Jo’xori navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Yuklangan vaqt:

22.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

854.5 KB

Ko'chirib olish

Jo’xori navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish Reja: 1. Jo’xori navlarining navdorlik belgilari 2. Jo’xorining biologik xususiyatlari

Mashg’ulotning maqsadi. Talabalarga jo’xori navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik husuiyatlarini o’rgatish mashg’ulotning asosiy maqsadi. Kerakli o’quv ashyolari. Talabalarning ma’ruza daftarlari, darslik va o’quv qo’llanmalar, plakatlar, jo’xori gyerbariylari, navlar urug’lik namunalari, reestrlar, laboratoriya daftarlari, qalam, chizg’ich va o’chirgichlar. Jo’xori dunyo dehqonchiligida eng qadimiy ekin turlaridan biri. Ekin maydoni jihatidan bug’doy, sholi, makkajo’xori va arpadan keyingi o’rinda turadi. (rasm). Ma’lumotlarga qaraganda, yigirmanchi asrning boshlarida rasm. Jo’xori plantatsiyalaridan biri O’zbekistonda 140 ming gektarga ekilib, don xosildorligi 24-28 s bo’lgan. Hozirgi kunda uning maydoni kamayib ketgan. Xosildorligi esa 10 sentnyer atrofida. Sorghum, jo’xori turkumining 4 ta turi: S. vulgare (oq jo’xori); S.chinense; S.cyernum (jo’xori) va S.sudanense (sudan o’ti) keng tarqalgan.

Jo’xori navlarining navdorlik belgilari: o’simlik bo’yi, poyaning shamolga bardoshligi, poyadagi bo’g’inlar soni, barglar soni, shakli, tukliligi, ro’vak shakli, uzunligi, rangi, ro’vak oyoqchasi uzunligi (rasm), donining qobiqligi, shakli, yirikligi, rangi (rasm). 1-ish. Talabalar laboratoriya zahirasida mavjud bo’lgan jo’xori navlari o’simligi gyerbariylari va urug’lik namunalaridan foydalanib ularning navdorlik belgilarini tahlil qilib, yuqoridagi ma’lumotlar asosida o’z daftarlariga jadval chizib unga tahlil natijalarini kiritadilar (namunaviy jadval). rasm. Jo’xori tur xillaridan birining poyasi, bargi va ro’vagi. Jo’xorining xo’jalik qimmatli belgilari. Jo’xorining qishloq xo’jaligida donli, hashaki (shakarli), supurgili va boshqa turlari mavjud. Chorva uchun doni, silosi, ko’k massasi, somoni va boshqa turli ozuqa mahsulotlari tayyorlanadi. Doni tarkibida 12-13% protein, 70-75% kraxmal va 3-5% moy mavjud. 1 kg doni 1.3 ozuqa birligi, 1 kg silosi esa 0.24 ozuqa birligiga teng.

$Jadval Jo’xori navlarining navdorlik belgilari. Navlar nomi Tahlil sanasi: O’simlik bo’yi, sm. Singan poyalar, nisbatan\ dona. Bo’g’inlar soni, dona. Barglar soni, shakli, ranggi. Ro’vak shakli, ranggi, uzunligi Donining qobiqligi, shakli, yirikligi ranggi va 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Dehqon uchun o’simlikdan kyerakli bo’lgan jadal rivojlanish, ko’p o’rimlik, tezpisharlik, xosildorlik, don tarkibida qimmatli oziqa moddalarining jo’xorida mavjudligi xo’jalik uchun katta ahamiyatga ega (rasm). Tezpisharligi jihatidan Xitoy jo’xorisida 80-90 kunlik, past bo’yli donli shakllari mavjud bo’lib (rasm 43), seleksiya jarayoni uchun muhim ashyo sifatida xizmat qiladi. O’simlikshunoslik ITI kolleksiyasidagi donli va qand jo’xori tur shakllaridan donida 10 t\ga, ko’k massasida 60-70 t\ga xosildorlikka ega va donidagi qand miqdori bo’yicha esa 22-29 % bo’lgan seleksiya manbalari ham mavjud. Don tarkibidagi oqsil miqdori ba’zi bir seleksion navlarda 19.3 % gacha bo’lib, almashtirib bo’lmaydigan aminokislotalardan biri bo’lgan lizinning 3% va undan ko’proq miqdorini tashkil etadi. Bu ko’rsatgichlari bilan xo’jalikdagi chorva mollar uchun tengsiz oziqa o’simliklaridan biri ekanligini ko’rsatadi. Doni tarkibidagi inson sog’ligi uchun kyerakli moddalari mavjud tur xili navlari xalq tomonidan e’zozlanib parvarishlanadi va donidan iste’mol uchun keng$

foydalaniladi. Ammo ko’pgina navlarining ro’vagidagi donlari qushlar uchun ochiq o’lja bo’lib, don xosilining ko’p qismi yo’qotilishiga sabab bo’lmoqda. Bu jo’xorining xo’jalik qimmatli belgilaridan to’liqroq foydalanish uchun seleksiya va urug’chilik oldida turgan muammolardan biri bo’lib qolmoqda. rasm. Jo’xori tur xillarining urug’lari Respublikamiz viloyatlarida dehqonlarimiz tomonidan jo’xorining Dualet, O’zbekiston pakanasi, O’zbekiston 5, O’zbekiston 18, Tashkentskoe belozyernoe, Qorabosh, Oranjevoe 160 va boshqa bir qancha navlari parvarishlanmoqda. Daulet. O’zbekiston makkajo’xori ilmiy tekshirish stansiyasining seleksion navi. Duragay populyasiyasining mahalliy Olti-oylik navi va pakana jo’xorining Xigyeri namunasidan chatishtirib olingan. Botanik tasnifi: Doni oq, qobiqsiz. 1000 ta don vazni 30,3-32,0 g. Poyasi yashil, sharbatli. O’simlik bo’yi 170,0 sm. Ro’vagi tuxumsimon cho’zinchoq, zich, yirik, uzunligi 22,5-25,0 sm.

Agrobiologik tavsifi: Nav o’rtapishar, vegetatsiya davri 125-130 kun. SHo’rga va qurg’oqchilikka chidamli. Xo’jalik tavsifi: Don xosili 55,0-60,0 s/ga, ko’k massa xosili 220,0-240,0 sentnyerga teng. 2010 yildan O’zbekiston va Qoraqalpog’iston Respublikalarining barcha qurg’oqchilik mintaqa fyermyer xo’jaliklarida yaxshi don ozuqa ishlab chiqarish uchun Davlat reestriga kiritilgan. 1-topshiriq. Jo’xorining yangi tumanlashayotgan navlarining xo’jalik qimmatli belgilari haqida konspekt matyeriallari to’plang. 2-topshiriq. Konspekt ma’lumotlaringizdan foydalanib yuqoridagi jo’xori urug’liklarining (rasm) qanday navlarga talluqligini ko’rsating. Jo’xorining biologik xususiyatlari: jo’xori o’simligi issiqlikka, qurg’oqchilikka va tuproq sho’rligiga o’ta chidamli hisoblanadi. Issiqlikka bo’lgan talabida tariq va makkajo’xoridan ustunlik qiladi. Chunki u -2 -3 o C haroratda nobud bo’ladi. Navlar urug’lari 12 -16 o C unib chiqib, optimal rivojlanish: gullash vaqtida 14 -15 o C, pishish davrida 20 -35 o C talab etadi. Vegetatsiya darvri uchun faol harorat yig’indisi 2250 - 2500 o C ga teng. Tezpishar navlari 90-105, o’rta pishar navlari 106-120 kunlik yorug’lik miqdorlarini talab etishadi. Jo’xori o’simligi chetdan chanlanuvchi. Respublikamizning keng maydonlaridan iborat bo’lgan lalmikor yerlarida jo’xorini bemalol o’stirish mumkin. Uning transpyeratsiya koefitsienti 150 – 200 dan iborat. Jo’xorining yana bir qimmatli xususiyati donining to’liq pishish davrida poyalari va barglari o’zlarining yashil ranglarini saqlab qoladi. Jo’xori O’zbekistonning tuprog’i sho’r hududlarida katta imkoniyatlarga ega. Sho’r konsentratsiyasiga chidamligi 0,6-0,8 % dan iborat (rasm). 3-topshiriq. Seleksiya va urug’chilik ilmiy adabiyotlari ma’lumotlaridan foydalanib jo’xorining yangi yaratilgan navlarining biologik xususiyatlarini aniqlang. Aniqlangan biologik xususiyatlariga tayanib ularning kelgusidagi tumanlashtiriladigan hududlarini bashorat qiling.

rasm. Jizzax viloyati, Zarbdor tumani CHo’li Guliston xo’jaligi dehqoni Ochilov Safar jo’xori tur xillarining mahalliy sho’r tuproq sharoitiga mosligi bilan tanishmoqda (2017y.).

Adabiyotlar : 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

O'xshashlar

Javdar navlarining, navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Beda navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

No’xat navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Sholi navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Loviya navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish