Оилавий низоларнинг ижтимоий- психологик хусусиятлари

Оилавий низоларнинг ижтимоий- психологик хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

98 KB

Ko'chirib olish

Оилавий низоларнинг ижтимоий- психологик хусусиятлари Режа: 1. Низоларнинг келиб чиқиш сабаблари ва турлари. 2. Оилавий низолар оқибатлари. 3. Низолар эсколацияси. 4. Низо омиллари ва мотивлари.

Оилавий низоларда кимлар иштирок этаётганига кўра уларнинг қуйдагича асосий турларига ажратиш мумкин : Эр-хотин ўртасидаги низолар: қайнона-келин ўртасидаги низолар: қайнона-куёв ўртасидаги низолар: овсинлар ўртасидаги низолар: ота-оналар ва болалар ўртасидаги низолар: фарзандлар ўртасидаги низолар: Албатта, бу рўйхатни яна давом этиравериш мумкин, хар қандай оилада эр-хотиннинг ўзаро муносабатларида низоли вазиятларнинг юзага келиши муқаррар. Лекин шу низоларнинг характери, уларнинг оқибатларига кўра турли оилалар ва улардаги оилавий муносабатлар бир-бирларидан фарқланади. Муваффақиятли оилалардаги низолар бириктурувчи ва муваффақиятсиз оилалардаги низолар эса ажратувчи характерга эга. Шунинг учун хам психологик адабиётларда низолар шартли равишда“конструктив”(“бириктирувчи”)ва деструктив”(“ажратувчи”) низоларга фарқланади. Улар ўзларининг юзага келишига асос бўлган муаммолар, бу муаммоларнинг хал этилиши, кечиниши, иштирокчилар, оқибатлари ва бошқаларнинг характерига кўра бир-бирларидан фарқланади. Қ андай низоларга бириктирувчи низолар дейилади? Бириктирувчи низоларнинг юзага келишига сабаб бўлган муаммолар ва уларнинг хал қилиниши щам эарнинг, щам хотиннинг, бутун оиланинг манфаатлари қаратилган бўлади. Агар улар хал этилса, бунинг оқибатида оиланинг умумий манфаатларига оид муаммолар ўз ечимини топади. Бундай низоларга оиладаги тартиб, интизом, озодалик, оила бюдже6тини юритиш, саранжомлик, тежамкорлик, исрофгарчиликка йўл қўймаслик, бола тарбияси ва бошқа шу каби масалалар тоифасидаги низолар мисол бўла олади. Улар асосан эр хотин ўртасидагина юзага келади, уларнинг иштрокчилари щам фақат эр-хотинларнинг ўзларигина щисобланади. Бундай низоларнинг муваффақиятли щал этилишида эр-хотинларнинг бир-бирини янада яқинроқ

билиб, тушуниб, бир-бирининг салбий ва ижобий хусусиятларини ўрганиб бориш, бир-бирига маослашиш, муаммоларни хал этиш борасида щамкорлик қилиш каби оилавий щаёт мустащкамлигини таъминлашга хизмат қилувчи жараёнлар амалга ошади. Бошқача қилиб айтганда, бундай низолар “эр-хотиннинг уриши-дока рўмолни қуриши” каби низолар тоифасига киради. “Дока рўмолни қуриши” эр-хотин ўртасидаги щамкорликни ривожлантиради. Қ андай низолар ажратувчи низолар дейилади? Ажратувчи низоларда уларнинг юзага келишига сабаб бўлган муаммо ва унинг ечими эр-хотинлардан бирининг манфаатига қаратилган бўлади. Бундай низолардан бир томон манфаатини хал этилиши кўпинча, икки томон манфаатининг бой берилиши хисобига амалга ошади. Масалан, эрни ёки хотинни шахсан ўзи учун бирон нима харид қилиши,эрнинг ёки хотиннинг иши туфаёли, ўзбек оиласи учун характерли бўлган низолардан бўлмиш эр-ёки хотиннинг қариндош уруғлари билан бўладиган муносабатлар туфайли юзага келадиган низолар шулар жумласига киради. Бундай низоларнинг хал қилиниши, яъни бир томон манфаатларининг қондирилиши кўпчилик холатларда иккинчи томон манфаатларининг бой берилиши хисобига амалга ошади. Бундай вазиятларда манфаати бой берилган томонда норозичилик, эътироз сақланиб қолади ва бу кейичалик яна кучайиб навбатдаги низони юзага келишига асос бўлиб хизмат қилиши мумкин. Ажратувчи низоларда, низо хал этилган билан, низоли вазият сақланиб қолаверади. Шунингдек, ажратувчи низолар уларни юзага келтирган сабаблар бевосита эр-хотинларнинг ўзаро муносабатлари доирасидан ташқаридаги омиллар хам боғлиқ бўлади. Уларнинг сабабчилари ва иштирокчилари хам баъзан эр-хотиндан ташқари учинчи одам бўлиши мумкин, уларнинг хал этилиши хам эр-хотинларнинг ўзларигагина эмас, балки шу учинчи(бошқа

одамга боғлиқ бўлади. Буларнинг оқибатида низоларни янада кучайиши, сонининг ортиши кузатилади. Ажратувчи низолар, аксарият холларда “чегараланмаган” низолар бўлиб, ўз характери, иштирокчилари, хал этилиши ва оқибатларига кўра эр- хотин муносабатлари доирасида четга чиқади. Бундай эр-хотин низоларига оиланинг бошқа аъзолари: қайнона, қайнсингил, овсинлар ва бошқалар хам аралашади. Ажратувчи низолар эр-хотин орасидаги мехрни сусайиб, йўқолиб боришига олиб келади. Бу эса ота-она ва фарзандлар орасидаги муносабатларга хам салбий таъсир бўлиш. Ота-оналар ва фарзандлар ўртасида юзага келадиган низоларга нималар сабаб бўлиши мумкин? Бундай келишмовчиликлар учун замин бўлиб қуйдагилар хизмат бўлиш. 1. Дунёқарашлар орасидаги мавжуд фарқни хисобга олинмаслиги. 1. Ёшларнинг бўш вақтини йўқ ташкил этилиши, дўстлар танлашдаги йўқлиги, хиссиёт сохасидаги йўқлиги, модага, бугунги кун талабига мос кийиниши, касб танлашдаги йўқлиги, умр йўлдош танлашда йўқлик учун ота-оналари билан баъзан кураш олиб боришнинг хуш келмаслиги: 2. Ота-оналар ичкиликка ружў қўйиши ёки ор-номусини йиғиштириб қўйиб, бузуқчилик қилиши: 3. Баъзи болаларни мехнат қилишга ўргатилмаганлиги ва бунинг оқибатидаги енгил-елпи хаёт кечиришига ўрганиб қолиши: 4. Айрим ёшларнинг фарзандлик бурчини унитиб қўйиши хам хоказо: 5. Ота-оналарнинг психологик-педагогик билим савиялари етарли даражада эмаслиги натижасида юзага келадиган келишмовчиликлар. Ота-оналар ва болалар муносабатига оид юқоридаги каби камчиликлар натижасида оилада халоват йўқолади, ўртага совуқчилик тушади.

Фарзандлик бурчини бажармаслик у ёқда турсин, хатто ичиб келиб, ота- онасига қўл кўтарадиган фарзандлар, ота-онасини шарманда қилаётган суюқоёқ фохишапарастлар борлигига нима дейсиз? Баъзи ота-оналар болалардаги 3,6,13-14 ёшларда муқаррар равишда бўлиб ўтадиган кризисларни билишмайди. Бу ёш босқичларда бола рухиятида янги психологик қўшилмалар юзага келади. Бу эса уларнинг катталар, жумладан ота-оналар билан бўлган муносабатларида кўзга ташланади. Буни сазмаган баъзи ота-оналар “болам нихоятда қайсар, қулоқсиз бўлиб қолди”, деб ўйлайдилар ва шикоят қилишга тушадилар. Бунга қарши ўзларича чора-тадбирлар белгилашлари натижасида ота-она ва бола бир-бирларини тушунолмай қоладилар. Боланинг ота-онадан безиш холлари кузатилади. Нима сабабдан қайнона билан келин ўртасида низолар юзага келади? Оилада янги тушган келинларнинг кўпчилиги юзага келадиган баъзи қийинчиликларни осонлик билан енгиб, келинлик вазифаларини кўнгилдагидек эплаб кетадилар, қайноналарини рўзғор ташвишларидан халос бўлишлар, тезда уларнинг мехрига сазавор бўладилар. Қ айноналар хам бундай келинни “қизим” деб бағрига оладилар, билмаганини ўргатилади, қийналганида ёрдам берадилар, хаётий йўл-йўриқ кўрсатадилар. Уларнинг уй-рўзғор ишларида ва бола тарбиясида яқин кўмакдошга айланадилар. Бироқ хаётда қайнона –келин орасида турли тўқнашувлар хам содир бўлиб туради. Гап қайнона-келин ўртасида борар экан, шуни айтиб ўтишимиз лозимки, бу масалада азал-азалдан одамларнинг, инсониятнинг атоқли намоёндаларининг диққат эътиборида бўлиб келган муаммолардан биридир. Жумладан, XXI асрининг иккинчи ярмида яшаб ижод этган шарқ мутаффакурларидан бири Ахмад Дониш ўзининг “Наводир ул вақое” (Нодир воқеалар) номи китобида қайнона-келин низолари ҳақида ёзар экан шундай дейди: “ Қ айнона-келин низолари бундан олдинги оилаларда хам бўлган, хозир хам бор ва бундан кейин хам бўлади. Улар доим урушаверадилар. Улар

нима учун урушадилар? Чунки улар нима учун урушишаётганликларини ўзлари хам билмайдилар Шунинг учун урушадилар”. Демак, бу ўринда қайнона-келин низолари, сабабларини аниқлаш, уларни бартараф этиш алохида ахамиятга молик масала эканлиги кўриниб турибди. Бундай келишмовчиликларни келтириб чиқарувчи сабаблардан айримларини кўриб чиқамиз. 1. Баъзи қизларда никохгача оилавий хаётга-қайнонага,қайнона- келин муносабатларига нисбатан салбий тасаввур шакилланган бўлади. Айниқса, ёшлар қайнонани олдиндан фақат салбий қиёфа сифатида тасаввур бўлишлар. Кейин эса оила қуриб, тасаввуридаги эмас, балки хаётдаги қайнона билан яшай бошлайдилар. Оқибатда улар ўз тасаввуридаги қайнонага хос бўлган камчилик ва иллатларни хаётдаги қайнонадан ахтар бошлайдилар. Боринки топишлари аниқ, хатто йўғини хам топишга харакат бўлишлар.Чунки тасаввурлари уларни алданганини тан олишни истамайдилар. Хаётда камчиликсиз одам бўлмаган эмас, бўлмайди хам. Идеал қайнона, идеал келин хам бўлиши мумкин эмас. Келинлар ўзлари тушган янги оила аъзоларига илк таассурот асосида бахо беришга ошиқмасликлари лозим. Акс холда, пашшадан фил ясаш хам хеч гап эмас. Келинлар оғир босиқ, сабр-тоқатли бўлишлари иложи борича ўзлари тушган хонадон аъзоларининг яхши томонларини кўришга интилишларига, эри шу хонадон аъзоси эканлигини унутмаслиги лозим. Ана шунда бу оила тинч-тотув бўлади. Зотан, келин бу хонадонга беш кунлик мехмон эмас, балки бир умирлик аъзо бўлиб келганлигини унутмаслик керак. 1. +айнона-келиннинг дунёқарашлари ва уй-рўззғор тутишлари орасида келишмовчилик пайдо бўлади ва кескинлашади. Икки авлоднинг дунёқараши, хаётий тамоиллари ўртасида тафовут бўлиш табиий холдир. Аммо аксарият холларда қайнона-келинлар кўп жихатдан бир-бирининг акси бўладилар. Айрим холларда эса қайнона- келин андишани йиғштириб қўйиб, хар бирлари ўз гапларини ўтказишга

харакат бўлишлар. Бундай келишмовчиликларнинг олдини олиш учун катталар ёшларини кийиниши, соч турмаклаши, ёқтирган куй ва қўшиқларинитинглаш ва шу каби бошқа масалаларда уларни ўз холига қўйишлари лозим. Ёшлар хам ўз навбатида иложи борича отақоналарни тушинишга интилишлари уларни ғашига тегадиган ноўрин қилиқ ва одатлардан қайнонага хуш келмайдиган салбий “хойи хаваслардан ўзларини тийишлари керак. 2. Баъзи келинлар келинлик ва оналик вазифаларини бажаришга тайёр бўлмайдилар. Шундай келинлар бўладики, улар на овқат пиширишни, на кир ювишни, на катталар билан муомала қилишни биладилар. Келин келинлигининг биринчи кунидаёқ хамма нарсани кераклигича билиши ва катта тажрибага эга бўлган қайнонаси даражасида туриши жуда қийин. У даражада бимаса хам майли-я, лекин билишни истамаса қийин. Шунинг учун никохгача оналар қизларига ош-овқат пиширишни, мева сабзавотлардан қишга шарбат, тузлама, мурабболар тайёрлашни, уў-жойни сарамжоа-саришта тутишини, дид билан мехмон кутишни, тежамкорликни, оила бюджетини иқтисод қилишни, уй анжомларини, жихозлардан асраб –авайлаб фойдаланиши ва шу каби уй- рўзғор ишларини ўргатишга алохида эътибор беришлари зарур. Чунки эл орасида “қиз бировнинг хасми, бошқа оилага тушиши бор”, деган хикмат бор. Шуни доимо эсда тутиб қизларни рўзғорга тутишга пухта тайёрлаш керак. Қ айноналар хам келинлардан хадеб камчилик ва қусур ахтармасддан, уни ўз фарзандидай кўриб, билмаганини сабр-тоқат билан ўргатиб бориш лозим. Камчиликларини юзига солавермасдан, яхши томонларини эслаб туришлари керак. Яхши сўз хам, ёмон сўз хам бир оғиздан чиқади.+айноналар келинларида хосил қилинган кўникма ва малакаларнинг ўғли учун ва келажакда набиралари учун хизмат қилишини эсда тутишлари керак.

3. Айрим холларда қайнона –келин болалар тарбияси масаласида келишолмай қолишадилар. Айрим оилаларда болалар ё бобо- бувилар ёки ота-оналар томониданмеъёридан ортиқча эркалатиб юборилади. Натижада ота-оналар билан бобо-бувилар ўртасидаги “болага ким тарбия бериши керак”, деган масалада келишмовчилик келиб чиқади. Аслида улар хам, булар хам болаларни келажакда яхши кишилар бўлиб етишишини истамайдилар, танлаган йўллари эса турлича, бироқ улар бир битимга келиб олишмаса, бола тарбиячисининг холига вой деяверинг. Бунинг учун улар боладан хали жойида бир муросага: якдил қарорга келиб олишлари лозим. Ана шундай бобо-бувилар хам ахиллик билан бола тарбияси борасида ўзаро мос чора-тартибларни белгилаб олишлари лозим. Бунда бола қандай мухит ва шарт-шароитда, даврдв ўсаётганини, мижози турини хисобга олиш зарур. 4. Баъзи катта хонадонда овсинлар, қайнона илтифотини қозониш йўлида бир-бирларидан рашк қилишлари асосида келишмовчиликлар келиб чиқади. 5. Оилада икки ва ундан ортиқ келин бўлса, қайнона уларнинг хаммасига бир хилда қарай олмаслиги тибиий холдир. Келинлардан биронтаси қайнонанинг дидигаяқинроқ, баъзиси узоқроқ бўлади. Аёллар ўта рухий сезгирликлари туфайли буни тезда сезадилар. Натижада “ўгай” келин билан ўртасида келишмовчилик бошланади. Бундай холнинг олдини олиш ва овсинлар орасига совуқчилик тушурмаслик учун қайнона ўз келинларига мумкин қадар бир хилда муносабатда бўлиши (аммо бу ерда хар бир келиннинг муомаласи, муносабатини, қайнонага бўлган мехрини хисобга олиш инкор этилмайди) рашк қилишларига имкон яратиб қўйишидан эхтиёт бўлишлари керак. Бу ўринда шахсан келинлардан хам ақл –идрок, мулохазалилик ва сабр- тоқат талаб қилинади. 6. Баъзи холларда қайнона -келиннинг ёш хусусиятларини, қизиқишини,орзу-хавасларини, ишлаши ёки ўқишини хисобга олмайди.

Кайноналар орасида умр буйи уй бекаси булганлари хам бор.Улар ишлаш билан уй рузгор ишларини баравар олиб боришни уз бошидан олиб боришни утказмаган.Ана шундай кайноналар ешлигидаузларини рисоладагидай келин булмаган деб биладилар. Қ айнота-қайноналар иззат қ илганларини “уларнинг сояларига кўрпача солганларини ”(ростми ёлғонми барибир) тез-тез ишлашни яхши кўрадилар ва келинларининг хам “узларидай”булишини истайдилар.Баьзан эса уни угли оркали очикдан-очик талаб киладилар.Бунга келинларнинг имкони борми,йукми,уйлаб хам кўрмайдилар. Бундай қайноналар “эхтиёжини”қондириш имконига эга булмаган келинлар уларнинг ғазабига учрайдилар. Келини хакида булар булмас гапларни угилларнинг кулогига куядилар.”Ўғлимга айтиб сени қуйиб юбормасам,юрган эканман”,деб дўқ-пўписа бўлишлар.Баъзи холларда мақсадларига эришадилар хам. Бундай қайноналар ўғиллари, набиралари бахтидан кўра уз хузур халоватлари кўпрок ўйлайдилар.Бунинг олдини олиш учун ўғилдан кўпрок зукколик талаб килинади. 7.Айрим келинларнинг янги оилага мостлашиши қийин бўлади,оқибатда қайнона келин орасида келишмовчиликлар келиб чиқади.Хар бир оиланинг ўзига мос мухити,қонун-қоидалари, анъаналари, атрофда юз бераётган вокеа ходисаларга берадиган хаво мезонлари,хатто фақат шу хонадан аьзолари тушинадиган,шартли равишда қабул қилинган сўз, иборалари бўлади.Янги тушган келин ўзи билан ўз туғилиб ўсган уйининг мухитини,одат- кўникмаларини хам олиб келади.Шунинг учун хам айрим холларда келин билан кайнонанинг оилавий мухитлари мос келмай қолади. Ота -оналар иқтисодий, моддий, ижтимоий савияси орасидаги тафовут хам аксарият келин-куёв орасидаги муносабатларнинг кескинлашувига таъсир қилиши мумкин. Бунда иқтисодий омил шу билан ифодаланадики, келин янги тушган хонадонда қизлик хонадонидаги иқтисодий мўлқкўлчиликни кўрмасдан, ўз турмушидан совуши мумкин. Шунинг учун хам донолар “ Қ из берсанг ўзингдан бир поғона баландга бер, сенинг хонадонингда кўрмаганини янги хонадонда кўриб, янги

хонадонга кўникиши осон кечади. Қ из олсанг ўзингдан бир поғона пастдан ол. Шунда келин ўз уйида кўрмаган мўл-кўлчиликни сенинг хонадонингдан кўриб, бу мухитга тез кўникади” дейишган. Маданий ижтимоий омил. Куёв маълумотли, маданиятли оиладан бўлиб, келин аксинча дехқон, ишчи ёки савдогар оиладан бўлса ёки эр- хотиндан бири шащардан, иккинчиси қишлоқдан бўлса бу ижтимоий – маданий тафовутлар хам эр-хотин ўртасидаги ихтилофларни келтириб чиқариши мумкин. Келин-куёвлар ижтимоий келиб чиқишида хам, иқтисодий таъминланганликда хам бир-бирига муштарак бўлишлари мақсадга мувофиқдир. Борди-ю, келин бошқа миллатга мансуб бўлса, унинг янги оилага мослашиши жуда қийин бўлади. Масалан, ўзбек халқида кекириш тўйганлик – шукуроналик белгиси хисобланиб келган. Рус халқида эса бу одат ўта одобсизлик хисобланади. Шу сабабли янги оилага мослашиш хам осонликча кечавермайди. Бунинг устига келин учун бу оила янги, айни пайтда “бегона”дек туюилади. Келиннинг янги оилага мослашиши унинг мижози турига хам боғлиқ. Масалан, кўпроқ холерик мижозга мансуб бўлганлар тез мослашадилар. Бироқ енгилроқ, тезроқ ва андишасиз келинларни янги оилага мослашиши қийинроқ кечади. Янги шароитга осон мослашадиган хамда уни осонгина ўзлаштиришга тайёр бўлганлар сангвиник мижоздир. Флегматик мижоз эса вазмин, оғир карвон бўлгани учун оила шароитига секинлик билан мослашади. Бир мослашиб олгандан кейин эса уни ўзгартиришни сира-сира истамайди, унча-мунча гап-сўзга парво қилмайди. Меланхонлик мижозлар хам шунга яқин. Аммо сал нарсадан уларнинг рухи тушиб кетади, бўлар-бўлмасга хафа бўлавйради. Рухий жихатдан эса нихоятда сезгир бўлишади. Хар бир мижоз турининг юқорида берилган қисқача шартли характеристикаси, уларнинг ўзига хос хусусиятларни билиб олган қайнона- келинларнинг тил топиб кетишлари осон кўчади. Баъзи қайноналар ўғлини келинидан қизғанади ва оқибатта келин билан келишолмасдан қолади.

Бундай низолар, одатда камфарзанд ёки ёлғиз ўғил отасиз оилада ўсган тақдирда кўпроқ учрайди. Қ айнона- куёв ўртасида хам келишмовчиликлар бўладими ва улар қандай рўй беради? Келишмовчиликлар қайнона билан куёв орасида хам бўлади. Ичкуёв баъзи холларда келин хонадонига моддий жихатдан қарам бўлади (хеч бўлмаганда уй-жой масаласида). Қ айнона хамиша зийрак ва андишали бўлавермайди. Куёвнинг психологик хушёрлиги ошади, эрки эса бирмунча қисилади. Буниси етмагандай, баъзи қайноналар куёвга ноўрин гапларни айтиб юборади, кесатади (қизим сенга айтаман, келиним сен эшит, қабилида). Бетайин қайнонанинг ёшларнинг оилавий хаётига бундай қўпол равишда аралашиши туфайли турли низоларни юзага келтиради. Бундан келин хам оғир ахволга тушади. Бир ёқда эри, иккинчи томонда туққан волидаси ўртада қозилик қилишга харакат бўлиш. Бундай қобилият эса хаммада хам бўлавермайди. Келин оқибатда ё онаси, ёки эри томонига ўтади. Хар иккала холда хам оила барбод бўлиши мумкин. Шундай холларнинг олдини олиш учун қайнона ёшлар хаётига камроқ аралашмоғи керак. Баъзи қайноналар қизини (айниқса рус оилаларида) куёвидан ёки аксинча ўғлини рашк бўлиш. Оқибатда эса яна низолар пайдо бўлади. Бунда биринчи холда рашк қиз онанинг ёлғиз фарзанди эканлигидан келиб чиқади. Илгари қизи фақат онаси билангина маслахатлашган, дардлашган бўлса, улар орасига куёв киради. Қ изнинг бутун диққат эътибори куёвга –эрига қаратилади. Бунда қайнона куёвни рақиб деб билади. Унинг хар бир хатти-харакатини кузатади. Қ изнинг олдида унинг обрўсини туширмоқчи бўлади, камситади. Бундай холларда баъзи қайноналар нима сабабдан куёвнинг қасдига тушиб қолганини ўзлари хам била олмайдилар, бунга турли бахоналар топадилар. Аслида эса бунинг битта-ю битта сабаби бор- рашк, фақат қизни қизғанишдир. Бундай холатни келин эрнинг уйда яшаган жуфтларда хам кузатиш мумкин. Бунда юқорида баён қилингандек, қайнона ўғлини келинидан қизғанади.

Бунинг олидини олиш қизлар турмушга чиқанларидан сўнг, айниқса, онаси билан бирга турадиган бўлса, ундан ўз диққат-эътиборини, фарзандлик мехр-мухаббатини дариғ тутмаслиги, ёлғизлатиб қўймаслиги лозим. Қ айноналар хам аввало, ўз ёшликларини эслашлари, қолаверса, қизнинг куёвига, ўғлининг хотинига мехр-мухаббати, эътибори улар оиласига бахт-саодатнинг, иқболининг гарови эканлигини унутмасликлари керак. Айрим қайноналар онгсиз равишда куёвини ўз эри билан таққослайдилар. У бадавлатликда, жамиятда эгаллаган мавқеи ва бошқа бир жихатлари билан фарқ қилиши мумкин. Натижада қайнона назарида куёвнинг обрўйи пасаяди, қараб турибсизки, яна келишмовчиликлар чиқишига сабаб бўлади. Нима учун оилалар бузилади? Оилаларнинг ажралишига йўл қўйиш керакми? Ажралиш муаммоси хозирга замон инсонийлик жамиятнинг энг мухим ижтимоий муаммоларидан бири хисобланади. Шунинг учун чет элларда хам, Ўзбекистонда хам ажралиш муаммосиниўрганишга кенг илмий жамоатчилик эътибори қаратилиб келинмоқда. Бу муаммони турли соха мутахассислари: юристлар, демографлар, иқтисодчилар, социологлар, психологлар ва бошқа фан сохалари мутахассислари ўрганмоқдалар. Уларнинг эътибори бу ходиса сабаблари, омиллари, мотивларини ўрганиш, уларни бартараф этиш, ажралишларнинг салбий асоратларини камайтириш масалаларига қаратилган. Чунки оилаларнинг бузилиши туфайли нафақат шу ажралишга эр-хотин ва уларнинг фарзандлари, балки жамият хам кўп зарар кўради.Ажралишлар кўплаб нохуш ходисалар: нотўлиқ оилаларнинг сонининг ортиши, болалар ва ўсмирлар ўртасида қонунбузарликнинг кўпайиши, педагогик назоратсиз қолган болалар сонининг ортиши, ёлғизлик, собиқ эр-хотинлар ва қариндошларнинг ўзаро муносабатларининг ёмонлашуви кабиларнинг юзага келишига сабаб бўлиши мумкин. Бу ўринда хақли равишда агар ажралишлар шу қадар салбий оқибатларни юзага келтирадиган бўлса, уни расмий равишда таъқиқлаб қўйса

бўлмайдими? Деган савол юзага келиши мумкин. Албатта мумкин, масалан, дунёнинг айрим давлатларида, жумладан, Италия, Нидерландияда яқин-яқин замонларгача ажралиш ҳуқуқий жихатдан нихоятда мураккаб жараён эди. Бироқ, бу усул оила мустахкамлигини таъминлашда кутилган натижаларни бермайди. Ажралишни таъқиқлаш, ажралиш эркинлигини бермаслик, ўз навбатида никох ёшининг ўсишини, оила қурмаслик, никохгача ва никохдан ташқаридаги жинсий алоқа, психологик носоғлом оилалар миқдорининг ортиши никох оила муносабатлари замирида юзага келадиган жиноятлар, қотиллик, хиёнат кабиларнинг ортишига олиб келади. Албатта, буларнинг хам шахс, инсон рухияти, оилада бола тарбияси, қолаверса жамият учунзарари олдингилардан кам эмас. Шунинг учун хам хозирги вақтда ажралиш эркинлигини деярли барча давлатлар никох-оила қонунчилигида қайд этилган. Бу ўринда мухим ажралишни таъқиқлаш ва унга расмий равишда халақит қилиш эмас, балки ажралишнинг олдини олиш, унга олиб келадиган сабаблар ва омилларни бартараф этишдир. Шундай қилиб ажралиш фожеами ёки фожеадан қутилишми? Айримлар агар оилада фарзандлар бўлмаса бу фожеадан қутилишдир, эр-хотинларнинг ўзаро муносабатларнинг ўзаро муносабатлари мақсадга мувофиқ равишда шакилланмаётган бўлса, уларда ўзаро тушиниш, ўзаро хурмат, бир-бирларига нисбатан эмоционал яқинлик, мехр-оқибат бўлмас, оила ўз функцияларини бажармаётган бўлса, бундай жуфтлар ажралиб кетгани маъқул, деб хисоблайдилар. Ажралишларнинг ўзига хос ижтимоий-психологик ва этнопсихологик хусусиятлари мавжуддир. Бу хусусиятлар оилаларнинг бузилишига олиб келадиган сабаблар, уларнинг амалга ошиши жараёни, оқибатлари, ажралишгача ва ундан кейинги даврлардаги эр-хотинларнинг ахволи кабиларда ифодаланади. Шундай хусусиятлардан бири ажралиш ниятини билдириб расмий ташкилотларга мурожат қилувчи ажралиш ташаббускори ким эканлигида намоён бўлади. Шарқ оилаларида, айниқса, ўзбек ва қишлоқ оилаларида ажралиш ташаббускори кўпроқ эркаклар

бўладилар ва аксинча, Европа халқлари оилаларда, ёш оилаларда ва урбанизациялашув даражаси юқори бўлган шахар оилаларида ажралиш ташаббускори кўпроқ аёллар бўлади.

O'xshashlar

Перцептив тренинг ва унинг ижтимоий психологик хусусиятлари

Усмирларнинг психологик хусусиятлари

Спортчи шахснинг психологик хусусиятлари

Гудаклик даврининг психологик хусусиятлари

Ўқитувчи фаолиятининг психологик хусусиятлари