Тупроққа асосий ва экиш олдидан ишлов бериш машиналари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1478 KB

Ko'chirib olish

Тупроққа асосий ва экиш олдидан ишлов бериш машиналари Режа: 1. Тупроққа асосий ва экиш олдидан ишлов бериш машиналари 2. Туроққа механик ишлов бериш усуллари 3. Плуг иш органларининг тузилиши ва ишлаш услублари

1. ТУПРОҚҚА АСОСИЙ ВА ЭКИШ ОЛДИДАН ИШЛОВ БЕРИШ МАШИНАЛАРИ Ерларни шудгорлашда ишлатиладиган плугнинг асосий иш органлари корпус, чимқирқар, пичоқ ва тупроқ чуқурлатгичлардан иборат. Плуг корпуси ҳаракатланганда лемех тупроқ қатламининг тагидан қирқади ва кўтариб ағдаргичга узатади. Чимқирқар тупроқнинг устки қатламини 10-12 см чуқурликда, асосий корпуснинг 2/3 кенглигича қирқиб эгат остига ташлайди. Тупроққа ишлов бериш машиналари ишлаганда уларнинг иш органлари тупроқ ва ўсимлик қолдиқларидан ўз-ўзидан тозаланиши, даланинг паст-баландликларига яхши мосланиб юриши ва маневрчан бўлиши керак. Плугларга қўйилган агротехник талаблар: - далани белгиланган чуқурликда бир текис ҳайдаши (ўртача чуқурлиги белгилангандан  5 см гача фарқ қилиши мумкин); - бегона ўтларни, ўғитларни тўла ва чуқур кўмиши ҳамда тупроқ қатламини яхши ағдариши; - тупроқ қатламини аниқ кесиши ва майдалаши; - ҳайдалган ер бети текис ёки бироз тўлқинсимон бўлиши ; - ҳайдалган ерда чуқур эгатлар, марзалар ва чала жойлар бўлмаслиги шарт. Шудгорни ёппасига культивация қиладиган ва қатор ораларига ишлов берадиган машина-қуролларга қуйидаги агротехник талаблар қўйилади: - тупроқни белгиланган чуқурликда текис юмшатиши (ўртача юмшатиш чуқурлиги белгиланганидан  5 см дан ортиқ фарқ қилмаслиги); - ишланган дала бети текис бўлиши ; -ернинг нам қатламини ер бетига чиқармаслиги, бегона ўт илдизларини батамом қирқиши лозим. Шудгорни ёппасига культивация қиладиган ва қатор ораларига ишлов берадиган машина ва қуролларнинг иш органлари тупроқни майин ва

донадор қилиб юмшатиш, экинларни шикастламаслиги ва кўмиб кетмаслиги керак. 2. ТУРОҚҚА МЕХАНИК ИШЛОВ БЕРИШ УСУЛЛАРИ Тупроққа механик ишлов беришдан мақсад тупроқда нам тўплаш, сақлаш, касалликларни ва бегона ўтларни йўқотиш, эрозия жараёнларининг олдини олиш, пастки қатламдаги озиқ элементларидан ҳамда микробиологик жараёнларни бошқаришдир. Тупроққа тўғри ишлов бериш учун унинг физик, механик ва технологик хоссаларини билиш керак. Тупроқ кўп фазали, яъни қаттиқ зарралар, сув, ҳаво ва тирик организмлар аралашмасидан ташкил топган. Тупроқнинг технологик хоссаси юқоридаги фазалар нисбатига боғлиқ. Физик етилган оптимал намликдаги тупроқ яхши уваланади, иш органларига ёпишмайди, трактор зўриқиб ишламайди. Тупроқнинг қаттиқлиги – унинг механик мустаҳкамлигини, яъни қаттиқ жисмнинг ботирилишига қанчалик қаршилик кўрсатишини ифодалайди. Тупроқнинг қаттиқлиги ботирилаётган жисмга қўйилган кучнинг жисм кўндаланг кесими юзига нисбати билан ўлчанади ва Н/см 2 да ифодаланади. Тупроқнинг қаттиқлиги унинг намлигига, зичлигига ва механик таркибига боғлиқ. Тупроқнинг намлиги ортиши билан унинг қаттиқлиги бўшашади. Тупроқнинг солиштирма қаршилиги плугнинг тортиш қаршилик кучининг мазкур плуг кўтараётган тупроқ қатлами кўндаланг кесимининг юзага нисбати билан аниқланади. Тупроқнинг солиштирма қаршилиги 12 Н/см 2 гача бўлиб, унинг тури тузилиши ва ҳолатига боғлиқ. Тупроқнинг намлиги ортиши билан унинг солиштирма қаршилиги минимумгача камаяди, кейин ёпишқоқлик ва ишқаланиш кучининг ортиши туфайли йириклашади. ТУПРОҚНИНГ ҚАТТИҚЛИГ И НИ АНИҚЛАШ :

а - қаттиқлик ўлчаг и ч (тв е рдомер)иинг схемаси: 1 - штанга; 2 - пружина; 3 - даста; 4 -плунжер (учлик); б - ҳар хил плунжерли қаттиқлик ўлчагич диаграммаси: 1 - цилиндрик учликли; 2 - конуссимон учликли в - эзишга қаршилик кучи Ғ ни тупроқнинг чизиқли деформацияси Я га боғлиқлиг и . Тупроққа юза, махсус ва асосий ишлов берилади. Асосий ишлов бериш экинлар йиғиб олингандан кейин ерни шудгорлаш демакдир. Бунда плуг, чуқур юмшаткич ёки лушчильниклар ёрдамида тупроқ ағдарилади ва юмшатилади. Эрозияга учраган ерларни плугда 25-40 см ағдармасдан чуқурликда юмштилади. Тупроқни юза ишлаш деганда экишдан олдин экиш пайтида ёки экишдан кейин 12-14 см чуқурликда юмшатиш тушунилади. Бу мақсадда лушчильник культиватор, борона, шлейф ва мотигалардан фойдаланилади. Тупроқни юза ишлашдан мақсад тупроқни юмшатиш ва бегона ўтларни йўқотишдир. Чўл, тўқай, шағал қатлами юза ва тошлоқ ерларни ўзлаштиришда махсус қуроллардан: плантаж ёки ярусли плуглардан, чуқур юмшаткичдан, фрезерлардан фойдаланилади. Тупроққа ишлов бериш қуроллари ўзининг конструкцияси, иш тезлиги ва тупроқнинг технологик хоссасига қараб қуйидаги ишларни бажариши мумкин. Тупроқ қатламини ағдариш, маданий ҳайдаш, ярусли ҳайдаш, тупроқни зичлаш, ерни текислаш, ариқчалар очиш, тупроқни юмшатиш, зичлаш, қатламларни аралаштириш, ер бетини текислаш, бегона ўтларни қирқиш, пушта ва эгатлар очиш ишларини бажариш мумкин. ТУПРОҚҚА МЕХАНИК ИШЛОВ БЕРИШНИНГ АСОСИЙ ЖАРАЁНЛАРИ:

$а - ағдариш; б - юмшатиш; в - зичлаш; г - аралаштириш; д - текислаш; е -бегона ўтларни кесиш; ж - ариқ очиш, пушта ва жўяк ҳосил қилиш. Ағдариб хайдаш -деганда ерни вертикал текислик бўйлаб қуйи ва устки тупроқ қатламларининг бир-бирига нисбатан ўрнини алмаштириш тушунилади. Тупроқ қатламини 180 0 га айлантириш одатда ботқоқ ерларни \ узлаштиришда қўлланилади. Қатламни 135 0 гача ағдариш ағдариб ҳайдаш дейилади. Тупроқнинг чимли устки қатламини қисман қирқиб эгат тубига ташлаш ерни маданий ҳайдаш дейилади. Тупроқ палахсаларини ағдариб ҳайдашда қатламлаб ҳайдаш усули қўлланилади. Бунда устки қалам ағдариб ўз жойида қолади, иккинчи ва учинчи қуйи қатламлар жойларини алмаштиради. Тупроқни юмшатиш даражаси юмшатилган қатлам қалинлигининг юмшатишгача бўлган қалинлигига нисбати билан ифодаланади. Тупроқ юмшатилган бу нисбат 1 дан катта бўлади. Тупроқ қатламани зичлашда аксинча, 1 2 а а  1 бўлади. Зичлаш натижасида тупроқнинг капилярлик хусусияти ортади ҳамда биологик активлиги пасаяди. Тупроқни ағдариш жараёнида тупроқ заррачалари, ўғит ва микроэлементлар ўзора жой алмашинади. Натижада тупроқнинг унумдорлиги ошади. Тупроқ усутки қатламини текишлаш уруғларнинг бир текисда экилишини, намликнинг бир текис тарқалишини ҳамда машина трактор агрегатларининг иш шароитини яхшилашга имкон беради.$