Чўчқаларнинг африка ўлати Pestis Africana suum - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Чўчқаларнинг африка ўлати Pestis Africana suum

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66.5 KB

Ko'chirib olish

Чўчқаларнинг африка ўлати Pestis Africana suum Режа: 1. Тарихий маълумот 2. Кечиши ва клиник белгилари 3. Патологоанатомик ўзгаришлар 4. Олдини олиш

Чўчқаларнинг африка ўлати ўта контагиоз касаллик бўлиб, иситма, геморрагик диатез, турли аъзоларда яллиғланиш, дистрофик ва некротик ўзгаришлар рўй бериши ҳамда касал ҳайвонларнииг кўплаб ўлиши билан харатерланади. Тарихий маълумот. Клиник белгилари шу касалликка ўхшаш чўчқалар касаллиги илк бор 1903 йили Жанубий Африкада кузатилган. Бу касалликни Монтгомери 1911 йилда систематик равишда ўрганишга киришди ва батафсил ўрганиб, уни шарқона африка ўлати деб атади. Олим мазкур касалликнинг қўзғатувчиси иммунобиологик хоссалари жиҳатдан чўчқаларнинг классик ўлати қўзғатувчисидан фарқ қилишини далиллар билан исботлаб берди. 1965 йили Римда бўлиб ўтган Халқаро эпизоотик бюро анжуманида Европа ва Америкада учрайдиган чўчқалар касаллиги классик ўлат, Моштомери томонидан, 1911 йилда ёзилган чўчқалар ўлатини эса африка ўлати деб аташга қарор қилинди. 1957 йилдан бошлаб бу касаллик нафақат Африка минтақасида, балки Европа мамлакатларида ва Америка қитъасида ҳам пайдо бўла бошлади. Иқтисодий зарар. Чўчқачилик хўжаликларида мазкур касалликдан келадиган иқтисодий зарар жуда катта. Чунки ўлим (қарийб 100 фоизга етади) ва касалликни тугатиш учун эълон қилинадиган карантин тадбирларини амалга ошириш анчагина маблағ сарфлашни тақозо этади. Мисол, 1960 йилда Испанияда бу касалликдан 120 минг чўчқа нобуд бўлган (9,3 млн доллар зиён келган), 1967 йили Италияда эса 60 минг чўчқа ўлган. Қўзғатувчиси. Иридовируслар оиласига мансуб РНК ли вирус, унинг диаметри 170-220 нм ни ташкил этади. Вирус комплемент бириктирувчи, преципитацияловчи ва гемоадсорбцион антигенларга эга. Шу билан бир қаторда вирус антигенлаш иммуногенлик фаоллигага эга эмас. Вирус касал ҳайвоннинг барча аъзо ва тўқималарида, секрет ва экскретларида, шунингдек жуда кўп миқдорда қонда тўпланади. Вирусни

ўстириш учун чўчқалар буйрагидан тайёрланган тўқимали муҳит ва товуқлар эмбриони ишлатилади. Чидамлилиги. Қўзғатувчи ташқи муҳит таъсиротларига нисбатан чидамли. Инфекцияланган чўчқахоналарда вирус 3 ой, тупроқда 4, чўчқа ўлаксаларида 2,5 ой сақланади. Ҳайвонлар тезагида 4- 8°С да 160 кунгача, сийдикда 60 кунгача, оқмайдиган сувларда 175 кунгача яшай олади. 60°С дан юқори ҳарорат вирусни 30 дақиқада, 5% ли хлорамин, 1-2% ли фаол хлори бўлган хлорли оҳак эритмалари 4 соатда ўлдиради. Вирус 2% ли ўювчи натрий эритмаси таъсирига чидамли бўлиб, 24 соатдан кейин ўлади. Эпизоотологияси. Африка ўлати билан ёши, йил фасли ва сақлаш шароитларидан қатъий назар ҳамма чўчқалар касалланади. Ёввойи чўчқалар ҳам бу касалликка сезгир. Уй чўчқалари учун вируснинг вирулентлиги ўта юқори. Мисол: касал чўчқанинг 1:109 нисбатда суюлтирилган қони 1 мл миқдорда чўчқаларда касаллик қўзғатиш лаёқатига эга. Инфекция қўзғатувчисининг манбаи касал ва вирус ташиб юрувчи соғайган чўчқалар ҳисобланади. Улар вирусни турли чиқиндилар орқали ажратади. Касал чўчқаларни табиий шароитда соғлом чўчқалар билан бирга сақлаганда касаллик алиментар йўл билан, шунингдек аэроген жароҳатланган тери шиллиқ пардалари ҳамда қон сўрувчи каналар орқали юқади. Уй чўчқалари ва ёввойи чўчқалар ҳамда аргас каналари инфекция қўзғатувчисининг манбаи бўлиб хизмат қилади. Чўчқаларнинг африка ўлатида касалланиш ва ўлим 98-100 фоизии ташкил этади. Патогенези. Вирус дастлаб лимфоид тўқималарга кириб, ундан лимфатик тугунларга, кейин бутун лимфоид аъзоларга тарқалади. Бунга жавобан организмда ҳимоя тарзида лимфоид ҳужайраларнинг пролефератив ривожланиши кузатилади. Аммо вируснинг тўхтовсиз ривожланиши туфайли организмиинг ҳимоя пролефератив жараёни тўхтайди. Натижада қон томирлари деворининг ўтказувчанлик қобилияти ошиб кетиб, тўқималарга кўплаб суюқлик шимилади, оқибатда шишлар пайдо бўлади, қон томирлар

йўлида тромблар вужудга келади, кейинчалик аъзо ва тўқималарда кўплаб қон қуйилишлар рўй беради, натижада бутун аъзо ва системалар фаолияти кескин издан чиқади. Бу эса касал ҳайвоннинг ўлимига сабаб бўлади. Кечиши ва клиник белгилари. Инкубацион давр икки кундан 22 кунгача давом этади. Табиий шароитда, олдин соғлом бўлган хўжаликларда касаллик пайдо бўлса, одатда ўткир ва ўта ўткир шаклларда кечади. Турғун носоғлом хўжаликларда эса бу касаллик аксарият ҳолларда ярим ўткир ва сурункали шаклларда кечади. Ўткир кечиши . Касаллик тана ҳароратининг кўтарилиши (40,5°- 42,5°С) билан бошланади ва касаллик охиригача сақланади. Фақат ҳайвоннинг ўлимидан бир неча соат олдин тана ҳарорати пасайиб, мёъридаи ҳам тушиб кетади. Бу эса ҳайвоннинг ўлимидан дарак беради. Касал ликнинг бошида касал ҳайвон безовталанади, асабийлашади, қовоқлари шишади, серозли конъюнктивит вужудга келади, аммо иштаҳа сақланиб туради. 3-4- кунларда касал ҳайвоннинг ҳолати оғирлашади, юрак уриши, нафас олиши тезлашади, иштаҳа пасайиб, кейинчалик йўқолади, сувсаш кузатилади. У кам ҳаракат бўлиб, гандираклаб юради, қалтирайди, кўзидан йирингли суюқлик оқиб, кўз бурчакларида қотиб қолади, қовоқлар юмилиб қолади, бурундан ҳам суюқлик оқа бошлайди, айрим ҳолларда қон оқади, ўпкада яллиғланиш белгилари пайдо бўлади. Бўғоз чўчқалар бола ташлайди. Касал чўчқаларнинг бўйни, тумшуғи, жағ ости, кўкраги, оёқлари ва қорнида тери кўкимтир зафарон тусга киради. Касалликнинг охирида қонли қусиш, ич қотиши, тезакда шиллиқ модда ва қон бўлиши, айрим ҳолларда ич кетиши кузатилади. Ўлимдан 1-2 кун олдин менингоэнцефалит белгилари: тутқаноқ ва оёқларнинг фалажланиши вужудга келиб, касаллик 4-10 кун давом этади ва аксарият ўлим билан тугайди. Ўта ўткир кечиши. Касалликнинг бундай шакли камроқ учрайди. Бунда ҳам тана ҳарорати 40,5-42,5°С га кўтарилиб, бутун аъзо ва системалар фаолияти бузилади. Касалликнинг 2-3-кунлари касал ҳайвон ўлади.

Ярим ўткир кечиши. Бунда ҳам ўткир шаклда пайдо бўлган белгилар ривожланади, лекин яхши ифодаланмайди. Бундан ташқари, иккиламчи касаллик (пастереллёз ва сальмонеллёз)га хос клиник белгилар пайдо бўлади. Юқори ҳарорат (42 °С) 6-8 кун сақланиб, кейин 40-40,5°С гача тушади, айрим ҳолларда яна кўтарилади. Кўп касал чўчқалар пневмонияга учраб озиб кетади. Касалликнинг бундай шакли 15-25 кун давом этиб, кўпинча ўлим билан тугайди. Соғайган чўчқаларда касаллик сурункали шаклда ўта бошлайди. Сурункали кечиши. Касалликнинг бундай шакли вақти-вақти билан рўй берадиган иситма, ўсишдан қолиш, озиш, бронхопневмония, артрит, кератит белгилари; бош, елка ва оёқлар терисида некрозлар пайдо бўлиши билан характерланади. Касаллик 2-10 ой давом этиб, ҳай вон озиш ва бронхопневмониядан ўлади. Патологоанатомик ўзгаришлар. Касалликка хос патоло гоанатомик ўзгаришлар асосан касалликнинг ўткир ва ўта ўткир шаклида намоён бўлади. Табиий тешиклардан қон оқади, терида қон қуйилишлар, кўкимтир- зафарон доғлар кўзга ташланади. Периферик қон томирларда қон иви майди. Лимфатик тугунлар катталашган, қизарган, уларда қон қуйилишлар бўлади. Кўкрак бўшлигида қизил-сарғиш фибринли суюқлик тўпланади. Юрак мускуллари бўшашган, эпикард, эндокард ва миокардларда нуқтали ва доғси мон қон қуйилишлар, жигар катталашган, қизарган, қонга тўлган, ўт пуфаги ўтга тўлган, унга қон аралашган бўлади. Талоқ бир неча марта катталашган, қора-қизғиш тус олган, паренхимаси юмшаган, унда геморрагик инфарктлар кўзга ташланади. Буйрак ҳам катталашган, унинг мағиз ва пўст қатламларида қон қуйилишлар мавжуд. Ошқозон-ичак йўли бўйлаб сероз қатламларга қон қуйилган. Касаллик сурункали кечганда иккиламчи касалликлар (пастереллёз, сальмонеллёз)га хос патологоанатомик ўзга ришлар вужудга келади. Аксарият ҳолларда терида экзема лар ва некрозлар мавжудлиги билан бирга артрит, бронхопневмонияга хос патологоанатомик ўзгаришлар бўлади.

Диагноз. Комплекс усуллар ёрдамида, яъни эпизоото логик маълумотлар, касалликнинг клиник белгиларини таҳ лил қилиш асосида, патологоанатомик ўзгаришларни ҳи собга олиб, бирламчи ва лаборатория текширишлари ҳамда биологик синама натижаларига асосланиб якунловчи диагноз қўйилади. Лаборатория усулида диагноз қўйиш учун гемадсорб ция реакцияси (РГАД), иммунфлюресценция (РИФ), диф фуз преципитация реакция (РДП) ва комплемент бириктирувчи реакцияси (КБР-РСК) ва бошқа реакциялар қўл ланилади. Биологик синама чўчқаларнинг классик ўлатига иммунитети бор бўлган чўчқаларга қўйилади. Бунинг учун касал чўчқанинг қони ёки талоғи, лимфатик тугу нидан стерил физиологик эритмада тайёрланган 20% ли суспензия биосинама учун олинган чўчқаларнинг териси остига ёки мускул орасига 1 мл миқдорда юборилади. Биосинама натижалари ижобий бўлса, зарарлантирилган чўчқалар, зарарланишинииг 3-5-кунида касалланиб, 2-4 кундан кейин ўлади. Даволаш. Таъқиқланган. Иммунитет. Касалланиб тузалган чўчқалар қонида ко мплемент бириктирувчи, преципитацияловчи, гемадсорбция ловчи махсус иммун таначалар пайдо бўлсада, вирус нейт ралловчи иммун таначалар ҳосил бўлмайди. Шу сабабдан ҳозиргача бирор самарали тирик ёки инактивация этилган вакциналар яратилмаган. Реконвалесцент чўчқалар эса вирус ташувчи бўлиб қолади. Ҳозир чет элда вакцина ишлаб чиқилган. Олдини олиш. Чўчқалар африка ўлатининг олдини олиш учун асосан умумий профилактика тадбирларини ўтка зиш, яъни касаллик учрамайдиган Ўзбекистон Республика сини четдан касаллик кириб келишидан ҳимоя қилиш чораларини кўриш керак. Бунинг учун хориждан сотиб олинадиган чўчқа, унинг гўшти ва ундан тайёрланадиган маҳсулотлар ҳамда чўчқаларни сўйганда чиқадиган чиқинди маҳсулотлар устидан қатъий назорат ўрнатиш лозим. Бундан ташқари, чўчқаларнинг табиий чидамлилигини оширишга

тегишли ва ветеринария-санитария тадбирлари ни ўз вақтида ўтказишга эътибор бериш керак. Касаллик пайдо бўлса, чўчқачилик фермаси, хўжалиги носоғлом деб эълон қилинади ва карантин ўрнатилади. Эпизоотик ўчоқ атрофи бўйлаб хавф остида қолган чега ралар белгиланади. Эпизоотик ўчоқдаги ҳамма чўчқалар сўйилмасдан, ўлдириб йўқ қилинади. Ўлдирилган, ўлган чўчқалар, уларнинг тезаги, ем-хашак қолдиқлари, қиймат сиз инвентарлар йиғиштириб қуйдирилади. Бунда қолган қолдиқларга хлорли оҳак қўшиб 2 м чуқурликка кўмила ди. Эпизоотик ўчоқда 3-5 кун оралатиб 3 марта дезин фекция ўтказилади. Бунинг учун 4% хлори бор хлорли оҳак, 2% хлори бор натрий ёки кальций гипохлорит, 5% ли йод (1)-хлорит, 2-4% ли формальдегид эритмалари қўл ланилади. Хавф остида қолган хўжаликлардаги чўчқалар сўйилади ва ундан қайнатилган колбаса ёки консервалар тайёрланади. Карантин носоғлом пунктдаги ҳамма чўчқалар ўлдириб йўқ қилингандан ва хавф остида қолган хўжаликлардагиси сўйилгандан 30 кун кейин бекор қилинади. Карантин олин ган хўжаликларга соғлом чўчқаларни киритиш ва чиқа ришга 6 ойдан кейин рухсат берилади. Хавф остида қолган хўжаликлардаги фермаларни тўлдириш учун фақат чўчқа чаларнинг классик ўлати ва сарамасга қарши эмланган чўчқа лар сотиб олинади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

O'xshashlar

Йилқиларнинг африка ўлати Pestis africana equorum

Чўчқалар ўлати Pestis suum

Туялар ўлати Pestis camelorum

Қорамоллар ўлати Pestis bovum

Чўчқаларнинг вирусли трансмиссив гастроэнтерити Gastroentereritis infectiosa suum