Табиатда тузларни айланма ҳаракати ва уларни цикллари - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Табиатда тузларни айланма ҳаракати ва уларни цикллари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43.5 KB

Ko'chirib olish

Табиатда тузларни айланма ҳаракати ва уларни цикллари Режа: 1. Шамол ёрдамида тузларни олиб келиниши. 2. Тузларни тўпланишида биологик цикл

1. Шамол ёрдамида тузларни олиб келиниши. Табиат элементларни геохимик айланишида, айниқса тупроқларни шўрланишида шамолни таъсири каттадир. Шамол орқали тузлар чанглар ва майда заррачалар билан денгизлардан олиб келиниб, шамол пасайганда ёки ёмғир ёққанда улар туз жамғармаси ҳисобида ерларни қисмида йиғилади. Бундан ташқари тузларни миграциясида вулқонлар отилиб чиқиши натижасида улардан ажралиб чиққан газ ҳолдаги хлор, олтингугурт, хлорид кислоталари ҳам роль ўйнаши мумкин. Ф. Кларкни маълумотларига қараганда ҳар йили ерга атмосферадан 2 т дан то 20 т км гача натрий хлорид тушар экан. Шулардан энг кўпи денгиз олди худудларга тушар экан. П.С. Коссовични айтишига энг яқин бўлган тузларни бўлиши мумкинлигини айтган. Яна агар шу олиб келинган тузлар ювилмаганда эди 1200 йил ичида ҳамма тупроқлар шўрланиб кетган бўлар эди. Олимлар келтирилган маълумотларига қарасак Орол бўйи майдонларига ҳар йили денгиздан 170-800 кг га тузлар шамоллар олиб келиб ётқизилар экан. 2. Тузларни тўпланишида биологик цикл. Ўсимликлар, ҳайвон организмлари ва микроорганизмлар ўзларининг ҳаёти жараёнида кўп миқдордаги минерал моддаларни ўзларига қабул қилишади. Органик моддалар минераллашгандан кейин тупроқларда тўпланади ва бошқа янги геохимик айланиш циклига ўтади. Бунда моддаларнинг бир қисми тупроқдан ювилиб кетади, бир қисми эса қатламларида кам харакатчан иккиламчи минералларга айланиб тупроқ томонидан сингдирилади, яна бир қисми эса бошқа организмлар томонидан сурилиб яна янги биологик циклга ўтади. В.И. Вернадскийни ҳисобига кўра организмларни умумий массаси бизнинг планетамизда 1,0 - 10 т га тенг, ёки бу тахминан ернинг 16 км чуқурликача бўлган массасини 0,1 - 0,01% ни ташкил қилади. Шулардан 65- 70% кислородга, 10% водородга тўғри келса қолган 20 - 25% ҳар хил кул элементларини ташкил қилар экан. Буларга С, Са, Mg, Si, Fe, Ka, S, Na, Al, Ce ва бошқа элементлар киради. Шу элементлар ўсимликларни хили қараб К-15- 30%, Са-5-10%, Mg-2-4%, Na-2-4% ва х.к.ларни ташкил қилади.

Ўсимликлар ўзларининг ҳаёти - жараёнини ўтаб бўлгандан кейин тупроқда яшовчи мироорганизмлар томонидан бир қисми сурилади ва қолган қисми ўзининг таркибидаги енгил эрувчи тузларни миқдорига таркибидаги енгил тупроқни юза қисмида тўплаб боради. Буни қуйидаги келтирилган (В.А. Ковда маълумотига кўра) жадвалдан ҳам кўриш мумкин. Дашт ва чўл ўсимликлари таркибидаги кул элементларининг миқдори. (жадвал 11) Ўси м- Ку л Кул элементларига нисбатан % ҳисобида ликл ар эле ме нтл ар хлор SO 4 S i O 2 P 2 O 5 N K Mg Ca Сем из шур а 40- 45 15- 17 10- 17 0,86 0,6- 0,4 22- 30 1-3 0,3-2 0,3-1 Яри м қуру қ шур а- лар 20- 30 (30- 40) 4-15 30 3-15 2- 3,6 2-4 10 1-3 1-4 7 12- 26 2-8 14 2-3 3-6 11-22 Қур уқ шур а- лар 10- 20 3,5 4-11 (18- 22) 1,5- 5 (21- 62) 4-9 4-9 (30- 65) 4-12 0,5- 1,5 4-12 (15-22) Шув окла 5- 10 4-8 4-8 (15- 19 6-15 (28) 1-5 (10- 6-13 05-18 10-15 20

р 30) 20) Эслатма: Қавс ичидаги сонлар юқори кўрсаткич. Юқорида келтирилган жадвалдан кўриниб турибдики шўра ўсимликлари таркибидаги кул элементлар 16-20% дан токи 40-45% ни ташкил қилади. Бундан шуни аниқлаш мумкинки ҳар йили ўсимликлар гектарига 200-500, хаттоки 1000 килограмгача кул элементлари қолиши мумкин. Яна шуни аниқлаш мумкинки шўра ўсимликларни айрим турлари (биюргин) ўзларининг таркибида жуда катта миқдорда Na катионини ушлайди. Бу ўсимликлар минераллашгандан кейин тупроқларни шўртобланишига олиб келади. Лекин кўпчилик шўра ўсимликлари Na билан биргаликда Са элементларини ҳам ушлагани учун тупроқларни шўртобланади, аммо енгил эрувчи тузлар кўп миқдорда тўпланади ва тупроқлар шўрхокланади. Эфемер ўсимликлар эса тупроқларда унчалик кўп енгил эрувчи тузларни тупламайди, чунки бу ўсимликларни кўп қисмида Na га нисбатан Са элементлари кўпроқ бўлиб, вақти ўтиши билан тупроқни сингдириш комплексидан Na ни сиқиб чиқарада ва бу жараён тупроқларда шўртобсизланиш деб юритилади.

Адабиётлар : 1. П . Узоқов , И . Бобохўжаев – « Тупроқшунослик ». Т.: «Меҳнат» 1995. 2. М.А.Панков - “Мелиоративное почвоведение”. Т.: “Ўқитувчи” 1974. 3. И.И.Плюснин, А.И.Голованов - “Мелиоративное почвоведение”. М.: “Колос” 1983. 4. М.А.Панков - “Тупроқшунослик”. Т.: “Ўқитувчи” 1970. 5. М.Баҳодиров, А.Расулов - “Тупроқшунослик”. Т.: “Ўқитувчи”. 1970. 6. Х.М. Махсудов - “Эрозия почв аридной зонў”. Т.: “Фан”. 1982. 7. О.К.Комилов - “Мелиорация засоленнўх почв Узбекистана”. -Т.: «Фан» 1985. 8. К.Гедройц - “Солонцў, их происхождение, свойства и мелиорация”. Избр. тр. М.: 1928. 9. М.У.Умаров - “Почвў Узбекистана”. Т.: “Фан”. 1975. 10. Н.В.Кимберг - “Почвў пустинной зонў Узбекистана”. Т.: “Фан”. 1975. 11. А.Расулов - “Почвў Каршинской степи”. Т.:“Фан”. - 1975.

O'xshashlar

Табиатда тузларни айланма ҳаракати ва уларни цикллари

Тупроқдаги зарарли тузларнинг эрувчанлиги, тузларнинг тупроқ ва грунтдаги ҳаракати

Транспорт воситаларнинг таснифи ва уларни танлаш

Мураккаб угитлар ва уларни кулланилиши. Микроугитлар

Туячилик ва мўйнали хайвонлар уларни ривожлантириш асослари