Тупроқнинг иккиламчи шўрланиши. Тупроқнинг туз ва сув режими, сув ва туз баланси, унга сугоришнинг таъсири - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Тупроқнинг иккиламчи шўрланиши. Тупроқнинг туз ва сув режими, сув ва туз баланси, унга сугоришнинг таъсири

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

116 KB

Ko'chirib olish

Тупроқнинг иккиламчи шўрланиши. Тупроқнинг туз ва сув режими, сув ва туз баланси, унга сугоришнинг таъсири Режа: 1. Суғориладиган тупроқларнинг иккиламчи шўрланиши ва уни олдини олиш. 2. Тупроқларнинг тузли режими. 3. Тупроқларнинг туз ва сув балнси.

1. Суғориладиган тупроқларнинг иккиламчи шўрланиши ва унинг олдини олиш. Иккиламчи шўрланиш деб, суғориладиган шўрланмаган тупроқларнинг тезда унумдорлиги пасайиб турли даражадаги шўрланган тупроқларга айланиш жараёнига айтамиз. Иккиламчи шўрланиш янгидан ўзлаштириб суғориладиган ерларда ва янгидан қурилган лекин фойдали коэффиценти кичик бўлган ирригация тармоқларида, суғориш ишларининг бошланишидан кўп йил ўтмай ривожланади. Гидроизоляциясиз ўтказилаётган суғориш каналларининг фойдали коэффиценти 0,5-0,6 дан кичик, бунинг устига экинлар суғорилмаган вақтда ҳам далаларимиздан жуда кўп сув фойдасиз оқиб ер остига шимилиб ётади. Бу ер остига шимилаётган сувлар ўзи билан бирга тупроқ қатламларидаги ётқизилган тузлар эритиб сизот сувларига туширади. Бу хол, биринчидан, сизот сувлари минерализациясини ошишига ва жойнинг оқими ёмон бўлганлигидан уни яна ер бетига кўтарилишига сабаб бўлади. Иккиламчи шўрланишнинг иккинчи даврида йирик ва ўрта катталикдаги ирригация каналларининг хар икки тамонларида турли кенгликдаги турғун дехқончиликни давом эттириш мумкин бўлган чучик сизот сувлик зона ҳосил бўлади, қолган 50-60% ер майдони кучли шўрланиши туфайли қишлоқ хўжалик оборотидан чиқиб қолиши мумкин. Иккиламчи шўрланишнинг олдини олишнинг асосий чораларига суғоришда сувдан фойдаланиш интизомига қаттиқ риоя қилиш, сувдан фойдаланиш коэффицентини 0.8-0.9 гача кўтариш, каналларини бетонлаш полиэтилен трубалардан фойдаланиш, сунъий ёмғир усулда суғориш, қиш кунлари каналларни беркитиб, қўйиш, канал ёқаларида ихота дарахтзорларни ўтказиб, биологик дренажни кучайтириш ва бошқалар киради. Иккиламчи шўрланган тупроқларнинг туздан тозалаш учун юқорида айтилган огохлантириш чоралари билан бир қаторда, сизот сувларини криттик чуқурликдан пастга тушириш учун етарли миқдорда зовур каналлари қурилиб, сизот сувларини оқимини, тезлаштириш, уни чучуклатиш, каби ишларни олиб бориш керак.

Қуруқ ва иссиқ иқлимли шароитларда экинларимизни 10-12 маротабагача суғорамиз. Шўр ювиш билан суғориладиган ерлар тупроқ эритмасининг концентрацияси 15-20 г-л дан ортмаслиги керак. Шунинг учун ҳам бундай тупроқларни суғориш режими тузларнинг ювиш режимида ўтказилиши керак. Бошқача қилиб айтганда, яхши ишлайдиган зовур каналлари ёрдамида тузларнинг доимий ювилиб, экин майдонидан чиқиб кетишини, тупроқ эритмасини янги чучук суғориш суви билан алмашиниб туришини таъминлаш керак. Суғоришда фойдаланиладиган сувнинг шўрлиги бир литрда 1-2 г-л дан ортмаслиги суғориш натижасида тупроқда йиғилиб қолиши мумкин бўлган тузларни ювиб туриш учун хар йили бир маротаба вегетатив шўр ювиш ўтказилиб туриши керак. Суғориш сувининг минерализацияси 4-5 г-л бўлса, хар 4-5 оддий суғоришдан сўнг бир маротаба шўр ювиш ўтказилиши керак. Суғориш сувининг шўрлиги 10-12 г-л бўлса, у вақтда қалин ўтказилган, яхши ишлайдиган зовур каналлари ёрдамида хар гал бостириб суғориш керак. Суғориш сувнинг минерализацияси 7-8 г-л бўлса, хар икки суғоришдан сўнг учинчиси шўр ювиш суғориш бўлиши керак. Кўрсатилганларга риоя қилмаслик, оғир оқибатларга олиб келиши мумкин. 2. Тупроқларнинг тузли режими. Тупроқларни тузли режими деганимизда тупроқ қатламларида тузларни тўпланиши ва унинг профилларидан чиқиб кетишини тушунамиз. Тупроқ туз режимини икки циклга бўлишимиз мумкин. 1) Йиллик давр - бунда тупроқ қатламларидаги тузларнинг мавсумда гидрогеологик, режимга боғлиқ равишда йил давомида ўзгаришига айтилади. 2) Кўп йиллик давр - бунда иқлимий шароитга ва тупроқнинг гидрогеологик режимига боғлиқ равишда тузларни йиллар давомида ўзгаришига айтилади. Мисол учун иқлимий шароитини ўзгариши билан тупроқ ва унинг қатламидаги намлик ўзгара боради, бу ходиса тупроқларни гидрогеологик шароитларини ҳам ўзгаришига олиб келади.

Тупроқ қатламларида тузларни тўпланиши ва аралашиши пардасимон капиляр сувлари таъсирида тупроқ қатламларига сизилиб ернинг нишаблиги томон харакат қилади ва сизот сувига қўшилади. Шу жараённи йиллар давомида қайтарилиши натижасида тупроқ ва унинг қатламларидаги тузлар миқдори ўзгариб туради. Сувда енгил эрувчи тузлар тупроқ ва унинг қатламларида эритма ҳолда бўлади ва унинг концентрацияси ортиши билан чўкмага тушади. Бу тузларни умумий йиғиндиси сувли сурим ёрдамида аниқланади. Тупроқ эритмасидаги тузларни умумий миқдорини эса тупроқ таркибидаги сувни махсус пресслар ёрдамида сиқиб чиқарилади ва шунинг таркибидан аниқланади. Тупроқ эритмасидаги тузларни миқдори сувли сурим эритмасидаги тузларни миқдордан кам бўлади, чунки тупроқлардан ишлов берилган, суғорилганда тупроқ қаттиқ фазасига тузлар хам сувли суримга қўшилади. Тупроқ эритмасининг минерализацияси вазиятга боғлиқ равишда тупроқ намлиги ўзгариши, атмосфера ёғин-сочини, суғориш сувларининг йўқолиши, буғланиши ва транспирациясига сарфланиши орқали ўзгариб туради. Эритмада тузларни концентрацияси бахор ойларидан-кузга томон ортиб боради ва қиш ойларида кескин камаяди. Мисол учун, шўрҳокларда куз ойларида тузлар кескин кўпаяди ва қиш ойларида атмосфера ёғин-сочини ювилиши ҳисобига бу тузларни умумий концентрациясига кескин камайиб кетади. Шўрланмаган тупроқларни эритмасида 1,37-3,29 атм ўртача шўрланган-тупроқларда 2,3-6 шўрхокларда 8,54-24,39 атм бўлиб, ўсимликларни (ғўзани) оптимал кўрсаткичи эса 2-4,3 атм. бўлиши керак. Осмотик 5 атм. га ётганда ўсимлик сўлий бошлайди, 8,5 атм-да эса уруғ униб чиқмайди. Шунинг учун тупроқ эритмасининг концентрацияси маълум осмотик босимда ушлаш мақсадга мувофиқдир.

Маълумки буғланиш кучайган сари тупроқ эритмасининг концентрацияси ортади ва тупроқ эритмасидан чўкмага туша бошлайди. Олдин қийин эрийдиган темир, кремнезем ва карбонатнинг Са ва Mg ли бирикмалари кейинчалик CaSO 4 - 2H 2 O (гипс), натрий сульфат (Na 2 SO 4 ) ва энг охири натрий хлор чўкмага тушади. Шу нарсани эсдан чиқариш керак эмаски, хлоридлар тупроқ эритмасининг концентрацияси 300-350 г-л га етганда чўкмага тушишни бошлайди. В.А. Ковда шу нарсани аниқлаганки, тупроқ ва унинг қатламлари ўзининг таркибида натрий сульфатларни ва гипсни тўплайди. Na ва Mg хлоридлари жуда кам тўпланиб, фақат тупроқ юқори қатламлари кучли шўрланган пайтдагина бу тузлар тўпланади. Баҳор ойларида эса тузларни ишқорсизланиш туфайли тупроқ эритмасини концентрацияси камаяди ва аста-секинлик билан тупроқларни устки қатламлари шўрлана бошлайди. Бу вақтда эса сульфатларни тўпланиши, хлоридларга қараганда бир мунча оз бўлади. Шунинг учун тупроқнинг устки қатламидаги сульфатли тип шўрланиш куз ойларида келиб сульфатли хлоридли шўрланиш типига айланади. Қиш ва баҳор ойларида шўрланган тупроқларни ишқорсизланиши тезлашиб биринчи навбатда натрий хлор ва магний хлор ишқорсизланади, чўкмага тушган кальций карбонат ва кальций сульфат ҳамда натрий сульфат тупроқ қатламларидан чиқиб кетмай йилдан-йилга қараб тупроқ қатламларида тўплана боради. Тупроқ ва унинг қатламларида тузларни айланиши унинг капиллярлик хоссасига ва сизот сувларининг сатхига боғлиқдир. О.А. Грабовскаянинг маълумотига қараганда шўрланмаган қатламларда минераллашган сизот сувларини кўтарилиши 4 ой давомида 2 м дан тупроқнинг юқори қатламигача етиб боради. Парланиш бошланмасдан олдин тупроқ ва унинг қатламларида ҳамда сизот сувлари таркибидаги тузларни тарқалиши бир ҳилда бўлган. Тупроқ эритмаси унинг капилярлари орқали юқори кўтарилиши билан парланиш бошланиб захарли тузлар тупроқнинг

юқори қатламига тўплана бошлайди ва сульфатли тузлар ўрнини хлоридли тузлар ола бошлайди. Бу кўриниш тузларни мавсумий жуда тез ва яхши ўрин алмашинувидан далолат беради. Тупроқ эритмаси билан юқорига кўтарилган Na икки валентлик коллоид катионлар билан реакцияга киришиб уни тупроқ сингдириш комплексидан сиқиб чиқаради. Сиқиб чиқарилган Са сульфат билан қўшилиб гипсни ҳосил қилиб чўкмага тушади. Қишки ва баҳорги ёғин-сочин тупроқ қатламидаги тузларни кўп миқдорда пастга ювиб туширади. Бу тузлар ичида энг кўп хлоридлар ювилади. Ёз ойларида эса бу тузлар яна тупроқнинг юқори қатламларида тўпланади. Вақт ўтиши билан тупроқнинг юқори қатламида хлоридларни умумий миқдори камайиб, унинг ўрнига сульфатлар миқдори ортади ва тупроқ 2-3 йилдан кейин сульфатли-хлоридли шўрланиш типидан хлоридли-сульфатли шўрланиш босқичига ўтади ва тупроқнинг қаттиқ фазаси қисмида гипс миқдори орта боради. Сизот сувлари чуқур жойлашган ерларда жараён ҳам узоқ давом этади, лекин бу тузларни тўпланиши секинлашади. Шунинг учун тупроқларни хлоридли-сульфатли тип шўрланиши Грабовскаяни кўрсатишига уч йилдан кейин рўйёбга чиқади. Шуларни ҳисобга олиб, В.А. Ковда тупроқ ва унинг қатламларидаги туз захираси характерига қараб, унинг табиатда айланишини учта типга бўлади: 1) Тузларни даврдан-даврга ошиб боради (мавсумий қайтарилмайдиган шўрланиш типи): захираси. 2) Тузларни захираси ўзгармасдан қолади (мавсумий қайтариладиган типи). 3) Тузлар жамғармаси даврдан-даврга камайиб боради (мавсумий қайтарилмайдиган шўрсизланиш типи). Ковда тузларни умумий йиғиндисини (шўрсизланиш ёки шўрланиш жараёни) алохида кўрсаткич билан белгилаб коэффициент қўйишни таклиф қилади ва бу коэффициент фанда ўз ўрнини топади: Бу коэффициент (САС) -

ТМА тузларни мавсумий аккумуляцияси деб белгиланади ва унинг муносабатини тузларни умумий миқдорини куздан-баҳорга қараб ўзгаришини тупроқ профилларидаги тузларни миқдорий ёки тонна ҳисобида ифодалайди. Мисол учун Конеттоғ ён-бағирларида, ~арбий Хисор тоғининг атрофида, Сирдарё ва Амударёнинг қадимги дельталарида ҳамда Қарши чўлида жуда катта майдонни эгаллаб ётибди. Бу майдонларни иқлимий шароити сур-тусли ва бошқа тупроқ зоналарига ўхшаш бўлиб тупроқ устки қисми юпқа қатлами билан қоплангандир. Енгил механик таркибли тупроқлар тарқалган ерларида ёғингарчилик кўп бўлган вақтларда тупроқни 50 смгача намлатиш мумкин ва тупроқ 10-20 кун давомида тўла нам сиғимига эга бўлиши мумкин ва шу вақтлардагина ўсимликлар яхши ривожланади. Ёз ойларида эса намлик максимал гигроскопик намликдан ҳам кам бўлиб, ўсимликлар ўсиши учун шароит бўлмай қолади. Шунинг учун бу ерларда тузларни харакати қиш ва баҳор ойларида фаоллашади. Ёз ойларида тузлар тупроқнинг юқори қатламларида тўпланади. Пастки қатламларда эса мавсум давомида тузларни миқдорини ўзгариши сезилмайди. Юқори қатламларда тузларни миқдорини ўзгариши натрий хлорни аралашиши орқали вужудга келади. Шуниннг учун ёз ойларида тузларни миқдори баҳор ойига нисбатан 2-3 баравар ортиб кетади. Бундан ташқари, чўл зонаси тупроқлари анчагина майдонни қолдиқ шўрхоклар эгаллаб ётади. Бундай шўрхоклар асосан олдин суғорилиб, кейин ташлаб юборилган ерларда кўп тарқалган. Бу ерлардаги тупроқларни сизот сувлари бир вақтда ер юзасига яқин бўлиб кейинчалик суғориш ишларини тўхтатилиши билан бу тупроқларни сизот сувлари паст тушиб кетган. Лекин ўша пайтларда тупроқлар қатламидаги мавжуд тузлар қолиб кетган. 3. Тупроқларнинг сув ва туз баланси. Тупроқларни сув баланси дейилганда, унинг қатламларида намликни тўпланиш ва сарфланиш жараёни тушунилади.

Туз баланси эса тупроқ ва унинг қатламларида тузларни тўпланиши ва тупроқ сизот сувларидан чиқиб кетиш жараёнининг умумий олинган маълумоти тушинилади. Тупроқ сув ва туз қатьиятлик билан алоҳида экин майдонларида тупроқ-мелиоратив районларида, областларида, суғоришни бошқарув иншоатларида олиб борилади ва тупроқ ҳамда унинг бутун қатламлари билан бирга токи сизот сувигача ёки тупроқнинг ҳаво алмашиниш қатламигача ҳисобланади ва маълум даврда олиб борилади. Тупроқ сув баланси А.А. Роде таклиф этган формула бўйича тупроқ ва унинг қатламларида намликни тўпланиш ва сарфланиш жараёни ҳисобланади. В қ Во (Ос Қ К Қ грП) - (Д Қ Исп Қ ВПС Қ грС) Бу ерда В - тупроқ ва унинг қатламларидаги сув жараёнининг текшириш даврининг охиридаги жамғармаси; Во - тупроқ намлигининг текширишни бошлаш олдидаги жамғармаси; Ос - текшириш давридаги атмосфера ёғин-сочинининг умумий йиминдиси; К - текшириш давридаги конденсация кўрсаткичи; грП - текшириш давридаги сизот сувлари орқали тупроқ қатламларида намликни тўпланиш миқдори; Д - текшириш давридаги дисукция кўрсаткичи; Исп - текшириш давридаги физик буғланиш кўрсаткичи; ВПС - текшириш давридаги намликни тупроқ қатламларидан ён атрофга оқимининг кўрсткичи; грС - текшириш даврида сизот сувларининг оқимининг кўрсаткичи. Суғориладиган майдонларда келтирилган формулага қўшимча равишда яъни суғориладиган сувни миқдори (ОВ) ва юбориладиган сувни (Сб) қўшилади. Бу кўрсаткич қуйидаги формулада ифодаланади. В қ Во(Ос Қ грП Қ ОВ) - (Д Қ Исп Қ грС Қ Сб)

Дала майдонларига оқиб келадиган ёки чиқиб кетадиган сувнинг миқдори мм сув устинига ёки м бир гектарга ёки майдон бўйлаб ҳисобланади (21 3 ). Тупроқларнинг сув ҳамда туз баланси уч хил кўринишда, яъни ижобий бунда тупроқ ва унинг қатламларида текшириш даврининг охирида сув жамғармаси ортади. Салбий ҳолатда эса намлик жамғармаси камаяди ва ниҳоят учинчи ҳолатда бўлиши мумкин. Бир хил миқдорда бундай ҳолатда оқиб келадиган ва чиқиб кетадиган сувнинг миқдори текшириш даврнинг охирида бир-бирига тенг бўлади. Н.М. Решеткина томонидан келтирилган жадвалда буни кўриш мумкин. Шурузак впадинасининг умумий майдони 6,4 минг гектар бўлиб, ердан фойдаланиш коэффиценти 0,66 га тенг Шурузак сув баланси (бир йиллик млн. м ҳисобида жадвал12). Жадвал Тўпланиш ва сарфланиш баланси Вегетация даври Ўртача йиллик давр Намликни тўпланиш даври: 1. суғориш шаҳобчаларидан фильтрланадиган намлик; 110,0 155,1 2. суғориш сувларини экин-майдонига келиши; 313,1 387,3 3. ёғингарчилик; 56,6 171,0 4. ер ости сувларни кириши. 53,3 102,3 Жами 532,0 815,7 Намликни сарфлаш

даври: 1. коллектор ва зовурлардан сувнинг оқими; 141,0 158,0 2. ер ости оқими; --- --- 3. жами парланиш. 385,1 247,7 Жами фарқи 526,1 805,7 Туз баланси эса қуйидаги формула бўйича ҳисобланади (В.А. Ковда).  S Қ S z - (S u w - S u w ) Қ S i w - S v  S - тузларнинг умумий миқдорида ўзгариш ; S z - тузларнинг бошланғич давридаги умумий миқдори ; S uw - сизот сувлари билан келган тузлар; S uw - сизот сувлари билан кетган тузлар; S iw - ирригация сувлари билан келган тузлар; S v - ҳосил билан кетган тузлар. Тузлар тупроқларга атмосфера ёғингарчилик билан (чанг-тўзон ва ёмғир сувлари), ўсимлик ва хайвонотларнинг қолдиқлари минерализацияси билан, ўғитлар билан ҳам келиши мумкин. Тузлар тупроқларга дефляция ва ирригацион эрозия натижасида ҳам келиши мумкин. Жадвал Тузларни баланс даври Тузлар миқдори минг-т Тузларни тўпланиш даври 2,22 м тупроқ ва унинг қатламларида туз жамғармаси 8640 I м. ли сизот сувининг таркибидаги туз жамғармаси 1,664 Жами 10304 I йил давомида суғориш сувлари орқали келган туз миқдори (0,8 г-л 455,0

минераллашган бўлиб, сув миқдори 568,6 млн-м) 3 Жами 10759 Тузларни сарфланиш даври Коллектор зовурлар орқали тузларни чиқиб кетиши 376,4 Вахш дарёси орқали тузларни чиқиши 70,6 Жами 438,0 I йил давомида туз жамғармасининг фарқи 10321,0 Келтирилган жадвалдан кўриниб турибдики туз баланси бир-икки йил давомида 10 минг тоннага ортар экан. Ерларнинг мелиоратив ҳолатини ёмонлашиб боришида тузлар балансида унинг кириш қисмидан ортиқ бўлади. Маълум иқлим шароитида ва сизот сувлари муаяйн гуруҳликда жойлашганда тузларнинг келиб тўпланиш миқдори суғориш ва сизот сувларининг минерализация даражаси, ҳамда тупроққа тушган суғориш сувининг ҳажмига ва сизот сувларининг буғланиш миқдорига боғлиқ бўлади. Сизот сувларининг буғланишга сарф бўладиган миқдори ва шу билан бир қаторда иуз тўпланиши миқдори тупроқнинг капилярлик қобилияти аниқлайди. Шу боис тупроқнинг уч хил гуруҳга: кам, ўртача ва кучли сув кўтариш қобилиятига ажратиш мумкин. Биринчи гуруҳ тупроқларга Фарғона водийсининг шарқий районларидаги оғир зичлашган тупроқларини, иккинчи гуруҳга кўпгина пахтачилик районларида тарқалган деярли бир хил тузилишга эга бўлган ўрта қумоқ тупроқларни тупроқларни ва учинчи гуруҳга Мирзачўлнинг қатор туманларидан юмшоқ сочилувчан микроструктураси тупроқлари мисол қилиб келтириш мумкин (жадвал14). Жадвал Пахта далаларида суғориш ва сизот сувларининг сарфланиши. (Нерозин маълумотлари).

Сизот сув- лари чу- Умумий сувга талаб Шу жумладан Сувларнинг сарфланиши, м 3 Ғга қурлиги , м м 3 Ғга Суғориш сувига, % Сизот сувиг а, % Суғо риш суви Сизот сувлар и Сув кўтариш қобилияти кучсиз тупроқлар 1 7800 45 55 3500 4300 2 7600 42 28 5500 2100 3 7400 0,5 5 7000 400 4 7000 100 7000 Сув кўтариш қобилияти ўртача тупроқлар 1 8600 35 65 3000 5600 2 8200 45 45 4500 3700 3 7300 82 18 6000 1300 4 6500 0,5 5 6175 325 Сув кўтариш қобилияти кучли тупроқлар 1 10000 25 25 2500 7500 2 8600 65 69 3000 5600 3 7200 50 50 3600 3600 4 6000 75 25 4500 1500 Туз балансининг ўзгариши даври шўрланиш ва шўрсизланиш баланси тенг бўлса, йил давомида ўзгармай бир хил миқдорда қолиши мумкин. Бу кўрсаткичлар кўпчилик вақтда нисбий равишда олинади, чунки тузларни тупроқ ва унинг қатламларида тўпланиши, ҳамда чиқиб кетишининг аниқ ҳисобга олиш қийин, лекин уларнинг миқдори қайси томонга ўзгаришини яъни шўрланиш ёки шўрсизланиш жараёнини билиш ва ҳисобга олиш мумкин. Тупроқ туз балансини ўрганиш ерларни мелиоратив ҳолатини яхшиланишда жуда катта ахамият касб қилиб, ҳисоб қилиш эса вегетация даврининг бошида ҳамда охирида амалга оширилади.

Адабиётлар : 1. П . Узоқов , И . Бобохўжаев – « Тупроқшунослик ». Т.: «Меҳнат» 1995. 2. М.А.Панков - “Мелиоративное почвоведение”. Т.: “Ўқитувчи” 1974. 3. И.И.Плюснин, А.И.Голованов - “Мелиоративное почвоведение”. М.: “Колос” 1983. 4. М.А.Панков - “Тупроқшунослик”. Т.: “Ўқитувчи” 1970. 5. М.Баҳодиров, А.Расулов - “Тупроқшунослик”. Т.: “Ўқитувчи”. 1970. 6. Х.М. Махсудов - “Эрозия почв аридной зонў”. Т.: “Фан”. 1982. 7. О.К.Комилов - “Мелиорация засоленнўх почв Узбекистана”. -Т.: «Фан» 1985. 8. К.Гедройц - “Солонцў, их происхождение, свойства и мелиорация”. Избр. тр. М.: 1928. 9. М.У.Умаров - “Почвў Узбекистана”. Т.: “Фан”. 1975. 10. Н.В.Кимберг - “Почвў пустинной зонў Узбекистана”. Т.: “Фан”. 1975. 11. А.Расулов - “Почвў Каршинской степи”. Т.:“Фан”. - 1975.

O'xshashlar

Тупрокнинг сув режими ва сув баланси

Тупроқнинг сув ва ҳаво режимлари ва уларни бошқариш усуллари

Тупроқнинг озиқ режими ва уни бошқариш усуллари

Тупроқнинг иссиқлик режими ва уни бошқариш усуллари

Суғориладиган ерларда ботқоқланиш ва шўрланишга карши кўраш чоралари. Дренаж