Mevali daraxtlar tok va tutni o‘g‘itlash - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Mevali daraxtlar tok va tutni o‘g‘itlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70 KB

Ko'chirib olish

Mevali daraxtlar tok va tutni o‘g‘itlash Reja: 1. Мевали дарахтларни озиqланиш асослари. 2. Мевали дарахтлари ўg‘итлаш тизими, мевали дарахт кўчатларини ўg‘итлаш. 3. Ёш ва hосилга кирган мевали дарахтларни озиqлантириш. 4. Ток ва тутни ўg‘итлаш тизими.

Mavzuni o‘rganishda foydalaniladigan tayanch iboralar. Hayotining davomiyligi, yer usti ildiz tizimining rivojlanishi, danagidan va urug‘idan ko‘payadigan mevali daraxtlar ildiz tizimidagi farqlar; oziq moddalarni hayotining turli davrlarida turlicha o‘zlashtirishi, bog‘ yaratish uchun ko‘chat yetishtirish, tuproqlarni madaniylashtirish, mevali daraxt urug‘i eqiladigan yerlarni o‘g‘itlash, yosh nihollarni o‘g‘itlash, ikkinchi yilda oziqlantirish, yetilgan nihollarni ko‘chat qilib o‘tkazishda oziqlantirish, ko‘chat uchun kovlanadigan xandaklarni hajmi, uning har biriga solinadigan o‘g‘it meyori, yosh va hosilga kirgan mevali daraxtlarni oziqlantirish, mevali daraxtlarga beradigan o‘g‘it meyorlarining ularning yoshiga bog‘liqligi, yosh mevali daraxtlarni oralariga eqiladigan ekinlarni o‘g‘itlash, turli yoshdagi mevali daraxtlar uchun tavsiya etilgan o‘g‘itlar meyori. Tokzor barpo etiladigan yerlarni o‘g‘itlash, xlorsiz o‘g‘itlar va ularni qo‘llash, hosilga kirgan tokzorlarni o‘g‘itlash va ularni oziqlantirish, organik o‘g‘itlarni qo‘llash meyori va muddati. Tutzor barpo qilinadigan yerlar tuprog‘ini o‘g‘itlash va ko‘chat yetishtirish. Yetilgan ko‘chatlar ko‘chirib o‘tkaziladigan yerlarni o‘g‘itlash, hayotining ikkinchi yildan boshlab o‘g‘itlash, o‘g‘itmeyorini belgilashda agrokimyoviy haritanoma va rejalashtirilgan hosil ko‘rsatkichlaridan foydalanish kerak. 1. Mevali daraxtlar hayotining davomiyligi, yer ustki va ildiz tizimining tez rivojlanishi bilan boshqa qishloq xo‘jalik ekinlaridan farq qiladi. Urug‘i va danagidan ko‘payadigan mevali daraxtlar ildiz tizimining rivojlanishi bo‘yicha bir-biridan keskin farqlanadi. Masalan, olcha, gilos, olxo‘ri kabi danakli mevali daraxtlarning ildizi urug‘li mevalilarnikiga nisbatan kuchsiz rivojlanadi. Mevali daraxtlarning ildiz tizimini tarqalish diametri ular tanasi diametridan 3- 4 marta katta. Ko‘pchilik hollarda ildizning tarqalish diametrini aniqlashda daraxt yoshini ikkiga bo‘lish usulidan foydalaniladi. Odatda daraxtlarning o‘q ildizlari tuproqprofili bo‘ylab 10 m va undan ham chuqurlikka yetadi.

Mevali daraxtlarning rivojlanishiga tuproqdagi oson eriydigan tuzlar, birinchi navbatda azotning konsentratsiyasi kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Gilos, olcha, shaftoli, o‘rik, olxo‘ri va boshqalar mo‘tadil, olma, nok, smorodina kabilar kuchsiz nordon muhitda yaxshi hosil beradi. Mevali daraxtlar hayotining turli rivojlanish davrlarida har xil miqdorda oziq moddalarni o‘zlashtiradi. Yangi hosilga kirgan mevali daraxtlar turiga qarab tuproqdan o‘rtacha 6-44 kg azot, 2-7 kg fosfor va 6-35 kg kaliyni o‘zlashtirsa, yoshi ulg‘ayib borgan sari bu ko‘rsatkichlar ortib boradi (jadval). R.R.Shreder nomidagi o‘zbekiston bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik instituti ma’lumoti bo‘yicha, olma 120 s/ga hosili bilan tuproqdan 80-85 kg azot, 25- 30 kg fosfor va 85-90 kg kaliyni o‘zlashtirib ketadi. Ma’lumki, mevali daraxtlar to‘la hosilga kirguncha bir qator rivojlanish bosqichlarini o‘taydi. Har bir bosqich uchun o‘ziga xos o‘g‘it meyorlari belgilanadi. Hosilga kirgan mevali daraxtlar tomonidan yil davomida oziq moddalarni o‘zlashtirish miqdori, kg/ga Mevali daraxt turi Hosil, t/ ga Azot Fosfor Kaliy Olma 61,5 67 18 72 Nok 22,0 34 8 38 Olxo‘ri 9,9 34 10 44 Shaftoli 23,4 85 20 82 Behi 21,0 52 17 65 Hizil smorodina 20,1 133 51 82 Qora smorodina 7,3 63 25 34 Qulupnay 10,8 156 35 18 2. Bog‘ yaratish daraxt ko‘chatlarini yetishtirishdan boshlanadi. Ko‘chat yetishtirish esa bir necha (2-3) yil davom etadi. Bu davrdagi tadbirlar tizimida tuproqlarni madaniylashtirishiga alohida e’tibor beriladi. Tuproq kuzda 30-45 sm chuqurlikda haydaladi. Shudgor oldidan tuproqunumdorligini hisobga olgan holda

gektariga 30-80 tonna chirigan go‘ng, 60-100 kg fosfor, 70-80 kg kaliy beriladi, so‘ngra siderat sifatida biron-bir dukkakli-don ekini yetishtiriladi. Mevali daraxt urug‘i eqiladigan maydonga kuzda 20-50 tonna miqdorda chirigan go‘ng, 100-150 kg fosfor va 60-90 kg kaliy solinadi. Ekish bilan bir vaqtda gektariga 20 kg fosfor berilsa, urug‘lar tez va qiyg‘os unib chiqadi. Bu davrda azotli o‘g‘itlarni qo‘llash salbiy natija beradi. Nihollar o‘zini tutib olgandan keyin gektariga 40-50 kg azot bilan birinchi oziqlantirish, oradan 20-25 kun o‘tgach shu miqdordagi azot bilan ikkinchi qo‘shimcha oziqlantirish o‘tkaziladi. O‘zini tutib olgan nihollar ikkinchi yilning bahorida 100-150 kg, iyun oyida 75-100 kg meyoridagi azot bilan oziqlantiriladi. Danakli mevalilarning nihollari uchun bu meyor 1/3-1/4 marta kamaytiriladi. Oziqlantirish uchun go‘ng shaltog‘i va parranda axlatidan ham foydalanish mumkin. Bunda go‘ng shaltog‘i 5-10 marta suyultiriladi va gektariga 10-15 t hisobida 4-5 sm chuqurlikka solinadi. Parranda axlati suv bilan 1:2 nisbatdan aralashtiriladi va bir necha kun qoldiriladi. Keyin 8-10 marta suyultirilib, gektariga 0,8-1,0 t hisobida qo‘llaniladi. Mevali daraxt ko‘chatlarini oziqlantirish. Ekishga tayyor bo‘lgan nihollarni ko‘chat qilib o‘tkazishda ko‘proq xandak (eni 40-50 sm, chuqurligi 50-60 sm) usulidan foydalaniladi. Mahalliy o‘g‘ityillik meyorining yarmi xandak kovlash uchun rejalashtirilgan chiziq bo‘ylab va qolgan yarmi xandak ostiga tashlanadi. Bu vaqtda azotli o‘g‘itlar berilmaydi. Fosfor va kaliy ham xandak ostiga solingach, mexanizmlar yordamida ko‘miladi. Har bir nihol o‘rasiga 20-30 l suv qo‘yiladi va kuchat tanasining atrofi go‘ng bilan yopiladi. Ko‘chat uchun kovlanadigan o‘raning kattaligi qo‘yidagicha bo‘ladi: olma va nok uchun 100-60-0,5; olcha, gilos va olxuri uchun 80-40-0,3; smorodina, malina va boshqa butasimonlar uchun 50-30-0,15. Bunda, birinchi raqam xandakning enini (sm), ikkinchi raqam chuqurligini (sm) va uchunchi raqam hajmini (kv.m.) Ifodalaydi. Ho‘yidagi jadvalda bitta ko‘chat o‘rasi uchun belgilangan o‘g‘itmeyorlari ko‘rsatilgan. Mabodo, ko‘chat o‘rasining hajmi oshirilsa, shunga mos ravishda o‘g‘itmeyori ham o‘zgartiriladi.

Bitta ko‘chat o‘rasi uchun belgilangan o‘g‘itmeyori, gr. O‘g‘itturi Urug‘li mevalar Danakli mevalar Smorodina Go‘ng (to‘liq chirigan) 20-30 10-15 8-10 Ammiakli selitra 0,06 0,04 0,02 Kaliy sulfat 0,15 0,06 0,04 Superfosfat 1,0 0,4 0,2 Jami oziq moddalar (sof modda) N-20, P- 200, K-60 N-14, P-80, K-30 N-7, P-40, K-18

Ko‘chat o‘ralariga yangi yoki chala chirigan go‘ng tashlash maqsadga muvofiq emas, chunki ularning chirishidan tuproqqatlamlarida hosil bo‘ladigan chala oksidlangan birikmalar ko‘chatlarni tutib ketishini qiyinlashtiradi. Shuningdek, kaliyli o‘g‘itsifatida kaliy sulfat topilmasa, kaliy xloriddan ham foydalanish mumkin. 3. Yosh va hosilga kirgan mevali daraxtlarni oziqlantirish. Ko‘chat o‘tqazilgandan keyin yosh mevali daraxtlarni oziqlantirish muhim ahamiyatga ega. Bu davrda daraxtlarning jussasi kichik bo‘lgani uchun qator oralariga kartoshka, sabzavot ekinlari, xashaki ildizmevalilar va beda yetishtirish mumkin. Lekin, ushbu ekinlarga tuproqunumdorligini yanada oshirishni ta’minlaydigan miqdorda mahalliy va mineral o‘g‘itlar berilishi zarur. Tuproq-iqlim sharoitlarini hisobga olib, bitta daraxt tanasi atrofida 1 kv.m yuzani o‘g‘itlash uchun 3-4 kg go‘ng, 5-10 g azot, 4-10 g fosfor va 3-5 g kaliy tavsiya etiladi. Keltirilgan raqamlar gektariga 30-40 t. Gung va 30-100 kg sof oziq moddaga ekvivalentdir. Mevali daraxtlarga beriladigan o‘g‘itmeyori ularning yoshiga bog‘liq ravishda o‘zgartirib boriladi. Masalan, daraxtning yoshi 6 ga teng bo‘lsa, u holda ildizining tarqalish diametri 3 m ga teng (6:2=3), yuzasi esa 7 kv. Metrga teng bo‘ladi. Agar 1 kv.m yuza uchun 4 kg go‘ng, 5 g azot, 5 g fosfor va 5 g kaliy zarur bo‘lsa, 6 yoshli daraxtlar uchun, bu ko‘rsatkichlar 28 kg go‘ng va 35 g dan azot, fosfor va kaliyga to‘g‘ri keladi. Ana shu yo‘l bilan turli yoshdagi mevali daraxtlar uchun o‘g‘itmeyorini hisoblash mumkin. TURLI YOSHDAGI MEVALI DARAXTLAR UCHUN BELGILANGAN O‘G‘ITMEYORLARI Daraxtning yoshi Go‘ng, kg Mineral o‘g‘itlar, g Azot Fosfor Kaliy 2 4 5-10 4-10 3-5 4 20 22-45 20-45 15-20 6 30 35-70 30-70 20-30

8 40 50-100 40-100 30-50 10-12 50-55 60-120 50-120 50-60 Yetuk mevali bog‘larning qator oralarida ekinlar yetishtirilmaydi, fakat ko‘kat o‘g‘itsifatida ayrim dukkakli-don ekinlari yetishtirish tavsiya etiladi. Ularga fosforli va kaliyli o‘g‘itlar hamda go‘ngning 2-4 yillik zahirasi bir yo‘la beriladi. 4. Tok o‘zining serhosilligi va o‘g‘itlarga talabchanligi bilan ajralib turadi. Shuning uchun ham, tokzor uchun ajratilgan maydonlarni tuproqunumdorligini oshirish maqsadida shudgorlashdan oldin 50 tonnagacha go‘ng, 700-750 kg fosforli va 100-150 kg kaliyli o‘g‘itlar solinadi. Tokzorlarda iloji bericha tarkibida xlor tutadigan kaliyli o‘g‘itlarni ishlatmaslik kerak. Ko‘chatlarning rivojlanishi sust bo‘lsa, may-iyun oylarida 50 kg azot va 30-40 kg fosfor bilan qo‘shimcha oziqlantirish o‘tkazish zarur. Hosilga kirgan tokzorlarni har yili gektariga 100 kg azot, 90 kg fosfor va 30-40 kg kaliy bilan oziqlantirib borish kerak. Birinchi oziqlantirish may oyida (60 kg azot, 45 kg fosfor, 15 kg kaliy), ikkinchisi esa iyunda (40 kg azot, 45 kg fosfor, 15 kg kaliy) o‘tkaziladi. Har ikki yilda bir marta 20-30 t/ga miqdorida go‘ng qo‘llash kerak. Har xil mahalliy kompostlar va eski devor qoldiqlarini qo‘llash uzum hosili va sifatini oshiradi. Lalmikor yerlarda o‘g‘itlash bahorda (aprel-may), yog‘ingarchilik yetarli bo‘lganda o‘tkaziladi. Agar xo‘jalikda yetarlicha go‘ng bo‘lsa, har ikki yilda bir marta gektariga 15 tonnadan go‘ng beriladi. O‘g‘itlar 30-40 sm chuqurlikka toklar tupidan 50-70 sm uzoqlikda beriladi. Tutning barg sifatini yaxshilashda va mevasining hosildorligini oshirishda mineral va mahalliy o‘g‘itlarning ahamiyati katta. Tut yetishtirilishi rejalashtirilgan maydon tuproqlari oldindan madaniylashtiriladi (30-40 t/ga gung, 60-80 kg fosfor va 45-45 kg kaliy bilan) va ko‘chat yetishtiriladi. Tayyor bo‘lgan ko‘chatlar kuchirib o‘tkazishda gektariga 60- 180 kg azot va 30-100 kg fosfor bilan oziqlantiradi.

Mineral o‘g‘itlar qo‘yidagi muddatlarda: ko‘chatlar ekib bo‘lingach, azotning yillik meyerining 50 foizi, oradan bir oy o‘tgach azotning qolgan qismi va fosforning yillik meyori to‘laligicha yerga solinadi va izidan sug‘oriladi. Hayotining ikkinchi yilidan boshlab, gektariga 100-250 kg azot, 50-100 kg fosfor va 30-50 kg kaliy tavsiya etiladi va o‘g‘itlarning yilik meyori to‘laligicha erta bahorda sug‘orish oldidan tuproqqa solinadi. Tut uchun o‘g‘itmeyorlarini belgilashda maydon tuproqlarining agrokimeviy haritanomasi ma’lumotlaridan unumli foydalanish va rejalashtirilgan hosilni ham hisobga olish maqsadga muvofiq bo‘ladi.

Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida:Xavfsizlikka tahadid, barqarorlik shartlari va taraqiyot kafolatlari».T.O‘zbekiston, 1997. 1998-2000 yillar davrida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohatlarning chuqurlashtirish dasturi. (qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami).T., «Sharq» nashriyot matbuot konserni. 1998. 2. Agronomiya, P/r prof. B.A. Yagodina. M., Agropromizdat 1989. 3.Gulyakin M.V., «Sistema primeneniya udobreniy». M., Kolos, 1977 4.Musayev B.S. «O‘g‘it qo‘llash tizimi» Respublika o‘quv uslubiyot markazi. T.1998. 5.Smirnov PM., Muravin E.A. – AgroximiY. M., “Kolos”, 1984. 6.Yefimov V.N., Donskix I.N., Sinitsin G.I. Sistema primeneniya udobreniy. M, Kolos, 1984. 7.Nauchniye osnovi udobreniy v respublike Sredney Azii. (Kollektiv avtora). Tashkent, «Uzbekistan» , 1977.

O'xshashlar

G‘o‘zani o‘g‘itlash

Sabzavot ekinlarini o‘g‘itlash

Donli ekinlarni o‘g‘itlash

Boshqa muhim ekinlarni o‘g‘itlash

Tut daraxtiga tashqi sharoit omillarining ta’siri va tutni ko’paytirish usullari