Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг самарадорлигини ошириш - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг самарадорлигини ошириш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

98 KB

Ko'chirib olish

Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг самарадорлигини ошириш Режа: 1. Ишлаб чиқаришни экстенсив ва интесив ривожлантиришнинг моҳияти 2. Ишлаб чиқаришни интенсивлаштиришнинг асосий омилари 3. Ишлаб чиқаришни интенсивлаштиришнинг кўрсаткичлари. 4. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги 5. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг самарадорлигини ошириш

1. Ишлаб чиқаришни экстенсив ва интесив ривожлантиришнинг моҳияти Қишлоқ хўжалигининг ривожланиши кенгайтирилган такрорий ишлаб чиқариш қонуни асосида амалга ошади ва эстенсив ва интенсив йœлларидан фойдаланилади. Экстенсив шаклидаги қишлоқ хўжалигини ривожлантириш деганда маҳсулот ишлаб чиқариш ва самарадорликни ўсишини миқдорий омиллар эвазига - янги ерларни ўзгариш ҳисобига экин майдонларини кўпайтириш, чорва молларини бошини кўпайтириш ва қўшимча ишловчиларни жалб этиш орқали эришилиши тушунилади. Бунда ишлаб чиқариш ресурсларини кўламларини ортиши юз бергани ҳолда техника техналогияси, сифат даражаси, ер унумдорлиги ва чорва моллар маҳсулдорлиги тубдан ўзгармайди. Экстенсив омиллари ўсимликчилик ва чорвачилик маҳсулотларини кўплаб ишлаб чиқаришда муҳим аҳамият касб этади. Одамлар ўз тарихининг дастлабки даврлардан бошлаб, ўзлари ўзлаштирган ерларни тарк этиб унумдор ерларни қидириш учун ер шарининг ҳар томонига тарқалганлар. Янги ерларни ўзгартириш ҳозирги даврда бизнинг мамлакатимиздаги каби дунёнинг бошқа мамлакатларида ҳам давом этмокда. Шу билан биргаликда дунё мамлакатларининг ривожланиш тарихи тажрибаси шуни кўрсатадики, қишлоқ хўжалигини юксалтиришни нисбатан самарадорлик ва аҳамиятилироқ шакли бўлган интенсивлаштириш муҳим ўрин тутади. Қишлоқ хўжалигини ривожлантиришни интенсив шаклда маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўсиши сифат омиллар эвазига, яъни нисбатан такомилашган замонавий ишлаб чиқариш ресурсларини тадбиқ этиш (улардан тўла ва самарали фойдаланиш), деҳқончилик ва чорвачиликнинг маҳсулдорлигига ижобийт таъсир этувчи илғор техналогия, илмий-техника тараққиёти натижалари, ишлаб чиқаришни ва меҳнатни ташкил этишни замонавий усулларини жорий этиш орқали амалга оширилади. Шуни назардан четда қолдирмаслик керакки, кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришнинг экстенсив шакли баъзи ҳолларда самарали бўлиши мумкин, шунга мувофиқ

ҳар доим экстенсив шаклни самарасиз деб таъкидлаш фикри ўзини оқламайди. Амалда бу икки йўл ишлаб чиқаришни ривожланишида бир- бирини тўлдириб, пираворида умумий иқтисодий самардорликни ортишига олиб келади. Улар ягона хўжалик фаолиятига хос усуллар бўлиб, бир вақтнинг ўзида иқтисодий ўсишда ҳам миқдорий (экстенсив), ҳам сифат(интенсив) жиҳатлари мавжуд бўлади, аммо уларнинг нисбати ҳар хил мутаносибликда бўлади. Иқтисодиёт қўл меҳнати технологияси ва малакасиз иш кучига асосланган жойда, экстенсив ўсиш устун туради. Аксинча, ишлаб чиқариш машиналашган, серунум технология ва юксак малакали иш кучига таянган жойда интенсив ўсиш биринчи ўринда туради, ишлаб чиқариш ривожланган сари қонуниятли тарзда интенсив ўсишнинг аҳамияти барқарор ошиб боради. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришнинг интенсивлаштириш назарияси аввалом бор ер хусусиятини ҳисобга олиш, уни қишлоқ хўжалигида асосий ишлаб чиқариш воситаси эканига асосланади. Маълумки ерни асосий восита сифатида муҳим хусусиятларидан бири уни чегараланганлигидир. Ерни чегаранганлиги ўз навбатида қишлоқ хўжалигини интенсивлваштиришни тақазо этади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришни кўпайтиришни қўшимча ер майдонларини ўзлаштириш орқали амалга ошириш чегараланганлиги ишлаб чиқариш олдига мавжуд ўзлаштирилган ерларни сифатини яхшилаш, бинобарин, улардан интенсив фойдаланиш заруриятини келтириб чиқаради. Маълумки, мамлакатимизда дон мустақиллигини таъминлаш юзасидан кенг қамровли тадбирлар амалга оширилмокда. Алмашлаб экиш тизимлар янгиланиб ғўза, ғалла, беда экинлари экиладиган қисқа айланишли янги меъёр жорий этилаётир. Бинобарин, республикада пахта майдонлари қисқартирилди ва ҳозирда 1,5 миллион гектар чигит экилмоқда. Бу кўрсаткич 2002 йилгача сақланиб турилиши кўзда тутилган бўлиб, эндиги талаб пахта етиштиришни фақат интенсив техналогия асосида кўпайтирилишидан иборатдир. Ўзбекистонда 1995 йилидан бошлаб, чигитни плёнка остига эрта

муддатларда экиш жорий этилиб, у яхши натижалар берди, яъни ҳосилдорлик очиқ майдонлардагидан гектарига 10-15 центнер юқори, қўлтивация ва ўғит солиш тадбирларининг такомиллашуви натижасида ёқилғи мойлаш материаллари сарфи 30%га камайди. Пахта йиғим-теримини эрта тугатишга эришиш ҳисобига эса кузги бошоқлиларни экиш имконияти яратилди. 2. Ишлаб чиқаришни интенсивлаштиришнинг асосий омилари Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини интенсивлаштириш - кўп жиҳатли жараён бўлиб, ҳозирги шароитда қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг қуйидаги омиллари муҳим аҳамият касб этади: 1).Иқтисодий муносабатларни тубдан қайта қуриш. Қишлоқ хўжалигини юксалтиришни бирламчи масалаларидан бири қишлоқда иқтисодий муносабатларини ўзгартириш, деҳқонларга кам харажатлар сарфлаган ҳолда кўплаб сифатли маҳсулот етиштиришга интилиш ҳиссиётига эга бўлган ернинг ҳақиқий эгалик ҳуқуқини қайтариш. Қишлоқда иқтисодий қайта қуришнинг асосида - деҳқонларга мустақил ҳаракат этиш, тадбиркорлик ва ташаббускорликни амалга ошириришга замин ярата оладиган хўжалик юритишнинг турли мулкчиликка ва шаклига асосланган муҳитни яратиш. 2).Етиштирилган маҳсулотларни асраш, уни нобудгарчилигини олдини олиш. Қишлоқ хўжалигини мавсумийлик хусусиятини унга мутаносиб ҳолда ишлаб чиқариш инфратузилмасини ривожланишига бўлган талабни янада оширади. Қишлоқ хўжалигида юритишнинг турли мулкчилик шаклларини кенг ривожлантириш орқали ишлаб чиқаришга яқин йилларда сақлаш, қайта ишлаш шохобчаларини яратилиши имкониятлари туғилади. Маҳсулотларни нобудгарчилигини олдини олиш билан бир қаторда уларни ташиш билан боғлиқ харажатларни камайишига эришилади. 3).Қишлоқ хўжалигини кимёлаштириш. Ишлаб чиқаришни кимёлаштиришнинг асосида ернинг унумдорлигини ошириш орқали

ўсимликчилик ва чорвачилик маҳсулотларини етиштиришни кўпайтиришга қаратилган тадбирлар ётади: а).Ҳосилдорликни оширишга қаратилган минерал ўғитларни тадбиқ этиш тадбирлари; б).Кимёвий воситалардан бегона ўтларга қарши курашиш тадбирлари; в).Ўсимлик ва чорва моллари зараркунанда ҳашоратлари ва касалликларига қарши курашишда кимёвий воситалардан фойдаланиш; г).Чорва молларини тўйимлигини оширишда кимёвий чиқарилган маҳсулотларини кенг кўламда қўлланишига қаратилган тадбирлар. д).Қишлоқ хœжалигида, Киме саноатида ишлаб чиқарилган маҳсулотларни кенг кœламда қœлланилишига қаратилган тадбирлар. 4).Қишлоқ хўжалигини мелиорациялаш. Қишлоқ хўжалиги маҳсулдорлигини қўшимчалардан фойдаланиш. Д) Қишлоқ хўжалигида, кимё саноатида, ишлаб чиқаришни оширишда - суғориш, зах қочириш, ерни оҳаклаш, шўрни ювиш тадбирларини ўз вақтида, сифатли амалга ошириш муҳим омиллар жумласига киради. 5).Ресурс талабчанлиги кам бўлган интенсив техналогияларни қўллаш. Деҳқончиликда мавжуд технилогияларни такомиллаштириш муҳим бўлиб, уларни асосий йўналишлари қуйидагилардан иборат: а).Илмий асосланган ўғит меъёрларини қўллаш орқали қишлоқ хўжалиги экинларининг озуқа талабчанлигини оптималлаштириш; б).Қишлоқ хўжалик экинларини интенсив навларини ишлаб чиқаришга тадқиқ этиш; в).Ердан ва бошқа асосий воситалардан самарали фойдаланишни кўзда тутган ўсимликларни жойлаштиришнинг рационал схемаларларини ишлаб чиқиш; г).Қишлоқ хўжалик машиналарини такомиллаштириш орқали агротехника тадбирларини амалга оширишни қисқартириш ва қўшиб олиб бориш;

д).Маҳсулотларни йиғиш, ортиш ва ташишдаги тадбирларни такомиллаштириш. Чорвачиликда технологияларни такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари: а).Чорва молларини сақлаш, боқиш ва бошқа йўналишларда интенсив техналогияларни жорий этиш; б).Моллар озуқаси ва улардан олинадиган маҳсулотларни стандартлаштириш; в).Чорва маҳсулотлари ишлаб чиқаришни саноат асосига ўтказиш. 6).Чорва молларининг таркиби сифатини ва уларнинг озуқа базасини яхшилаш. Чорвачиликни интевсивлаштириш-нинг муҳим омили пода ҳаракати ва сифатини яхшилаш ҳисобланади, бунга юқори маҳсулдор моллар наслларини яратиш билан боғлиқ тадбирлар киради. Чорвачиликни ривожланишида унинг мустаҳкам озуқа базасини яратиш муҳим бўлиб, озуқа таркиби, кўлами ва унинг сифатини яхшилашга қаратилган тадбирларни ўз ичига олади. 7).Ишлаб чиқаришни жойлаштириш ва ихтисослаштиришни такомиллаштириш. Фан-техника тараққиёти таъсирида қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш кучларини ривожланиши ва ижтимоий меҳнат тақсимотининг чуқурлашуви тинимсиз юксала боради. Шу билан бирга иқтисодий асосланган қишлоқ хўжалик корхоналарининг оптимал катта- кичиклиги, уларни меҳнатга мувофиқ ихтисослашувига, деҳқончилик ва чорвачилик маданиятини кўтаришга, фан-техника ютуқларини амалиётга тадбиқ этилишига замин яратилиб, натижада маҳсулот етиштиришни самарадорлигини оширишга эришилади. 8).Мутахасисларнинг малакасини ошириш. Қишлоқ хўжалигига фан ютуқларни тадбиқ этишда кадрларни мутахасислик савиясини ва техник тайёргарлик даражасини оширмай туриб эришиш мумкин эмас. Қишлоқ хўжалигида мутахасисларни малакасини ошириш биринчидан, мутахассисларга мураккаб ва илгари амалга ошира олмаган ишларни

бажариш учун уларни малакасини ошириш ва эгизак касбларни эгаллашига замин яратиш, иккинчидан нисбатан юқори сифатга эга бўлган маҳсулот олиш, учинчидан маълум бир вақт оралиғи давомида аввалдагидан кўпроқ маҳсулот кўламини етиштириш ёки хизматлар ҳажмини бажаришга имкон яратиш. 9).Ишлаб чиқаришга фан-техника ютуқлари ва илғорлар тажрибасини тадбиқ этиш. Ҳозирги шароитда қишлоқ хўжалигини интенсивлаштириш суръатларини ошириш ва унинг самарадорлигини кўтаришда фан ютуқлари натижаларини тадбиқисиз тасаввур этиб бўлмайди. Фан-техника соҳаларидаги ютуқлар ишлаб чиқариш кучларини янада юксалтирувчи муҳим омил бўлиб, ишлаб чиқариш ресурслари қаторида ишлаб чиқариш жараёнларида иштироқ этади. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришда амалиётда мавжуд бўлган илғор тажрибалар натижасини таҳлил қилиш ва уларни ишлаб чиқаришга кенг тадбиқ қилиниши катта аҳамият касб этиб, маҳсулот кўламини кўпайишига ва ишлаб чиқариш самарадорлигининг ўсишига ижобий таъсир кўрсатади. 3. Ишлаб чиқаришни интенсивлаштиришнинг кўрсаткичлари. Қишлоқ хўжалигини интенсив ривожлантириш масалаларини ўрганишда интенсивлик ва интенсивлаштириш даражаси, интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги тушунчаларини бир- бирдан ажрата билиш лозим. Интенсивлик - бу қишлоқ хўжалиги ва унинг айрим тармоғининг маълум вақт ичида ишлаб чиқариш воситалари билан қай даражада таъминланганлигини акс эттиради. Интенсивлаштириш даражаси эса қишлоқ хўжалиги ва унинг айрим тармоғини холисона ўсиш суръати даражасини ўзида акс эттиради. Интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги эса экин майдони бирлиги ҳамда чорва моли боши ҳисобига ўсишни ўзида акс эттиради. Қишлоқ хўжалигини интенсив риважлантириш даражаси натура ва қиймат

кўрсаткичлари ёрдамида аниқланади. Натурал кўрсаткич ёрдамида хўжаликдаги тармоқлар ва уларнинг бир-бирлари билан қанчалик боғланганлиги ҳамда айрим тармоқчалар ва экин турлари бўйича қанча маҳсулот етштирилганлигини аниқлаш мумкин. Қишлоқ хўжалигини интенсив ривожлантириш даражасини ўзида акс эттирувчи натурал кўрсаткичлар қуйидагилардан иборат: 1).Ер майдонига тўғри келадиган энергетика қуввати. Бу кўрсаткич ҳар 100 гектар ер майдонига қанча техника воситалари, автомашина ва бошқа қишлоқ хўжалик машиналари тўғри келишини кўрсатади; 2).Ҳар гектар экинзорга тўғри келадиган менерал ва маҳаллий ўғит. Бу кўрсаткич ернинг иқтисодий унимдорлик даражасига таъсир этиш кўламини ўзида ифода этади; 3).Ер фондида экин майдонлари ҳиссасини кўпайтириш. Бу кўрсаткич ердан қай даражада фойдаланилаётганлигини кўрсатади; 4).Суғорилиб деҳқончилик қилинадиган ерларнинг умумий ер майдонига нисбати. Бу кўрсаткич тупроқнинг иқтисодий унумдорлиги ўсиш даражасини ифодалайди. Чорвачиликнинг интенсив ривожланганлигини акс эттирадиган кўрсаткичларнинг асосийлари қуйидагилардан иборат. 1.Ҳар бош қишлоқ хўжалиги ҳайвонига тўғри келадиган қиймат кўринишдаги жонли ва буюмлашган меҳнат сарфи. Ҳар бир бош ҳайвон ҳисобига қанча кўп ишлаб чиқариш воситаларига ва бевосита меҳнат харажатлари тўғри келса, қоидага мувофиқ ундан олинадиган маҳсулот миқдори ҳам шунча юқори бўлади; 2.Ҳар бош қишлоқ хўжалиги ҳайвонига тўғри келадиган озиқа. Маълумки, чорва молларини илмий рацион асосида озиқлантириш уларнинг маҳсулдорлигини ортишига олиб келади; 3.Чорвачиликни юритиш маданиятини кўтариш: махсус қулайликларга эга бўлган чорва биноларини барпо етиш, иш жараёнларини

механизациялаштириш ва эликтрлаштириш, санатория ва гигиена шароитларини яхшилаш ва бошқариш; 4.Чорвачиликда наслчилик билан боғлиқ ишларни яхшилаш. Маълумки чорва молларининг насли қанча юқори бўлса, ундан олинган маҳсулот миқдори ҳам шунча бўлади; 5.Мутахассисларнинг малакасини ошириш, у меҳнат унумдорлигининг ўсишига таъсир этади. Қиймат кўрсаткичи сарфланган меҳнат ва маблағ эвазига қанча сўмлик қўшимча маҳсулот етиштирилганлигини кўрсатади. Қишлоқ хўжалигини интенсив ривожланиш даражасини ўзида акс эттирувчи қиймат кўрсаткичлари қуйдагилардан иборат: 1.Бир гектар ер майдонига тўгри келган асосий ишлаб чиқариш харажатлари ва жорий ишлаб чиқариш харажатлари (амартизациядан ташқари). Бу кўрсаткич қуйидаги формула ёрдамида аниқланади. Иф+Ис Ид=-------------- Е Бунда: Ид- интенсивлик даражаси, Иф- асосий ишлаб чиқариш воситалари қиймати, Ис- жорий ишлаб чиқариш сарфи, Е- ер майдони Бу кўрсаткич қишлоқ хўжалигининг қай даражада интенсив ривожланганлигини ўзида акс эттиради; 2.Бир гектар ер ҳисобига тўғри келган асосий ишлаб чиқариш воситалар қиймати. Бу кўрсаткич ҳар гектар ер майдони ҳисобига қанча ишлаб чиқариш воситалари тўғри келишини ўзида акс эттиради; 3.Бир гектар ер ҳисобига тўғри келган жорий ишлаб чиқариш харажатлари. Бу кўрсаткич ҳар гектар ер ва ҳар бир қишлоқ хўжалик ҳайвонларидан олинган маҳсулот учун бевосита сарфланган харажатлар миқдорини ўзида ифода этади;

4.Бир гектар ер ҳисобига тўғри келган жонли меҳнат сарфи. Бу кўрсаткич маҳсулот етиштиришда сарфланаётган жонли меҳнат ҳиссасини кœрсатади. Шундай қилиб, интенсивлаштиришнинг натурал ва қиймат кўрсаткичлари ёрдамида интенсивлашнинг иқтисодий самарадорлик даражасини аниқлаш мумкин. 4. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши самарадорлигини оширишнинг ҳал қилувчи шарти ҳар бир гектар ердан ва ҳар бир бош молдан олинадиган маҳсулотни кўпайтириш ҳисобланади. Интенсивлаштириш жараёни нафақат бир гектар ерга ёки бир бош молга қўшимча маблағнинг ўсишини билдириб қолмасдан, балки улардан самарали фойдаланишни ҳам билдиради. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги сарфланган харажатлар ҳажмига таққослаганда ҳар бир гектар ердан арзон ва юқори сифатли маҳсулотни юқори суръатда олишда ифодаланади. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш, ер, моддий техника ва меҳнат ресурсларидан фаол фойдаланиш, табиий ва иқтисодий шароитларни ҳар томонлама ҳисобга олишни талаб қилади. Назарий жиҳатдан ҳар қандай ер участкасига, ҳар қандай ҳажмда, ҳар қандай капитални қўйиш мумкин, лекин бу ўз-ўзидан маълумки, агар шу мамлакатда шу пайтда барча шароитлар, яъни иқтисодий, техникавий, маданий ва бошқа шароитлар мавжуд бўлишига боғлиқ. Қишлоқ хўжалигини ривожлантиришга сарфланадиган харажатлар оқилона сарфланиши керакки, бунда хўжалик ҳар бир бирлик харажатга кўпроқ маҳсулот ва максимум фойда олиши керак.

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги кўрсаткичлар тизими орқали аниқланади. Улар орасида биринчи даражали аҳамиятга эга бўлганлари қуйидагилар: - бир гектар ер майдонга тўғри келган ялпи маҳсулот ЯМ Си=---------- ЕМ Си- интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги, сўм/га; ЯМ-ялпи маҳсулот қиймати, сўм; ЕМ-ер майдони, га. Хўжалик ялпи маҳсулоти таққослама баҳоларда баҳоланади. Бундай баҳоланиш ушбу кўрсаткични динамикада, шунингдек бир хил шароитда ишлайдиган қатор хўжаликлар фаолиятини таққослашни ўтказишда фойдаланиш имконини беради. Ҳосилдорликнинг ошиши ва бир вақтнинг ўзида унга сарфланган таннархнинг пасайиши интенсивлаштириш самарадорлигининг юқори даражада эканлигини билдиради. Бундай ҳолатда ерга сарф қилинган ҳар бир сўм нафақат харажатларни қоплайдиган қўшимча маҳсулот олиб келмасдан, балки қўшимча соф даромад олиш имконини ҳам беради: - бир гектар қишлоқ хўжалигига яроқли ерга тўғри келган ялпи даромад: ЯД Си=------------ ЕМ Бу ерда ЯД - ялпи даромад (соф маҳсулот), сўм Бу кўрсаткич анча такомиллашган ишлаб чиқариш воситаларида, илғор технологияда, қишлоқ хўжалиги экинларининг юқори нави ва моллар зоти ҳамда бошқаларда бажарилган, қўшимча маблағлардан анча оқилона фойдаланишни акс эттиради.

-бир гектар қишлоқ хўжалигига яроқли ерга тўғри келган соф даромад ёки фойда: СД Ф Си=-------- ёки ------- ЕМ ЕМ бу ерда СД- соф даромад, сўм: Ф- фойда, сўм Бу кўрсаткич алоҳида аҳамиятга эга. Модомики, соф даромад қўшимча қўйилмаларнинг асосий манбаи ҳисобланар экан, у ҳолда келгусида ишлаб чиқаришни кенгайтириш ва мустаҳкамлаш унинг ҳажмига боғлиқ. Қишлоқ хўжалигини изчиллик билан интенсивлаштириш қўшимча маблағларнинг анча юқори, тез қайтарилишига ва мос равишда соф даромаднинг ўсишига олиб келади. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги, шунингдек қуйидаги кўрсаткичлар билан ҳам характерланиши мумкин: -бир бирлик меҳнат харажатлари ҳисобига ишлаб чиқарилган ялпи маҳсулот (ялпи ва соф даромад) ҳажми: ЯМ ЯД СД Си=--------- ёки -------- ёки ---------- МХар МХар МХар Бу ерда: МҲар - маҳсулот ишлаб чиқаришга сарфланган меҳнат харажатлари, киши/соат; -бир сўмлик асосий ва айланма ишлаб чиқариш фондлари ҳисобига олинган ялпи маҳсулот (ялпи ва соф даромад):

ЯМ ЯД СД Си=--------------- ёки -------------- ёки --------------- АсФ+АйФ АсФ+АйФ АсФ+АйФ Бу ерда АсФ - асосий ишлаб чиқариш воситалари иймати, минг сўм; АйФ - айланма фондлар қиймати, минг сўм. Шундай қилиб, қишлоқ хўжалигини интенсивлаш-тиришнинг иқтисодий самарадорлиги бир гектар ердан ишлаб чиқариладиган маҳсулотнинг кўпайишида, маҳсулот бирлигига сарфланган жонли ва буюмлашган меҳнат харажатларининг пасайишида ўз аксини топади. 5. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг самарадорлигини ошириш Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштириш, унинг йўналишига, суръатига ва самарадорлигига таъсир кўрсатадиган кўп омилларга боғлиқ. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришда муҳим рол қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида фан-техника тараққиётини ривожлантиришга тегишли. У ўз ичига нафақат машина техникасидаги тараққиётни, балки ишлаб чиқаришни ташкил қилиш ва технологиясидаги, фанни ривожлантиришдаги, илғор тажрибадан фойдаланишдаги тараққиётни ҳам олади. Тупроқни ишлашни яхшилаш, қўшимча органик ва минерал ўғитлар солиш, мелиоратив ишларни ўтказиш, барча комплекс агротехник тадбирларни бажариш тупроқнинг иқтисодий унумдорлигини оширишга, деҳқончилик ва чорвачилик маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ўстиришга имкон беради. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштириш самарадорлигини ошириш йўллари қуйидагилар: а).қишлоқ хўжалигида фан-техника тараққиётини ривожлантириш; б).қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришда инвестиция ва капитал қўйилмаларнинг ўсиши;

в).қишлоқ хўжалиги моддий техника базасини мустаҳкамлаш. г).ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаштириш даражасини ошириш; д).қишлоқ хўжалигини кимёлаштиришни ривожлантириш (минерал ўғитлар солиш ва кимёвий ўсимликларни ҳимоя қилиш воситаларни қўллаш) е).қишлоқ хўжалигини мелиорациялаш (суғориш, захини қочириш, бошқа ишларни ривожлантириш) ж).қишлоқ хўжалиги учун кадрлар тайёрлашни такомиллаштириш. Интенсивлаштиришни изчиллик билан амалга оширишнинг муҳим шарти қишлоқ хўжалигига ажратилган капитал қуйилмаларнинг ўсишидир. Қишлоқ хўжалигида маҳсулот ишлаб чиқаришни аста-секинлик билан саноат асосига ўтказишга имкон берувчи кучни иқтисодий потенциалдан фойдаланилади. Қишлоқ хўжалигининг моддий техника базасини мустаҳкамлаш, тракторлар, комбайнлар, автомобиллар ва бошқа техникаларни етказиб беришни кўпайтириш ишлаб чиқариш жараёнларида механизациялаштириш даражасини аста-секинлик билан оширишнинг деҳқончиликда ва чорвачиликда ишлаб чиқаришни комплекс механизациялаштириш ва автоматлаштириш жорий қилишнинг ишончли асоси ҳисобланади. Ҳозирги вақтда шудгорлаш, ғалла экиш, пахта экиш, қатор ораларига ишлов бериш, ғаллани йиғиштириш ишлари тўлиқ механизациялашган. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг етакчи йўналишларидан бири кимёлаштиришдир. Органик ва минерал ўғитларни солиш қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши самарадорлигини оширишга, қўшимча маблағлар қайтимини тезлаштиришга имкон беради ва бевосита тупроқ унумдорлигини ўзгартиришга ёрдам беради. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштиришнинг яна бир муҳим йўналиши мелиорация ҳисобланади. Бу тупроқнинг иқтисодий унумдорлигини оширишнинг ва деҳқончилик самарадорлигини оширишнинг комплекс ва узоқ муддат таъсир қилувчи омилидир. Қишлоқ хўжалиги ишлаб

чиқаришнинг юқори фан-техника даражасига фан ютуқларининг ролини ҳар томонлама ошириш базасида эришилиши мумкин. Олимлар диққатини қишлоқ хўжалик экинларининг юқори ҳосилли навларини ва моллар ва паррандаларнинг юқори маҳсулли зотларини яратишга, касалликлар ва зараркунандаларга қарши курашишнинг самарали воситаларини ишлаб чиқишга, самарали технологик жараёнлар ва механизациянинг янги воситаларини ишлаб чиқишга, қишлоқ хўжалигининг техник даражасини оширишга, ишлаб чиқаришни ташкил қилишнинг шаклларини такомиллаштиришга ва бошқаларга қаратиш долзарб вазифадир. Қишлоқ хўжалигини интенсивлаштириш ишлаб чиқаришга қўйилган, сарфланган ҳар бир сўмдан анча оқилона фойдаланишни кўзлайди. Изчил интенсивлаштириш қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини сифат жиҳатдан қайта ташкил этиш ва унинг самарадорлигини оширишнинг етакчи омили ҳисобланади.

Адабиётлар руйхати: 1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. (Асосий қонун) Тошкент «Узбекистон» 1992 йил. 2.Каримов И.А. «Ўзбекистон келажаги буюк давлат», Т. Ўзбекистон 1992 йил 3.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий сиёсатнинг устивор йўна- лишлари» Т. Ўзбекистон 1993 йил 4.Каримов И.А. «Ўзбекистон бозор иқтисодиётига ўтишнинг ўзига хос йўли», Т. Ўзбекистон 1993 йил 5.Каримов И.А. «Деҳқончилик тараққиёти – фаровонлик манбаи», Т. Ўзбекистон 1994 йил 6.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I асрга интилмокда», Т. Ўзбекистон 1994 йил 7.Каримов И.А. «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида», Т. Ўзбекистон 1995 йил 8.Каримов И.А. «Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари, тараққиёт кафолатлари», Т. Ўзбекистон 1997 йил. 9.Каримов И.А. «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир» (Олий Мажлис Қонунчилик Патаси ва Сенатни ҚУшма мажлисидаги маърузаси.). тошкент «Узбекистон» 2005 йил. 10.Ўзбекистон Республикаси Қонуни. «Мулкчилик тўғрисида», «Адолат» 1991 йил

O'xshashlar

Қишлоқ хўжалигини жойлаштириш, ихтисослаштириш, йириклаштириш ва интеграциялаш самарадорлигини ошириш

Қишлоқ хўжалигида инвестиция ва капитал қўйилмалар, уларнинг самарадорлигини ошириш

Боғдорчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Токчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари

Қорамолчиликнинг самарадорлигини ошириш имкониятлари