлари: карам, баклажон, калампир, физалис, турп, шолғом, редиска, шунингдек ёпиқ ерларга экиладиган помидор ва бодрингнинг элита уруғлари билан марта репродукцияланади. Биринчи репродукция уруғлари товар экинлари учун ишлатилади. Бошқа ҳамма (дуккаклилардан ташқари) сабзавот ва полиз экинларининг элита уруғлари икки марта репродук цияланади.Товар экинлари учун иккинчи репродукция уруғлари иш латилади. Кўпайиш коэффиценти паст бўлган дуккакли сабзавот экинларининг уруғлари уч марта репродукцияланади. Товар экинлар учун буларнинг учинчи репродукция уруғлари шилатилади. Сабзавот маккажўхорининг элита уруғлари кўп марталаб репродукцияланади. Элита уруғлари ишлаб чиқариш хажмларини белгилаш ва репро дукциялар учун уруғчилик хўжаликларига уруғлар беришда уруғларни кўпайтиришнинг ушбу схемасига амал қилиб борилади. Уруғчилик ишининг элитадан то охирги репродукциягача бўлган ҳамма боскичлари ва маълум муддатга жорий этиладиган давлат ва соҳа стандартларига қаттиқ амал қилинган ҳолда олиб борилади. Ушбу стандартлар уруғларнинг навга хос ва экинбоплик сифатларини, ўсимликларни парваришлаб етиштириш қоидалари, синовдан ўтказиш усуллари, уруғларни ураб – жойлаш, маркировка қилиш, транспортда олиб бориш, сақлаш ва тегишли ҳужжатларни расмийлаштириш усул ларини белгилаб беради. Ҳар бир тадбирнинг тўғри амалга оширили шини Ўзбекистон Республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

вазирлиги қошида Уруғликларни сертификатлаш ва уларнинг сифатини назорат қилиш давлат маркази ва унинг жойлардаги бўлинмалари назорат қилиб боради. Уруғчилик тизими. Сабзавот экинлари билан олиб бориладиган селекция- уруғчилик ишининг ягона давлат тизими давлатга қарашли илмий-текшириш муассасаларини, хўжаликларни ва турли мулкчилик шаклидаги корхоналарни бирлаштиради. Бу тизим қуйидаги бугин ларни ўз ичига олади. Илмий- текшириш муассасалари тармоғи - янги навлар яра тади, ўзида бўлган навларнинг элита уруғини етиштиради ва буларни «Узнавуруғсабзавот» республика бирлашмасига етказиб беради, экин боплик сифатлари ва ҳосилдорлиги юқори бўлган навли уруғлар етиштириш усул амалларини ишлаб чиқади. Ўзбекистон сабзавот-по лиз экинлари ва картошкачилик илмий – текшириш институти билан Ўзбекистон ўсимликшунослик илмий- текшириш институти, шунин гдек Тошкент Давлат аграр университети ҳамда Самарқанд қишлоқ хўжалик институти бу соҳада катта ишларни олиб бормоқдалар. Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш бўйича дав лат комиссияси Ўзбекистон Рспубликаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги қо - шида фаолият кўрсатиб боради. Бу комиссия ўз тар моғига қарашли бўлган ва турли тупроқ-иклим шароитларидан жой лашган нав синаш участкаларида илмий-текшириш муассасалари томонидан етиштирил ган навлар ва дурагайларни давлат синовидан ўтказади; бу нав ва ду рагайларни янгилигига бошқалардан ажралиб туришга бир зайлдалиги баҳо беради. Буларнинг энг яхшиларини мамлакатнинг турли вилоят ларида районлаштириш тўғрисида так лифлар киритади. «Узнавуруғсабзавот» республика бирлашмаси хўжалик ҳисобидаги ташкилот бўлиб, вилоят бўлимлари, уруғчилик базлари ва таёрлов пункитлари, уруғ тозалаш корхонлари, дўконлар, уруғчилик хўжаликларининг мураккаб тизимидан иборат. У элита ва навли уруғлар етиштириш режаларини ишлаб чиқади, мамлакатдаги уруғчилик ишларини мувофиқлаштириб боради. Хўжаликлар билан тузиладиган битим шартномалоари буеча уруғлар ишлаб

чиқаришни ташкил этади. Хўжаликларга агротехника хизмати кўрсатиб боради, репродуцияга мўлжаллаб экилган репродукция экинлари навини баҳолаш ишларини олиб боради, уруғларнинг давлат суғурта жамғармаларини яратади ва ундан фойдаланиб боради, уруғчилик хўжаликларидан уруғларни харид қилади ва сақлаб қўяди, шунингдек уруғларни четга чиқариш ва четдан олиб келиш, яъни экспорт ва им порт қилиш ишларини олиб боради, навли уруғларни сотади.

Ихтисослаштирилган уруғчилик хўжаликлари «Узнавсабза вот» дан олинган элита уруғлардан барча мулкчилик шаклидаги хўжаликлар ва ҳаваскор сабзавотчилар эхтиёжларини кондириш учун етарли микторда навли уруғлар етиштириб чиқаради. Уруғларнинг навга хос ва экинбоплик сифатлари устидан на зо ратни Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги ва зирлиги кошидаги Уруғларни сертификатлаш ва уларнинг сифа тини назорат қилиш давлат маркази ва унинг жойлардаги бўлинмалари олиб бо ради. Ўзбекистон мустақилликни қўлга киритгандан кейин уруғчилик ишини ташкил этишга ва унинг аҳволига кўпроқ эъти бор бериладиган бўлди. 1996 йил 29 августда Олий Мажлис томо нидан Ўзбекистон Республикасининг «Уруғчилик тўғрисида»ги қонуннинг қабул қилиниши шундан далолат беради. Бу қонунга мувофиқ, патент билан ҳимоя қилинадиган нав ва дурагайлар уруғларни ишлаб чиқариш ва улардан фойдаланиш ҳуқуқига па тент эгалари, шунингдек лицензияси бор юридик ва жисмоний шахслар эгадирлар, патент ёки гувохнома билан ҳимоя қилинмайдиган уруғларни сотиш ҳуқуқсиз ҳар қандай шахслар ишлаб чиқариши ва улардан фойдаланиши мумкин. Мана шу қонун уруғчиликнинг қуйидаги асосий вазифала рини белгилаб беради; мамлакатнинг ўз уруғчилик базасини яра тиш; нав-ларни янгилаш ва алмаштириш жараёнида навлар ва дурагайлар уруғларининг қимматли ва хўжалик белгиларини сақлаб бориш; йўқолиб бораётган қимматли навлар генофондини сақлаб қолиш; рес публика иклим шароитларига мослашган янги нав ва дурагайларни етиштириб чиқариш; қишлоқ хўжалиги юқори ҳосилли ва юқори си фатли уруғлар билан таъминлаш; уруғларнинг сифати устидан давлат назоратини олиб бориш; жа ҳон тажрибаси ютуқларини уруғчиликка жорий этиш.

Қонунда белгилаб қўйилганидек, уруғчилик билан навлар ва ду рагайлар яратиш билан шуғулланадиган юридик ва жисмоний шахс лар; бирламчи уруғчиликнинг самарали тизимини ва уруғлар етишти риш технологиясини ишлаб чикиб, жорий этиш лари; дурагай ва на в-ларни муаллифлик гувоҳномалари учун тақдим этишлари; уруғлар ис теъмолчилари билан тузилган шартно мага асосан нав ва экинбоплик сифатларига қараб тўла-тўкис ҳисобга олиб боришлари керак. Қонун уруғлар сифатини сертификатлаш ва назорат қилиш дав лат марказини таьсис этди; уруғларни сотиш, четдан олиб ке лиш ва четга чиқариш тартибини; сотилган уруғларга берилади ган кафолатлар ва уруғчиликка доир бошқа ҳуқуқукий масала ларни аниқлаб, белгилаб беради. 2. Уруғларнинг нав ва экинбоплик сифатлари. Сабзавотчи ликда юқори сифатли уруғлардан фойдаланилган такдирдагина экин лар ҳосилдорлигини ошириш ва олинадиган маҳсулот сифа тини ях шилаш мумкин. Уруғлар сифати икки кўрсатгич билан: нав сифатлари (нав тозалиги) ва экинбоплик сифатлари билан белгиланади. Нав сифатлари. Уруғларнинг нав ва сифатлари уларнинг маьлум навга мансублигини таьрифлайди. Бу сифатларнинг асо сий мезони нав тозалиги ёки уруғларнинг маълум навга нечоғлик мос келишини бел гилаб берадиган ва фоизлар ҳисобида ифодала надиган сондир. Бу сон мазкур навга хос бўлган уруғлар умумий уруғ миқдорининг қанча улушини ташкил этишини кўрсатиб бе ради. Уруғлар тозалиги одатда мазкур уруғлардан етишиб чиққан авлодда навга хос ўсимликларнинг фоизлар ҳисобидаги миқдорига қараб аниқланади. Экинларга бошқа нав ўсимликлар тасодифий дурагайлар ва бошқалар аралашган бўлса,уларнинг нав тозалиги камайиб кетади.

Экинлар қандай мақсадлардаэкилганига қараб,уруғлар нав сифат лари (нав тозалиги) жиҳатидан амалдаги андозалар, яъни стандарт ларнинг талабларига жавоб берадиган бўлиши керак. Сабзавот ва по лиз экинлари нав сифатларига кўра би ринчи,иккинчи ва учунчи нав категорияларига, яъни тоифала рига бўлинади (Уруғларнинг нав ва экинбоплик сифатлари ОСТ-46 90 80, ОСТ-46- 107-80). Ҳар бир тоифа учун навга хос бўлмаган маълум фоиз миқдордаги ўсимликлар,энг паст (учинчи)тоифа учун эса, озроқ миқдорда (1-3%) бошқа нав ва та содифий дура гайлар аралашмаси бўлишига йўл қўйилади. Элита ва биринчи тоифа экинларида бошқа нав ва дурагай лар бўлишига йўл қўйилмайди. Кўпчилик сабзавот экинларининг биринчи тоифа уруғларида кўпи билан 1-2% миқдорида навга хос бўлмаган уруғлар бўлиши мумкин. Навга хос бўлмаган шундай уруғларнинг фақат қовоқ уруғларида 5%, ловия уруғларида эса, кўпи билан 1-2% бўлишига йўл қўйилади. Иккинчи тоифа уруғлар учун бу кўрсаткичлар 2-7% атрофида бўлса, учинчитоифа уруғлари учун 3-15%ташкил этади. Купчилик экинларнинг учинчи тоифа уруғларидаги бошқа нав ва тасодифий дурагайлар уруғларининг аралашмаси 1-3%бўлишига йўл қўйилади (салатда 5%гача). Иккинчи тоифадаги бирмунча қимматли уруғларига келганда фақат ўзидан чангланадиган нўхат ва ловия ўсимликлари уруғларидагина кўп деганда 1% аралаш малар бўлишига йўл қўйилади. Иссиқхоналарда ўстириладиган бодринг ва помидор нав ва дура - гайларнинг уруғлари ОСТ-48-92-90 ва ОСТ-48-94-80 га муво фиқ на в-лар сифатлари бўйича биринчи ва иккинчи тоифаларга бўлинади. Ота-она формалар ва районлаштирилган навларда би ринчи тоифа уруғларнинг нав тозалиги камида 98 фоизни ва ик кинчи тоифада ка мида 90 фоизни ташкил этиши керак.

Уруғлик саримсоқ нав сифатлари бўйича уч тоифага бўлинади. Биринчи тоифасига уруғлик учун илмий муассалар то монидан етиш тирилган суперэлита ва элита саримсоқ; иккинчи сига – уруғчилик хўжаликларида етиштирилган уруғлик сарим соқнинг 1ва2 репродук циялари;учинчисига – товар хўжаликларида етиштириладиган уруғлик саримсоқ киради. Уруғлик саримсоқнинг нав тозалиги би ринчи тоифада камида 99%, иккинчисида –98%ва учинчида 95% бўлади. Учинчи тои фада кўп деганда 4% бошқа навлар аралашмаси бўлишига йўл қўйилади. Уруғликнинг экинбоплик сифатлари. Бу –уруғларнинг экишга ва сақлаб қўйишга яроқлилик даражасини таърифлаб бе радиган хос саларининг мажмуасидир. Уруғларнинг экишга яроқлилиги уларнинг унувчанлиги, униб чиқиш энергияси, ўсиш кучи, яшаш лаёқати, оғирлиги, тозалиги ва бошқалар билан таърифланади. Унувчанлик-оддатдагича ривожланган ўсимталар ҳосил қилиб, униб чиқа олиш лаёқатидир. Уни маълум муддат давомида ёки энг яхши шароитларида,оддатдагича яъни нормал равишда уни чиққан уруғларнинг ундириш учун олинадиган умумий уруғлар миқдори нисбати сифатидаги фоизлар билан белгила нади. Уруғларнинг униб чиқиш энергияси –бу уруғларнинг тез ва ялпи сига (унувчанликни аниқлашдагидан кўра қисқароқ муддат ичида) униб чиқа олиш лаёқатидир. У оддатдагича, яъний нормал униб чиққан уруғларнинг фоизлар ва ҳисобидаги сони билан бел гиланди. Ўсиш кучи уруғлар ўсимталарнинг маълум калинликдаги қум қаватини ёриб чиқа олиш лаёқати. Бу кўрсатгич уруғ ниш чаларининг дала шароитларида ўзининг устидаги тупроқ катла мини енгиб чиқа олиш лаёқатини таърифлаб беради. Яшашга лаёқатлик униб чиқадиган тиним ҳолатида турган унув чан уруғлар сонидир. Уни оддатда тиним даврини ўтмаган уруғларда, шунингдек сифатининг тезгина тахминан аниқлаб олиш зарур бўлганлигида текшириб кўрилади.

Уруғларнинг тозалиги асосий экин уруғлари оғирлигининг анализ учун олинган наъмунага фоизлар ҳисобида ифодаланган нисбати би лан таърифланади. Соябонгулдошлар оиласига мансуб экинлар учун у 90-96% га, қовоқдошлар оиласига мансуб экинлар учун 97-99% га тўғри келади. Уруғларнинг экишга яроқлилиги – уруғларнинг тозалигини ва унувчанлигига боғлиқ бўлган бошқа сифатини таърифлаб бе радиган кўрсаткич (Х%). Уни қуйидаги формула билан аниқланади:100 В А Х   Бу ерда А – уруғларнинг тозалиги, фоиз ҳисобида; В – уруғларнинг унувчанлиги, фоиз ҳисобида. Уруғларнинг намлиги- уруғлардаги сувнинг уруғ оғирлигига нис батан фоизлар ҳисобида олинган миқдоридир. Бу кўрсаткич уруғ на мунаси лабораторига келганидан кўпи билан икки кун ўтганидан кейин аниқланади ва экин хилига қараб 9 –15% ни ташкил этадиган бўлиши керак. Уруғ намуналари огзи беркитил ган шиша идишларда келтирилади. Уруғларнинг касалликлари билан зарарлангани. Бунда зам бу руғли ва бактериал касалликлар қўзғатувчиларининг тур тар киби, уруғларнинг нечоғлик зарарлангани аниқланади. Нам ка мерада озиқ муҳитларида текшириш учун мўлжалланган наму налар 200г оғирликда олинади. Намуна қоғоз пакетга солинади ва қайси партия дан олинган бўлса, ўша партия турган жойнинг ўзида сақланади. Ана лиз натижалари экиннинг хили ва касаллик қўзғатувчиларнинг турига қараб зарарланган уруғлар оғирлигининг намунадаги уруғлар умумий оғирлигига нисбатан холида олинган фоизлар ҳисобида ёки 1кг даги зарарланган уруғлар сони билан ифодаланади.

Уруғларга заракунандалар тушганлиги – намни аниқлаш учун олинган намуна бўйича аниқланади. Уруғларга уларнинг ички кис мига ўтиб оладиган зараркунандалар тушганлиги уруғлар унувчан лиги ва тозалигини аниқлаш учун топширилган намуналар бўйича белгилаш мумкин. Анализ натижалари ичига зараркунандалар ўтган уруғлар оғирлигининг намунадаги уму мий оғирлигига нисбатан олин ган фоизлар ҳисобида ифодала нади. Уруғларга зараркунандалар туш ганлигини текшириб, ана лиз қилиш ишларини тайёрлов ташкилотла рининг талабларига мувофиқ давлат карантин инспекция лари ўтказади. Уруғларнинг экинбоплик сифатлари «Қишлоқ хўжалик экинлари нинг уруғлари. Сифатларини аниқлаш усул – амал лари» деган ДАС 12036-85, ДАС 12037-81, ДАС 12038 –84, ДАС 12-41-82, ДАС 12042-80, ДАС 12046 –85 га мувофиқ аниқланади. Сабзавот экинларининг уруғлари экинбоплик сифатларига қараб биринчи ва иккинчи синфга бўлинади. Уруғларнинг нав сифатлари қайси соҳа стандартлари бўйича аниқланадиган бўлса, стандартлар бўйича ҳар бир экин уруғнинг ҳар қайси синфга мансублигини кўрсатадиган мезонлар ҳам худди уша белгиланади. Ҳар хил мақсадларга мўлжалланган уруғларга қўйиладиган та лаблар. Кўпайтириш учун уруғчилик хўжаликлари ва бошқа хўжаликларда экишга мўлжалланган суперэлита ва элита уруғлар нав сифатларига кўра камида биринчи тоифага, экиш сифатларига кўра камида биринчи синфга мансуб бўлиш керак. Кўпайтириш учун уруғлик хўжаликлари ва бошқа хўжаликларда экиладиган биринчи ва иккинчи репродукция уруғлари нав сифатлари бўйича камида иккинчи нав тоифасига кирадиган, экинбоплик сифатлари жиҳатдан эса, ка мида иккинчи синф нормаларига тўғри келадиган булмоги шарт. Саб завот ва полиз экинларининг талабга жавоб бермайдиган кондицияга етмаган уруғларини экишга йўл қўйилмайди. Иссиқхоналарда ўстириладиган бодринг ва помидор навларининг кўпайтириш учун хўжаликларда экиладиган суперэлита ва элита уруғлари навнинг тозалиги жиҳатдан камида биринчи тоифага, экин боплик сифатлари

жиҳатдан эса, камида биринчи синфга кирадиган бўлиши керак. Маҳсулот олиш учун қишки иссиқхоналарга экилади ган элита, биринчи репродукция ва биринча авлод дурагайларининг уруғлари навнинг тозалиги жиҳатдан биринчи тоифадан, экинбоплик сифатлари жиҳатидан эса биринчи синфдан паст бўлмаслиги лозим. Товар етиштириш мақсадларида плёнкали баҳорги иссиқхоналар ва жунгина қилиб усти ёпилган ерларга экиладиган биринчи тоифа уруғлари билан биринчи авлод дурагайларининг уруғлари нав тоза лиги жиҳатдан камида иккичи тоифага, экинбоплик сифатлари жиҳатдан эса, камида иккинчи синфга мансуб бўлиши керак. Сабзавот ва полиз экинларининг уруғларига; карантин бегона ўтларнинг мевалари ва уруғлари, кампирчопон ва мастак сингари за ҳарли ўсимликларнинг уруғлари аралашиб қолган, тасдиқланган руй хатда тилга олиб ўтилган зараркунандалар ва касалликлар теккан, мазкур экинни зарарлантирадиган тирик зараркунандалар ва булар нинг личинкалари тушиб қолган бўлса, бундай уруғларни экишга йўл қўйилмайди. кўк нўхатнинг биринчи ва иккинчи тоифага мансуб бўлиб, иккинчи синфга кирадиган уруғларга зарпечак аралашган бўлишига йўл қўйилмайди, учинчи тоифага мансуб бўлиб, иккинчи синфга кирдиган уруғларда эса бу аралашма кўпи билан 0,5 % бўлиши мумкин. Райолаштирилган жайдари навларнинг элита уруғлари етиштир лмайди, ана шундай навлар учун (дуккакдошалр, галладошалр оила ларига мансуб ўсимликлардан ташқари) уруғчилик хўжаликларида ис тисно тарикасида ҳар қандай репродукция уруғларини экишна йўл қўйилмайди, аммо бу уруғлар нав тозалигига камида иккинчи тоифа нормаларига тўғри келадиган бўлиши керак. Уруғлар ўртача намунаси анализнинг натижаларига қараб Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги Вазирлиги коши даги Уруғлар сифатини сертификатлаш ва назорат қилиш давлат мар казининг маҳаллий бўлинмалари стандарт уруғларга «сертификат лар», ностандарт уруғларга эса, «уруғлар сифати тўғрисида талон» бе ради. Уруғлар сифати бўйича арбитраж қоидалари. Ўзбекистон Респуб - ликасининг 1996 йил 29 августда чиққан «Уруғчилик тўғрисида»ги қонунига

мувофиқ, «Уруғлар етиштириш ва уларни реализация қилиш билан шугулланувчи юридик ва жисмоний шахслар уруғларининг нави ва экинбоплик сифатлари тегишли ҳужжатларда кўрсатгандек бўлишига кафолат берадилар ва қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда жавобгар бўладилар. Башарти, уруғликлар етиштирш ва уларни реализация қилиш би лан шуғулланувчи жисмоний шахслар ушбу модданинг биринчи кис мида кўрсатилган уруғликларнинг сифат кўрсаткичлари йўқлиги ўзларига боғлиқ бўлмаган ҳолатларнинг оқибати эканлигини исботла салар, уруғликни ишлатувчи кўрилган зарарни қоплашни талаб қилиши мумкин эмас». Арбитражда уруғлар текширилиб, тозалиги, унувчанлиги аниқланади ва бошқа сифатларга баҳо берилади. Арбитраж учун уруғ намуналарини уруғлар сифатини сертификатлаш ва назоарт қилиш маркази бўлимлари, илмий – текшириш муассасалари, қишлоқ хўжалик ташкилотларининг мутахасислари амалдаги стандартлар та лабларига риоя қилган ҳолда манфаатдор томонларининг вакиллари иштирокида олишади. Сўнгра намуналар муҳрланади ва уруғлар си фатини сертификатлаш ва назорат қилиш давлат маркази маҳаллий бўлимининг муҳри билан муҳрланиб, белгиланган шаклдаги акт билан расмийлаштирилади. Бу актнинг бир нусхаси ўртача намунага илова қилинади, иккинчиси эса, уруғликнинг эгасига қолдрилади. Уруғлар сифатини сертификатлаш ва назорат қилиш давлат мар казининг жойлардаги бўлинмалари уруғликни арбитраж текшируви дан ўтказганидан кейин уруғликларни текшириш натижаларни арбит раж ўтказишни сураб мурожаат килган томонга топширади. Унинг уруғликлар сифатини текшириб, бу хусусда чиқарган арбитраж хуло саси узил кесил ҳисобланади.

Адабиётлар руйхати: 1. А. Абдукаримов Д.Т., Сафаров Т.С., Остонақулов Т.Э.. «Дала экинлари селекцияси, уруғчилиги ва генетика асослари». Тошкент., «Меҳнат», 1989 й. 2. Бўриев Х.Ч. «Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги». Тошкент. 1999 й. 3. Бўриев Х.Ч., Бойматов К., Жураев Р., «Мева ва резавор мева экинлари селекцияси ва навшунослиги». Тошкент, «Меҳнат», 2001 й. 4. Веселовский И.А., «Селекция и семеноводство овощных и пло довых культур»., Ленинград., «Колос»., 1965 г. 5. Гусаева И.Н. «Яблоня в вашем саду»., М., изд. МГУ., 1992 г. 6. Кульков О.П., «Физиология и биохимия сезенного развития плодовых в Узбекистане»., Ташкент. «Фан»., 1978 г. 7. Мирзаев М.М., Собиров М.К. «Боғдорчилик»., Тошкент., «Меҳнат»., 1987 й. 8. Прохоров И.А., Потапов С.П. «Практикум по селекции и семе новодству овощных и плодовых культур»., М., «Агропромиздат», 1988 г. 9. Под ред. Озолина Г.П. «Орехоплодные в Узбекистане»., «Тош кент., «Меҳнат»., 1990 г. 10. Селекция и сортоведение плодовых и ягодных культур. (Под редакцией А.С.Татаринцева)., - М., 1981 г. 11. Собиров М., «Томорқа боғдорчилиги»., Тошкент., «Меҳнат»., 1991 й. 12. Трусевич Г.В. «Интенсивно садоводство»., М., «Россельхозиз дат»., 1978 г.

O'xshashlar

Уругчиликнинг вазифалари ва ташкил этиш

Уругчилик

Ёпиқ грунтда ўстириладиган сабзавот экинлари уруғчилиги.

Карамдош экинлар селекцияси ва уруғчиликнинг ху¬сусиятлари

Уругчиликнинг назарий асослари