Молиявий натижалар ва рентабеллик кўрсаткичларининг таҳлили - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Молиявий натижалар ва рентабеллик кўрсаткичларининг таҳлили

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

381.5 KB

Ko'chirib olish

М олиявий натижалар ва рентабеллик кўрсаткичларининг таҳлили Режа: 1. Таҳлилнинг аҳамияти, мақсади ва вазифалари. 2. Молиявий натижалар ва рентабеллик кўрсаткичлар и ва улар ни ҳисоблаш усуллари. 3. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сотишдан олинган ялпи фойданинг таҳлили. 4. Хўжалик бўйича ялпи фойданинг омилли таҳлили. 5. Асосий ишлаб чиқариш фаолияти фойдаси ва бошқа турларининг таҳлили. 6. Сотилган маҳсулотлар рентабеллигининг таҳлили

Таҳлилнинг аҳамияти, мақсади ва вазифалари. Бозор иқтисодиёти шароитида ҳар бир қишлоқ хўжалик корхонасининг олдида турган мақсад бўлиб, фаолият юритишдан фойда олиш ҳисобланади. Фойдали фаолият кўрсатувчи корхоналар мамлакат иқтисодиёти ни ривожланишида асосий таянч бўлиб муҳим рол ўйнайди. Зарар билан фаолият юритаётган корхоналар салбий таъсир қилиб, заифлашишига сабабчи бўлади. Шунинг учун ҳам фаолиятнинг пировар д натижасини фойда шаклида намоён бўлишига эришиш имкониятларини аниқлаш йўлларини талаба яхши билиб олиши зарур. Шу мақсадга эриши ш учун корхоналар фаолиятининг пировар д натижасини ифодаловчи «Молиявий натижалар» деб аталмиш кўрсаткичлар ҳ олатини у злуксиз равишда таҳлил қилиб бори ш зарур . Молиявий натижалар деганда нима тушунилиди ? Молиявий натижалар деганда фойда ёки зарар кўрсаткичлари биргаликда тушунилади. Ушбу кўрсаткичлар даромад ва харажатлар орасидаги фарқ тариқасида аниқланади. Даромадлар ҳажми харажатларга нисбатан кўп бўлса, оралиқдаги фарқ фойдани билдиради, аксинча бўлса зарарни билдиради. Хуллас, фойда даромад ва харажатлар нисбатидаги юқори ўзгарувчанликни, зарар эса улар нисбатидаги қуйи ўзгарувчанликни ифодалайди. Фойда қанча кўп бўлса, корхона иқтисодий жиҳатдан шун ч а мустаҳкам бўлади. Фойда ошган сайин корхонанинг молиявий барқарорлиги мустаҳкамланиб, тўловга қодирлиги ошиб боради, ўзини-ўзи маблағ билан таъминлаш даражаси яхшиланиб боради, оқибатда ишлаб чиғаришни кенгайтириш, ривожлантириш, моддий неъматни яратувчиларнинг моддий манфаатдорлиги даражасини ошириш каби ижтимоий-иқтисодий масалаларни ҳал қилиш учун шароит яратилади. Шунинг учун ҳам хар бир хўжалик юритувчи субъект ўз фаолиятини фойдали юритиш учун ҳаракат қилиши керак. Фойдали фаолият кўрсатиш учун иқтисодий таҳлилни самарали ташкил қилиш талаб этилади, чунки фойдани кўпайтириш ва

зарарни йўқотиш учун зарур бўлган имкониятларни фақат таҳлил орқали аниқлаш мумкин. Таҳлилнинг мақсади нимадан иборат? Таҳлилнинг мақсади – фойда ва рентабеллик кўрсаткичлари динамикасини чуқур ўрганиш ва омилли таҳлил қилиш асосида уларни янада кўпайтириш ва ошириш имкониятларини аниқлашдан иборат. Ушбу мақсадга эришиш учун таҳлил қуйидаги асосий вазифаларни ҳал қилиш и лозим: 1. Қишлоқ хўжалиги корхонасининг молиявий натижалари (фойдаси ва зарари) таркиби, тузилиши ва динамикасини ўрганиш; 2. Ялпи фойда (зарар) ва унинг ўзгаришига таъсир қилувчи омиллар таъсирига баҳо бериш; 3. Асосий ишлаб чиқариш фаолияти фойдаси (зарари) ва унинг ўзгаришини омилли таҳлил қилиш; 4. Умумхўжалик фаолияти фойдаси (зарари) ўзгаришини омилли таҳлил қилиш; 5. Соф фойда ўзгаришини аниқлаш ва омиллар таъсирига баҳо бериш; 6. Корхонанинг рентабеллик кўрсаткичларини ўрганиш ва уларга таъсир қилувчи омилларга баҳо бериш; 7. фойда ва рентабелликни ошириш имкониятларини кўрсатиш. Молиявий натижаларни таҳлил қилишнинг асосий манбалари бўлиб, бизнес – режа, молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот, қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сотиш тўғрисидаги ҳисобот ҳамда бухгалтерия ҳисобининг молиявий натижаларини акс эттирувчи счётлари маълумотлари ҳисобланади.

Молиявий натижалар ва рентабеллик кўрсаткичлар и ва улар ни ҳисоблаш усуллари. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5- февралдаги 54-сонли қарори билан тасдиқланган «Маҳсулот (иш, хизмат)ларни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисидаги НИЗОМ» га мувофиқ молиявий натижалар (фойда ёки зарар) 5 та турга бўлинади: 1. Маҳсулот (иш, хизмат) ларни сотишдан олинган ялпи фойда (зарар); 2. Асосий ишлаб чиқариш фаолиятининг фойдаси (зарари); 3. Умумхўжалик фаолиятининг фойдаси (зарари); 4. Солиқлар тўлангунга қадар бўлган фойда (зарар); 5. Ҳисобот даврининг соф фойдаси (зарари). Молиявий натижа фойда бўлса ҳам, зарар бўлса ҳам, уларни аниқлаш усуллари бир хилдир, шунинг учун уларни аниқлашни «фойда» кўрсаткичи мисолида кўриб чиқамиз. Маҳсулотларни сотишдан олинган ялпи фойда қандай аниқланади? Маҳсулотларни сотишдан олинган жами соф пул тушумидан (СПТ) сотилган маҳсулотларнинг ишлаб чиқариш таннархини (ТН) чегириб ташлаш орқали ялпи фойда (ЯФ) аниқланади: ЯФ=СПТ-ТН ёки ( q р-  qz ) Бунда, q -сотилган маҳсулот миқдори; Р-сотилган 1ц маҳсулот баҳоси; z -сотилган 1ц маҳсулот таннархи;  q р-маҳсулотни сотишдан олинган соф пул тушуми;  qz -ишлаб чиқариш таннархи.

Асосий ишлаб чиқариш фаолиятининг фойдаси қандай аниқланади? Маҳсулотларни сотишдан олинган ялпи фойдадан (ЯФ) давр харажатлари (ДХ) билан асосий фаолиятнинг бошқа операцион харажатларини (БХ) айириш ва асосий фаолиятнинг бошқа даромадларини (БД) қўшиш орқали асосий фаолиятнинг фойдаси (АФФ) аниқланади: АФФ = ЯФ – ДХ – БХ + БД Умумхўжалик фаолиятининг фойдаси қандай аниқланади? Асосий фаолиятнинг фойдасига (АФФ) молиявий фаолиятнинг даромадларини (МФД) қўшиб, молиявий фаолият бўйича бўлган харажатларни (МФХ) айириб ташлаш орқали умумхўжалик фаолиятининг фойдаси (УХФ) аниқланади: УХФ = АФФ + МФД – МФХ Молиявий фаолият даромадларига қуйидаги даромадлар киритилади: 1) Дивидентлар шаклидаги даромадлар; 2) Фоизлар шаклидаги даромадлар; 3) Узоқ муддатли ижара (лизинг) дан даромадлар; 4) Валюта курси фарқидан даромадлар; 5) Бошқа даромадлар. Молиявий фаолият харажатларига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1) Фоиз шаклидаги харажатлар; 2) Узоқ муддатли ижара (лизинг) бўйича фоизлар шаклидаги харажатлар; 3) Валюта курси фарқидан зарарлар; 4) Молиявий фаолият бўйича бошқа харажатлар. Солиқлар тўлангунга қадар бўлган фойда (СТФ) қандай аниқланади?

Бу фойда умумхўжалик фаолияти фойдасига (УХФ) фавқулотда юзага келган фойдани (ФФ) қўшиш ва фавқулотда юзага келган зарарни (ФЗ) чегириб ташлаш орқали аниқланади: СТФ = УХФ + ФФ – ФЗ Ҳисобот даврининг соф фойдаси қандай аниқланади? Соф фойдани (СФ) аниқлаш учун солиқ тўлангунга қадар бўлган фойдадан (СТФ) даромад (фойда) солиғини (ДС) ҳамда фойдадан тўланадиган бошқа солиқ ва йиғимларни (БС) чегириб ташлаш керак: СФ = СТФ – ДС – БС Рентабеллик кўрсаткичлари корхонанинг молиявий фаолиятининг самарадорлигини ифодаловчи нисбий коэффицентлардир. Улар корхонанинг даромадлилигини, фойдалилигини ифодалайди. Рентабеллик кўрсаткичлари корхонанинг у ёки бу холати бўйича фойдалилик даражасини таърифлаш ва уларга баҳо бериш учун ишлатилади. Рентабеллик даражаси бир сўмлик маблағлар, харажатлар ва фондлар қийматига нисбатан олинган фойда ҳажмини ифодалайди. Агар ушбу кўрсаткич даражаси ошиб борса, фойдалиликнинг ошиб боришини билдиради. Ҳозирги вақтда рентабеллик кўплаган кўрсаткичлар орқали ифодаланди. Шулардан асосий кўрсаткичлари бўлиб, қуйидагилар ҳисобланади: 1. Сотилган маҳсулотлар рентабеллиги 2. Асосий воситалар рентабеллиги 3. Активлар рентабеллиги 4. Хусусий капитал рентабеллиги 5. Перманент капитал рентабеллиги Сотилган маҳсулотлар рентабеллиги. Буни (Рмр) аниқлаш учун маҳсулотларни сотишдан олинган ялпи фойдани (Яф) 100 фоизга

кўпайтириб, сотилган маҳсулотларнинг ишлаб чиқариш таннархига (ТН) бўлиш керак: Рмр = ТН Яф 100* Бу рентабеллик харажатлардан фойдаланиш самарадорлигини ифодаловчи кўрсаткичдир, яъни 1 сўмлик қилинган харажатга қанча фойда олганлигини кўрсатади. Асосий воситалар рентабеллиги . Бу ҳисобот давридаги соф фойдани (СФ) 100 фоизга кўпайтириб, асосий воситаларнинг ўртача йиллик қийматига (АИФ) бўлиш орқали аниқланади: Рав = АИФ СФ 100* Бунда, АИФ-асосий ишлаб чиқариш воситаларининг ўртача йиллик қиймати. Бу рентабеллик асосий фондлардан фойдаланиш самарадорлигини ифодалайди. Активлар рентабеллиги. Буни (Ра) аниқлаш учун солиқ тўлангунга қадар бўлган фойдани (СТФ) 100 фоизга кўпайтириб, натижасини узоқ муддатли активлар (УА) билан айланма активлар (АА) суммасининг жамига (яъни баланснинг жамига) бўлиш керак: Ра = АА УА СТФ  100* Активлар рентабеллиги ҳисобот даврида 1 сўмлик асосий воситалар билан айланма маблағлар ҳисобига неча сўмлик фойда олинганлигини англатади. Хусусий капитал рентабеллиги. Буни (РХК) аниқлаш учун хўжаликнинг ҳисобот йилидаги соф фойдасини (СФ) 100 фоизга кўпайтириб, уларнинг суммасини хусусий капитал (ХК) нинг ўртача йиллик қийматига бўлиш керак. Рхк = ХК СФ 100*

Бу кўрсаткич бир сўмлик хусусий капитал ҳисобига неча сўмлик соф фойда олинганлигини кўрсатади, яъни хусусий капиталдан фойдаланиш самарадорлиги даражасини ифодалайди. Перманент капитал рентабеллиги. Бу рентабелликни (РПК) аниқлаш учун корхонанинг соф фойдасини (СФ) перманент капиталнинг ўртача йиллик қийматига (ПК) бўлиш керак: Рпк = ПК СФ 100* Корхонанинг хусусий капитали билан узоқ муддатли қарз капитали биргаликда перманент капитални ташкил этади. Демак, перманент капитал рентабеллигини қуйидагича ифодалаш мумкин: Рпк = КК ХК СФ  100* Бунда, ХК-хусусий капитал; ҚК-узоқ муддатли қарз капитали; Перманент капитал рентабеллиги коэффиценти хусусий ва узоқ муддатли қарз капитал ларининг 1 сўмига (100 сўмига) қанча соф фойда тўғри келишлигини кўрсатади. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сотишдан олинган ялпи фойданинг таҳлили. Ҳисобот йилидаги ялпи фойда ҳажмини бизнес-режа бўйича кўзда тутилган фойдага ёки базис йилидаги фойда суммасига солиштириб, унинг мутлақ ва нисбий миқдорлардаги ўзгариши аниқланади. Бошқача айтганда ҳисобот йилидаги фойдадан базис йилидаги ёки режалаштирилган фойда суммасини айириб, унинг ўзгариши (кўпайганлиги ва камайганлиги) аниқланади. Биз, бу ерда ҳисобот йилидаги фойданинг базис йилига нисбатан ўзгаришининг таҳлилини келтирдик.

Ҳисобот йилида ҳар бир маҳсулотни сотишдан олинган ялпи фойданинг базис йилига нисбатан ўзгаришини (кўпайишини ёки камайишини) қуйидаги формуладан фойдаланиб аниқлаш мумкин: ( q 1 p 1 - q 1 z 1 ) - ( q 0 p 0 - q 0 z 0 ) = qpz  бунда, q 1, q 0 – мос ҳолда ҳисобот ва базис йилларида сотилган маҳсулот миқдори; р 1, p 0 –мос ҳолда ҳисобот ва базис йилларида сотилган 1 ц. маҳсулотнинг ўртача сотиш баҳоси. z 1, z 0 – мос ҳолда ҳисобот ва базис йилларида сотилган 1 ц маҳсулотнинг таннархи. Ушбу келтиририлган формуладан кўриниб турибдики, маҳсулотни сотишдан олинган ялпи фойданинг ўзгаришига бевосита қуйидаги уч омил таъсир қилади: 1. Сотилган маҳсулот миқдорининг ўзгариши ( q 1- q 0 ); 2. 1 ц маҳсулот ўртача сотиш баҳосининг ўзгариши (р 1 - p 0 ); 3. 1 ц маҳсулот ўртача ишлаб чиқариш таннархининг ўзгариши ( z 1- z 0 ). Ялпи фойданинг ўзгаришига омилларнинг таъсирини «Кўрсаткичлар фарқи» ва «Занжирли боғланиш» усуллари ёрдамида аниқлаш мумкин. Биз сотилган пахта мисолида 30- жадвалда келтирилган маълумотлар асосида ялпи фойда таҳлилини амалга оширамиз. жадвал Фермер хўжалиги бўйича пахтани сотишдан олинган ялпи фойдани таҳлил этиш учун зарур бўлган малумотлар Т/р Кўрсаткичлар Базис йили Ҳисобот йили Ўзгариши (+, -) 1 Сотилган пахта , ц 3600 3783 +183 2 1 ц пахта баҳоси, сўм 17890 19908 +2018

3 1 ц пахта таннархи, сўм 15410 16682 +1272 4 1 ц пахтани сотишдан олинган фойда, сўм 2480 3226 +746 5 Ялпи фойда, минг сўм 8928 12204 +3276 30-жадвалдан кўриниб турибдики, хўжалик пахтани сотишдан ҳисобот йилида 12204 минг сўм фойда олиб, бу ўтган базис йилига нисбатан 3276 минг сўмга ёки 36,7 фоизга ошган. Бунинг сабабини билиш учун юқорида келтирилган омиллар таъсирининг таҳлилини «Кўрсаткичлар фарқи» усули ёрдамида бажардик. Ялпи фойданинг ўзгаришига сотилган пахта миқдори ўзгаришининг таъсирини аниқлаш учун ҳисобот ва базис йилларида сотилган пахта миқдорлари орасидаги фарқни базис йилида 1 ц пахтани сотишдан олинган фойда суммасига кўпайтирилади, яъни қуйидаги формуладан фойдаланиб аниқлаш мумкин: (q 1 - q 1 )  (p 0 - z 0 ) = q  (3783-3600)  (17890-15410)=+183  2480=+454 минг сўм Демак, ҳисобот йилида базис йилига нисбатан сотилган пахта миқдорининг 183 ц.га ошиши натижасида пахтани сотишдан олинган ялпи фойда суммаси базис йилига нисбатан 454 минг сўмга кўпайган. Сотилган пахта миқдорининг ошиши фойда ўзгаришига ижобий таъсир қилган. Сотилган пахта миқдори билан олинган фойда ҳажми орасида бевосита боғлиқлик мавжуд. Сотилган пахта миқдори ошса, олинадиган фойда ҳам ошади, камайса-камаяди. Бизнинг мисолда сотилган пахта миқдорининг ошиши фойда суммасини ошишига сабабчи бўлган. Ялпи фойданинг ўзгаришига иккинчи омилнинг яъни 1 ц пахта ўртача сотиш баҳоси ўзгаришининг таъсирини аниқлаш учун ҳисобот ва базис йилларидаги ўртача сотиш баҳолари орасидаги фарқни ҳисобот йилида сотилган пахтанинг ҳақиқий миқдорига кўпайтирилади, яъни қуйидаги формуладан фойдаланиб, аниқлаш мумкин:

(р 1 - р 0 )  q 1 = р   (19908-17890)  3783=+2018  3783=+7634 минг сўм Демак, ҳисобот йилидаги 1 ц пахтанинг ўртача сотиш баҳосининг базис йилига нисбатан 2018 сўмга ошиши ялпи фойда суммасини 7634 минг сўмга кўпайтирган. Ўртача сотиш баҳосининг ошиши ялпи фойданинг ўзгаришига ижобий таъсир қилган. Демак, ўртача баҳо билан фойда ҳажми орасида бевосита боғлиқлик мавжуд. Баҳонинг ошиши ҳар доим фойданинг ошишига олиб келади, камайиши эса камайтиради. Фойданинг ўзгаришига 1 ц пахта таннархи ўзгаришининг таъсирини аниқлаш учун ҳисобот ва базис йилларидаги 1 ц пахта таннархлари орасидаги фарқни ҳисобот йилида сотилган пахтанинг ҳақиқий миқдорига кўпайтирилади, яъни қуйидаги формуладан фойдаланиб аниқлаш мумкин: (z 1 - z 0 )  q 1 = z  (16682-15410)  3783=+1272  3783=-4812 минг сўм Демак, 1 ц пахта таннархи ҳисобот йилида базис йилига нисбатан 1272 сўмга ошган, натижада унинг жами ишлаб чиқариш таннархи 4812 минг сўмга ошган. Бу эса ўз навбатида ялпи фойдага салбий таъсир этиб, уни шу суммага камайтирган. Шунинг учун ҳам охирги натижа минус билан кўрсатилган. Сотилган маҳсулот таннархи билан фойда ўртасида билвосита боғлиқлик мавжуд. Таннарх қимматлашса, фойда камаяди, аксинча, таннарх арзонлашса, фойда кўпаяди. Бизнинг мисолда 1 ц пахта танннархининг қимматлашиши (ошиши) умумий харажатни ошириб, ялпи фойдани шу суммага камайтирган.

Келтирилган омиллар таъсирларининг йиғиндиси ялпи фойданинг умумий ўзгаришига тенг келиши керак. Буни қуйида келтирилган 31- жадвалдан кўриш мумкин. жадвал Пахтани сотишдан олинган ялпи фойданинг омилли таҳлили. Т/р Кўрсаткичлар Базис йили Ҳисобот йили Ўзгариши (+, -) 1 Сотилган пахта , ц 3600 3783 +183 2 1 ц пахта баҳоси, сўм 17890 19908 +2018 3 1 ц пахта таннархи, сўм 15410 16682 +1272 4 1 ц пахта фойдаси, сўм 2480 3226 +746 5 Пахтани сотишдан олинган ялпи фойда, минг сўм 8928 12204 +3276 Шу жумладан ўзгариши: 5.1 Сотилган пахта миқдорининг ўзгариши ҳисобига Х Х +454 5.2. 1 ц сотиш баҳосининг ўзгариши ҳисобига Х Х +7634 5.3. 1 ц пахта таннархининг ўзгариши ҳисобига Х Х -4812 Энди, пахтани сотишдан олинган ялпи фойда таҳлилини «Занжирли боғланиш» усулидан фойдаланиб, ўзингиз бажаринг . Бунинг учун ялпи фойдани ифодаловчи қуйидаги занжирли боғланиш кўрсаткичларидан фойдаланинг I . q 0 p 0 - q 0 z 0 II . q 1 p 0 – q 1 z 0 III . q 1 p 1 – q 1 z 0 IV . q 1 p 1 – q 1 z 1 Ялпи фойданинг умумий ўзгариши: ( q 1 p 1 – q 1 z 1 ) – ( q 0 p 0 - q 0 z 0 ) = qpz  Ушбу ўзгаришга омиллар таъсири:

1. Сотилган пахта миқдори ўзгаришининг таъсири: (q 1 p 0 – q 1 z 0 ) – (q 0 p 0 - q 0 z 0 ) = q  2. Ўртача сотиш баҳоси ўзгаришининг таъсири : (q 1 p 1 – q 1 z 0 ) – (q 1 p 0 – q 1 z 0 ) = p   3. 1 ц пахта таннархи ўзгаришининг таъсири: ( q 1 p 1 – q 1 z 1 ) – ( q 1 p 1 – q 1 z 0 ) = z  Ушбу уч омил таъсирларининг йиғиндиси ялпи фойданинг умумий ўзгаришига тенг келиш керак. Омиллар таъсири «Кўрсаткичлар фарқи» усули билан аниқланса ҳам (юқорида шу усул билан аниқланди), «Занжирли боғланиш» усули билан аниқланса ҳам (буни сиз ўзингиз аниқлайсиз), уларнинг натижаси бир ҳил бўлади, яъни ҳар бир омил таъсирининг миқдори бир-бирига мос келиши керак. Шу нарсани эсдан чиқарманг. Хўжалик бўйича ялпи фойданинг омилли таҳлили. Хўжалик ёки унинг тармоқлари бўйича товар маҳсулотларини сотишдан олинган ялпи фойданинг омилли таҳлилини амалга ошириш учун аввало , унинг базис йилига ёки бизнес режага нисбатан умумий ўзгариши, сўнгра ўзгариши сабаблари аниқланади. Бунинг учун ялпи фойданинг ўзгаришига таъсир этувчи бевосита омиллар аниқланади ва хар бирининг таъсири топилади. Хўжалик бўйича маҳсулотларни сотишдан олинган ялпи фойда суммасининг ўзгаришига бевосита қуйидаги 4 та омил таъсир қилади: 1. Сотилган маҳсулотлар физик миқдорларининг ўзгариши; 2. Сотилган маҳсулотлар структурасининг ўзгариши; 3. Маҳсулот бирлигининг (1 ц маҳсулотнинг) ўртача сотиш баҳосининг ўзгариши; 4. Маҳсулот бирлигининг (1 ц маҳсулотнинг) ўртача таннархининг ўзгариши.

Ушбу омилларнинг ялпи фойданинг ўзгаришига таъсирини аниқлашдан олдин базис ва ҳисобот йилларининг ҳақиқий кўрсаткичлари билан бир қаторда (ёки ҳисобот йилининг режа ва ҳақиқий кўрсаткичлари билан бир қаторда) шартли кўрсаткичлари ҳам аниқлаб олиниши керак, яъни ҳисобот йилида сотилган маҳсулотларнинг миқдорларига нисбатан таннарх, пул тушуми ва фойда суммалари қайта ҳисобланган бўлиши керак, чунки ушбу шартли кўрсаткичлар омилларнинг таъсирини аниқлаш учун зарур бўлган миқдорлардир. Бу шартли кўрсаткичларга қуйидагилар киради: 1. Сотилган маҳсулотларнинг шартли ишлаб чиқариш таннархи ( q 1 z 0 ) 2. Сотилган маҳсулотларнинг шартли соф пул тушуми (  q 1 р 0 ) 3. 1 сўмлик ёки минг сўмлик соф тушум ҳисобига олинган шартли ялпи фойда суммаси. Бу кўрсаткични жами шартли фойда суммасини (  q 1 f 0 ) жами шартли соф пул тушуми суммасига (  q 1 р 0 ) бўлиб, натижасини 1000 га кўпайтириб, аниқлашни маъқул кўрдик. 0 1 0 1 P q F q   Х 1000 Учинчи шартли кўрсаткич нима учун керак? Бу кўрсаткич сотилган маҳсулот умумий ҳажмининг ўзгариши туфайли юзага келадиган ялпи фойда суммасининг умумий ўзгаришини икки омил ўртасида тақсимлаш учун зарур бўлган аналитик кўрсаткичдир, яъни сотилган маҳсулотлар физик миқдори билан структураси ўзгаришларининг таъсирини ажратиб , аниқлаш учун зарур бўлган аналитик кўрсаткичдир. Демак, ушбу шартли кўрсаткичдан фойдаланиб, шу икки омил ҳар бирининг сотилган маҳсулотлардан олинган ялпи фойданинг ўзгаришига таъсири аниқланади. Энди, омилларнинг ялпи фойданинг ўзгаришига таъсирини аниқлаш тартибини (услубини) кўриб чиқамиз. Ялпи фойданинг ўзгаришига омилларнинг таъсирини «Занжирли боғланиш» ва «Кўрсаткичлар фарқи» усуллари ёрдамида аниқлаш мумкин.

1. Ялпи фойданинг ўзгаришига сотилган маҳсулот физик миқдори ўзгаришининг таъсирини аниқлаш учун, шартли соф тушум билан базис йилидаги соф тушум орасидаги фарқни базис йилидаги минг сўмлик пул тушуми ҳисобига олинган фойда суммасига кўпайтирилади: ( q 1 р 0 - (  q 0 р 0 ) х ( 0 0 0 0 P q F q   Х 1000) =± q  2. Сотилган маҳсулотлар структураси ўзгаришининг ялпи фойданинг ўзгаришига таъсирини аниқлаш учун минг сўмлик шартли соф тушум ҳисобига олинган шартли фойда билан базис йилидаги минг сўмлик соф тушум ҳисобига олинган ҳақиқий фойда орасидаги фаркни шартли соф тушум суммасига кўпайтирилади: ( 0 1 0 1 P q F q   Х 1000 - 0 0 0 0 P q F q   Х 1000) х  q 1 р 0 = с  3. Ўртача сотиш баҳоси ўзгаришининг ялпи фойданинг ўзгаришига таъсири ҳисобот йилидаги ҳақиқий соф пул тушумидан шартли соф пул тушуми суммасини айириб ташлаш орқали аниқланади.  q 1 р 1 -  q 1 р 0 = p   4. Маҳсулот таннархи ўзгаришининг ялпи фойда ҳажмининг ўзгаришига таъсирини аниқлаш учун, ҳисобот йилида сотилган маҳсулотларнинг ҳақиқий таннархидан уларнинг шартли таннархи суммасини чегириб ташлаш керак:  q 1 z 1 -  q 1 z 0 = z  Баён қилинган 4-та омил таъсирларининг йиғиндиси (ижобий ёки салбий таъсир қилишидан қатъий назар) ялпи фойданинг умумий ўзгаришига тенг келиши керак. Шундан кейин омилларнинг ҳар бирини таъсирига баҳо

берилиши ва имкониятлар кўрсатилиб, хулосалар чиқарилиши керак. Ушбу омиллар таъсирларининг натижалари 32-жадвалда келтирилди. жадвал Хўжалик бўйича ялпи фойданинг ўзгаришига омиллар таъсирининг таҳлили. Кўрсаткичлар Базис йили Ҳисобот йилидаги маҳсулот миқдори ва базис йилидаги таннархи ва сотиш баҳоси бўйича Ҳисобот йили Ҳисобот йилининг базис йилидан фарқи (+,-) 1. Сотилган маҳсулотлар ишлаб чиқариш таннархи, минг сўм 96686 109366 115231 +18545 2. Соф пул тушуми, минг сўм 110966 125380 135095 +24129 3.Маҳсулотларни сотишдан олинган ялпи фойда, минг сўм 14280 16014 19864 +5584 4. 1минг сўм соф тушум ҳисобига олинган фойда, сўм 128,69 127,72 147,04 +18,35 5. Омиллар ҳисобига ялпи фойданинг ўзгариши: 5.1 Сотилган маҳсулотлар миқ-дорининг ўзгариши ҳисобига Х х х +1855 5.2 Сотилган маҳсулотлар струк-турасининг ўзгариши ҳисобига Х х х -121

5.3 Сотилган маҳсулотлар сотиш баҳосининг ўзгариши ҳисобига Х х х +9715 5.4 Сотилган маҳсулотлар тан-нархининг ўзгариши ҳисобига Х х х -5865 32-жадвалдан кўриниб турибдики, ҳисобот йилидаги ялпи фойда ҳажми базис йилига нисбатан 5584 минг сўмга ёки 39,1 фоизга ошган.Бу ўзгариш икки омилнинг ижобий ва икки омилнинг салбий таъсири остида юзага келган. Шу жумладан, биринчи ва учинчи омил ижобий, иккинчи ва тўртинчи омил салбий таъсир қилган. Сотилган маҳсулотларнинг физик миқдори ўрта ҳисобда ҳисобот йилида базис йилига нисбатан 13 фоизга ошган ( q 1 р 0 :  q 0 р 0 = 125380:110966=1,13 ёки 113 % 113-100=+13%). Натижада шу омил ҳисобига ялпи фойданинг ҳажми базис йилига нисбатан 1855 минг сўмга кўпайган:          1855 12869,0* 14414 110966 14280 *) 110966 125380( * 0 0 0 0 0 0 0 1 p q f q p q p q минг сўм. Сотилган маҳсулотлар структурасининг (таркибий тузилишининг) озроқ ёмонлашиши натижасида ялпи фойда суммаси 121 минг сўмга камайган:                  121 125380* 12869,0 12772,0 125380* 110966 14280 125380 16014 *) ( 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 p q p q f q Р q f q минг сўм. Ўртача сотиш баҳоси ўрта ҳисобда базис йилига нисбатан 7,7% га ошган:     077,1 125380: 135095 / 0 1 1 1 p q p q ёки 107,7%; 107,7-100 = +7,7%. Натижада шу омил ҳисобига ялпи фойда ҳажми 9715 минг сўмга кўпайган:      9715 125380: 135095 0 1 1 1 p q p q минг сўм. Сотилган маҳсулотлар таннархи ўрта ҳисобда ҳисобот йилда базис йилига нисбатан 5865 минг сўмга ёки 5% га қимматлашган: 5865 109366 115231 01 11       z q z q минг сўм.

Натижада ялпи фойда суммаси шу омил ҳисобига 5865 минг сўмга камайган.       5865 115231 109366 11 01 z q z q минг сўм. Ушбу ҳисоб –китоблардан кўриниб турибдики, хўжалик бўйича маҳсулотларни сотишдан олинган ялпи фойдани кўпайтириш учун таннархни кескин камайтириш, маҳсулотлар физик миқдорини кўпайтириш ва сотилган маҳсулотлар орасида юқори даромадли маҳсулотлар ҳиссасини ошириш зарур. Асосий ишлаб чиқариш фаолияти фойдаси ва бошқа турларининг таҳлили. Маҳсулотларни сотишдан олинган ялпи фойданинг таҳлили билан бир қаторда фойданинг бошқа турлари ҳам омилли таҳлил қилиниб, уларнинг ҳажмини ошириш бўйича мавжуд имкониятлар кўрсатилиши керак. Фойданинг ҳар бир тури бўйича ҳажмини аниқлаш тартиби шу бобнинг 9.2- параграфида кўрсатилган формулада ҳамда тушунтириш қисмида келтирилган. Ушбу формулалардан фойдаланиб ҳар бирининг ўзгаришини омилли таҳлил қилиш мумкин. Таҳлилни «Кўрсаткичлар фарқи» усулидан ёки «Занжирли боғланиш» усулидан фойдаланиб амалга ошириш зарур. Масалан, асосий ишлаб чиқариш фаолияти фойдаси таҳлилини келтирамиз. Ушбу фойда қуйидагича аниқланади: БД БХ ДХ ЯФ АФФ     Ҳисобот йилидаги асосий фаолият фойдасини базис йилидаги фойдасига (ёки режадаги фойдасига) солиштириб умумий ўзгариши аниқланади: бдбхдх яф БД БХ ДХ ЯФ БД БХ ДХ ЯФ АФФ АФФ ,,, 0 0 0 0 1 1 1 1 0 1 ) ( ) (           Ушбу ўзгариш (формуладан кўриниб турибдики) 4 – та омил ҳисобига содир бўлган. омиллар таъсири «Занжирли боғланиш» усули орқали аниқланади:

1- омил таъсири, яъни ялпи фойда ўзгаришининг таъсири: яф БД БХ ДХ ЯФ БД БХ ДХ ЯФ         ) ( ) ( 0 0 0 0 0 0 0 1 2 - омил таъсири, яъни давр харажатлари ўзгаришининг таъсири: Дх БД БХ ДХ ЯФ БД БХ ДХ ЯФ         ) ( ) ( 0 0 0 1 0 0 1 1 3- омил таъсири, яъни асосий фаолиятнинг бошқа харажатлари ўзгаришининг таъсири: Бх БД БХ ДХ ЯФ БД БХ ДХ ЯФ         ) ( ) ( 0 0 1 1 0 1 1 1 4- омил таъсири, яъни асосий фаолиятнинг бошқа даромадлари ўзгаришининг таъсири: Бд БД БХ ДХ ЯФ БД БХ ДХ ЯФ         ) ( ) ( 0 1 1 1 1 1 1 1 Шу 4 та омил таъсирларининг йиғиндиси асосий фаолият фойдасининг умумий ўзгаришига тенг келиши керак. Умумхўжалик фаолияти фойдасининг, солиқ тўлангунга қадар бўлган фойданинг, ҳисобот давридаги соф фойданинг таҳлили ҳам асосий ишлаб чиқариш фаолияти фойдасининг таҳлилини амалга ошириш усулидан фарқ қилмайди, худди ўшага ўхшаш, фақат кўрсаткичлари, яъни таъсир этувчи омилларининг номлари билан фарқ қилади. Ушбу фойда турларини таҳлил қилиш учун 9.2. параграфда келитирилган формулалардан фойдаланинг. Ҳар бир фойданинг ҳажмини аниқлаш учун келтирилган формулада айнан шу фойда ўзгаришига таъсир қилувчи омиллар аниқ қўрсатилган. Ҳар фойда турининг ўзгаришига омилларнинг таъсирини «Занжирли боғланиш» усулидан фойдаланиб аниқланг ва таҳлил қилинг.

Сотилган маҳсулотлар рентабеллигининг таҳлили. Фойда хўжаликнинг пировард молиявий натижасини мутлақ кўрсатгичда ифодаласа, рентабеллик ушбу натижани нисбий кўрсатгичда ифодалайди. Самарадорликка баҳо беришдаги асосий кўрсатгич бўлиб, рентабеллик ҳисобланади. Рентабеллик деганда нима тушунилади? Рентабеллик деганда фойдалилик, даромадлилик даражаси тушунилади. Ресурсларга, капиталларга, ишлаб чиқариш харажатларига нисбатан олинган фойда ҳажми тушунилади. 1 сўмлик асосий фондлар ҳисобига ёки 1 сўмлик хусусий капитал ҳисобига ёки 1 сўмлик харажат ҳисобига олинган фойда ҳажмини ифодаловчи кўрсаткич тушунилади. Ушбу кўрсаткич рентабеллик коэффициенти деб ҳам аталади. Биз бу бўлимда сотилган маҳсулотлар рентабеллиги даражасининг таҳлилини келтирдик. Сотилган маҳсулотлар рентабеллигини аниқлаш учун олинган ялпи фойда суммасини 100% га кўпайтириб, маҳсулот таннархига бўлмоқ керак. Биз бу ерда маҳсулот бир бирлиги билан боғлиқ бўлган кўрсаткичлар асосида рентабелликни ҳисобладик ва унинг ўзгаришига омиллар таъсирини аниқладик. Ушбу ҳолатда сотилган маҳсулотлар рентабеллигини қуйидаги формула билан ҳисоблаш мумкин:Z Z P R   бунда, Р-1 ц маҳсулотнинг ўртача сотиш баҳоси, сўм ҳисобида; Z -1 ц маҳсулотнинг ўртача таннархи, сўм ҳисобида; Р- Z -1 ц маҳсулотни сотишдан олинган фойда, сўм ҳисобида. Ушбу формуладан кўриниб турибдики, сотилган маҳсулот рентабеллиги даражасининг ўзгаришига икки омил таъсир қилади: 1. Ўртача сотиш баҳосининг ўзгариши; 2. 1 ц маҳсулот таннархининг ўзгариши.

Рентабелликнинг ўзгаришига ушбу омилларнинг таъсирини «Занжирли боғланиш» усулидан фойдаланиб аниқлаш қулайроқдир. Таҳлил таққослашдан бошланади, яъни ҳисобот йилидаги рентабеллик даражасини базис йилидаги (ёки режадаги) рентабеллик даражасига солиштириб, умумий ўзгариши аниқланади.PZ Z Z P Z Z P      0 0 0 1 1 1 Ушбу ўзгаришга омиллар таъсирини аниқлашдан олдин «Шартли рентабеллик даражаси» аниқланади. Буни қуйидаги формуладан фойдаланиб, аниқлаш мумкин: 0 0 1 Z Z P РШ   Шундан сўнг рентабеллик даражасининг ўзгаришига омиллар таъсирини аниқлаш мумкин. «Ўртача сотиш баҳоси ўзгариши» нинг рентабеллик даражасининг ўзгаришига таъсирини аниқлаш учун шартли рентабеллик даражасидан базис давридаги рентабеллик даражасини чегириб ташлаш керак: P Z Z P Z Z P      0 0 0 0 0 1 «1 ц маҳсулот таннархи ўзгариши» нинг рентабеллик даражасининг ўзгаришига таъсирини аниқлаш учун ҳисобот йилидаги рентабеллик даражасидан шартли рентабеллик даражасини чегириб ташлаш керак: Z Z Z P Z Z P      0 0 1 1 1 1 Шу икки омил таъсирларининг йиғиндиси сотилган маҳсулотлар рентабеллиги даражасининг умумий ўзгаришига тенг келиши керак: Z P PZ    Энди, юқорида келтирилган таҳлил усулидан фойдаланиб, сотилган пахта бўйича унинг рентабеллигининг омилли таҳлилини кўриб чиқамиз. жадвал Пахта хом ашёсини сотиш бўйича рентабелликнинг омилли таҳлили.

Кўрсатгичлар Бази с йили Ҳисобот йилидаги ўртача баҳо ва базис йилидаги ўртача таннархи бўйича Ҳисоб от йили Ўзгари ши (+, -) Шу жумладан ўзгариши Баҳо ҳисоб ига Таннар х ҳисоби га 1 ц пахтанинг ўртача сотиш баҳоси, сўм 1789 0 19908 19908 +2018 Х х 1 ц пахтанинг ўртача таннархи, сўм 1541 0 15410 16682 +1272 Х х 1 ц пахтани сотишдан олинган фойда, сўм 2480 4498 3226 +746 Х х Рентабеллик даражаси, % 16,1 29,2 19,3 +3,2 +13,1 -9,9 33-жадвалдаги маълумотлар асосида пахтачилик рентабеллиги даражасининг умумий ўзгаришини аниқлаймиз.032,0 161,0 193,0 15410 2480 16682 3226 15410 15410 17890 16682 16682 19908 0 0 0 1 1 1             Z Z P Z Z P ёки 3,2 %. Демак, 1 сўмлик харажат ҳисобига базис йилида 16,1 тийинлик, ҳисобот йилида 19,3 тийинлик фойда олинган, яъни 1 сўмлик сотилган пахта харажати ҳисобига олинган фойда таҳлил қилинаётган даврда 3,2 тийинга ёки 3,2 % га кўпайган. Аммо шуни қайд қилиш керакки, бу ниҳоятда паст кўрсатгичдир. Ушбу ўзгариш баҳонинг ижобий, таннархнинг салбий таъсири остида пайдо бўлган. Ўртача сотиш баҳоси ҳисобот йилида базис йилига нисбатан 2018 сўмга ёки 11,3 % га ошган. Натижада шу омил ҳисобига рентабеллик даражаси 13,1 % га ошган.

131,0 161,0 292,0 15410 2480 15410 4498 15410 15410 17890 15410 15410 19908 0 0 0 0 0 1             Z Z P Z Z Pёки 13,1 %. 1 ц пахтанинг ўртача таннархи ҳисобот йилида базис йилига нисбатан 1272 сўмга ошган. Таннархнинг ошиши фойданинг камайишига, рентабеллик даражасининг пасайишига олиб келади. Демак, таннархнинг 1272 сўмга ошиши рентабеллик даражасига салбий таъсир қилиб, уни 9,9 % га пасайтирган. 099,0 292,0 193,0 15410 4498 16682 3226 15410 15410 19908 16682 16682 19908 0 0 1 1 1 1             Z Z P Z Z P ёки –9,9 %. Демак, рентабелликни оширишнинг асосий резерви бўлиб, баҳони янада маҳсулот сифатини ошириш ҳисобига кўтариш ва таннархни нисбатан пасайтириш ҳисобланади.Агар таннарх ҳисобот йилида нисбатан пасайганда рентабеллик пасайиш ўрнига ошган бўлар эди, оқибатда фойдалилик юқори даражада ошган бўлар эди. Сотилган маҳсулотларнинг барча турлари бўйича рентабеллик даражасининг ўзгаришини (масалан, ғаллачилик, сабзавотчилик ва бошқалари бўйича) таҳлил қилиш тартиби сотилган пахта рентабеллигининг таҳлилидан фарқ қилмайди, шунинг учун ҳам улар бўйича рентабелликнинг таҳлилини сотилган пахта рентабеллиги таҳлилида баён қилинган қоида ва усуллардан фойдаланиб амалга ошириш керак. Шунинг учун бу ерда уларнинг таҳлили ёритилмади. Хўжалик бўйича маҳсулотларни сотиш рентабеллигининг таҳлили. Хўжалик бўйича (ёки тармоқ бўйича) рентабеллик даражасини таҳлил этиш ҳам катта аҳамиятга эгадир. Хўжалик бўйича сотилган маҳсулотлар рентабеллигини аниқлаш тартиби сотилган маҳсулотларнинг ҳар бир тури бўйича рентабеллигини аниқлаш тартибидан фарқ қилмайди, яъни маҳсулотларни сотишдан олинган

жами фойдани шу маҳсулотларнинг жами таннархига бўлиш орқали хўжалик бўйича сотилган маҳсулотларнинг рентабеллиги даражаси аниқланади:100*    qz qf R Аммо омилли таҳлил нуқтаи назаридан уни аниқлаш ва таҳлил қилиш учун қуйидаги формуладан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади:        100* qiZi Zi Pi qi R ∑ Ri Ci Чунки бу ерда рентабелликка таъсир қилувчи омиллар кўриниб туради. Бунда, qi - i турдаги сотилган маҳсулотлар миқдори; Zi - i турдаги 1 ц маҳсулотнинг таннархи; Pi - i турдаги 1 ц маҳсулотнинг баҳоси; Ci - жами маҳсулотларнинг харажатига нисбатан i турдаги сотилган маҳсулот харажатининг салмоғи; Ri - i турдаги сотилган маҳсулотнинг рентабеллиги даражаси. Хўжалик бўйича ўртача рентабеллик даражасининг ўзгаришига бевосита уч омил таъсир қилди: 1. Сотилган маҳсулотлар структурасининг ўзгариши. 2. Ўртача сотиш баҳосининг ўзгариши. 3. Маҳсулот бирлиги таннархининг ўзгариши. Ушбу омиллар таъсирини «Занжирли боғланиш» усули ёрдамида аниқлаш мумкин. Хўжалик (ёки тармоқ) бўйича ўртача рентабеллик даражасининг таҳлилини 34-жадвалдаги маълумотлар асосида аниқлаймиз. жадвал Сотилган маҳсулотлар бўйича ўртача рентабелликни таҳлил қилиш учун зарур бўлган маълумотлар № Пахта Буғдой Жами Базис йили Ҳисобот йили Базис йили Ҳисобот йили Базис йили Ҳисобот Йили 1 Маҳсулот миқдори, ц. 3600 3783 10433 12929 х Х

2 1 ц маҳсулот баҳоси, сўм 17890 19908 4463 4624 х Х 3 1 ц таннархи, сўм 15410 16682 3950 4030 х Х 4 1 ц фойдаси, сўм 2480 3226 513 594 х Х 5 1 ц бўйича шартли фойда ( P 1 - Z 0 ) х 4498 х 674 х Х 6 Пул тушуми, минг сўм 64404 75311 46562 59784 110966 135095 7 Шартли пул тушуми, минг сўм х 67678 х 57702 х 125380 8 Таннарх, минг сўм 55476 63127 41210 52104 96686 115231 9 Шартли таннарх, минг сўм х 58296 х 51070 х 109366 10 Ялпи фойда, минг сўм 8928 12184 5352 7680 14280 19864 11 Шартли ялпи фойда, минг сўм х 17016 х 8714 х 25730 12 Сотилган маҳсулотнинг таннархи бўйича структураси, % 57,4 54,8 42,6 45,2 100 100 13 Рентабеллик даражаси, % 16,1 19,3 13,0 14,7 14,8 17,2 жадвалдан кўриниб турибдики, ўсимликчилик соҳаси бўйича рентабеллик даражаси базис йилида 14,8 % ни, ҳисобот йилида 17,2 % ни ташкил қилган бўлиб, унинг даражаси 2,4 % га ошган. Бошқача айтганда 1 сўмлик қилинган харажатга олинган ялпи фойда суммаси 14,8 тийиндан 17,2 тийингача ошган, яъни 2,4 тийинга фойда кўпайган. Ўртача рентабеллик даражасининг ўзгаришига учта омил таъсир қилган, шундан биттаси – ўртача сотиш баҳосининг ошиши ижобий, сотилган маҳсулот структурасининг ёмонлаши билан таннархнинг қимматлашиши салбий таъсир қилган. Сотилган ўсимликчилик маҳсулотлари таркибидаги юқори даромадли пахта салмоғи 57,4 % дан 54,8 % га пасайган, пахтага нисбатан кам даромадли бўлган буғдой салмоғи 42,6 % дан 45,2 % га ошган. Ушбу кўрсатгичлар тармоқда сотилган маҳсулотлар структурасининг ҳисобот йилида базис йилига нисбатан ёмонлашганлигидан далолат беради.

Шунинг учун ҳам шу омил ҳисобига рентабеллик даражаси 0,2 % га пасайган:                     3950* 12926 15410* 3783 3950 4463 12929 15410 17890 3783 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 Z q Z P q Zq Z P q                 41210 55476 513* 10433 2480* 3600 51070 58296 513* 12929 2480* 3783 3950* 10433 15410* 3600 3950 4463 10433 15410 17890 3600 %2,0 8, 14 6, 14 148,0 146,0 96686 14280 109366 16015 96686 5352 8928 109366 6633 9382            Рентабеллик даражасининг ўзгаришига таъсир қ илувчи иккинчи омил бўлиб , ўртача сотиш баҳосининг ўзгариши ҳисобланади . Ўртача сотиш баҳоси ҳисобот йилида базис йилига нисбатан 7,7 % га ошган :     077,1 125380/ 135045 / 0 1 1 1 p q p q ёки 107,7 % , 107,7-100 = + 7,7% Натижада шу омил ҳисобига ўртача рентабеллик даражаси 8,9 % га ошган:                     3950* 12929 15410* 3783 3950 4624 12929 15410 19908 3783 0 1 0 0 1 0 1 0 1 1 Zq Z P q Zq Z P q                 51070 58296 513* 12929 2480* 3783 51070 58296 674* 12929 4498* 3783 3950* 12929 15410* 3783 3950 4463 12929 15410 17890 3783 089,0 146,0 235,0 109366 16015 109366 25730 109366 6633 9382 109366 8714 17016          ёки 8,9 %. Рентабеллик даражасининг ўзгаришига таъсир қ илувчи учинчи омил бўлиб , маҳсулот бирлиги таннархининг ўзгариши ҳисобланади . Ўртача таннарх ҳисобот йилида , базис йилига нисбатан 5,4 % га қ имматлашган :     054,1 109366/ 115231 / 0 1 1 1 Zq Zq ёки 105,4 %; 105,4-100 = +5,4 %. Натижада шу омил ҳисобига ўртача рентабеллик даражаси 6,3 % га пасайган:                       109366 25730 4030* 12929 16682* 3783 4030 4624 12929 16682 19908 3783 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 Zq Z P q Zq Z P q             235,0 172,0 109366 25730 115231 19884 109366 25730 115231 7680 12204 109366 25730 52104 63127 594* 12929 3226* 3783 = - 0,063 ёки –6,3 %.

Ушбу таҳлилий ҳисоб-китоблардан маълумки, хўжаликда маҳсулотларни сотиш рентабеллигини ошириш имкониятлари бўлиб, сотилган маҳсулотлар таркибида ги юқори даромадли маҳсулотлар салмогини ошириш ва сотилган маҳсулотлар бўйича харажатлар даражасини камайтириш ҳамда маҳсулотлар сифатини яхшилаш ҳисобига ўртача сотиш баҳоси даражасини кескин кўтариш ҳисобланади.

Хулосалар Ушбу бобда кўзда тутилган саволлар: таҳлилнинг аҳамияти, мақсади ва вазифалари, молиявий натижалар ва рентабеллик кўрсаткичларини ҳисоблаш усуллари, сотишдан олинган ялпи фойда, асосий фаолият фойдаси ва бошқа турларининг таҳлили, рентабелликнинг маҳсулот турлари ва хўжалик бўйича таҳлили каби масалалар талаб даражасида ёритилган. Ушбу масалаларнинг мазмун-моҳиятини ва таҳлил этиш усулларини қўллаш хусусиятларини яхши ўзлаштириб олиш, бўлажак мутаҳассис-иқтисодчи бакалаврнинг касбий фаолиятида ҳал қилувчи рол ўйнайди. Уларни яхши ўзлаштириб олиш учун, талабага, дарсликдаги ушбу бобни яхши ўқиб, ўзлаштиришини ҳамда унда келтирилган назарий саволларга жавоб тайёрлашни ва берилган машқларни мустақил бажариб, мазмунини ўзлаштириб олишни тавсия қиламиз.

O'xshashlar

Моддий ресурслар билан таъминланиш ва улардан фойдаланиш кўрсаткичларининг таҳлили

Хўжалик молиявий ҳолатининг таҳлили

Дебиторлик ва кредиторлик қарзларининг таҳлили

Қишлоқ хўжалигида инновацион лойиҳалар ишлаб чиқиш

Хусусий капитал таҳлили