Xaлқ таълими тизимида психологик хизматнинг мазмун моҳияти - Psixologiya - Referatlar

Xaлқ таълими тизимида психологик хизматнинг мазмун моҳияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

163 KB

Ko'chirib olish

Xa лқ таълими тизимида психологик хизматнинг мазмун моҳияти Режа 1. Xa лқ таълими тизимида психологик хизматнинг мазмун моҳияти 2. Психологик хизмат хонасининг жиҳозланиши 3. Психологнинг асосий иш ҳужжатлари 4. Психологик хизматнинг асосий йўналишлари 5. Психологнинг иш ре жаси

Мамлакатимизда узлуксиз таълим тизимини мунтазам такомиллаштириб бориш ж амиятимизнинг ижтимоий-иқтисодий ва илмий-техникавий тараққиёти истиқболидаги вазифаларни амалга ошириш учун энг зарур омил ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 13 майдаги 203-сонли «Умумий ўрта таълимни ташкил этиш тўғрисида» ги қарори билан ташкил этилиб, фаолият кўрсатаётган «Ўқувчиларни касб- ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик Ташхис марказлари» зиммасига умумий ўрта таълим тизимида ўқувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш билан бир қаторда психологик хизматни йўлга қўйиш юклатилган. Таълим тизимида фаолият кўрсатаётган амалиётчи психологлар ёш авлодга таълим ва тарбия бериш жараёнида уларнинг психологик ва ёш хусусиятларини билиши, ҳар бир ўқувчига индивидуал ёндашиши, муомала қилиш маҳоратига эга бўлиши, ўқувчиларга касб-ҳунар танлашларида етарлича ёрдам ва маслаҳатлар бериши зарур. «Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими тизимида психологик хизмат тўғрисида» ги муваққат Низом 2002 йил 1 августда қабул қилинди. Таълим муассасаларида фаолият кўрсатаётган амалиётчи психологлар низом асосида иш олиб бормоқдалар. Ҳозирда мактаб амалиётчи психологлари фаолияти самара - дорлигини оширишга хизмат қилувчи услубий тавсиялар зарур эканлигини ҳисобга олган ҳолда ушбу қисқа услубий тавсияларни тайёрладик. Таълим тизимида психологик хизматнинг ташкил этилиши тарбияланувчи, ўқувчининг индивидуал-психологик хусусиятларини ўрганиш асосида унинг шахси ҳар томонлама камол топиши, ҳам маънавий, ҳам ақлий ривожланиши, ўзлигини англаши ва қобилиятларини намоён этиши учун тегишли таълим-тарбиявий ҳамда маънавий-руҳий шароитлар яратишни назарда тутади. Психологик хизмат хонасининг жиҳозланиши 2

Мактаб психологининг иш фаолияти самарали бўлиши учун алоҳида «Психологик хизмат кўрсатиш хонаси » ни ажратиш ва тегишли тартибда жиҳозлаш зарур бўлади. Психологик хизмат кўрсатиш хонасининг майдони 25 м 2 дан кам бўлмаслиги керак. Агар иккита хона ажратиш учун имконият бўлмаса, 2 га бўлиб олиш ҳам мумкин. Психолог учун «Ишчи хона» ва «Тренинг машғулотлари ўтказиш хонаси» бўлиши керак. «Ишчи хона»ни жиҳозлашда қуйидаги кўргазмали воситалар ва методик материаллар билан таъминлашга эътибор қаратиш зарур: -Инсонда рўй берадиган психик жараёнлар; (диққат, сезги, идрок, тафаккур, хотира, хаёл) ҳақида батафсил маълумотлар. -Шахслараро мулоқот шакллари ва маслаҳатлар; -Темперамент типлари ҳақида маълумот; -Ўқувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш бўйича маълумотлар; -Турли ёшдаги болаларнинг шахсий сифатларини аниқлаш методикалари; -Якка ҳолда ва гуруҳлар учун ўтказиладиган машғулотлар методикаси; -Компьютер, унда диагностик методикалар, тест материаллари ва керакли психологик маслаҳатлар, ўқувчиларнинг шахс картаси, психокоррекцион ривожлантирувчи машқларнинг режа ва дастурлари сақланади. Психологнинг асосий иш ҳужжатлари -Кундалик иш тартиби (ўқитувчилар учун ўқитувчилар хонасида, ота- оналар учун мактабнинг кириш жойида, ўқувчилар учун барча ўқувчиларнинг диққат-эътибори тушадиган) кўринарли жойларга қўйилади. -Иш режаси (ҳафталик, ойлик, ярим йиллик, йиллик); 3

-Ҳар бир ўқувчи учун шахс картаси. Унда бола тўғрисидаги умумий маълумотлар (унинг соғлиги, психик тараққиёти, ижтимоий аҳволи) ёритилади; -Психологик хизматнинг асосий йўналишлари бўйича олиб бориладиган ишларни қайд қилиш журнали (психопрофилактика, психодиагностика, психокоррекция ва ривожлантирувчи психологик маслаҳат, психологик ташвиқот-тарғибот); -Ота-оналар билан ишлаш; -Бошқа ташкилотлар билан ҳамкорлик каби зарур иш ҳужжатлари юритилади. Психологик хизматнинг асосий йўналишлари бўйича олиб бориладиган ишлар I Психологик маърифат ва ташвиқот -мактабнинг педагогик жамоасини, ўқувчиларни ва ота-оналарни психологик билимларни эгаллашга жалб этиш, уларнинг психологик маданиятини ошириш мақсадида турли машғулотлар, ўқувлар, суҳбат, маърузалар уюштириш ишларини олиб боришдан иборат. Мактабнинг педагогик жамоаси учун педагогик кенгаш ёки семинарларда қуйидаги мавзуларда суҳбат ва маърузалар ташкил этиш мумкин. 1. Таълим тизимида психологик хизматнинг мақсади ва вази-фалари. 2. Турли ёш даврларидаги мактаб ўқувчиларининг психологик хусусиятлари: а) кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларда психик жараёнларнинг хусусиятлари; б) ўсмирлар ёш хусусиятларининг умумий характеристикаси, ўсмирларнинг жинсий тарбияси. 3. Бошқарув ва касб психологияси. 4

4. Ўқитувчиларнинг ўқувчилар билан тўлақонли мулоқот ўрна-тиш йўллари. 5. Диққат -онгли фаолиятнинг шарт-шароитидир. 6. Шахснинг эмоционал иродавий хусусиятлари. 7. Темперамент ва характер ҳақида тушунча. 8. Ўқувчилардаги қобилиятларни ривожлантиришнинг айрим шартлари. 9. Ҳозирги замон психология фани ютуқлари. 10. «Ота-она-фарзанд-ўқитувчи» муносабатининг психоло-гик илдизлари. 11. Ота-она муносабатларининг бола шахси шаклланишига таъсири. II . Психологик профилактика- ҳар бир ёш босқичида боланинг шахс сифатида шаклланиши, ақлан баркамоллигини таъминлашнинг оқилона шарт-шароитларини яратиш шахс камолоти ва таълим-тарбиясидаги психологик бузилиш ва нуқсонларни ўз вақтида олдини олиш омили ҳисобланади. Психопрофилактик ишлар -Болаларни 1-синфга, ихтисослашган синфларга қабул қилишда психологнинг иштироки, уларнинг мактаб таълимига психологик тайёргарлик даражасини аниқлаш; -Ихтисослашган синфларга болаларни қабул қилишда иштирок этиш; -Ота-оналарга фарзандларининг ўқув материалини бўш ўзлаштириши сабабларини тушунтириш, махсус йўл-йўриқлар бериш; -Болалардаги психологик зўриқишнинг олдини олиш; -Тарбияси қийин болалар билан ишлаш, (оилавий шароитлари билан танишиш, ота-оналари билан суҳбатлашиш); -Ўқувчи ва ўқитувчи муносабатларидаги муаммоларни ҳал қилиш юзасидан керакли маслаҳатлар бериш; -Педагогик жамоа аъзоларининг психологик зўриқишлари олдини олиш (психотренинглар ўтказиш); -Мактабнинг маънавий-маърифий иш режалари, тадбирларини режалаштиришга психологик ёндашув; 5

-Ёшларга комил инсон, баркамол шахс сифатларини ўзлаштиришларида психологик кўмак бериш; -Ўқувчилар ўртасида дўстона муносабат муҳитини яратиш; -Гиёҳвандлик, ичкиликка берилиш, енгил турмуш кечиришга мойил бўлган ўқувчилар билан якка ҳолда суҳбатлашиш; -Ёшларни соғлом фикрлашга ўргатиш. Ёшлар онгининг турли ёт ғоялар билан зарарланишига йўл қўймаслик чора-тадбирларини кўриш; -Руҳий тушкунликка тушган ўқувчи ва педагоглар руҳиятини тетиклаштириш юзасидан тавсиялар бериш; III . Психологик диагностика- ўқувчиларнинг индивидуал психологик хусусиятларини чуқур ўрганиш, таълим-тарбиясидаги нуқсонлар сабабини аниқлаш, касбга қизиқишлари, касб танлашларида аниқ ташхис қўйиш ва тегишли маслаҳатлар беришга хизмат қилади. Психодиагностик ишлар мазмуни -6-7 ёшли болаларни мактабга қабул қилишда иштирок этиш; -ўзлаштиришда қийналаётган ўқувчиларни аниқлаш, ўқитувчиларга маслаҳатлар бериш; -5-9-синф ўқувчиларининг ақлий тараққиёт даражаларини аниқлаш (тест, анкета, суҳбат орқали); - ўқувчиларнинг шахсий эмоционал хусусиятларини аниқлаш (турли хил тестлар орқали); -2-4-синф ўқувчиларида диққатнинг ривожланишини текшириш; -5-синф ўқувчиларининг ўрта мактабга мослашувини тадқиқ қилиш; -1-7-синф ўқувчилари нутқининг ривожланишини аниқлаш ва чора- тадбирлар кўриш; -7-8-синф ўқувчиларининг ўқишга қизиқишларини аниқлаш ва қизиққан фанларига йўналтириш; -болаларнинг ақлий қобилиятларини аниқлаш ва ихтисослашган синфларга тавсия қилиш; 6

-9-синф ўқувчиларининг касбга қизиқишларини аниқлаш (дифференциал диагностик сўровнома, қизиқишлар харитаси, шахс типлари, психогеометрик тест); -10-11-синф ўқувчиларини касб-ҳунарга йўналтириш, олий ўқув юртлари ҳақида маълумот бериш. IV . Психокоррекция ва ривожлантириш- шахс шаклланиши ва психик ривожланишидаги салбий нуқсонларни бартараф этиш, шахс ва жамоага фаол ижобий-руҳий таъсир ўтказиш, ижтимоий-психологик муҳитни соғломлаштириш ҳар бир шахснинг мавжуд имкониятларини намоён этишига шарт-шароит яратишдир. Психокоррекция машғулотлари орқали ўқувчилар руҳиятидаги нуқсонлар бартараф этилади. Машғулотлар қуйидаги усулларда ўтказилади: якка ҳолда, кичик гуруҳларда, гуруҳларда ва аралаш. Кичик мактаб ёшида диққатнинг тарқоқлиги, беқарорлиги кузатилади, бу эса ўзлаштиришда қийинчиликлар туғдиради. Айниқса, 1-синфда иҳтиёрсиз диққат устун туради. Диққатсиз болалар билан коррекцион машқлар олиб боришдан аввал ўзлаштиришдаги қийинчиликлар сабабини, диққатнинг тарқоқлигини аниқлаб олиш керак. V . Психологик маслаҳат ишлари- бу йўналишда психолог ўқувчилар таълим-тарбияси билан шуғулланувчи барча ўқитувчи, мураббий, ота-оналар, ижтимоий ва жамоатчилик ташкилотлари ходимларига аниқ, яққол маслаҳатлар беради. Ёшларга касб танлаш, ўзаро муносабат, муомала ва мулоқот сирлари, қобилият, иқтидор муаммолари юзасидан якка ҳолда, гуруҳли, жамоавий тарзда суҳбатлар уюштириши керак. Ота-оналар учун боланинг психик ривожланиш хусусиятлари, шахс сифатида шаклланиши, ўзаро муносабати, фарзандларининг ёш, жинс, 7

индивидуал хусусиятлари, муаммолари бўйича илмий-амалий машғулотлар ташкил қилади. Ўқувчиларни оилавий ҳаётга тайёрлаш бўйича керакли маслаҳатлар бериб борилади, намунали оилалар билан учрашувлар ташкил қилинади. VI . Касб-ҳунарга йўналтириш ишлари- психологнинг асосий ишларидан бири-ўқувчилар билан касб-ҳунар эгаларининг учрашувларини ташкил қилиш, касб танлаш стендини тайёрлаш кабилардан иборат. Психолог касб-ҳунар коллежлари, турли муассаса ва ташкилотларга экскурсиялар уюштириши керак. «Ким бўлсам экан?» мавзусида ўқувчилар ўртасида мунозара ва давра суҳбатлари ўтказади. Психологнинг намунавий йиллик иш режаси № Иш мазмуни Бажа-риш вақти +ўллани- ладиган усул ва воситалар Изоҳ ва хулоса I . Психодиагностика ишлари 1. 6-7 ёшли болаларнинг 1-синфга психологик тайёрлик даражаларини аниқлаш, қабул комиссиясида иштирок этиш. Август Республика Ташхис маркази тавсия қилган 6-7 ёшли болалар- нинг мактабга тайёргарли- гини аниқловчи тест 2. 1-4-синф ўқувчиларининг интеллектуал ривожланиш Йил давомида (Равен, Айзенк 8

даражаларини аниқлаш. тестлари) 3. 5-синф ўқувчиларининг ўрта мактабга мослашувини аниқлаш. Ҳар чоракда Кузатиш, суҳбат 4. 5-синф ўқувчиларининг ақлий қобилиятларини аниқлаш, ихтиёрий диққатнинг ривож- ланишини текшириш. Ҳар чоракда Айзенк тести, кузатув- чанлик ўйини 5. 1-7-синф ўқувчилари нутқи- нинг ривожланишини ўрганиш. Йил давомида Суҳбат 6. 9-синф ўқувчиларининг касб-ҳунарга қизиқишларини аниқлаш: 1) Дифференциал диагностик сўровнома 2) Касбий мотивацияни аниқлаш 3) +изиқишлар харитаси 4) Шахс типларини аниқлаш (психогеометрия) 5) Коммуникатив ва ташкилот- чилик қобилиятини аниқлаш. 6) Шахс сифатлари ва касбий қобилиятларни ўрганиш методикалари мажмуаси. Сентябр Октябр Ноябр Декабр Март Апрел Май Тест 7. 10-синф ўқувчиларининг шахсий сифатларини аниқлаш. Сентябр Декабр Тест, суҳбат, кузатиш, 8. 10-11-синф ўқувчиларининг олий ўқув юртларига тайёргарликларини аниқлаш ва амалий ёрдам кўрсатиш. Йил давомида қизиққан йўналиши бўйича тест, ёзма иш олиш 9. Ўқитувчиларнинг педагогик ва психологик тайёргарлик-ларини ўрганиш ва зарур ёрдамлар кўрсатиш. Йил давомида Тест, суҳбат, кузатиш 9

II . Психологик маслаҳат ишлари 1. Ўқувчилар таълим-тарбияси билан шуғулланувчи ўқитувчи-лар, мураббийлар, ота-оналар, жамоатчилик ташкилотларига психологик маслаҳатлар бериш. Йил давомида Суҳбат, Давра, суҳбати Маъруза 2. Ўқувчиларга муомала ва мулоқот сирлари, тенгдошлари ва вояга етмаганлар муносабати юзасидан якка ва гуруҳли маслаҳатлар уюштириш. Йил давомида Интервью методи, Маъруза, Суҳбат 3. Барча синф ўқувчилари учун касб танлаш бўйича маслаҳатлар уюштириш. Режа асосида Учрашув (илғор касб эгалари билан) 4. Ўқувчиларнинг психик ўсиш хусусиятларига оид маълумот- лар бериш (ўқитувчи ва синф раҳбарларига). Пед кенгашлар да Суҳбат, Анкета 5. Ота-оналарга болаларнинг шахс сифатида шаклланиши, индивидуал психологик хусусиятлари муаммоси юзасидан илмий-амалий маслаҳатлар бериш. Ота-оналар мажлисла- рида Суҳбат 6. Мактабда ўқув-тарбиявий иш режалари, тадбирлар ишлаб чиқишда қатнашиш. Режа асосида 7. 9-11-синф ўқувчиларига оилавий ҳаётга маънавий тайёргарлик бўйича маслаҳатлар бериш. Йил давомида Намунали оилалар билан учрашув уюштириш 8. 3-9-синф ўқувчиларига иродавий сифатлар ҳақида тушунча бериш. «Иродали бўлишга интиламан» мавзусида давра суҳбати, Режа асосида Суҳбат, Тренинг машғулот- лари 10

мунозаралар уюштириш. 9. Ўқитувчи-ўқувчи муносабатидаги муаммолар юзасидан маслаҳатлар бериш. Зарурият- га кўра Анкета, Суҳбат III . Коррекцион ривожлантирувчи ишлар 1. Ўқувчиларнинг психик ривожла- нишидаги, хулқи ва муомала-сидаги нуқсонларни тузатиш чора- тадбирларини қўллаш (барча синфларда). Ҳар ойда Коррекцион машғулот 2. Бошланғич синфларда билиш жараёнларини ривожлантирув- чи машғулотлар ташкил қилиш (1-4- синфлар). Режа асосида Коррекцион машғулот 3. Тарбияси қийин бўлишга мойил ўқувчилар билан зарарли одатларнинг салбий оқибатларга олиб келиши ҳақида суҳбатлар уюштириш. Йил давомида Интервью методи 4. Руҳий зўриқишга учраган ўқувчи ва ўқитувчилар билан психотренинг машғулотлари ўтказиш. Зарури- ятга кўра Тренинг ўтказиш 5. Нотинч оилаларни аниқлаш ва уларнинг фарзандлари билан суҳбатлар уюштириш. Йил давомида Кузатиш, суҳбат 6. 5-8-синф ўқувчилари билан хотирани ривожлантирувчи машғулотлар олиб бориш. Ҳар ойда Коррекцион машғулот 7. Ўқувчиларнинг касб-ҳунар тан- лашларида керакли маслаҳатлар бериш ва давра суҳбатлари ўтказиш. Режа асосида Давра суҳбати IV . Психопрофилактика ишлари 1. 1-синф ўқувчиларининг мактабга мослашувини кузатиш ва кўникишга оид ишларни олиб бориш. Биринчи ярим йилликда Кузатиш 2. Тарбияси қийин ўқувчилар билан Йил Интервью 11

ишлаш. давомида методи 3. Болаларни 1-синфга қабул қилишда қатнашиш. Август Тест 4. Ўқувчиларни академик лицей ва касб-ҳунар коллежларига тўғри йўналтириш. Режа асосида Суҳбат, Учрашув 5. Ўқувчиларнинг яшаш шароити билан боғлиқ невротик ҳолатларнинг олдини олиш. Доимо Кузатиш, Суҳбат 6. Ота-оналарга фарзанд таълим- тарбиясидаги муаммо- ларни бартараф этишда психологик маслаҳатлар бериш. Доимо Давра суҳбати, Мунозара, Маъруза 7. Педагогик жамоада соғлом психологик иқлимни яратиш чора- тадбирларини кўриш. Доимо Кузатиш, Мулоқот, Тренинг ўтказиш 8. Ўқувчи-ўқитувчи муомала жараёнини яхшилаш. Доимо Кузатиш, Анкета 9. Педагогик жамоада психологик зўриқишнинг олдини олиш. Заруриятга кўра Психотре- нинглар ўтказиш 10 . Ёшларни эркин, мустақил фикрлашга ўргатиш, шахслараро зиддиятларнинг олдини олиш учун психологик тадбир уюштириш. Ҳар чоракда Социомет-рия методи, Давра суҳбати 11 . Нотинч оилалардаги низоларнинг психологик илдизини ўрганиш. Йил давомида Тест, анкета ўтказиш 12 . Ўқувчиларга гиёҳвандлик, енгил турмуш кечиришга ружу қўйишнинг салбий оқибатлари ҳақида тушунча бериш. Режа асосида Мунозара, Тест, Анкета 13 . Бўш ўзлаштирувчи ўқувчилар- нинг руҳий дунёсидаги нуқ- сонларни аниқлаш ва уларга ёрдам Режа асосида Тест, Суҳбат 12

бериш. V . Психологик маърифат ва ташвиқот ишлари 1. Ўқитувчиларга, ўқувчиларга халқ таълими тизимида психологик хизмат ҳақида тушунча бериш. Сентябр Маъруза, Суҳбат 2. Педагогик кенгашларда психология фани ютуқлари ва муаммолари бўйича маъруза қилиш. Педагогик кенгашда Маъруза 3. Ота-оналарга болаларнинг индивидуал психологик хусусиятлари ҳақида тушунча бериш. Ота-оналар мажлис- ларида Суҳбат, Анкета, Тест 4. Ўқувчиларга психология фани ва унинг ривожланиши ҳақида маълумот бериш. Тўгарак машғулот- ларида Маъруза 5. Ота-оналарга оиладаги шахслараро муносабат тўғрисида тавсиялар бериш. Ота-оналар мажлисида Анкета сўровнома 6. 9-11-синф ўқувчиларига оила психологияси ҳақида тасаввур ва билимлар бериш. Йил давомида Оилага маънавий тайёргар- ликларини аниқловчи тест VI . Касб-ҳунарга йўналтириш ишлари 1. Барча синф ўқувчиларига турли хил касб-ҳунарлар ҳақида тушунча бериш. Тадбирлар режаси асосида Тест, анкета 2. «Касб танлаш» кўргазма-стендини тайёрлаш. Август 3. «Ким бўлсам экан?» мавзусида ўқувчилар билан давра суҳбати ўтказиш. Синф мажлисла- рида Суҳбат 4. «Илғор касб эгалари» билан учрашувлар ташкил қилиш. Режа асосида Учрашув 5. Касб-ҳунар коллежи ва академик Ҳамкор- Учрашув 13

лицей талабалари билан учрашувлар уюштириш. лик режаси асосида 6. Меҳнат фахрийлари билан суҳбатлар ташкил қилиш. Режа асосида Учрашув Изоҳ: Иш режасига мактаб шароитидан келиб чиқиб ўзгартиришлар киритиш мумкин. Фойдаланилган адабиётлар 1. Битянова М.Р. Организация психологической работў в школе.- М.; «Совершенство», 1997 г. 2. Болотова А.К ., Макарова И.В. Прикладная психология: Учебник для вузов. – М.: «Аспект Пресс», 2001 г. 3. Бурменская Г.В. , Карабанова О.А . , Лидерс А.Г, Возрастно- психологическое консультирование. Проблемў психического развития детей.-М.; 1990 г . 4. Сотрудничество учителя и школьного практического психолога. Сборник научно-методических трудов. Под.ред А.К.Марковой.- М., 1993 г . 5. Э./озиев . Умумий психология. 1-2 том.–Тошкент, 2002 йил. 6. «Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими тизимида психологик хизмат тўғрисида» ги муваққат Низом-Тошкент, 2002 йил 1 август. 7. Макарова И.В., Крўлова Ю.Г. Педагог-психолог. 8. www.ziyonet.uz 14

O'xshashlar

Психологик хизматнинг ахамияти, тараккиёти ва унинг тузилиши

Меҳнат режими ва унинг психологик моҳияти

Коррекцион психология амалий психолог фаолиятининг булаги сифатида

Психологик маърифий ва психологик профилактика

Психологик хизмат тузилиши ва уни бошкариш