Пахта ҳосилдорлигини оширишни назарий асослари - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Пахта ҳосилдорлигини оширишни назарий асослари

Yuklangan vaqt:

21.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47.2724609375 KB

Ko'chirib olish

Пахта ҳосилдорлигини оширишни назарий асослари Режа: 1. Ғўзани ҳосил тугунчаларини тўкилишини олдини олишда физиологик фаол моддаларнинг аҳамияти 2. Ғўзани ҳосил элементларини тўкилишини олдини олишда чилпиш усулларининг самарадорлиги. 3. Ғўзани баргидан қўшимча озиқлантиришни ҳосил элементларини ғўза тупида сақланишига таъсири.

4. Ғўзани ҳосил тугунчаларини тўкилишини олдини олишда физиологик фаол моддаларнинг аҳамияти Дунё олимларининг илмий изланишлари натижаларига кўра, ўстирувчи физиологик фаол моддалар ўсимликни танасига сингиб, нафас олиш жараёнларида ҳам фаол иштирок этади Ўсимликка таъсир этадиган бундай моддаларни мавжудлигини дастлаб Ч.Дарвин 1880 йилда, кейинчалик Эррер (1906), А.А.Набоких (1908), Н.Г.Холодний (1927), Ф.М.Вент (1928), Ф.Кегель (1933), И.И.Чалий (1964) каби олимлар томонидан аниқланган. А.Имомалиев, А Зикирёев ларни таъкидлашича, физиологик фаол моддаларнинг ўсимликларга таъсири турличадир. Масалан Гиббереллин поянинг бўйига ўсишига таъсир этиб ривожланишда ҳам катта аҳамиятга эга. Ауксинлар - ўсимликларни совуққа чидамлилигини оширади. Тадқиқотларда кўплаб олимлар томонидан таъкидланишича, аукцинли хусусиятга эга Гормодин (“Мерк энд Ко” АҚШ ф.) Серадикс, Рутом (Мерк энд Беккер, Англия, ф.) каби ўстирувчи физиологик фаол моддалар билан уруғларга экишдан олдин ва ўсув даврида ишлов берилади . Ўсимликлар учун стимулятор бўлиб органик кислоталар, айниқса дикарбон (аскороген, глютамен ва яблочная, янтар, винная, фурмаровая) ҳисобланади (Благовещенский, [20]) ва улар ферментлар сифатини ошириб, модда алмашинув жараёнларини тезлаштиради. Стимуляторлар ва бошқа физиологик фаол моддаларни қўллаш усулларидан бири-ғўзани уруғини чигитини экишдан олдин дорилашдир. Бундан мақсад чигитни униб чиқиш даврида баравж ривожлантириб, уни то ўсиб ривожланишида ўсимликдаги жараёнларни бир маромда боришини таъминлаб, ҳосил тугунчаларини тўкилишини нисбатан камайтириш хисобига пахта хосили ва сифатини оширишдан иборатдир.

Г.Я.Губанов [26], Б.Жўраев, А.Янгибоев, М.Тожиев [28] лар олиб борган тажрибаларида чигитга экишдан олдин физиологик фаол моддалар дихлорфенокси уксус кислотаси (2,4-Д), динитриортокрезол (диоп), калий, марганец кислота, гронозан билан дорилаш ўрганилган. С.Х.Йўлдошев, В.П.Соловьев [35] ларнинг изланишларида чигитга ацетон ва этил спирти билан 6,0 ва 5,0 минут давомида ишлов бериб экилганда, ацетоннинг ғўза ниҳолларини униб чиқишига мақбул таъсир этганини кузатганлар. М.Розиқов, Т.Зокиров ва Ш.Содиқовлар ўсишни созловчи моддаларнинг мақбул концентрациясини аниқлаб, чигитни экиш олдидан ивитиш даврида молибден ва марганецни 0,05-0,1; рухни 0,05-0,01; кобальтни 0,01 фоизли концентрацияда ишлов берилганлда нихолларни униб чиқишига ва кейинги ривожига яхши таъсир этиб, ғўза тупидаги - ҳосил тугунчаларининг тўкилишини камайиши кузатилган ва андоза навга нисбатан юқори ҳосил олинган. Г.Нурмаханбетов, Б.Бекбаев ларнинг изланишларида пахта ҳосилини ошириш ва тола сифатини яхшилаш учун А-1 препарати билан Чимбой 3010 ғўза навининг чигитига экишдан олдин ишлов берилганда, чигитни дала унувчанлиги, ғўзанинг ўсиши ва ривожланиши ва ҳосил тўплаши назоратдагидан сезиларли фарқ қилиб, пахта ҳосили 3,5-4,2 ц/га юқори бўлганлиги ҳамда иқтисодий самарадорликка эришилганликлар кузатилган. Е.Р.Виленский, В.В.Полевой ғўза ўсимлигининг чигитига ауксин (ИУК), цитокинин, гибберел кислотаси (гк), абсциз кислотаси билан ишлов берганда ёки ўсув даврида сепилганда радиацияни ўсимликка зарарли таъсирини камайишини кузатганлар. S.J.Tarr маълумотларига кўра, симобнинг анорганик туз аралашмаси (йодли, хлорли) шу кунгача Судан пахтачилигида қўлланилади. З.И.Мамедов, Г.П. Гамзаков ларни изланишларида чигитларни экиш олдидан кобальт микроэлементининг бирикмалари комплекси билан намлаб экилганда, ғўзанинг ўсиши ва ривожланишига, ҳосил тугунларини

сақланишига ижобий таъсир этиб, ҳар бир туп ўсимликдан олинадиган пахта ҳосилини 9,4 г. дан 17,9 г гача оширган ва пахта толаси сифатини яхшилаш имконини берган. J. De Tempe, W.E.Crosier (1990) лар симоборганик препаратлари симобанорганикларга нисбатан чигит орқали ўтадиган касалликларга қарши курашишда яхши самара бериши таъкидлаб ўтилган. Кўплаб олимлар жумладан, Г.Губанов, А.Жўраев, А.Янгибоев, М.Тожиев, Ж.Сатторов лар томонидан физиологик фаол моддалар ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланишини яхшилаб, ҳосил тугунчаларини мақбул шаклланишини, озиқ моддалар ғўзада қўлланилганда ўсимликдаги озиқ моддалар ҳосил тугунчаларига тўғри тақсимланиб, кўсакларни очилишини тезлашгани ва пахта толасининг яхшиланганлигини аниқлаганлар. Б.М.Исаев, М.А.Белоусов, Й.Қодиров ларни тажрибаларида чигитларга экиш олдидан Zn-0,30% ва Cu-0,02% билан ишлов берилиб, шу моддалар тупроққа солинганда (1 мг/кг) ғўзани ўсиши ва ривожланиши яхшиланганини, ўсимлик органларида кечаётган физиологик жараёнларни кучайиши ва пахта ҳосилини ортиши аниқланган. О.Хасанов, А.Бобоназаров ва бошқаларнинг тажрибаларида ғўза ниҳолларини илдиз чириш касаллиги туфайли ривожининг дастлабки пайтларидаёқ нобуд бўлишлиги кузатилган. Чигит феньтурам, гам, демовен, ЭФ-2, Бронотак препаратлари билан ишланганда илдиз чириш касаллиги ғўза ниҳолларида 23-25 % га камайиб, ҳосилдорлик 2,7-4,0 ц/га ошган. И.Урунов, Е.Бичеровлар чигитларга экишдан аввал оқпалак касаллигига қарши Тигам ва бошқа уруғдорилари билан ишлов берилганда, бу касалликни олди олиниб, пахта ҳосили тўлиқлигича сақланган. Р.Кенжаев [38] нинг маълумотларига кўра, ҳар қандай заҳарли чигитдорилар ўсимлик ичига кириб амал даври охиригача турли касалликлардан ҳимоя қила олмайди, чунки улар маълум давргача сақланиб, сўнгра ўз кучини йўқотади. Тажрибаларда чигитни гоммоз бактериясига

қарши термик усулда 60-70 0 С сувда 10-20 минут давомида ивитиб экилганда униб чиқиши тезлашиб, гоммоз билан зарарланиши камайган. Р.Бойметов, А.Юсупалиев лар хўжаликларни юқори сифатли чигит билан таъминлаш учун физиологик жиҳатдан етилган йирик чигитларни ЧДС- 1 диэлектрик аппарати орқали саралаб экилса, уларнинг агробиологик кўрсаткичлари ошиб, сарфланиш меъёрлари камаяди, натижада пахта ҳосили ортиб, сифати яхшиланади ва озиқ-овқат маҳсулотлари учун қимматли хом ашёнинг маълум миқдорини тежалиши аниқланган. А.Кариев, А.Умаров ва б. уруғлик чигитни тайёрлаш чоғида ўстирувчи стимулятор Рослин ва тўлдирувчилар аммонийлаштирилган лигнин, глинозол ва уларнинг аралашмалари қўлланилган ҳолда қобиқлаш усулидан фойдаланишни таклиф қилишган. Бу усул юқори сифатли уруғлик олиш, касалликлар ва зараркунандаларга қарши қўлланиладиган препаратлар миқдорини камайтириш, чигитнинг сочилувчанлигини яхшилаш ва уни экиш меъёрларини камайтириш имконини беради деб ҳисоблаганлар. У.Н.Мадраимов изланишларида, чигитга экиш олдидан Мивал препарати билан ишлов берилганда уруғларни бир текис ва соғлом униб чиқиши таъминланган. Ҳаттоки шўрланган тупроқларда ҳам Мивални қўллаш натижасида туксизлантирилган чигитларни экиш имконияти яратилиб, ғўзанинг ривожланиши тезлашган ва тола чиқиши 1-3% га ортган. А.Шералиев, Х.Исоқовлар тадқиқотларида ғўза ниҳолларида учрайдиган гоммоз, илдиз чириш ва ривожланишининг кейинги даврларидаги оқпалак касалликларига қарши П-4 фунгициди қўлланилганда микроорганизмларни ривожланиши 25-30 кунгача тўхташи аниқланган. Н.Рашидов, А.Хожиев ва б. қобиқланган чигитларни экиш учун СЧХ- 4А-III сеялкасига экспериментал экувчи аппарат ўрнатилган, бунда чигит меъёрлари гектарига 28,9 кг ни ташкил қилган ҳолда, қобиқланган чигитларга нисбатан (90х15-3 тизимда) тукли чигитларни ниҳоллари эртароқ пайдо бўлиб, нам етарли бўлмаганлиги сабабли қобиқланганлари кечроқ

унганлиги кузатилган. Нам суви берилганда эса чигитлар бир текис униб чиқиб, тўлиқ

уялар сони 71% ни ташкил қилган бўлса, тукли чигитларда бу кўрсаткич 56,0% га тенг бўлган. Ғўзани Наманган-77, С-6532, С-9074, Омад, С-4908, С-5620, Оққўрғон- 2 навларининг уруғлик сифатини ошириш мақсадида П-4 ва Самара кимёвий дорилари билан ишлов берилганда энг яхши ижобий натижаларга П-4 дориси қўлланилганда эришилган. К.Ғофуров, М.Абдуллаев, А.Қозоқов ларнинг изланишларида ғўзанинг Наманган-77 нави чигитини аммофос, аммиакли селитра 2% +SiSO 4 0,5% эритмасида ивитилиб, умумий намлиги 9,0% бўлганда экилганда, ўсимликнинг бўйи 8-10 см баланд ва ҳосилдорлик гектарига 7,1-8,1 центнерга ошганлиги аниқланган. П.А.Хасанов, М.А.Зупаров, Р.А.Гулмуродовларни тажрибаларида аниқланишича ғўза ниҳоли касалликлари билан кучли зарарланган тупроқларда экиладиган, чигитни фақат битта фунгицид билан дорилаш етарли бўлмайди, шунинг учун уни икки ёки уч фунгицид қоришмаси ёки инсектицид, ҳамда ниҳоллар униши ва ўсишини тезлаштирувчи, ҳар хил намловчи ва дорини ёпишишини таъминловчи моддалар бирикмалари билан ҳам ишлов бериб экиш самаралироқ бўлади. Қизилқум массивидаги Лайлак кўлидан олинган Бишофит минерал аралашмаси билан чигитга экишдан олдин ишлов берилганда, ниҳолларни илдиз чириш ва бошқа касалликларга чалиниши камайган. Бишофит тузининг аммоний сульфат аралашмаси билан ишлов берилганда эса ниҳолларнинг униб чиқиш даражаси ва ҳосил тўплаши яхши бўлиб, пахта ҳосили назоратга нисбатан 1,5-2,0 % га юқори бўлган. Ш.Нурматов, Р.Назаров ва б. Қашқадарё вилояти шароитида пахтадан мўл ҳосил олиш учун физиологик фаол ўстирувчи моддалар Оксигумат, натрий гумат, силк, принт, биоазот каби дорилар чигитга экиш олдидан ва ғўзани ўсув даврида қўлланилганда пахта ҳосили гектарига 2-3 центнерга ортишини таъминлаган.

Б.Султанов, Э.М.Исмоилов, П.К.Артикбаевларнинг таъкидлашича “Дармон-4” стимулятори ўстирувчанлик хусусиятига эга бўлиб, чигитларни тез ва бир текис униб чиқиши ҳамда яхши ривожланишини таъминлайди ва ҳосилдорлик 14-22 % га ортади. Ш.Абдуалимов Тошкент вилояти шароитида ғўзани ўрта толали Оқдарё-5 навининг чигитига Нитролин 6-8 л/т, ТЖ-85 20-30 г/т, ХС-2 15-20 г/ т меъёрларида ишлов берилганда, ниҳолларнинг униб чиқиши тезлашган. Биологик фаол моддалар, биостимуляторлар ўсимлик тўқималарида ҳосил бўладиган физиологик жараёнларни боришини фаоллаштириб, ўсимликни ўсиши ва риожланишини яхши бўлишига ҳосил тугунчаларини камроқ тўкилишига ёрдам беради. A.V.Sharudo, I.N.Onishchenko, A.I.Kamardin ва бошқалар тажрибаларида ғўзанинг ўрта толали С-6540 ва С6524 налари чигитига “Ozone –air” аралашмаси билан экишдан олдин ишлов берилиб, чигитнинг униб чиқиши, униб чиқиш тезлиги кузатиб борилди. Кузатувлар натижаси шуни кўрсатдики чигит “Ozone –air” билан ишлов берилганда чигитнинг униб чиқиш даражаси 15-20 % га ошди, ўсимликнинг касалликларга чидаш иммунитети яхшиланди ҳамда пахта толасининг морфологик, экономик- технологик кўрсаткичлари ҳам яхшиланган. Ўтлоқи соз тупроқлар шароитида туксизлантирилган чигит “Креазицин” препаратининг сувли аралашмаси билан ишлов берилганда ҳосилдорлик ишлов берилмаганга нисбатан қўшимча 2,5 ц/га ортган. Украинанинг Sambor кампанияси тавсия этган Вемпел стимулятори билан уруғга ишлов берилганда ҳосилдорлик 10 % дан 30 % гача ортган. Ш.Қўзибоев, А.Б.Амантурдиев, Р.С.Исаевлар 2000-2002 йилларда Республика бирламчи уруғчилик станцияси тажриба далаларида ГМК (гумат натрий+мис купороси), Дармон-4, Гаучо М, ҒМ-элексир, ПАВ, Пахта, Химоя, Тежам каби чигитдорилар синаб кўрилганда, FМ-элексир ва ГМК дориларнинг самараси жуда паст бўлиб, назоратга нисбатан кам ҳосил

олингани кузатилган. Дармон-4 дориси 1 тонна чигитга 3 кг қўлланилганда чигитларни униб чиқиши 6,5% га тезлашиб, гоммоз ва вилт билан кам зарарлангани ҳамда ҳосилдорлик 4,0 ц/га га ортган Б.Мухаммадиев, Ш.Абдуалимов ларнинг тажрибаларида чигитга Витавакс 200ФФ, Т-86, ГМК стимуляторлари билан ишлов берилганда ғўзанинг ўсиши ва ривожланиши мақбуллашиб, Витавакс 200 ФФ таъсиридан 2,9 ц/га, Т-86 дан 1,7 ц/га ГМК дан эса 1,8 ц/га қўшимча пахта ҳосили олинган. А.Х. Ходжиев ва бошқалар чигитга биостимуляторлар билан ишлов бериб, яхши самарага эришиш мумкинлигини кўп йиллик тажрибаларида исботлашган. Айниқса тукли чигит капсулалаб экилганда, дала унувчанлиги одатдаги усулга нисбатан 26% га ошганлиги аниқланган. Капсулаланган чигитлар экилганда чигит сарфи 1,5-2,0 марта камайиб, пахта ҳосили 2,5-3,0 ц/га ортган. И.Х.Мадрахимов, Ж.Х.Ахмедов ва б. ғўзанинг С-6532 ва Омад навларининг чигитларига экишдан олдин Самара ва натрий гумат чигитдорилари билан ишлов берилганда дала унувчанлиги ортиб, назоратга нисбатан пахта ҳосили 3,3-5,7 ц/га юқори бўлганлигини аниқлашган. Б.Мухаммадиев маълумотларига қараганда, чигитга ўстирувчи моддалар Витавакс 200ФФ, Оксигумат ва Бронотак билан ишлов бериб экилганда чигитни униб чиқиши 1-2 кунга тезлашиб, пахта ҳосили назоратга нисбатан 0,5-1,7 ц/га ошган. И.Ш.Хусановни изланишларида ғўзанинг С-6524 нави очиқ далада ва плёнка остида ўстирилганда чигитга экишдан олдин Мивал 6 г/т меъёрида, ғўзани гуллаш даврида Пикс 1,5 л/га ва пишишда Кампозан 4,5 л/га меъёрда қўлланилганда пахта ҳосили ортиб, тола сифати яхшиланган. С.Б.Монаков ва б. нинг фикрича, физиологик фаол моддаларни қўллаш экинларининг ўсиши ва ривожланишини тезлаштиради ва маҳсулдорлигини оширади. Ўсимликлардан олинган физиологик фаол модда №25 юқори самарали эканлигини таъкидлаб, чигитга экиш олдидан

10-100 мг/т меъёрда қўлланилганда пахта ҳосили 4-7 ц/га ошганлиги таъкидланган. С.Вохидов изланишларида, чигитларга экишдан олдин Витавакс 200ФФ 5-6 л/т ва Оксигумат билан 0,75-1,0 л/т меъёрларда ишлов берилганда, ғўзани ўсиши, ривожланиши тезлашиб, ҳосил тугунларини тўкилиши камайган ва 50% ўсимликларни пишиши 3 кунга эртароқ бўлган ҳолда, пахта ҳосили чигитдориларга мутаносиб равишда 1,3-2,3 ва 1,0-1,3 ц/га ортгани аниқланган. С-6524 ғўза навининг чигитларига Нитролин ва Рослин препаратлари билан ишлов берилганда, ниҳолларни эрта ва тўлиқ униб чиқиши, ҳамда кўчат қалинлиги мақбул бўлиши билан бир қаторда ўсимликларни ўсиши, ривожланиши фаоллашиб, назоратга нисбатан 3,3-4,3 ц/га қўшимча пахта ҳосили олинган. Ш.Қўзибоев, Р.Исаев, С.Зокиров (2006) лар С-6524 ғўза навининг тукли чигитларига Бронотак, ГМ элексири, Дармон-4, Ҳимоя, П-4, Гаучо-М чигитдориларини қўллашда ниҳоллар униб чиқиши яхшиланиб, пахта ҳосили Гаучо-М да 7,1; П-4, Дармон-4 қўлланилганда 4,1-3,4 ц/га ортиб, 1000 дона чигит вазни Дармон 4, Гаучо-М, ГМ элексири таъсирида 138-139 г бўлиб, назоратдан 5,2 г ортган. Ф.Шамсиддинов, Ш.Абдуалимовлар чигитларга Витавакс 200ФФ 5 л, Унум билан 1,0-1,5-2,0 м/т меъёрларда ишлов берилганда ғўзани ривожи 3 кунга тезлашганини, қўшимча 2,3-3,2 ц/га пахта ҳосили олинганлигини таъкидлашган. Ш.Абдуалимов, Ш.Каримов (2015), Ф.А.Абдуллаев (2015), В.Хайитов (2015) Ш.А.Каимов (2016)лар Андижон, Наманган, Навоий, Самарқанд, Сирдарё, Сурхондарё, Хоразм ва Тошкент вилоятларида ғўзани Оқдарё-6 навидан юқори ва сифатли ҳосил олиш учун чигитга Витавакс 200 ФФ дорисини 5 л/т меъёрда қўллашни тавсия қилишган. К.М.Тожиев Сурхондарё вилояти шароитида ғўзанинг Бухоро-6 навининг тукли ёки туксиз чигитларига Витавакс 200 ФФ билан 5 л/т

меъёрда ишлов бериш ва капсулалаб сўнгра Витавакс 200ФФ ни қўллаш Пахта-42 ва

Бронотак препаратига нисбатан пахта ҳосили 1-2 терим салмоғи ортиб ҳамда 2,7-3,5 ц/га қўшимча ҳосил олишга эришилди. Юқорида айтилганидек сўнгги йилларда махаллий ёки чет элларда ишлаб чиқарилган стимуляторлар сифат жиҳатидан аввалгиларидан афзал эканлиги исботланган ҳамда булар билан чигитга ишлов берилганда самарадорлиги Республиканинг тупроқ-иқлим шароитларида экиладиган ғўза навларида аниқланган. Лекин, турли тупроқ иқлим шароитларида уларни қўллашни чигит экиш сарфини камайтиришга боғлиқ ҳолда изланишлар олиб борилмаган. Шундан келиб чиқиб, Фарғона вилоятининг ўтлоқи соз, кучсиз шўрланган, эрозияга мойил тупроқлари шароитида ғўзанинг С-6524 нави чигитларига стимуляторлар билан ишлов беришнинг чигитни униб чиқиши, ўсиши, ривожланишига энг мухими ҳосил тугунчаларининг тўкилишининг олдини олиш, орқали ҳосилдорлигига, тола ва чигит сифатига мақбул таъсирини ҳамда тукли чигитни экиш меъёрларини камайтириш йўлларини ўрганиш долзарб масалалардан ҳисобланади. 5. Ғўзани ҳосил элементларини тўкилишини олдини олишда чилпиш усулларининг самарадорлиги. Ғўза тупида ҳосил элементларининг тўкилиш сабаблари кўп йиллардан буён жуда кўплаб олимлар томонидан ўрганилганлигига қарамасдан муоммолигича қолмоқда. Ғўзада ҳосил элементларини бевақт тўкилиб кетмаслигини уларни тўла сақлаб қолиш чилпиш усулларига чанбарчас боғлиқ эканлиги ва бу асосий агротехниканинг усулларни алохида – алохида кенгроқ ўтказишни тақоза этади. О.Ф.Туева (1938), А.А.Dunlap (1944), G.F.Atkinson (1892, 1896), С.В. Лидовскийлар (1957) ғўзаларда ҳосил тугунчаларининг тўкилишига ёруғликнинг таъсирини Б.Н.Муродов (1940), В.Ромонов (1940)

татқиқодларида хаво хароратининг таъсири ўрганиб чиқилди.

Thornton (1914), O.P.Cook (1953), G.Glower (1955) ўтказган тажрибаларда ҳаво намлигининг кескин пасайиши ёки кўтарилиши, шунингдек ёғингарчилик таъсири туфайли гул тугунчаларининг чангланмасдан тўкилиб кетиши аниқланган. W. Balls (1910), E.A.Lloyd (1921), E.C.Ewing (1918), Г.С.Зайцев (1917,1924) татқиқотларида эса ҳосил тугунчаларининг тўкилишига тупроқ намлигининг таъсири ўрганилган. Ғўзаларнинг бўйига тез ўсиши ҳам пайдо бўлаётган ҳосил тугунчаларини озиқ моддалар билан таъминланишини издан чиқаради. Ўсимликлар орасида микроиқлим (ёруғлик, иссиқлик, намлик ва озуқа режимлари) ўзгаради. Бу эса ғўзаларда ҳосил бўлаётган ҳосил тугунчаларини тўкилишига сабаб бўлади. Ўсиш жараёни ғўзаларининг бош пояси ва шохларининг учларини чилпиш орқали тўхтатилади. Натижада ҳосил тугунчаларининг тўкилиш камайиб, кўсаклар ривожланиши ва пишиши тезлашади. Ғўзаларнинг ўсув нуқтасини чилпиш энг қадимги парваришлаш тадбирларидан бири ҳисобланиб, кўп йиллардан буён пахтачиликда кенг қўлланиб келинмоқда. Foben.G.P. (1904) маълумотларига кўра Мисрлик пахтакорлар пахта толаси салмоғини ошириш мақсадида бу тадбирдан кенг фойдаланилган. Шунга қарамасдан 20 аср бошларида кўпчилик олимлар бу тадбирни фойдасиз деб хисоблаганлар. Бунга сабаб, кўпчилик татқиқодлар ўтказган тажрибаларда чилпиш ишлари эрта ёки кеч муддатларда ўтказилиши туфайли ҳосилдорлик паст бўлган. R.J.Rиding , J.M.Kimbraugh (1978) , P.P.Шредер (1907) тажрибаларида ғўзаларни чилпиш ҳосилдорликни юқори бўлишини таъминлаган. Америкалик олимлар ўтказган тадқиқот натижаларида эса ғўзаларни чилпишда 175 – 233 фунт/акр қўшимча ҳосил олингани қайд этилган. P.P.Шредер (1913) ғўзаларни эрта муддатда чилпиш, яъни бош поянинг ўсув нуқтаси бўлмаслиги ўсув шохларининг ўсишига, унда ҳосил

бўлган

кўсаклар эса пишиб етилмаслигига сабаб бўлади деб ҳисобланган ва бу тартиб об – ҳаво шароити қулай бўлганда, қалин кўчатлар майдонларда самара бериши мумкин деган хулосага келган. M.A.Baley (1927) ғўза нихоллари униб чиққандан сўнг 4 ва 6 хафта ўтганда чилпиш ўтказилганида ҳосилдорлик камайганини аниқлаган. Ayres W.S. (1921) Нью – Мексика штатида ўтказган тажрибаларида ғўзаларнинг ўсув нуқтасини чилпишни 28 июнда ўтказилганда кўсакларнинг пишиши тезлашганини аниқлашган, аммо ҳосилдорлик назоратга нисбатан 6 фоизга камайган. Фақат 1928 йил бу тадбирни август ойи бошларида ўтказилганда ҳосилдорликни сезиларли ортгани аниқланган. Ғўзаларда чилпиш тадбирларини амалга ошириш муддатлари устида 30 – йилларгача кўпгина чет эллик ва мамлакатимиз олимлари томонидан илмий тадқиқот ишлари олиб борилган бўлсада, бу тадбирни амалга оширишнинг аниқ бир муддати белгилаб берилмаган. Т.Д.Лисенко (1936,1937, 1949) тажрибаларида 6-8 та ҳосил шохи пайдо бўлганда чилпиш ўтказиш ғўзаларининг ўсув шохларини кучли ўсишига олиб келгани қайд этилган. Г.И.Филиппенко, Бернштейн (1937,1952) ғўзаларни оммавий гуллаш даврида чилпиш кераклигини таъкидлашганлар, уларнинг тажрибаларига кўра ғўзани шоналаш даврида чилпилганда ҳосил 3,1 центнерга гуллай бошлаганда ўтказилганда 0,5 центнерга пасайган ёппасига гуллаш даврида чалпилганда эса 2,4 ц ҳосил тугунчаларни тўкилишини нисбатан камайиши хисобига қўшимча ҳосил олинган. Кейинчалик Г.И.Филиппенко (1952) ўзининг кўп йиллик татқиқотларига асосланиб Ўрта Осиё шароитида Америка ғўзаларини 5-15 июлгача чилпишни маъқул деб топган. Бу фикр П.В.Старов (1938) ўтказган тажрибаларда ҳам тасдиқланган. М.Т.Абдутолипов (1940), С.С.Фомин (1952), Л.Л.Голодовский (1952), З.Тулякова (1952), Ф.И.Учеваткин, А.А.Бородулина (1953), Д.Минко

(1957) ўтказган тажрибаларда ғўзаларни ён шохларини ва бош поя учларини тўлиқ шакл берилганда ҳосил нишоналарининг тўкилиши камайиб, кўсаклар сони ва ҳосилдорлик ортгани қайд этилган. С.С.Фомин (1954) 108 – Ф ғўза навига тўлиқ шакл бериб чилпишни 15 июлдан 5 августгача кечикмай ўтказилса, ҳосилдорлик 27-28 фоизга ортиши аниқланган. Ғўзаларнинг дастлабки ўсув даврларида ўсув шохларини олиб ташлаш ҳосил шохларида кўсаклар сонини ортишига сабаб бўлади. Л.Л.Голодковский (1952) ўтказган тажрибаларда ўсув шохларини олиб ташлаган ғўзаларнинг биринчи ва иккинчи ҳосил шохларида ҳосил нишоналарининг тўкилиши 14- 24 фоизга камайган, кўсаклар сони эса 2-3 донага ортган. Натижада назоратга нисбатан 7,3 центнер қўшимча ҳосил олинган. В.М.Мухаммаджонов (1962) чилпиш муддатларини ғўзаларда 17-18 ҳосил шохи пайдо бўлганда кечикиб ўтказиш, ҳосил тугунчаларини кўплаб тўкилиб кетишига, кўсаклар сонини камайишига ва пишишини кечикишига олиб келади деб хисоблаган. Шу сабабли ғўзаларда 12-14 ҳосил шохи пайдо бўлганда чилпиш тадбирларини амалга ошириш маъқбул эканини қайд этган. Бу фикр Б.Г.Алеевнинг (1953) ўтказган тажрибаларида хам тасдиқланган. Б.Г.Рааев (1960), Л.И.Магай, А.Х.Ходжаев (1972), Қурочкин (1978), О.Ибрагимов, О. Орипов (1980), О.Иброгимов, Х.Юсуфжонов (1986), И.М.Рахматов (1986,1984) лар механик чалпишни 14 – 15 хосил шохда ўтказиш мақбул эканлигини ўзларини тажрибаларида кузатганлар. Ғўзаларда ўсиш жараёнини физиологик фаол моддалар билан бошқариш чет элларда ва мамлакатимизда кўпчилик олимлар томонидан ўрганиб чиқилмоқда. Собиқ Иттифоқ даврида илк бор Ю.В.Ракитин, К.Е.Овчаров (1955) ва бошқалар ғўзаларнинг ўсиши ва ривожланишига ҳар ҳил физиологик фаол моддаларнинг таъсирини ўрганиб чиқдилар. Уларнинг татқиқотларида 2-4-5 трихлорфеносирка кислотасининг натрийли тузи ва гидрозид малина

кислотаси турли миқдорда ишлатилиб кўрилган. Татқиқотчилар бу

моддалларни паст миқдорда ишлатиш ғўзаларда ҳосил тугунчаларининг тўкилишини камайтирган кўраклар сонини эса ортиши таъминланган. В.М.Мухаммеджонов (1962) тажрибаларида эса ғўзани 108- Ф навига 2- 4-5-Т моддаси билан 3 августда, 0,025-0,25 ва 0,05 фоиз миқдорда ишлав берилганда ҳосилдорлик назоратга яқин ёки нисбатан ортгани 0,1 фоиз миқдорда ишлатилганда эса ҳосилдорлик кам бўлган, аниқланган. Бу тадбир самара берганлиги учун ишлаб чиқаришга жорий қилинмаган. Ю.Пинхасов (1969) ва бошқаларнинг татқиқодларида ғўзаларга СТХ (стемулятор таджикский хлопковый) ингибитори билан ишлов берилганда кўсарларнинг пишиши 5 кунга тезлашгани, ҳосил нишоналарининг тўкилиши 1,5-2 баробар камайганлиги натижасида ҳосилдорлик 25-30 фоиз ортгани аниқланган. А.Прокофьев, С.Расулов (1980) маълумотига кўра ғўзаларга ХЭФ (хлоратинфосфон) моддасини 0,4% миқдорида мевалаш даврида ишлов берилганда 30 фоиз қўшимча ҳосил олинган. Кейинчалик 70-йиллардан бошлаб тур (хлорхолинхлорид) моддаси ғўзаларда А.Аброров, А.Каримов, М.Миржураев (1972), Х.Агакишев, Н.Полвонова (1976), А.Халитов, А.Игнатьевлар (1975) томонидан ўрганилган. Америкалик олимлар J.Willard, M.Schroider (1976), J.Cothern (1977), H.Gausman (1978), A.Vork (1983) ўтказган тадқиқотларда мепикват хлорид моддасини гўзалларнинг ўсиши ва ривожланишига таъсири ўрганилиб чиқилган. Тадқиқотчиларнинг қайд қилишича мепикват хлорид билан ғўзаларга ҳар 10 метрда 7-8 та гул пайдо бўлганда 49 кг/га меъёрида ишлов берилса, ҳосил нишоналрини тўкилиши ва ўсув шохларининг ўсиши камайиб ҳосилдорлик эса 10,5 фоизга ортиши аниқланган. Пикс моддасининг ғўзаларга таъсирини эса Dunlap A.A. тажрибаларида ўрганиб чиқилган. Муаллифларнинг фикрича Пикс

моддасини 1,0-1,5 л/га, меъёрида ғўзаларга ишлов берилса, бош поя ва ён шохларининг ўсиши 33-40 фоизга, турли замбуруғ касалликлари билан касалланиши 4,7-9,9 фоиз камайиб, ҳосилдорлик 3,5-5,8 центнерга ортар экан. J.Willard (1976) P.Schott, R.Hask (1979) ларнинг ёзишича ғўзаларга Пикс моддаси билан 1,0 л/га меъёрда ишлов берилганда кўсарларнинг чириши ва вилт билан касалланиши 20-24 фоизга камайган. Ўзбекистон шароитида ҳам Пикс моддасининг ғўзаларга таъсири ўрганилмоқда. В.Пак, О.Кузнецова (1988) тадқиқотларида ғўзанинг Тошкент-1 навига Пикс моддасини 0,01 % миқдорда гуллаш даврида сепилганда ҳосил нишоналарининг тўкилиши 8 фоизга камайгани аниқланган. Т.Хасанов, А.Давлатов ва бошқалар (1989) тажрибаларида Пикс моддаси ишлатилганда ғўзаларда вилт касаллиги 6,4 фоизга камайиб ҳосилдорлик 2,5 центнерга ортгани қайд этилган. Наманган вилоятининг ўтлоқи соз тупроқларида М.Асронов (1993) томонидан ўтказилган тажрибаларда ғўзаларга Пикс моддасини 1,5 л/га меъёрда ишлов берилганида ҳосилдорлик 3,5 центнерга ортган. Озарбайжон пахтачилик илмий тадқиқот институти олимлари ўтказган кузатувларда Пикс моддасини 1,5 л/га меъёрида ғўзаларда 13-14 ҳосил шохи пайдо бўлганда ишлов берилганда ўсимликларнинг бўйи назоратга нисбатан 22,6-24,4 см паст бўлган, ҳосил элементларининг сақланиш ҳисобига кўсакдаги пахта вазни 0,3-0,4 г, ҳосилдорлик эса 2,8-3,3 ц кўпайгани аниқланган (Тагиров 1983). Пикс моддасини пахта толасига таъсири У.Мадраимов, К.Шермухаммедов, С.Кузнецоваларнинг (1989) таъкидлашича бу модда билан ишлов берилган ғўзаларнинг пахта ҳосили бир кўсак пахтасининг вазни ортган, толанинг технологик сифати яхшиланган. И.М.Рахимов, Б.Ж.Жумаев, А.М.Баталов (2001) ғўзанинг Бухоро-6 нави амал даврида Оксигумат 0,005 %, Натрий гумат 1,0-1,5 кг/га, Биоазот 2-

4 кг/га меъёрларда қўлланилса юқори ҳосил беришини, чилпишда Пикс ва Устикс препарати 1,0-1,5 л/га меъёрда икки марта гуллаш бошида ва яна 12- 15 кундан сўнг қўлланилса, ҳосил тугунларини тўкилиши камайиб, юқори ҳосил олиш мумкинлигини аниқлаганлар. С.Р.Алланазаров томонидан ғўзани чилпиш усулларини ғўза дефолиациясига боғлаб ўтказилган тажрибаларда кимёвий усулда Далпикс препаратини, 1,5 л/га меъёрда қўлланилганда (чилпиш ўтказилмаган) бир кўсак пахтасининг ўртча вазни 4,5 г ни, 1-терим салмоғи 77,6 % ни ташкил этиб, энг юқори натижалар УзДеф ҳамда Самара дефолиантларининг 6,0- л/га меъёрларидан олинган ва мутаносиб равишда кўсак пахтасининг вазни 4,9 г ни, 1 –терим салмоғи эса 83,1-84,0 % ни ташкил этгани кузатилган. Х.Э. Абдурахмонов (2016) ғўзани чилпиш усуллари ва муддатларини дефолиантлардан боғлиқ холда Полидеф ва Уздеф дефолиантлари қўлланилган вариантда юқори натижалар чилпиш “Энтожеан” препарати билан ўтказилганда олинган ва пахта ҳосилдорлиги 33,4-34,6 ц/га ни ташкил этган. Таъкидлаш жойизки кейинги йилларда ўтказилган комплекс тажрибаларда ҳам ғўзани чилпиш кимёвий усулда ўтказилганда ҳосил тугунларининг тўкилишини камайиши ҳисобига ҳосилдорлик ортганлиги кузатилган. 6. Ғўзани баргидан қўшимча озиқлантиришни ҳосил элементларини ғўза тупида сақланишига таъсири. Ғўзани меёрида ўсиб ривожланиши учун етарли миқдорда озиқа элементлари яъни азот, фосфор, калий, кальций, бор, рух , магний, марганец, темир, мис, натрий, молибден ва бошқа макро, микроэлементлар керак. Таъкидлаш жоизки,ғўзани илдиз орқали озиқлантиришда асосан азот, фосфор ва калий ўғитлари қўлланилади. Лекин, барг орқали озиқлантиришда авваллари (ўтган асрнинг сўнги 50 йилида) фақат микроэлементлар (молибден, бор, рух) қўлланилган бўлиб, улар ҳам асосан хелат (сувда яхши

эрийдиган) ҳолатда ишлатилган. Қолаверса бу элементлар асосан ғўзани гуллаш даврининг бошида қўлланилган. Минерал ўғитлар таркибидаги азот, фосфор ва калийни ўзлаштиришда ўсимлик учун етишмаган қисмини маълум миқдорда барг орқали тўлдириш мумкин бўлади. Н.П.Малинкининг (1960) кўрсатишича, ўсимликларни минерал моддалар билан барги орқали озиқлантириш мумкинлиги ҳақидаги дастлабки тажрибалар академик Д.Н.Прянишников лабораториясида ўтказилган. Ўсимликни баргига сингган озиқ моддалар унинг бошқа қисмларига ҳам тарқалади ва шу йўсинда ундан бутун ўсимлик фойдаланади. Анорганик моддаларни ташқи мухитдан ютган ўсимликлар уларни моддалар алмашинуви жараёнида энергия билан бойитиб органик модда кўринишида ер шаридаги барча тирик мавжудотлар учун моддий ва энергетик асосини яратади. Иккинчидан яшил ўсимликлар ҳайвонларга нисбатан юқори ривожланган юзага эга. Ўсимликларни ер ости ва устки органларини ривожланишида юқори даражада шохланиш қобилиятига эга. Натижада ўсимликлар илдиз орқали тупроқдан барг орқали ҳаводан озикланиш доираси кенгайди. С.П. Костичев (1872-1931) “Агар яшил барг бир неча йилга ишлашни тўхтаса, ер юзидаги барча жонзот, жумладан инсоният хам нобуд бўлади” деган эди. Н.С.Авдонин (1960) ни маълумотларига кўра, ўсимлик барг орқали қўшимча азот билан озиқлантирилганда, ғалла экинларини ҳосили 1,0 – 3,0 ц/га, қанд лавлагини 20 – 50 ц/га, ҳашаки лавлагиники эса 40 – 50 ц/га ортган. Яна Н.П.Малинкинни ёзишича, пахта далаларида ерга ўғит солишда қўшимча равишда ғўзани гуллаш – ҳосил тугиш даврида икки марта 18% ли суперфосфат суспензияси пуркалса ҳосил тугунчаларининг тўкилиши камайди ва юқори самарага эришилади. ЎзПИТИнинг Бухоро филиалида ғўза барг орқали озиқлантирилганда назоратга нисбатан 4 – 5 ц/га қўшимча пахта ҳосили, 5 – 6 ц/га дон ҳосили

олинган (Баталов, 2003).

Шу вилоятнинг “Ғалаба” фермер хўжалигида пахтадан 2-5 ц/га, “Раъно Тўхтаева” фермер хўжалигида 3,0 ц/га, “Шариф Тош” фермер хўжалигида 4,0 ц/га қўшимча пахта ҳосили олинган. Кейинги 10 йил даврида тажрибаларда самарадорлиги аниқланган КАС ва ФССС ўғитлари суюқ ҳолатларда бўлганлиги учун шу турдаги ўғитларни қўллаш технологияси бўйича олинган илмий маълумотларни келтиришни мақсадга мувофиқ деб ҳисобладик. АҚШ да суюқ ҳолатдаги ўғитлар ўғитларнинг асосий қисмини ташкил этади. Франция, ГФР, Дания, Канада, Англия, Италия, Бельгия, Мексика, Голландия ва бошқа мамлакатларда эса бу ишга энди кириша бошланди. Таъкидлаш жоизки, қўлланилаётган барча суюқ ҳолатдаги ўғитлар орасида талабгорлиги бу азотлилари ҳисобланади. Масалан, АҚШда 1977 йилдаёқ йиллик меъёрни 7,0% қисми K 2 O, 11,0% P 2 O 5 , ва 60,0 ц/га яқин азотли ўғитлар суюқ ҳолатда қўлланилган. А.М.Лукашев, Ф.И.Фанфарон, В.М.Ниязов, Б.В.Лешиков (1969) ларни 1969 йилларда чоп этилган китобларида КАС ўғитини ишлаб чиқариш муаммолари ёзилган бўлиб, АҚШ, Франция, Англия, Дания ва бошқа мамлакатларда сувсиз аммиак бўлмаган азотли эритмалар ҳам кенг қўлланаётганлиги баён қилинган. КАС эритмаси таркибида азотни 3 хил боғланган шакллари бўлади: нитратли, аммонийли ва аммиакли. Бу 3 хил шаклни бирлашуви натижасида қишлоқ хўжалик экинларини тез ўсиши таъминланади, шунингдек ўсимлик доимий, узоқ давом этувчи вегетатив даврида азот билан озиқланади. Маълумки, ўсимликлар ўз талабларини асосан нитратли азотни ўзлаштириш ҳисобига қондиради. Амид ва аммонийли азотни нитратли шаклга ўтиши эса, бу кимёвий ўзгаришлар ва бактериялар фаолияти таъсирида бўлади. Бу эса вақт талаб этадики, азотни ўсимлик учун мақбул ҳолатга ўтиши секин асталик билан боради ГИАП да КАС ўғитини техник-иқтисодий асослаш ва қўллаш бўйича бажарилган ишлар уни қишлоқ хўжаликгида кенг тарғиб қилиш

мумкинлигини кўрсатди. (Алейнов, Афанасьев, Жмай, Беляев 1983; Поляков, Невская, Кузнецова, Похожева 1983). АҚШни Пардью университетида тўрт хил тупроқ шароитида (лойли, чангсимон-лойли, чангсимон-неоватли ва қум-лойли) азотли ўғитларни маккажўхорида қўллаш усулларини ўрганиш бўйича дала тажрибалари ўтказилди. Тўрт хил тупроқ шароитида ўртача ҳосилдорлик 87,1 ц/га ни, аммиак қўлланилган вариантда 84,9 ц/га, КАС ни барг орқали қўллашда 74,0 ц/га мевасидан эса 77,2 ц/га ташкил қилди. Д.А.Кореньков, Ю.М.Канцинеля ва бошқаларнинг (1989) маълумотларига кўра КАС таркибидаги азотни камроқ йўқолишига аммоний тиосульфат нитрификация ингибитори сифатида ёрдам беради. Қолаверса аммиакли селитра ва карбамиднинг қуруқ ҳолдаги аралашмаси КАС га эквивалент миқдорида қўлланилса КАС эритмалари камроқ таъсир этиши аниқланган.(Гетманц, Крамаров ва бошқалар, 1991). КАСни ўсишни созловчи моддалар, макро-микроэлементлар билан биргаликда қўллашда технологик шароит юзага келади. (Порохорова 1990). Хонкингор, Дюльмен (ГФР) даги қишлоқ хўжалик расадхоналарида КАСни қўллаш бўйича самарали усуллар ишлаб чиқилди. 20 кг/га дан камроқ азотни ўсимликларни ҳимоя қилувчи моддаларга аралаштириб қўллашда ўсиш ва ривожланиши яхшиланиб, ҳосил тугунларининг тўкилиши камайганлиги кузатилган. Ғалла донлилар тупланиш даврини бошлагунича КАС ни сув билан биргаликда қўллашни меъёри 50-250 кг/га ни ташкил қилади. (Кореньков 1960). КАС ўғитини Россия шароитида қишлоқ хўжалик экинларида қўллаш бўйича ўтказилган тажрибалар 1965-1968 йилларда бошланган. КАС эритмаси кузги буғдой, маккажўхори, қанд лавлаги, кунгабоқар ва бошқа экинларга

шунингдек юқори тоғ олди ерларда турли муддатларда самолёт ёрдамида сепилган (Лукашев, Фанфарони, Ниязов, Лишиков 1969). Адабиётларда КАС каби суюқ ўғитларга нисбатан қарши фикрлар хам бор бўлиб, П.А.Баратов (1961) ни суюқ ўғитлар хақидаги китобида, аммиакли сув ва бошқа суюқ ўғитлар, гранунали (қаттиқ) ўғитларга нисбатан камроқ самаралироқ деб ёзилган. Бунда сувли аммиакдан охакли аммиакли селитрага нисбатан картошка ҳосили 10 ц/га, қанд лавлагини 5 ц/га, хашакли лавлагиники 24 ц/га, сулиники 0,4 ц/га камроқ олинган. П.А.Баратовни (1961) фикрича, суюқ ўғитларни йўқолиши 10,0 – 15,0 % ни, карбонатли тупроқларда эса 50,0 %ни ташкил қилади. Таъкидлаб ўтамизки, Ўзбекистон пахтачилигида суюқ ҳолдаги ўғитлар деярли қўлланилмайди. Ҳозирги кунда “Максам - Чирчик” ОАЖ да ишлаб чиқилаётган КАС ўғитини самарадорлиги ва ЎзФА умумий ва ноорганик кимё институтида А.Д.Дадахўжаев ва бошқалар (2006) ҳамда ПСУЕАИТИ да Б.Х.Тиллабеков, Б.И.Ниёзалиев ва бошқалар (2010) томонидан ғўзада синалганда қизиқарли ижобий натижалар олиниб натижалари бўйича қўлланмалар ишлаб чиқарилган. Ўтказилган изланишларда КАС ни аммиакли селитрага нисбитан самарадорлиги деярли тенглиги аниқланган. “Самарқандкимё” ОАЖ да ишлаб чиқарилаётган ФССС (фосфорли суспензиялаштирилган суюқ селитра) ўғитини самарадорлиги ЎзПИТИнинг типик бўз тупроқлари шароитида барг орқали озиқлантириш бўйича тажрибалар олиб борилган. Лекин, бу изланишларда ФССС ўғити асосий ўғит сифатида 200 кг/га меъёрида ғўзани ривожланиш даврларида қўлланилган (бошқа ўғит, шунингдек азот ҳам қўлланилмаган) да олинган қўшимча пахта ҳосили 0,3 ц/га ташкил этган (Тожиев, Вайс, Ниязалиев 2008). Шунингдек, ФССС ўғитини барг орқали қўллаш бўйича тажрибалар (1 йиллик) Фарғона вилояти шароитида Н.Ўразметов, Б.Ниязалиев, С.М.Тажиев ва Х.Юсупжонов (2008) лар томонидан ўтказилган.

Б.Х.Тиллабековнинг (2013) тадқиқодларини кўрсатишича, қўлланилган суспензиялар ўғит турлари ёки меъёрларидан қатъий назар пахта ҳосилини назоратга нисбатан оширади. Уларни нисбатан юқори таъсири ғўза навларининг шоналаш ва гуллаш фазоларида қўлланилганда ижобиий натижаларга эришилгани кузатилган. Ғўза навларини барг орқали озиқлантиришда маъдан ўғитлар асосида тайёрланган суспензиялардан юқори иқтисодий самарадорликка (юқори пахта ҳосили олишга) эришиш учун 2 – 3 чин баргли даврида ҳақиқий кўчат қалинлиги 80 – 85 минг/га бўлган далаларда фақат КАСни 5л/ га, карбамидни 4 кг/га, меъёрларда, шоналашда КАСни 7л/га, карбамидни 7кг/га ва гуллашда эса КАСни 9л/га, карбамидни 10л/га меъёрларда қўллаш кераклиги аниқланди. Б.Х.Тиллабековнинг (2014) маълумотларига кўра карбамид асосида тайёрланган суспензиялар ғўзани 2 – 3 чин баргли, шоналаш ва гуллаш даврларида 4,0; 7,0 ва 10,0ц/га меъёрларда фақат бир мартадан қўлланилганда ғўзанинг ўсиши ривожланиш яхшиланиб, ҳосил тугунларидан тўкилиши ва пахта ҳосилини қўшимчалари мутоносиб равишда 1,1;2,2 ва 1,4 ц/гани ташкил қилди. Юқоридаги илмий маълумотлардан хулоса қилиш мумкинки, ғўза парваришида барча агротехник тадбир ўзига хос ахамиятли хисобланади. Айниқса, чигитга экиш олдидан ишлов бериш, озиқлантириш, култивация қилиш, суғориш, чилпиш, каби тадбирларни ўз вақтида ва сифатли қилиб ўтказилиши натижасида ҳосил салмоғи ва сифатини оширилишига эришилди. Таъкидлаш жоизки, ғўзани баргида қўшимча озиқлантириш, чигитга экиш олдидан ўстирувчи физиологик фаол моддалар билан ишлов бериш ҳамда чилпишни ўтказишда ретардантлардан фойдаланишни ғўзанинг тугунчаларини ҳосил тўкилишини олдини олишдаги самарасини белгиловчи адабиётлар таҳлили жуда кам бўлиб, қишлоқ хўжалик фанида ушбу масалага айниқса ғўза ўсимлиги учун янги суюқ ўғитларни, стимуляторлар ва

ретардантлар мисолида аниқлик киритилишини тақозо этади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Абдуалимов Ш., Витавакс 200ФФ нинг чигит униб чиқиши ва пахта ҳосилига таъсири // Пахтачилик ва дончилик. –Тошкент, 2000. -№ 3-4. –Б. 3-4. 2. Абдуалимов Ш. Результаты поиска новых стимуляторов роста хлопчатника. // Пахтачилик ва дончилик. – Тошкент, 2002. - №1. - Б. 25-26. 3. Абдуалимов Ш., Тожиев М., Тожиев К.М. Туксизлантирилган чигит пахта ҳосилдорлигини оширади // Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги журнали. – Тошкент, 2002. - №3. Б. 44-45. 4. Абдуалимов Ш., Тожиев М., Тожиев К., Муҳаммадиев Б., Воҳидов С. Витавакс 200ФФ ғўзада қўллаш бўйича тавсиялар. – Тошкент, 2003. - Б. 4-5. 5. Абдуалимов Ш., Раҳмонқулов С. Ғўза ривожини мувофиқлаштиришда кимёвий фаол моддаларнинг аҳамияти. // Пахтачилик ва дончиликни ривожлантириш муаммолари: Ҳалқаро илмий амалий конференция маърузалари асосидаги мақолалар тўплами. – Тошкент: ЎзПИТИ, 2004.- Б. 202.

O'xshashlar

Уругчиликнинг назарий асослари

Ҳайвонлар селекциясининг назарий асослари

Сервис тизимининг назарий асослари

Пахта териш машиналари

Пахта териш ва тозалаш машиналари пахта териш машиналари ҳақида