Himoyalangan yer sabzavotchiligining ahamiyati, holati va rivojlantirishi - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Himoyalangan yer sabzavotchiligining ahamiyati, holati va rivojlantirishi

Yuklangan vaqt:

20.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB

Ko'chirib olish

Himoyalangan yer sabzavotchiligining ahamiyati, holati va rivojlantirishi Reja: 1. Himoyalangan yer sabzavotchiligini ahamiyati va xususiyatlari 2. O`zbekiston himoyalangan yer sabzavotchiligi tarixi, holati va rivojlantirish masalalari

Himoyalangan yer sabzavotchiligini ahamiyati va xususiyatlari Himoyalangan yer to`g`risida tushuncha. Ekinlarni mavsumdan tashqari davrlarda o`stirish maqsadida, sun’iy mikroiqlim sharoitlarini yaratish yoki tabiiy mikroiqlim sharoitlarini yaxshilash maqsadida jihozlanib qurilgan inshootlar va yer maydonlari himoyalangan yer deb ataladi. Foydalaniladigan inshoot turiga ko`ra ularni hayotiy omillarga ta’siri turlicha bo`lib, bunda bir-ikki omilni biroz o`zgartirish yoki sun’iy mikroiqlimni to`liq yaratishga to`g`ri keladi. Ayrim hollarda, “Yopiq yer” atamasini qo`llash - o`simliklarni noqulay sharoitdan saqlash tarmog`i mohiyatini aks ettirmaydi. Shuning uchun bu atamani (terminni) sabzavotchilikda foydalanish noto`g`ridir. Himoyalangan yer, meva (xususan subtropik va sitrus o`simliklari), meva- rezavorlarni yetishtirish, qimmatbaho mevali va o`rmon o`simliklari ko`chatini tezlashtirib yetishtirishda, seleksiya jarayonlarida yangi navlar yaratishni tezlatish va vitaminga boy tezpishar o`simliklarni ko`paytirishda va chorva mollarini oziqlantirish uchun suv o`tlarini ko`paytirishda foydalaniladi. Himoyalangan yer sabzavotchilikda juda keng qo`llaniladi. Himoyalangan yer inshootlarida sabzavotlarni hamda ochiq va himoyalangan yer uchun sabzavot ko`chatlarini yetishtirish himoyalangan yer sabzavotchiligi deb ataladi. Bu o`simlikshunoslikning bir tarmog`i hisoblanib, sabzavotchilikning bir shaklidir. Mamlakatimizning iqlim sharoiti ochiq maydonda yil mobaynida sabzavotlarni uzluksiz yetishtirishga imkon bermaydi. Sabzavot ekinlari mahsulotini 80-90% hosili yoz va kuz (may-noyabr) yetiladi va yig`ishtiriladi. Yangi sabzavotlar yoki ularni qayta ishlangan mahsuloti esa yil mobaynida muntazam ravishda va bir me’yorida iste’mol qilinishi kerak. Himoyalangan yer sabzavotchiligining vazifasi quyidagi asosiy masalalarini yechishga qaratilgan: 1) Mavsumdan tashqari (ochiq maydonda o`sishi mumkin bo`lmagan vaqtda) davrda yuqori sifatli sabzavot mahsulot ishlab chiqarish; 2) Ochiq maydonda ko`chat orqali eng erta hosil yetishtirish; 3) Ochiq yerda yetishtirilgan sabzavotlarni tezlashtirib o`stirish va mevalarini yetiltirib olish va rang oldirib

shakllantirish; 4) Sabzavot ekinlarini shimoliy mintaqalarga siljitish va ular turlarini ko`paytirish masala-larini hal etishga qaratilgan . Himoyalangan yer sabzavotchiligining xususiyatlari. Himoyalangan yer sabzavotchiligi oldidagi vazifalar, vositalar va ularni hal etish yo`llari bu tarmoq xususiyatlaridan kelib chiqadi. Himoyalangan yer sabzavotchiligida ishlab chiqarishni tashkil qilish yetishtirish texnologiyasi va iqtisodiy ko`rsatkichlar ochiq yer sabzavotchiligidan tubdan farq qiladi, bu su’niy mikroiqlimni yaratishda foydalaniladigan muhandislik vositalari hamda tuproq aralashmasi yoki substratlar, oziq eritmalardan foydalanish va boshqalar bilan bog`liq. Himoyalangan yer sabzavotchiligining muhim ijobiy xususiyatlaridan yana biri ochiq dalaga nisbatan yuqori harorat hosil qilish, haroratni, namlik va yorug`likni sozlash imkoniyatiga ega bo`lishi mumkinligidir. Ekin o`stiriladigan qurilmalar ichida talabga to`liq javob beradigan sharoitni yaratish ochiq maydonga nisbatan 5-20 marta ko`p sifatli hosil olishni ta’minlaydi. Shu bilan birga issiqxonalarni qurishda katta mablag`, ish kuchi sarflanadi, bu o`z navbatida u yerda yetishtirilgan sabzavot hosili tannarxini ochiq maydonda yetishtirilganga nisbatan sezilarli darajada yuqori bo`lishiga sabab bo`ladi. Himoyalangan yerda ko`pchilik sabzavotlarni yetishtirish texnologik jarayonlari ochiq maydonda shu sabzavotlarni yetishtirishga nisbatan ancha murakkabligi jihatidan farq qiladi. Himoyalangan yerlarda, shu sharoitda yaxshi o`sib rivojlanishga yaroqli nav va duragaylardan foydalaniladi. Himoyalangan yer sabzavotchiligining xususiyatlariga shuningdek, u egallagan maydonning katta bo`lmasligi va u yerga ularni ixcham joylashtirilishi; kultivatsion qurilmalarni issiqlik va sug`orish manbalariga yaqin joylashtirish; ekin o`stiriladigan binolardan nihoyatda jadal foydalanish; ishlab chiqarishda qo`l mehnatini ko`p talab qiladigan jarayonlarni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish bilan qo`shib olib borish, mehnatni tashkil etishning o`ziga xos shakllarini tadbiq etish; mikroiqlim sharoitini yaratib beradigan hamda murakkab ishlab chiqarish jarayonlarida foydalanadigan uskuna va jihozlardan samarali foydalanish bilimiga ega bo`lgan yuqori malakali ishchilar bilan ta’minlangan bo`lishidir.

Himoyalangan yer sabzavotchiligi o`zining vazifasi va xususiyatlariga ega bo`lishi bilan birga, u ochiq yer sabzavotchiligi bilan chambarchas bog`langan. Himoyalangan yerda dalaga o`tqazish uchun ko`chat yetishtiriladi. Himoyalangan yer ochiq dala uchun chirindi yetkazib beruvchi vazifasini bajaradi. Ochiq dalada o`z navbatida himoyalangan yerda yetiltirib va tezlashtirib o`stirish uchun o`tkaziladigan material tayyorlanadi. Shuningdek, ochiq dala to`liq yetiltirib olish uchun mevalar yetkazib beradi. Ochiq va himoyalangan yer sabzavotchiligini bir-biriga to`g`ri bog`lagan holda olib borilsa, yil mobaynida bir xil ishlab chiqarish jarayoniga erishish mumkin, bu ishchi kuchiga talabni tenglashtirish va hosilni uzluksiz chiqishini ta’minlaydi. Shu bilan birga sabzavot hosilini yetishtirishga va ochiq dala uchun sabzavot ko`chatini tayyorlab berishga ixtisoslashgan yirik issiqxona kombinatlari va ayrim issiqxonalar ishlari yuqori samara berishligi amalda isbotlangan. O`zbekiston himoyalangan yer sabzavotchiligi tarixi, holati va rivojlantirish masalalari O`zbekistonda himoyalangan yer sabzavotchiligining rivojlanish tarixi . O`zbekistonda himoyalangan yer inshootlarini birinchi marotaba bolgar sabzavotchilari XIX asrning ikkinchi yarmida Toshkentda qo`llay boshlaganlar, ular u yerda issiqsevar sabzavotlarni yetishtirganlar. Bular ochiq maydon uchun ko`chat yetishtirishda foydalaniladigan, usti oynavand rom bilan berkitiladigan sovuq ko`chatxonalar va isitilgan parniklar edi. Ko`chatdan bo`shagan parniklar ertagi sabzavotlarni yetishtirishda foydalanilgan. XIX asr oxiri va XX asr boshlaridan boshlab, mahalliy dehqonlar ko`chatxona va parniklardan foydalana boshlaganlar. Qishloq xo`jaligi kollektivlashtirilganidan so`ng shahar atrofidagi kolxoz va sovxozlarda kichik-kichik parnik xo`jaliklari tashkil etila boshlagan. Ikkinchi Jahon urushidan so`ng shaharlar atrofidagi xo`jaliklarda parniklar bilan bir qatorda nishabi bir va ikki tomonlamali kichik-kichik issiqxonalar qurila boshlandi. O`zbekistonda XX yuz yillikning 50 yillari oxiri va 60 yillarini boshlanishida maydoni 0,1- 0,2 ga bo`lgan kichik issiqxona kombinatlari qurila boshlandi. Bu davrda SSRI QXV

Giproselxozning 1004A sonli loyihasi asosida uch seksiyali issiqxona kombinatlari qurilgan. Bu kombinat nishabi ikki tomonga yo`nalgan shimol tomoni umumiy yo`lak (koridor) bilan birlashtirilgan va maydoni 34,45×2,95=101,53 м 2 bo`lib yer ustiga qurilgan uch issiqxonadan tashkil topgan. Issiqxonalar oralig`ining kengligi 4,95 m, bir issiqxonaning inventar maydoni 43,45×7, 45=332,4 м 2 , uch issiqxonaning - 997,2 м 2 teng bo`lgan. Ikki issiqxona yerli, bittasi so`kchakli. Issiqxonalar yon tomonlari balandligi 85 sm bo`lgan oyna bilan o`ralgan, yerli (tuproqli) issiqxona devorining balandligi 37 sm, so`kchakliginiki esa - 87 sm. Yerli (tuproqli) issiqxonaning sarrovigacha (konkagacha) balandligi 298 sm, so`kchakliginiki - 348 sm. Kombinatda suvni isitib beradigan bir qozonxona, tabiiy holda havo almashtiradigan yon tomonida va yuqori qismida darchalari bo`lgan. Shuningdek, 1960 yilgacha ayrim xo`jaliklar Giprosovxozstroyning 16-09 raqamli loyihasi asosida issiqxona kombinatlarini qurganlar. Bunday kombinatlar tarkibiga har birining maydoni 500 м 2 dan bo`lgan angar tipidagi to`rt issiqxonalar kirgan. Issiqxona sinchlari (karkasi) trubalardan iborat bo`lib, isitish uchun xizmat qiladi. O`zbekistonda 1965 yilda jami 3,7 ga oynavand issiqxona va 24,4 ga maydonda parnik mavjud edi. SSRI da 60 yillar mobaynida kimyo sanoati qishloq xo`jaligi uchun polietilen plyonkasini yoppasiga ishlab chiqara boshladi. Bu samarasi yuqori qurilishi arzon bo`lgan bahor faslida foydalaniladigan issiqxonalar va plyonka bilan vaqtincha himoyalangan yerlarni tashkil etishini blshlanishiga sabab bo`ladi. Bundan tashqari, SSRI Ministrlar Soveti 1969 yil 28 avgustda “Issiqxonalarning yig`ma konstruksiyasini sanoat asosida ishlab chiqarish to`g`risida” qaror qabul qildi. Bu qarorni ishlab chiqarishga tadbig`i himoyalangan yerlarning texnik asoslarini o`zgartirdi. Texnik usulda isitiladigan blokli issiqxonalar asosida himoyalangan yer inshootlarini loyihalash tashkil etildi, boshqa turdagi inshootlar uchun esa plyonkali issiqxonalar negiz qilib olinib, loyihalashtirildi. Loyihalash institutlari, konstruktorlik byurolari va ishlab chiqarish korxonalari kabi tarmoqlarni o`z tarkibiga olgan ittifoqdosh “Soyuzpromteplitsa” va “Glavteplitsatexoborudovaniye” birlashmalari bunyod etildi. 1970 yilda sanoat asosida qishki issiqxonalarni metall konstruksiyalari, 1972 yildan boshlab esa, plyonkali issiqxonalarning metall konstruksiyalari ishlab chiqarish tashkil

etildi. Namunaviy loyihalarni yaratilishi ularni aniq sharoitda tezda joriy qilinishini, jihozlar majmuasini va konstruksiyasini o`z vaqtida yetkazilishi - issiqxona qurishni tezlashtirgan. O`zbekistonda 1970 yilda issiqxonalar maydoni sezilarli darajada kengaydi: oynavand - 8,5 ga gacha, plyonkalilari - 8,5 ga gacha, parniklar - 56,7 ga gacha, plyonka bilan vaqtincha himoya qilinganlari - 351 ga gacha yetdi. Oynavand issiqxonalar maydoni 1975 yilda 75 ga va plyonka bilan qoplanganlari esa 20 gektarga yetdi. 70 yillar oxirlari O`zbekistonda issiqxona namunaviy loyihalarini xo`jaliklarga bog`lash (privyazkoy) bilan 4 loyihalash: “Uzgiproselxoz”, “Uzgiproselstroy”, “Uzgiproplodoovoshvinprom” va “Selinproyekt” institutlari mashg`ul bo`lganlar. Qishloq qurilishi vazirligi tarkibida mexanizatsiyalashgan ko`chma 10 kolonnadan tashkil topgan ixtisoslashgan “Uzpromstroyteplitsa” tresti tuzildi. Trestning yil mobaynida qurib foydalanishga topshiradigan issiqxonalar hajmi 33 ga. Natijada 1980 yilda oynavand issiqxonalar 184 ga, plyonka bilan yopilganlari esa - 43 gektar maydonni egallagan. Bu davrga kelib parniklar maydoni 30 ga gacha qisqarib, plyonka bilan vaqtincha himoyalangan maydon 1068 gektarga ko`paygan. Bu davrda Toshkent viloyatining O`zbekiston 50-yilligi kolxozida 12 ga, Karl Marks nomli xo`jaligida - 8 ga, Lenin nomli xo`jalikda - 11 ga, “Lenin yo`lida” - 7,9 ga, “Politotdel” da 6 ga va Namangan viloyatining Telman nomli xo`jaligida - 8,5 ga maydonda yirik issiqxona kombinat-lari qurildi. Olti gektarli issiqxona kombinatlari Sirdaryo viloyatining “Leningrad” kolxozi va “Sotsializm” sovxozlarida Samarqand viloyatining “Moskva” kolxozida, Qoraqalpog`istonning “Nukus” sovxozida, Buxoro viloyatining Frunze nomli kolxozida va boshqa xo`jaliklarda yirik issiqxona kombinatlari qurildi. O`zbekistonda oynavand va plyonkali issiqxonalarni jadal sur’atda qurish o`tgan asrning 80 yillarida davom etdi. 1987 yilda oynavand issiqxonalar qurilgan maydon 230 ga, plyonkali issiqxonalar - 230 ga va plyonka bilan vaqtincha himoyalangan yer maydoni 2 ming gektardan oshdi. Bu davrda 25 gektarga qurilgan Toshkent va 50 gektar maydonda barpo etilgan “Limonariya” issiqxona kombinatlari ishlab turgan. Nukus va

Samarqandda issiqxona kombinatlari maydoni 18 gektarga ko`paydi. Respublikaning deyarli barcha viloyatlarida olti gektarli issiqxona kombinatlari yuzaga kelaboshladi . O`zbekistonda XX asr oxirida olti gektarli oynavand issiqxona kombinatlari 810- 73, 810-92, 810-85 sonli namunaviy loyihalar asosida qurildi. Plyonkali issiqxonalar 810-93 va 810-91 sonli loyihalar va keng miqyosda esa shaxsiy loyihalar asosida plyonkali issiqxonalar qurildi. Ittifoq tugatilgandan so`ng, markazlashgan holda yetkazib berish man etilganiga qaramasdan issiqxonalarni qurish davom etdi, ular loyihalari aniq sharoitga bog`lab olib borildi. Bundan tashqari, issiqxonalarni loyihasiz qurish boshlandi. Respublikamizda 2000 yilda oynavand issiqxonalar egallagan maydon 500 ga, plyonkalilari egallagan maydon esa 750 gektarni tashkil etdi. 1720 gektar maydonni plyonka bilan vaqtincha himoyalangan yer egalladi. Bu davrda parniklar o`z ahamiyatini yo`qotdi va u tomorqa xo`jaliklari hamda dala hovlilar tarkibida qoldi xolos. Himoyalangan yer maydonlarini kengayishi nomavsumiy davrda har bir iste’molchiga ishlab chiqariladigan sabzavot miqdorini ko`paytirdi. Agar 1975 yilda nomavsumiy davrda yetishtirilgan sabzavotlarning yalpi hosili 19,2 ming tonna bo`lib va har bir iste’molchiga 1,4 kg dan to`g`ri kelgan bo`lsa, 1977 yilda yalpi hosil 29,2 ming tonnaga yetdi, har iste’molchi esa 2,0 kg dan, 1979 yilda - 32,9 ming t va 2,5 kg, 1980 yilda 45,5 ming tonnaga va 2,8 ga ga yetdi. Bunda nomavsumiy davrda sabzavot ishlab chiqarish qishki issiqxonalarda muntazam ravishda ko`payib bordi. Agar u 1975 yilda himoyalangan yerlarda ishlab chiqarilgan mahsulotni 30 foizini tashkil etgan bo`lsa, 1980 yilda bu ko`rsatkich 42 foizga yetdi . Himoyalangan yer sabzavotchiligining hozirgi holati va uni rivojlantirish masalalari . O`zbekistonning hozirgi davrdagi himoyalangan yer sabzavotchiligi xususiyati sabzavot mahsulotlarini yetishtirishda loyihasiz qurilgan plyonkali issiqxonalardan keng miqyosda foydalanish bilan tavsiflanadi. Oynavand issiqxonalar va plyonka bilan vaqtincha himoyalangan yer maydonlarini o`sishi to`xtadi. Hozirgi vaqtda oynavand issiqxonalar 500 ga dan ko`proq va plyonka bilan vaqtincha himoyalangan yer esa 2600 gektarni tashkil etadi .

Taxminiy ma’lumotlarga ko`ra plyonkali issiqxonalar qurilgan maydon 4000 ga ortdi. Plyonkali issiqxonalar maydoni har yili 200 gektarga ko`payib bormoqda. 2012 yilda nomavsumiy davrda ishlab chiqarilgan sabzavot mahsuloti 76,1 ming tonnani tashkil etgan. Ko`pchilik tomorqa xo`jaliklarining egalari o`zlarining shaxsiy loyihalari asosida plyonkali issiqxonalar qurmoqdalar. Ular turli xildagi angar tipidagi, yarim yoysimon blokli yoki ikki nishabli plyonkali issiqxonalar qurmoqdalar. Bunday issiqxonalar egallagan maydon yer maydoniniga kattaliligiga bog`liq bo`lib 200-1000 м 2 ni tashkil etadi. Ular gaz, solyarka, mazut, ko`mir va o`tin bilan isitiladigan yoki isitilmaydigan qilib qurilmoqda. Issiqxonalarning asosiy qismi sabzavotlarni yetishtirishda va ayrim qismi limon va gullar o`stirishda foydalanilmoqda. Himoyalangan yerlarning ko`proq maydonini pomidor egallagan, biroz kamroq qismida - bodring yetishtiriladi va juda kichik maydonlarda shirin qalampir, galkaram, ukrop va kashnich yetishtiriladi. Respublika bo`yicha issiqxonalarning har 1 м 2 dan olinadigan o`rtacha hosil pomidordan - 7 kg va bodringniki 6-8 kg tashkil qiladi. Ekinlarni aylanishi davrilari bo`yicha o`rtacha hosildorlik ham bir xil emas: kuzgi-qishki aylanishda bodring - 5-6, qishki-bahorgisida - 10-12 кг / м 2 ; pomidor qishki-bahorgi aylanishda - 7-8 kg va o`tuvchan mavsumda esa 8 кг / м 2 . O`zbekiston sharoitida yil mobaynida foydalaniladigan oynavand isitiladigan issiqxonalarda uzaytirilgan aylanishda (oktabrda-noyabr boshlanishida ko`chat ekiladi iyun oxirida ekinni o`suv davri tugaydi) asosan pomidor yetishtiriladi. Ayrim hollarda, pomidor ko`chati ekilgunicha ukrop yoki kashnich ekib olinadi. Bunday issiqxonalarda shuningdek, o`tuvchan mavsumda (sentabrning ikkinchi yarmidan iyun oyigacha) yoki kuzgi-qishki aylanishda pomidor (ko`chat avgustning birinchi yarmida ekilib, yanvar boshlangunicha o`stiriladi), undan so`ng bodring qishki- bahorgi aylanishda (yanvarning ikkinchi yarmidan iyungacha) yetishtiriladi. Ayrim hollarda aksincha kuzgi-qishki mavsumda bodring, qishki-bahorgi mavsumda esa pomidor yetishtiriladi. Ammo, issiqxonalarni isitish kechiktirib boshlanishi sababli bodring kuzgi- qishki mavsumda yaxshi natija bermaydi. Pomidor va bodringni plyonkali isitiladigan issiqxonalarda yetishtirish fevral oyidan boshlanadi. Ular ekilgunicha sovuqqa chidamli ko`kat sabzavotlar yetishtiriladi.

Isitilmaydigan plyonkali issiqxonalar ikki aylanishda: kuzda (oktabrning birinchi yarmida plyonka yopiladi) barra olish uchun piyoz va sovuqqa chidamli ko`katlar yetishtiriladi, bahorda - fevral boshlanishida martning o`rtalarigacha sovuqqa chidamli ko`kat sabzavotlar, martning ikkinchi yarmidan esa issiqsevar sabzavotlar yetishtiriladi. Issiqxonada yetishtirish uchun pomidor va bodring navlari nihoyatda ko`p. 2013 yil O`zbekiston Respublikasi hududida ekish uchun tavsiya etilgan qishloq xo`jalik ekinlari Davlat reyestriga pomidorning 116 nav namunalari, shundan faqat 6 nav vatanimiz seleksiyasiga mansub bo`lib, qolgan 110 tasi chet ellarning birinchi bo`g`in duragaylaridir. Reyestrda himoyalangan yer uchun bodringni 76 nav namunalari tavsiya etilgan bo`lib, shundan bir nav va 2 duragay vatanimiz seleksiyasiga hamda 73 duragaylar esa chet ellarnikidir. Respublikamizning issiqxona sabzavotlari urug`chiligi bozorida 10 tagacha yirik va u darajada ma’lum bo`lmagan chet el urug`chilik firmalari faoliyat ko`rsatmoqda. Faqat Toshkent shahri va uni atrofida Janubiy Koreya firmasi uch qavat qoplamali va kalorifer yordamida isitiladigan plyonkali issiqxona qurish bilan band; Fransiyaning “Reshal” firmasi xususiy konstruksiyasi asosida plyonkali issiqxonani yig`ish bilan shug`ullanmoqda; Isroilning “Netifim” firmasi tomchilatib sug`orish uchun moslama va jihozlarni yetkazib berish va o`rnatish bilan mashg`ul; Isroilning “Nadim”, “Priva” Gollandiyaning “Llastro” firmasi, Turkiya, Xitoy, Rossiya va boshqalarning firmalari ham plyonka va jihozlarni yetkazib berish bilan mashg`uldir. Sog`likni saqlash tashkilotlari O`zbekistonda mavsumdan tashqari davrda sabzavotdan har bir kishi 6,5 kg iste’mol qilishini tavsiya etadilar, shu jumladan pomidordan 2,5 kg, bodringdan 2 kg va ko`kat sabzavotlardan 2 kg. Respublikamiz aholisi talabini nomavsumiy davrda yetishtirilgan sabzavot hosili bilan to`liq ta’minlash uchun har yili 170 ming t ishlab chiqarishi kerak. Haqiqatda ishlab chiqarilayotgan hosil bu ko`rsatkichdan ancha orqada. Shu sababli himoyalangan yerda yetishtiriladigan sabzavot hosil anchagina ko`paytirilishi zarur. Issiqxona sabzavotlari hosilini yanada ko`paytirish zarurligi taqozosi shundan iboratki uni tannarxi bizlarda ancha arzon, shuning uchun bu mahsulotni yetishtirish uchun issiqxonani isitishga va qo`shimcha yoritishga bizlarga nisbatan katta mablag` sarflaydigan Qozog`istonning shimoliy rayonlariga, Sibirga, Ural va Rossiyaning boshqa mintaqalariga eksport qilish mumkin.

Bizni mamlakatimizda issiqxona sabzavotlarining hosildorligi ancha past, u yorug`lik bilan yaxshi ta’minlanmagan, rivojlangan davlatlarga nisbatan bir necha marta past. Shuning uchun sabzavot ishlab chiqarishni ko`paytirishga, birinchi navbatda hosildorlikni oshirish hisobiga erishish mumkin. Yuqori hosil olish va himoyalangan yer inshootlari samaradorligini oshirishga issiqxonalardan foydalanishda yo`l qo`yilayotgan quyidagi kamchiliklarni bartaraf etish hisobiga erishish mumkin, jumladan: > unumlorligi past tuproqlardan foydalanish. Mahalliy issiqxonalar tuprog`i tarkibida atigi 8-10 foiz organik modda bor xolos. Ularni tayyorlashda g`ovaklik xususiyatini beruvchi materiallar qo`llanilmaydi . Tuproqning g`ovokliligi va suv o`tkazuvchanligi past; > barcha issiqxonalarda tuproq ostidan isitishni yo`qligi. Tuproq haroratini pastligi o`z navbatda o`simliklarni kasalliklarga chidamligini pasaytiradi; > registrlarni ustunlarga payvandlab qo`yilganligi va ularni tuproq yuzini isitishda foydalanolmaslik; > germetik yopilishini ta’minlashda tirqishlarni mutloq (germetik) berkitishda surguchlardan cheklangan miqdorda foydalanish; > issiqxonalarda mikroiqlimni sozlovchi avtomatik moslamalarni yo`qligi. Issiqxonadalarga issiqlikni kech harorat +10°S dan past tushganda berilishi; > o`simliklarni zararkunandalariga qarshi himoyalashda biologik uslubdan chegaralangan holda foydalanish. Kasallik va zararkunandalarni ko`p tarqalishi; > faqat egatlab sug`orish va chegaralangan holda tomchilatib va boshqa turdagi sug`orishlarni ham qo`llash. Mavjud tomchilatib sug`orish moslamasi faqat toza suvni yetkazib beradi. Oson eriydigan o`g`itlar bo`lmaganligi sababli oziqali eritmalar berish amalga oshirilmaydi; > oziqali eritmalar va kichik hajmli muhitda yetishtirishning chegaralanganligi; > tuproqni par yordamida yoki kimyoviy uslublarda zararsizlantirishni (sog`lomlashtirish) deyarli qo`llanilmasligi. Inshoot ichki qismini deyarli dezinfeksiya qilinmasligi ; > issiqxonalarni markazlashgan holda zaharli moddalar, o`g`itlar, navdor

urug`lar, oyna va boshqa materiallar bilan ta’minlanmasligi; > issiqxonalarni yaxshi saqlanishi va kelajakda uni rivojlantirishga qiziqmaydigan shaxslarga arendaga berish tajribasining mavjudligi; > informatsion ma’lumotlar bilan to`liq ta’minlanmasligi. Issiqxona xo`jaliklari mutaxassislari va fermerlar hozirgi zamon himoyalangan yer sabzavotchiligida ilm-fan va ilg`or texnologiyalar erishgan yutuqlarni o`zida aks ettirgan zamonaviy adabiyotlardan foydalana bilmasliklari, shu bilan birga navlar va duragaylarning yangi kataloglari bilan ta’minlanmaganligi .

Adabiyotlar: 1. Бакиев А., Камалов М., Сагдуллаев Н. Возделывание ранних овощей в теплицах и под пленкой. Ташкент, Узбекистан, 1973, 58 с. 2. Бакурас Н.С. Выращивание рассады и овощей в теплицах. Ташкент, Мехнат, 1989, 138 с. 3. Бакурас Н.С., Камбаров Р.С. Выращивание рассады и овощей в пленочных теплицах. Ташкент, ФАН, 1979, 104 с. 4. Бакурас Н.С., Луценкова К.К. Тепличное овощеводство Узбекистана. Ташкент. Мехнат, 1985, 164 с. 5. Брызгалов В.А., Советкина В.Е., Савинова Н.И. и др. Овощеводство защищенного грунта. Москва, Колос, 1995, 352 с. 6. Доценко М. Как привить огурец на тыкву. Способы прививки огурца на тыкву и кабачок. «Овощи и овощные культуры». www.vsp.ru/podvorie/20 11. 7. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. Овощеводство защищенного грунта. Ташкент, Укитувчи, 1982, 440 с. 8. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. Сабзавот экинлари ва уларни етиштириш технологияси. Тошкент, Ўзбекистон, 1997, 342 б.

O'xshashlar

O’zbekistonda foydalaniladigan himoyalangan yer inshootlari

O`zbekistonda foydalaniladigan himoyalangan yer inshootlari

Sabzavot ko’chatchiligining ahamiyati, holati va rivojlanishi

Himoyalangan yerda ko`chat yetishtirish

Sug’orish turlari va usullari. Yer ustidan sug’orish