Ресурслар потенциалининг шаклланиши ва улардан фойдаланишнинг умумий масалалари - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Ресурслар потенциалининг шаклланиши ва улардан фойдаланишнинг умумий масалалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

97 KB

Ko'chirib olish

Ресурслар потенциалининг шаклланиши ва улардан фойдаланишнинг умумий масалалари Режа: 1. Ресурслар потенциалининг иқтисодий моҳияти ва унинг таркиби 2. Ресурслар потенциалини ҳисоблаш услублари, вазифалари, кўрсаткичлари ва улардан самарали фойдаланиш омиллари

1. Ресурслар потенциалининг иқтисодий моҳияти ва унинг таркиби Қишлоқ хўжалиги бошқа моддий ишлаб чиқариш тармоқлари қатори инсоннинг ҳар томонлама эҳтиёжини қондирадиган истеъмол қийматлар яратиш мақсадида ресурсларга бўлган таъсирини ифодалайди. Бу жараённи амалга ошириш комплекс объектив ва субъектив ишлаб чиқариш омилларидан фойдаланишни талаб қилади. Улар инсон меҳнати, меҳнат воситалари ва меҳнат предметларидан ташкил топади. Классик иқтисодчилар ишлаб чиқаришнинг ижтимоий шакллари қандай бўлишидан қатъий назар, ишчи ва ишлаб чиқариш воситалари унинг доимий омиллари бўлиб қолишини кўп марталаб таъкидлаб ўтишган. Меҳнат воситаларига, инсон маҳсулот олиш мақсадида меҳнат предметларига таъсир этувчи, ишлаб чиқаришнинг моддий элементлари киради. Меҳнат предметларига, ишлаб чиқариш жараёнида, инсон меҳнати қаратилган ва инсон томонидан керакли йўналишда ўзгартириладиган, ишлаб чиқаришнинг моддий элементлари киради. Шу билан бирга, инсон, меҳнат воситалари ва меҳнат предметлари фақат имконият жиҳатдан ишлаб чиқариш омиллари ҳисобланади. Умуман ишлаб чиқариш учун улар бирлашишлари керак. Ишлаб чиқариш жараёнига меҳнат воситаларини жалб қилиб ва улар ёрдамида меҳнат предметларига таъсир этиб, инсон ишлаб чиқариш ёки шахсий истеъмол учун фойдаланадиган маҳсулот яратади. Моддий ишлаб чиқариш жараёни унинг омилларининг механиқ бирлигини эмас, балки органик бирлиги ва боғлиқлигини, пировард натижада, маълум бир маҳсулотнинг таркиби, ҳажми ва сифати бўйича ишлаб чиқариш омиллари трансформациясини ифодалайди. Қишлоқ хўжалигида инсон, меҳнат воситалари ва предметлари билан бир қаторда маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнида ер ва сув фаол иштироқ этади. Қишлоқ хўжалиги экинлари ҳосилдорлиги ернинг сифатига, унинг унумдорлигига ва сув билан таъминланганлигига боғлиқ. Бу эса ўз навбатида

қишлоқ хўжалик тармоқларининг самарадорлигини оширишга шароит яратади. Инсон меҳнати, ер, сув, меҳнат воситаси ва меҳнат предмети қишлоқ хўжалигида маҳсулотларни ишлаб чиқариш жараёнини амалга оширувчи зарурий шароит ва омиллардир, бинобарин унинг ресурсларидир. Демак, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш ресурслари–меҳнат, ер, сув ва моддий ресурслар -қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва сотиш жараёнида фойдаланилади ва унинг потенциалини ташкил этади. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш ресурслари, сифат жиҳатдан бир- биридан фарқ қилса ҳам, уларнинг бир қатор умумий томонлари мавжуд: - ишлаб чиқариш жараёнида қатнашишнинг потенциал имкониятларига ва уларни истеъмол қилишнинг унумли характерига эга. Мос равишда, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш ресурслари ишлаб чиқариш жараёнига кирмагунча алоҳида-алоҳида бўлади. Жараён бошлангандан кейин бирлашади; - жамият иқтисодий ривожланишининг ҳар бир этапида ҳажм ва таркиб жиҳатдан чегараланиш характерлидир; Демак, хулоса шуки, маҳсулот яратишда қатнашадиган элементларнинг ҳаммаси ҳам, ишлаб чиқариш ресурслари бўлавермайди. Мисол учун, ҳаво ишлаб чиқариш жараёнида бевосита ва актив қатнашади, лекин у иқтисодий маънода ишлаб чиқариш ресурси ҳисобланмайди, чунки у назарий ҳамда амалий жиҳатдан олганда чегараланмаган. Шу билан бирга, ҳар бир маълум даврда ишлаб чиқариш ресурсларининг чегараланганлиги, жамият ишлаб чиқарувчи кучларининг ривожланиши даражасини, абсалют эмас балки нисбий жиҳатдан характерлайди. Ишлаб чиқариш ресурсларнинг нисбий чегараланганлиги, баъзи ҳолларда камёблиги, бир томондан, улардан анча интенсив ва самарали фойдаланишни, бошқа томондан бир ресурсни бошқа ресурс билан алмаштириш, уларнинг бир-бирини ўрнини қоплаш имконияти заруриятини келтириб чиқаради. Ерларнинг унумдорлигини ошириш, ишлаб чиқаришга комплекс мехнизация ва автоматлаштиришни қўллаш меҳнат ресурслари ва

бошқалар камёблигини тўлдиришга ёрдам беради. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш жараёни ишлаб чиқариш ресурсларини истеъмол қилиш билан характерланади. Бу эса уларни такрор ишлаб чиқариш лозимлигини билдиради. Ҳар бир ресурс турига мос равишда маълум такрор ишлаб чиқариш манбаи мос келади. Масалан, меҳнат ресурсларининг манбаи меҳнатга яроқли аҳоли, асосий воситаларининг манбаи - капитал маблағлар, моддий оборот воситаларининг манбаи - маҳсулот сотишдан тушадиган пул ва бошқалар. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришда муҳим омил меҳнат ресурсларидир. Шунинг учун жами ишлаб чиқариш қуроллари ичида, энг қудратли ишлаб чиқарувчи куч ишчиларнинг ўзи. Қишлоқ хўжалигида меҳнат ресурслари қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришда иштирок этиш қобилиятига эга бўлган кишилар тўпламини ифодалайди. Меҳнат ресурсларига қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришда банд бўлган кишилардан ташқари, маълум бир шароитда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида қатнашиш имкониятига эга бўлган кишилар, яъни меҳнат заҳиралари ҳам киради. Меҳнат ресурсларининг энг ҳаракатчан ва бир вақтнинг ўзида социал актив қисми иш кучидир. У кишининг жисмоний ва маънавий қобилиятларининг йиғиндисидир. Бундан кўринадики, меҳнат ресурслари шундай ҳолатда иш кучига айланадики, қачонки кишининг жисмоний ва маънавий қобилиятлари меҳнат жараёнида рўёбга чиқса. Шунинг учун "меҳнат ресурслари" тушунчаси "иш кучига" нисбатан кенг ва кўп қирралидир. Фан-техниканинг ривожланиш жараёнида, ишлаб чиқаришда меҳнат ресурсларининг, иш кучининг роли ўсиб боради. Машина ишчининг айрим вазифаларинигина ўрнига алмашади, лекин инсонни тўлиқ алмаштира олмайди, чунки инсон ишлаб чиқариш воситаларини ўзлаштириб бориб, ўзининг қобилиятини ривожлантира бориб, табиат ва жамият қонунларидан ўз эҳтиёжларини қондириш учун фойдаланиш жараёнида машинани яратган. Лекин қишлоқ хўжалигида меҳнат ресурсларининг, инсон меҳнатининг роли қанчалик буюк бўлмасин уни табиат кучлари билан алмаштириб

бўлмаслиги, жумладан ер ресурларисиз рўёбга чиқмаслигини билдиради. Қишлоқ хўжалиги ер ресурслари деганда, қишлоқ хўжалик товар ишлаб чиқарувчилари қишлоқ хўжалик маҳсулотини ишлаб чиқариш учун хусусий мулк сифатида, эгалик қилувчи ва фойдаланувчи ер майдонлари тушинилади. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришнинг моддий асоси сифатида ер ресурслари ишлаб чиқаришнинг умумий омили бўлиб, тармоқдаги бошқа ишлаб чиқариш ресурсларини бирлаштириш учун моддий база ҳисобланади. Чунки ер қишлоқ хўжалигида бош ишлаб чиқариш воситаси ҳамда меҳнат предмети ҳисобланади. Ер ресурслари билан бир қаторда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида муҳим омил бўлиб сув ресурслари ҳисобланади. Сув углекислий газ билан органик моддалар ҳосил бўлиш фотосинтез жараёнида қатнашиб, ўсимлик организми учун материал ҳисобланади. Бундан ташқари, сув озуқа моддаларни эритади ва уларни ўсимлик томонидан œзлаштиришни амалга оширади, қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлиги шаклланишига имконият яратиб беради. Ер ресурсларидан кейин ишлаб чиқаришнинг моддий элементларидан ҳисобланган моддий ресурслар туради. Моддий ресурслар инсон томонидан яратилган бўлиб иккига бўлинади: 1.Асосий воситалар 2.Моддий айланма воситалар Асосий воситалар қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш жараёнида узоқ вақт иштироқ этиб (бир қанча йиллар, бир қанча ишлаб чиқариш жараёни давомида) ўзининг натура буюм шаклини сақлаб қолади. Унинг қиймати амартизация шаклида янгидан яратилган маҳсулот қийматига аста-секин ўтиб, шу маҳсулотни ишлаб чиқариш харажатларига, яъни таннархига қўшилади. Мисол учун тракторлар, комбайнлар, қишлоқ хўжалик машиналарииннг эскириш қисми шулар жумласига киради. Моддий айланма воситалар, асосий воситалардан фарқли ўлароқ, ишлаб чиқариш жараёнида бир марта иштироқ этиб, ўзларининг шаклларини

ўзгартиради ва бир вақтнинг ўзида ўз қийматларини янгидан яратган маҳсулот қийматига тўлиқ ўтказади. Мисол учун, уруғлик, ем, ёқилғи мойлаш материаллари, ўғит ва бошқалар шулар жумласига киради. Шу билан бирга қишлоқ хўжалигида моддий ресурсларни асосий ва айланма воситаларга бўлишда ноаниқ жойлари бўлиб, буни маҳаллий ва минерал ўғитларда яққол кўриш мумкин. Булар шу йил сотиб олиниб, ерга шу йил солинади ва харажатга тўлиқ қўшилади. Мавжуд таннархни ошириб юборади. Лекин уларнинг ўсимликка таъсири бир неча циклда давом этади. Худди шунга ўхшаш ёш кўп йиллик дарахтлар ҳам. Ишлаб чиқаришга молиявий ресуслар ҳам актив таъсир кўрсатади. Улар учга бўлинади. 1.Давлат пул воситалари; 2.Қишлоқ хўжалик корхоналари пул воситалари; 3.Товар ишлаб чиқарувчилар пул воситалари. Улар ишлаб чиқаришни тўхтовсиз ҳаракатини таъминлаш учун, шунингдек социал-маданий тадбирлар учун фойдаланилади. Уларнинг таркибига муомила фондлари, амортизация фонди, капитал маблағлар, фойда ва бошқалар киради. I .Бундан ташқари келиб чиқишига қараб ишлаб чиқариш ресурслари иккига бўлинади: 1.Табиий (ер-сув, ўрмон, ҳайвонот дунёси, қуёш энергияси ) 2.Иқтисодий ( асосий воситалар, моддий оборот воситалари) II.Такрор ишлаб чиқариш имкониятига қараб ишлаб чиқариш ресурслари иккига бўлинади. 1.Янгиланадиган (меҳнат, моддий); 2.Янгиланмайдиган (ер, сув). III.Фойдаланиш характерига қараб ишлаб чиқариш ресурслари иккига бўлинади; 1.Потенциал ресурслар (корхонага беркитилган мавжуд ишлаб чиқариш ресурслари);

2.Ҳаракатдаги ресуслар(потенциал ресурснинг бир қисми бўлиб, улар аста-секин корхонанинг ишлаб чиқарувчи кучларига айланади). IV.Фойдаланиш шакли ва ҳажмига қараб ҳаракатдаги ресурслар иккига бўлинади: 1.Қўлланилган ресурслар(ресурс потенциали); 2.Истеъмол қилинган ресурслар(таннарх). Ҳозирги кунда қишлоқ хўжалигида маҳсулот таннархи таркибига: (2004 йил ҳисоботи асосида) бевосита меҳнат ҳақи (ажратмалар билан) харажатлари, ўғитлар, амортизация, уруғлик, ёқилғи мойлаш материалларига сарфланган харажатлар, иш ва хизмат тўловлари, ягона ер солиғи ва бошқа айрим солиқлар, суғурта тўловлари, умум ишлаб чиқариш харажатлари, ва бошқа бевосита харажатлар каби моддалар киради. 2. Ресурслар потенциалини ҳисоблаш услублари, вазифалари, кўрсаткичлари ва улардан самарали фойдаланиш омиллари Яқин кунларгача фойдаланиб келинган, ишлаб чиқариш самарадорлигининг харажатли концепцияси ва шу асосда тузилган кўрсаткичлари, ресурсларнинг истеьмол қилинган қисмидан фойдаланиш самарадорлигини, яъни ҳақиқий жорий харажатларни баҳолашга имкон берар эди. Харажатли кўрсаткичлар ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини оқилона баҳолашга имкон бермас эди. Чунки бир қисм ишлаб чиқариш ресурслари қандайдир сабабларга кўра маҳсулот ишлаб чиқаришда фаол қатнаша олмас эди. Бундай шароитда жамиятнинг бир қисм ресурслардан фойдаланиш даражаси пасайиб кетар эди. Ресурсларни тежашга қаратилган янги хўжалик юритиш шароитида, муҳим вазифа бўлиб, жорий харажатларнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш эмас, балки қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш, яъни жами истеъмол қилинган ресурс потенциалидан фойдаланишнинг самарадорлигини аниқлаш ҳисобланади (ишлаб чиқариш самарадорлигини ресурс конценцияси). Бу муаммони ҳал

қилишниниг қийин томони шундаки, турли хил ишлаб чиқариш ресурслари қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш самарадорлигига турли хил таьсир кўрсатади ва турли хил ўлчов бирликларида ҳисобланади. Бундан ташқари мамлакатнинг турли вилоят ва хўжаликларида ишлаб чиқариш ресурслари турли хил нисбатда жойлашган. Бу эса албатта хўжалик юритишнинг пировард натижасида ўз аксини топади. Кейинги йилларда аграр иқтисодчилар қишлоқ хўжалигида қўлланиладиган ресурс потенциалининг умумий миқдорини аниқлашнинг услубий асосларини ишлаб чиқишга ҳаракат қилдилар. Шулардан, ресурс потенциалини ҳисоблашнинг учта услубини амалиётда қўллаш мумкин деб топилди: 1.Умумий ўлчовли қишлоқ хўжалигига яроқли майдон бўйича 2.Корреляция-регрессия анализидан фойдаланиш асосида; 3.Ишлаб чиқариш ресурсларини пулдаги баҳоси бўйича. Қўлланиладиган ресурс потенциали миқдорини аниқлашнинг биринчи услуби осонроқ бўлиб, уни умумий ўлчовли қишлоқ хўжалигига яроқли майдон бўйича аниқланади. Қишлоқ хўжалигига яроқли ер умумий ўлчовга айлантириш йўли билан меҳнат, ер-сув ва моддий ресурсларни иқтисодий баҳолаш орқали амалга оширилади. Хўжалик ерлари сифатининг индекси, шунингдек фонд ва меҳнат ресурслари билан таъминланиш шу кўрсаткичларни ўртача вилоят ёки ўртача туман кўрсаткичларига нисбати билан топилади. Ресурс билан таъминланишнинг жами индекси (қўлланилган ресурс потенциали) хусусий индексларнинг йиғиндисини тўртга (ишлаб чиқариш ресурслари сонига) бўлиб ҳисобланилади. Ресурс потенциалига шартли баҳо берадиган ушбу усулни қўллаш, чегараланган характерга эга. Иккинчи услубнинг моҳияти - ресурс потенциалининг миқдорини корреляция - регрессия анализидан фойдаланиш асосида ҳисоблаш, ҳар бир ресурс турининг товар маҳсулот ишлаб чиқишга миқдорий таъсирини аниқлашдан иборат. Бу услуб бўйича ҳисоб-китоблар қишлоқ хўжалиги

ҳисоблаш марказларига эга бўлган стандарт дастурлар бўйича бажарилиши мумкин. Учинчи услуб ишлаб чиқариш ресурсларини пулда баҳолашга асосланган. Меҳнат ресурсларини баҳолаш қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришда банд бўлган йиллик ўртача ходимлар сонини қўшимча маблағ билан битта ходимнинг чиқиб кетиш компенсация шароити нормативига қўпайтириш йўли билан аниқланади. Ўртача статистик маълумотлар асосида, саноат ва қишлоқ хўжалигида меҳнатнинг фондлар билан қуроланишини ҳисобга олган ҳолда саноатда битта ходимнинг ишдан озод бўлиш харажатларидан келиб чиқиб ҳисобланилади. Бу меъёр мамлакатнинг барча туман ва хўжаликлари учун 252000 сўм қилиб аниқланган ва тавсия қилинган. Мисол учун, агар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришда банд бўлган ходимлар сони 500 киши бўлса, шундан четдан жалб қилинганлар 70 киши бўлса, у ҳолда меҳнат ресурсларининг пулдаги баҳоси қуйидагича бўлади: (500-0.5Х70)Х252000=117180 минг сўм (четдан жалб қилинганларни, уларнинг меҳнатидан паст даражада фойдаланишни ҳисобга олиб, 0,5 коэффициентга кўпайтириш қабул қилинган) Масалан: хўжаликда 2500 га ҳайдалган ер, 300 га кўп йиллик дарахт, 500 га пичанзор ва 1000 га яйлов бор. Хўжаликда харажатларнинг қопланиш кўрсаткичи 50,60 га тенг бўлса, у ҳолда бу ерларнинг балли, (50,60:58,30)Х100=87 баллни ташкил этади. Уларни пулли баҳолашга айлантириш учун мамлакат бўйича ягона меъёр (1балл=396сўм)га кўпайтирилади. Шундай қилиб, 1 га ҳайдалган ернинг баҳоси 87Х396=34452 сўм. Хўжалик барча ҳайдалган ернинг баҳоси 34452Х2500=86130 минг сўмни ташкил қилади. Шу йўл билан бошқаларининг баҳоси аниқланади. Кўп йиллик дарахтларда харажатларнинг қопланиши 46,20 га тенг бўлса, у ҳолда 1 га нинг баҳоси (46,20:58,30)Х100=79Х396=31284сўм. Жами кўп йиллик дарахтлар майдони баҳоси эса 31284Х300=9385.2 минг сўмни ташкил этади. Сўнгра пичанзор ва яйловни маҳсулдорлиги бўйича ҳайдалган ерга таққослаш зарурдир. Хўжаликда ялпи маҳсулот бўйича 1 га ҳайдалган ер баҳоси 50 баллга,

пичанзорники - 15 баллга, яйловники - 5 баллга тенг. Демак, 1 га пичанзор 0,3 га ҳайдалган ерга, яйлов эса 0,1 га ҳайдалган ерга тенг бўлади. У ҳолда 1 га пичанзорнинг ва 1 га яйловнинг пулдаги баҳоси мос равишда 34452Х0,3=10335,60 сўм ва 3445,2 сўмни ташкил этади. Озуқа экинлари пулли баҳосининг умумий суммаси 8613 минг сўмни, барча қишлоқ хўжалиги яроқли ерларники эса 86130+9385,2+8613=104128,2 минг сўмни ташкил этади. Моддий ресурсларнинг пулда баҳоси қишлоқ хўжалигига таалуқли асосий ишлаб чиқариш воситалари ва моддий оборот воситалари қийматининг ўртача йиллик суммаси сифатида аниқланади. Такрорий ҳисоблашлардан қутулиш учун асосий воситалар суммасидан кўп йиллик дарахтлар қиймати чиқариб ташланади. Чунки у ер ресурсларини пулда баҳолашда ҳисобга олинган. Кейин эса қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришда қўлланилган ресурслар потенциалининг жами пулда баҳоси кўрсаткични ҳисоблаш мумкин. Масалан: агар қишлоқ хўжалигига тааллуқли асосий ишлаб чиқариш воситалари қиймати 112200 минг сўм, моддий оборот воситалари қиймати 31438 минг сўм бўлса, унда қўлланилган ресурслар потенциалининг жами баҳоси қуйидагига тенг бўлади: 117,2+104,1+112,2+31,4=364,9 млн. сўм. Ресурслар потенциалини ҳисоблашнинг юқоридан келтирилган услубида фойдаланишни осонлаштириш учун қуйидаги ҳисоб-китоблар амалга оширилади: 1. Меҳнат ресурсларини пулда баҳолашни ҳисоблаш. Ходимларнинг умумий сони ва четдан жалб қилинган ходимлар сони ўртасидаги фарқни 1 ходимнинг компенсацияси нормативига кўпайтириш орқали аниқланади. МРБ=(МР-0,5МРж) Кн ( Кн=252000 сўм.) 2.Ер ресурсини пулда баҳолашни ҳисоблаш. 2.1.Ҳайдаладиган ерни пулда баҳолаш усули . Хўжаликда ҳайдаладиган ер баҳосининг баллини аниқлаш учун (Бб) хўжаликдаги ҳайдаладиган ерга кетган харажатни қоплаш сўмини (ХХс)

мамлакатдаги ҳайдаладиган ерга кетган харажатни қоплаш сўмига (Мхе) бўлиб ва олинган натижани 100 га кўпайтириб топилади. Ххе Бб=--------- * 100 Мхе-58,30 Мхе Хўжаликдаги 1 га ҳайдаладиган ер майдонини пулда баҳолаш учун ҳайдаладиган ер баҳосининг баллини мамлакат бўйича ўртача 1 балл ҳайдаладиган ерга тўғри келган Дд га кўпайтириш керак. 1гаХеБ=Бб*Дд Дд-396 с. Жами ҳайдаладиган ерни баҳолаш учун 1 га ҳайдаладиган ернинг баҳосини жами ҳайдаладиган ер майдонига кўпайтириш керак. ЖХЕБ=1гаХеБ*ЖМ 2.2.Пичанзорни пулда баҳолашни ҳисоблаш.(Ялпи маҳсулот бўйича). 1 га пичанзорни пулда баҳолаш учун 1 га пичанзорни баллдаги баҳосини ялпи маҳсулот бўйича 1 га ҳайдаладиган ернинг баллдаги баҳосига бўлинади ва хўжаликдаги 1 га ҳайдаладиган ернинг пулдаги баҳосига кўпайтирилади. Ббп 1гаПБ=----- .1га ХЕБ Ббхе Пичанзорнинг жами майдонини пулда баҳолаш учун(ЖПМБ) (1гаПб) 1 га пичанзорнинг пулдаги баҳосини жами майдонга кўпайтирилади. ЖПМБ=1гаПБ*ЖМ

2.3.Яйловларни пулда баҳолашни ҳисоблаш(ялпи маҳсулот бўйича) 1га яйловни пулда баҳолаш учун (1гаЯБ) 1 га яйловни балл баҳосини (Ббя) 1 га ҳайдаладиган ерни балл баҳосига бўлиб(Бб), натижани 1 га ҳайдаладиган ер майдонининг пулдаги баҳосига (1га ХЕБ) кўпайтирилади. Ббя 1гаЯБ = -------*1гаХЕБ Ббхе Яйловнинг ҳамма майдонини пулда баҳолаш учун(ЖЯМБ) 1 га яйловнинг пулдаги баҳосини(1гаЯб) жами майдонга кўпайтирамиз. ЖЯМБ = 1гаЯБ*ЖМ 2.4.Ер ресурсларини пулдаги жами баҳоси(ЕРЖБ) ҳайдаладиган ер пичанзор ва яйловларининг пулдаги баҳосини қўшиш йўли билан топилади. ЕРЖБ = ЖХеМБ+ЖПМБ+МЯМБ 3.Қишлоқ хўжаликларига тааллуқли асосий ишлаб чиқариш воситаларининг ўртача йиллик қиймати (АИЧВ) 4.Моддий оборот воситаларининг ўртача йиллик қиймати(МОВ) 5.Ресурс потенцалининг умумий миқдори РП = МРБ+ЕРЖБ+АИЧВ+МОВ Ресурс потенциали кўрсаткичи ишлаб чиқаришни бошқаришнинг турли хил вазифаларини амалга ошириш учун фойдаланилади. 1.Ўлчов 2.Тартибга солиш 3.Рағбатлантириш

Биринчидан: ўлчов функцияси. Ресурс потенциали ташкил қилувчи элементларини турли тезликда ва турли йўналишига (қишлоқ хўжалигида меҳнат ресурслари камайиш тенденциясига эга, ер ресурслари ўзгармайди, моддий ресурслар эса тез кўпайиб туради) қараб вужудга келадиган, шунингдек қишлоқ хўжаликни ишлаб чиқариш ресурслари билан таьминлашни аниқлашда намоён бўлади. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришнинг ресурслар билан таъминланиши мутлоқ ва нисбий салмоғини аниқлаш кўрсаткичида характерланиши мумкин. Абсалют кўрсаткич бу ресурс билан таъминланиш коэффициентидир. РПҳақ.миқдори РТК =---------------------------- РП норматив миқдори Салмоғини аниқлаш кўрсаткичлари 1.Ресурслар билан таъминланиш РП РТ = --------------------- Қ/х яроқли.ер 2.Меҳнатнинг ресурслар билан қуролланиши РП РҚ =-------------- Ход. Сони Иккинчидан, ўлчов функцияси, ресурс потенциалидан фойдаланиш самарадорлигини баҳолаш имкониятини ифодалайди. Унинг кўрсаткичлари қуйидагилар. 1.Ресурс қайтими

СМ РК = ---------- РП 2.Ресурс сиғими РП РС = ------ СМ Қœшимча кœрсаткичлар эса қуйидагилар: ЯМ.ТМ.Ф РП РК =-------------- РС = ------------- РП ЯМ,ТМ.Ф Истеъмол қилинган ресурслар потенциалидан фойдаланиш самарадорлигининг асосий кўрсаткичи юқорида айтиб ўтилганидек, маҳсулот таннархидир. Учинчидан, ўлчов вазифаси, қишлоқ хўжалик иқтисодий самарадорлиги ва интенсивлик даражасини аниқлаш имконияти билан ифодаланади. 2.Тартибга солиш функцияси. Ресурс потенциали миқдорини ҳисобга олиш йўли билан кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришни таъминлашда тенг имкониятлар яратиш ва хўжалик юритишнинг иқтисодий шароитларини тенглаштириш имкониятларида акс этади. 3.Рағбатлантириш функцияси. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш ресурсларидан анча самаралироқ фойдаланишда ички имкониятларни излаб топишда намоён бўлади. Улардан баҳоларнинг ташкил топишида, ихтисослаштиришни чуқурлаштиришда фойдаланилиши мумкин.

Ресурсларни юқори келтирилган баҳолаш услублари уларни самарадорлигини шартли ўрганишга имкон беради, ҳолос. Бозор иқтисодиёти шароитида барча ресурсларнинг қиммати талаб ва таклиф ҳамда қиймат қонунларининг аниқ талаблари асосида аниқланиши зарур.

Адабиётлар руйхати: 1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. (Асосий қонун) Тошкент «Узбекистон» 1992 йил. 2.Каримов И.А. «Ўзбекистон келажаги буюк давлат», Т. Ўзбекистон 1992 йил 3.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий сиёсатнинг устивор йўна- лишлари» Т. Ўзбекистон 1993 йил 4.Каримов И.А. «Ўзбекистон бозор иқтисодиётига ўтишнинг ўзига хос йўли», Т. Ўзбекистон 1993 йил 5.Каримов И.А. «Деҳқончилик тараққиёти – фаровонлик манбаи», Т. Ўзбекистон 1994 йил 6.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I асрга интилмокда», Т. Ўзбекистон 1994 йил 7.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида», Т. Ўзбекистон 1995 йил 8.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари, тараққиёт кафолатлари», Т. Ўзбекистон 1997 йил. 9.Каримов И.А. «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир» (Олий Мажлис Қонунчилик Патаси ва Сенатни ҚУшма мажлисидаги маърузаси.). тошкент «Узбекистон» 2005 йил. 10.Ўзбекистон Республикаси Қонуни. «Мулкчилик тўғрисида», «Адолат» 1991 йил

O'xshashlar

Моддий ресурслар билан таъминланиш ва улардан фойдаланиш кўрсаткичларининг таҳлили

Автоматлаштирилган лойиҳалаш тизимларининг умумий масалалари

Қишлоқ хўжалиги иқтисодиётининг умумий масалалари

Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишнинг умумий масалалари

Меҳнат ресурслари ва улардан самарали фойдаланиш