Nikoh oldi omillari xususiyatlari va ularning nikoh mustahkamligiga ta`siri

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

122.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Avval g`ishtin qiyshiq qo`yarkan me`mor, Yulduzga yetsa ham qular bu devor. (Mirzo Bedil) Reja: 1. Nikohga yetuklik xususiyatlari 2. Nikoh yoshi xususiyatlari 3. Nikoh qurish motivlari xususiyatlari 4. Nikohgacha tanishish shartlari va muddatlari 5. Oilaviy hayot haqidagi tasavvurlar

www.arxiv.uz Oila deb atalmish muqaddas makon, «oila qasri»ning mustahkamligi shu qasrning poydevori bo`lmish nikoh oldi omillari xususiyatlariga, ularning qay darajada to`g`ri va mustahkam qo`yilishiga bog`liq. Agar shu poydevor yetuk, mustahkam bo`lsa, uning ustida qurilgan imorat ham ko`rkam, yorug`, unda istiqomat qiluvchilarga qulaylik, xotirjamlik, tinchlik, huzur-halovat bag`ishlaydigan bo`ladi. Hech bir devor yoki uy poydevorsiz bo`lmaganidek, Sizning qurajak oilangizning ham o`ziga xos poydevorlari bor. Ular shu oilaning yuzaga kelishiga, qurilishiga asos bo`lgan nikoh oldi omillaridir. Agar shu nikoh oldi omillarining oilani yuzaga kelishiga ta`siri noo`rin bo`lsa, u shoshilinch, bo`sh, qiyshiq qurilsa, uning ustiga o`rnatilgan oila imoratining devori ham qiyshiq va omonat bo`lib boraveradi va u shu imoratning bir kuni kelib qulashi, buzilib ketishi xavfini tug`diradi. Bunday poydevor ustiga qurilgan imorat qulab tushmagani, buzilib ketmagani taqdirda ham unda istiqomat qiluvchilarga xotirjamlik, tinchlik, quvonch baxsh eta olmaydi. Ular doimo qandaydir bir xavotirda, hadikda, noqulaylikda, xijolatda yashashlariga to`g`ri keladi. Xo`sh, shu poydevorlar ya`ni nikoh oldi omillari nimalardan iborat? Gap nikoh oldi omillari haqida borar ekan, shuni ta`kidlab o`tish joizki, nikoh oldi omillari u yoki bu nikohning yuzaga kelishiga asos bo`lgan ko`plab ijtimoiy, iqtisodiy, biologik, fiziologik, ma`naviy, axloqiy va bugungi kunlarimiz uchun eng muhim bo`lmish psixologik omillarni o`zida mujassamlashtirgan, ko`p qirrali omillar kompleksidan iborat bo`lib, oila qurayotgan yoshlarning, shu o`zlari qurayotgan oilaviy hayotlariga qay darajada «yetilgan»liklarini belgilab beradi. Bu yerda eng muhimi shu yoshlarning oilaviy hayotga, nikoh talablariga qay darajada javob bera olishligi nazarda tutiladi. Nikohga yetuklik tushunchasi ham o`z navbatida o`ta murakkab va nisbiy tushunchadir. Chunki odam doimo rivojlanib, takomillashib boruvchi, kasb-hunar faoliyatida yoki ma`naviy va axloqiy rivojlanishida muntazam yangidan yangi cho`qqilarga erishib boruvchi mavjudotdir. Agar odamni u yoki bu faoliyatga

www.arxiv.uz «to`la yetukligi» haqida gapiradigan bo`linsa, demak bu uning ma`lum bir chegaraga erishgani va undan ortiq rivojlanish mumkin emasligini bildiradi. Shuning uchun ham odamning nikohga yoki biron-bir faoliyatga yetukligi haqida gapirilganda «yetuklik» tushunchasi tom ma`noda o`rinli bo`la olmaydi. Shuning uchun ham odamning «yetukligi», ayniqsa nikohga, oilaviy hayotga «yetukligi» haqida gapirilganda bu tushunchadan ma`lum bir umumqabul qilingan standart, o`rtacha me`yor, ma`lum bir shartli «o`lchov birligi», ko`rsatkichlar va shu kabilar sifatidagina foydalaniladi. Masalan, barcha o`quv yurtlari (maktab, litsey, kollej, institutlar) uchun bitirish imtihonlari (davlat imtihonlari tizimi, diplom ishlari himoyasi tizimlari kabilar) mavjud bo`ladi va ular yordamida bitiruvchilar tomonidan o`zlashtirilgan o`rtacha bilimlar va malaka yig`indisini aniqlash mumkin bo`ladi. Bu esa ularga keyinchalik yana o`qishni davom ettirish yoki ma`lum bir mutaxassislik bo`yicha ishlashi mumkinligi haqida ma`lum bir huquq beradi. Shu nuqtayi nazardan olinganda «yetuklik» — rivojlanishning ma`lum bir bosqichi, fazasi, chegarasiga yetilganlikning sifatiy va miqdoriy xarakteristikasini ma`lum bir aniqlikda belgilab beruvchi ko`rsatkich bo`lib xizmat qiladi. Nikon oldi omillari: 1. Oilaviy hayotga yetukligi. 2. Oila qurish motivlari. 3. Nikohgacha tanishish muddati. 4. Nikoh qurish yoshi. 5. Nikoh qurish shartlari. 6. Oilaviy hayot haqidagi tasavvurlari. Odamning nikohga, oilaviy hayotga yetukligi masalasi esa o`ta murakkab biron-bir qat`iy me`yor bilan o`lchab bo`linmaydigan individual xarakterga ega bo`lgan ko`rsatkichdir. Shu keltirib o`tilganlarning o`ziyoq nikoh oldi omillari qay darajada murakkab xarakterga ega bo`lgan muammolardan ekanligini ko`rsatib turibdi.

www.arxiv.uz Hozirgi zamon oilasining ijtimoiy psixologik muammolarini yoritishga bag`ishlangan psixologik adabiyotlarda nikoh oldi omillarining turlicha shakllari, ko`rinishlari farqlanadi. Quyida Sizning e`tiboringizga ularning ayrimlari haqidagi ma`lumotlarni havola etamiz. Nikoh oldi omillari qatoriga shu oila qurayotgan yoshlarning: oilaviy hayotga yetukligi; ularning oila qurish motivlari; ularning oila qurishgunlariga qadar bir-birlarini tanishlik muddati (qancha vaqt bir-birini tanishligi) shartlari va sharoitlari; ularni o`zlarining bo`lg`usi oilaviy hayotlari haqidagi tasavvurlari kabilarni kiritish mumkin. Albatta, bu omillarning har biri turli yoshlarda turlicha xarakterda bo`lishi mumkin, shu bilan birga ularning har biri o`z navbatida yana bir necha turlarga farqlanadi. Masalan, nikohga yetuklik deyilganda oila quruvchi yoshlarning: jismoniy (fiziologik), jinsiy, huquqiy, iqtisodiy, ma`naviy-axloqiy, psixologik kabi yetuklik jihatlarini farqlash mumkin. Bularning orasida huquqiy, jinsiy yetuklik ko`rsatkichlari yetarlicha aniq alomatlarga, belgilarga ega bo`lgan va bular haqida tegishli huquqiy, tibbiy, psixologik adabiyotlarda ko`plab ma`lumotlar berilgan jihatlar bo`lsa, iqtisodiy, ma`naviy-axloqiy, psixologik jihatlar biroz murakkabroq, qat`iy bir ko`rsatkich, chegaraga ega emasligi bilan xarakterlanadi. Jinsiy yetilish qat`iy jinsiy ehtiyojlarning shakllanishiga olib keladi. Bu davrga kelib bolalarda ikkilamchi jinsiy alomatlar namoyon bo`la boshlaydi. Jinsiy sekretsiya bezlarining faolligi ortadi. Qiz bolalarda oylik sikllari (menstruatsiya), o`g`il bolalarda pollyutsiyalar ro`y bera boshlaydi. Boshqacha qilib aytganda, ularda pubertat davr boshlanadi. (Bu davr haqida va uning xususiyatlari haqida 4- mavzuda batafsil ma`lumotlar berilgan). Demak bu davrga kelib bolalarning moddiy va ma`naviy qiziqishlarining o`sib borishi bilan bir qatorda jinsiy ehtiyojlar shaxs faolligining kuchli manbalaridan hisoblanib, u turli psixologik va ijtimoiy shakllarda namoyon bo`la boshlaydi. Jinsiy maylning, jinsiy ehtiyojning yuzaga kelishi odamni biologik rivojlana boshlashining o`ziga xos bosqichidir.

www.arxiv.uz Ular bola ruhiyatining rivojlanishiga, uni shaxsining shakllanishiga, hayot faoliyatining boshqa jihatlariga katta ta`sir ko`rsatadi. Jinsiy hayotning ko`plab muammolarini nafaqat yoshlarga, balki uzoq vaqt oila qurgan, farzandli bo`lgan katta yoshlilarga ham tushuntirib o`tish lozim bo`ladi, chunki ularda ham shu asosda ko`plab jiddiy nizolar yuzaga kelishi mumkin. Jinsiy munosabatlar masalasi o`ta nozik masaladir, bu borada ko`pincha «yolg`on, bachkanalarcha uyatchanlik»ka duch kelinadi. Ba`zi bir ota-onalar va o`qituvchilar hatto maorif rahbarlari ham maktabda jinsiy tarbiya berish masalasiga e`tiroz bildiradilar va «Jinsiy tarbiya, jins masalasiga oid barcha zarur ma`lumotlar biologiya kurslarida berilgan, buning ustiga «ota-bobolarimiz bunday jinsiy savodxonliksiz ham binoyidek yashaganlar », — qabilida mulohaza yuritadilar. Albatta, bunday nuqtayi nazar o`ta qoloq, bugungi kun nikoh-oila munosabatlari talablarini, hozirgi zamon oilasi vazifalarini hisobga olmay chiqarilgan xulosalardir. Aynan shunaqa yo`llar bilan yoshlarga jinsiy tarbiyadek o`ta nozik va zarur masalalar yuzasidan beradigan har qanday sanitar-gigiyenik oqartuv ma`lumotlarning ahamiyati butunlay kamsitib kelinmoqda. Bu esa millionlab o`smirlarning jinsiy balog`atga yetishish vaqtida g`aflatda qolishlariga va buning oqibatida ayrim hollarda hayotda tuzatib bo`lmaydigan xatolarga yo`l qo`yishiga olib kelishiga sabab bo`lmoqda. Hech nima bilan asoslanmaydigan xavotir, hadik, gohida esa haqiqiy vahima zaminida o`smir xulqida turli xil og`ishlar, nerv-fiziologik buzilishlar yuzaga kelishi mumkin. Bularning barchasi sanitar-gigiyenik tarbiyaning yaxshi yo`lga qo`yilmaganligi va jinsiy tarbiyani berilmaganligining natijasidir. Bu masala ayniqsa bizning etnosimizda o`ta jiddiy mohiyat kasb etadigan masaladir. Jinsiy tarbiya masalasiga ko`pincha yo alohida e`tibor talab qilinmaydigan va hech qanday qiyinchilikni yuzaga keltirmaydigan, har bir yosh guruhi uchun osongina o`zlashtirish mumkin bo`lgan, yoki o`ta shaxsiy, intim, ko`pchilik orasida, ayniqsa bolalar orasida muhokama qilib bo`lmaydigan masala tarzida

www.arxiv.uz qaraladi. Shu kabi mulohazalar qator mamlakatlarda, ayniqsa sobiq ittifoqda jinsiy tarbiyaga oid materiallarni, bunga taalluqli tadbirlarni maktab dasturidan chiqarib tashlanishiga asos bo`lgan. Bu o`rinda jinsiy tarbiyani, organizmning faoliyati haqidagi bugungi kunda har bir odam o`zlashtirishi, bilishi zarur bo`lgan sanitar- gigiyenik, psixogigiyenik ma`lumotlar bilan uzviy bog`liq tarzda qaralishi maqsadga muvofiqdir. Oilaviy hayotda esa jinsiy hayot psixologiyasi haqidagi bilimlarga ega bo`lish o`ta muhim ahamiyatga ega bo`lgan masaladir. Turli mutaxassislar tomonidan berilgan ma`lumotlarni kompleks tahlil qilgan holda aytish mumkinki, har bir to`rtinchi ajralishgan er-xotinlarda (ajralishlarning 29%ida) jinsiy mutanosiblikning u yoki bu tarzda buzilishi (er-xotinning jinsiy nomutanosibligi) sabab bo`lmoqda. Albatta, o`zaro sevgi, ishonch va hurmat hislari, qiziqishlar va niyatlarning umumiyligi hislari qisqa vaqt oralig`ida yuzaga kelgan va shunga ko`ra shoshilinch oila qurgan juftlarga jinsiy hayot psixologiyasi borasidagi bilimlar o`z-o`zidan yordam bera olmasligi mumkin. Bunday tezlikda, qisqa vaqtda (sovchilar, qarindoshlar orqali bir-ikki haftadayoq) yuzaga kelgan oilalar miqdori, ayniqsa, so`nggi yillarda bizning millat vakillari o`rtasida ortib bormoqda. Yoshlarning bir- birlariga nisbatan bo`lgan yoqtirishi va ijobiy emotsional hislari kompleksisiz bu bilimlarning samarasi past bo`ladi. Ular faqat er-xotinlar birbirlarini yoqtirganlari, bir-birlari uchun jozibali bo`lgan holatlardagina, er-xotinlarining intim hayotini muvofiqlashtiradi. Boshqa tomondan nikohdagi jinsiy hayot psixogigiyenasi muammolaridan qandaydir «bo`lmag`ur, uyat narsa» sifatida voz kechish ham kerak emas. Chunki, ko`pchilik hollarda jinsiy hayot psixogigiyenasi sohasidagi ilmiy bilimlar yosh erxotinlarga yo`l qo`yilishi mumkin bo`lgan ayanchli xatolardan qutulishga va shu bilan o`z nikohlarini saqlab qolishlariga yordam berishi mumkin. Shunday qilib, jinsiy yetuklik odam anatomiyasi va fiziologiyasi nuqtayi nazaridan yetarlicha aniq va ravshan bo`lgan hodisadir. Biroq uning psixologik, axloqiy jihatlari o`ta murakkab. Shuning uchun ham odamning nikohga jinsiy yetukligi deyilganda uning fiziologik nuqtayi nazardangina

www.arxiv.uz yetilishini nazarda tutish jinsiy yetuklikning to`liq mohiyatini bildirmaydi, bundan tashqari odam jinsiy hayot psixogigiyenasi borasida ham zarur ilmiy psixologik bilimlarga, to`g`ri tasavvurlarga ham ega bo`lmog`i zarur. Bu esa shubhasiz alohida e`tibor, maxsus tayyorgarlik, o`qitishni talab qiladigan jarayondir. Yoshlarni nikohga jinsiy yetuklik masalasidan tashqari yuqorida keltirib o`tilganidek yana bir nechta ijtimoiy yetuklik turlarini farqlash mumkin. Bular: jinsiy, fuqarolik, kasb-hunar, ijtimoiy-iqtisodiy, ma`naviy, axloqiy va psixologik yetukliklardir. Bularning orasida yoshlarning jinsiy (fiziologik) yetukligi boshqalariga qaraganda ancha erta amalga oshadi, quyida bu masalalarga bog`liq ravishda yana qanday muammolar majmuining yuzaga kelishi mumkinligi haqida to`xtalib o`tamiz. Fuqarolik, huquqiy yetuklik — bu odamning huquqiy jihatdan balog`atga yetish yoshi bilan, u huquqiy jihatdan oila qurish, farzand ko`rish huquqiga ega bo`lgan shaxs bo`lib hisoblanishi bilan belgilanadi. Bizning mamlakatimizda bu 18 yosh deb ko`rsatilgan. Bu vaqtda u Konstitutsiyada belgilangan barcha huquq va majburiyatlardan foydalana oladigan bo`ladi. 18 yoshni shaxsning huquqiy yetuklik yoshi deb hisoblash mumkin. Kasb-hunar yetukligi — bu ham ancha murakkab tushunchadir. Uning murakkabligi shundaki, bir tomondan u qandaydir bilim yurtini, o`quv kurslarini bitirish, ya`ni ma`lum bir ish turini bajarish uchun zarur bo`lgan maxsus bilimlarga ega bo`lish bilan belgilanadi. Biroq odam u yoki bu bilim yurtini (kollej, litsey, texnikum, institutni) bitirganidan keyin o`zi tanlagan kasbi bo`yicha bir necha yil ishlab ko`rishi kerak bo`ladi va shundan keyingina uning kasb-hunar yetukligi haqida gapirish mumkin. Shu bilan birga ba`zi bir kasblar bo`yicha 19—20 yoshlardayoq kasb-hunar yetukligiga erishish mumkin bo`lsa, boshqalarda masalan xirurg-vrachlikda kechroq 29—30 yoshga yetganda bunga erishish mumkin. Shaxsni yetukligining yana bir jihati ijtimoiy-iqtisodiy yetuklikdir. Bunda odamning o`zini va o`z oilasini moddiy jihatdan mustaqil ta`minlay ola bilishligi nazarda tutiladi. Yoshlarni oila qurishlarida, ularning iqtisodiy mustaqilligi alohida

www.arxiv.uz ahamiyatga ega. Bu o`rinda ham turlicha yosh chegaralari mavjud, yoshlarninig ayrimlari 18—19 yoshidayoq ota-onasi oilasidan iqtisodiy mustaqillikka erishishi mumkin, boshqalari esa 25—30 yoshlarida ham ota-onalarining moddiy yordamidan foydalanadilar. Bu yetuklik jihatlari orasida shaxsning ma`naviy va axloqiy yetukligi haqida gapirish eng murakkabidir. Chunki bu jihat haqida aniq bir mezon va tavsif hozircha ishlab chiqilmagan. Shunday qilib, «yetuklik» tushunchasi o`zicha ko`plab jihatlarni mujassamlashtiradi. Shuni aytib o`tish joizki «yetuklik» tushunchasi, albatta ma`lum bir hayotiy tajriba bilan, ya`ni «hayotiy bilimlar» bilan uzviy bog`liqdir. «Hayotiy bilimlarni o`zlashtirish», «Hayot universitetlaridan» o`tishning ham o`ziga xos individual xususiyatlari mavjud. Kimdir 20 yoshidayoq «hayotni yaxshi bilib oladi», kimdir 30 yoshida ham bolaligicha qolaveradi. Bunga mavjud ijtimoiy sharoit, jamoatchilik va ijtimoiy tartibning ta`siri katta. Ma`lumki oldingi vaqtlarda, ayniqsa urush yillari bolalar kattalar ham hamma vaqt uddalay olavermagan hayotiy qiyinchiliklarni boshidan kechirganlar. U vaqtlarda 12—14 yoshdanoq bolalar onalariga oilani ta`minlashda yordam berganlar. Shuningdek shahar va qishloq joylarda istiqomat qiladigan, kam farzandli va ko`p farzandli oilalarda, nuklear yoki ko`p tabaqali oilalarda o`sayotgan bolalarning ham oilani moddiy, ijtimoiy ta`minotiga hissa qo`shish, bu ishlar bilan shug`ullanish muddatlari va miqdori turlichadir. Hayotni bilish, hayotiy tajribalar turli individlarda turlicha jadallikda amalga oshishi mumkin va bu o`rinda qandaydir bir yosh, vaqt oralig`ini ko`rsatishi mutlaqo mumkin emas. Buning ustiga hayotni, bizni o`rab turgan atrof olamni bilish o`z navbatida cheksizdir. Shunga qaramay ijtimoiy va iqtisodiy yetuklikning ma`lum bir minimum chegaralarini belgilab olish mumkin, ya`ni shunday hayotiy tajriba, bilimlar «minimumi» mavjudki, ularsiz biron-bir yoshni, yigit-qizni tom ma`noda yetuk deb hisoblab bo`lmaydi. Mana yuqorida keltirib o`tilganlarning o`ziyoq «yetuklik» tushunchasi naqadar keng tushuncha ekanligini ko`rsatib turibdi. Shunga qaramay biz undan

www.arxiv.uz foydalanishga majburmiz. Chunki u nikohning mustahkamligini belgilab beruvchi muhim shart-sharoitlarni, vaziyatlarni o`zida mujassamlashtiradi. Gap shaxsning psixologik yetukligi haqida borgudek bo`lsa, bunda dastavval uning turli hayotiy vaziyatlar va sharoitlarni hushyor baholay olishi nazarda tutiladi. Bu hushyorlik amaliylik, voqelikni to`g`ri baholay olish shaxsda o`zining yutuq va kamchiliklarini, bilim, malaka va qobiliyatlarini yetarlicha obyektiv baholay olishda ham namoyon bo`lishi kerak. Afsuski, ko`pincha yoshlar o`z qobiliyatlarini orttirib baholab, o`z oldilariga erishib bo`lmaydigan maqsadlarni qo`yib olishi hollariga duch kelinadi. Ayniqsa, oilaviy hayotni tasavvur qilish, unda o`z o`rnini baholash masalasida yoshlarimiz ko`proq xatoga, o`zlarini orttirib baholashga, oilaviy hayotdan mumkin bo`lganidan ko`proq narsani kutish hollari ko`proq kuzatiladi. Natijada muvaffaqiyatsizliklar, pushaymon bo`lishlar, asab buzilishlar yuzaga keladi. Psixologik yetuk shaxs esa aksincha, o`z oldiga erishishi muqarrar bo`lgan, bunga imkoniyatlari yetarli bo`lgan maqsadlarni qo`yadi, o`z hayot yo`lini va unga erishish vositalari va usullarini to`g`ri belgilaydi. Bunday shaxs o`z hissiyoti, kechinmalarini yetarlicha yaxshi nazorat qila bilishligi, ya`ni ichki intizomining yuqori rivojlanganligi bilan xarakterlanib turadi. Psixologik yetuklik boshqa odamlarning xohish, istaklari, kechinmalarini tushunish bilan ma`lum darajada bog`liq. Bu o`z navbatida muloqotning, hamkorlikning yaxshi yo`lga qo`yilishiga, oilada, turli guruhlarda gormonik munosabatlarning o`rganilishiga imkon beradi. Turli yoshdagi, mansab, lavozim, toifadagi odamlar bilan, qiziqishi, odati, ta`bi, turmush tarzi mutlaqo boshqacha bo`lgan odamlar bilan o`rinli munosabatda bo`la olish — shaxsning psixologik yetukligining asosiy xususiyatlaridan biridir. Yoshlar oila qurayotganlarida bu xususiyatlar hal qiluvchi bo`lib hisoblanadi. Albatta, bunday qobiliyatlar bir kunda shakllanmaydi. Ular oldingi hayoti davomida unga berilgan tarbiya ta`sirida asta-sekinlik bilan shakllanadi. Psixologik yetuklik, shaxs xulqini turli yashash sharoitlariga moslashuvchanligida ifodalanadi. Psixologik yetuklik shaxsning boshqa odamlarga nisbatan bo`lgan ijobiy munosabatlari: hamdardlik, hamfikrlik, g`am-tashvishga sherik bo`la olish,

www.arxiv.uz o`zaro yordam kabilar tarzida namoyon bo`la oladigan ma`naviy sifatlarning tarkibiy jihatlarini o`zida biriktiradi. Psixologik yetuklikning muhim mezonlaridan biri shaxsda oilaviy muammolarni adolatli hal etishga xizmat qiluvchi o`z mustaqil fikri, qarashi, pozitsiyasi bo`lishi, zarur bo`lganda oila manfaatida o`z qarashlarini ota-onalari oldida himoya qila olishidir. Nikoh oldi omillari orasida eng xarakterlilaridan yana biri oila qurayotgan yoshlarning yosh xususiyatlaridir. Chunki bu ko`rsatkichlar ham nikoh mustahkamligida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Quyida shular haqida to`xtalib o`tamiz. NIKOH YOSHI XUSUSIYATLARI Demografik nuqtayi nazardan olinganda, oila qurish ma`lum bir kishilarning emas, balki butun bir avlodning oila qurishi nazarda tutiladi. Bu o`rinda to`liq ishonch bilan aytish mumkinki, avlod yosh jihatdan qanchalik katta bo`lsa (uning yoshi qanchalik yuqori bo`lsa), u biz ko`rib chiqayotgan jihatlarning har biri bo`yicha ko`proq yetuk bo`ladi. 20—24 yoshdagi yosh guruhini o`ziga birlashtirgan yosh guruhi, 20 yoshdan kichik bo`lgan avlodga qaraganda ko`proq hayotiy tajribaga ega bo`ladi. Birinchi avlod vakillarida ijtimoiy-iqtisodiy yetuklik darajasi yuqoriroq bo`ladi, chunki aynan shu yoshda ko`pchilik yoshlar o`rta yoki oliy o`quv yurtlarini tamomlagan, u yoki bu kasb-hunarni egallagan bo`ladilar. 25 —29 yoshlarda esa 20—24 yoshdagilarga qaraganda, ijtimoiy-iqtisodiy va kasb- hunar yetukligi bo`yicha yanada yuqoriroq darajaga ega bo`ladilar. Hozirgi zamon demografiyasida keng foydalaniladigan ushbu ko`rsatib o`tilgan kabi statistikalar va yosh guruhlari yoshlarning ijtimoiy yetukligining turli jihatlarini ijtimoiy psixologik tahlil qilish uchun juda noqulay hisoblanadi. Chunki hech kimga sir emaski, bugungi kunda yoshlarning kattalashuvi, voyaga yetishi juda jadal amalga oshmoqda. Yuqoridagicha guruhlashga ko`ra bir demografik yosh guruhiga kirgan 20 va 24 yoshlilarning yetukligi sifat jihatidan turli darajaga egadirlar. 25 va 29 yoshdagilar haqida ham xuddi shunday deyish mumkin.

www.arxiv.uz 29 yoshga kelib kasb-hunar yetukligi nihoyasiga yetadi va bu davrga kelib aksariyat yoshlar oila qurib bo`lgan va xatto farzandli bo`lishga ham ulgurishadi. Shunday qilib, 29 yoshdagi yoshlar 25 yoshdagilarga qaraganda hayotiy tajribalariga ko`ra ham va boshqa asosiy komponentlarga ko`ra ham sezilarli darajada farqlanib turadi. O`zbekiston Respublikasining «Oila kodeksi»da erkak va ayollar uchun minimal nikoh yoshi sifatida 18 yosh ko`rsatilgan. Bu yoshni mahalliy hokimiyat qaroriga ko`ra alohida istisnoli holatlarni hisobga olib, ayollar uchun bir yoshga qisqartirish mumkin. Turli mamlakatlarda urf-odatlar va milliy an`analarga bog`liq ravishda erkak va ayollarning turlicha minimal nikoh yoshi belgilangan. Masalan, erkaklar uchun u 14 yoshdan (Irlandiya, Ispaniya va Lotin Amerikasidagi ayrim davlatlarida) 21 yoshgacha (Polsha, Avstriya, Germaniya va ayrim Skandinaviya davlatlarida) bo`lgan davr orasiga to`g`ri keladi. Ayollar uchun minimal yosh odatda yoki erkaklar bilan teng deb, yoki ulardan bir necha yosh kichik deb belgilanadi. Shuni ham ta`kidlab o`tish joizki, yoshlarni voyaga yetish masalasi, ularning nikohga yetukligi ko`rsatkichlari ayrim hollarda bir-biriga qarama-qarshi va noturg`undir. Odamning ahloqiy va ma`naviy qiyofasi, uning shaxsiy ta`bi, didi, odatlari hayot davomida bir necha bor o`zgarishi mumkin. Hozirgi davrda bilimlar va hayotiy tajribani yig`ish g`oyat yuqori jadallikda amalga oshib bormoqda. Shunga ko`ra 16 yoshdan 29 yoshgacha bo`lgan davrni oila qurish uchun garmonik davr deb hisoblash qiyin. Chunki bu davrda yoshlarning o`ziga bevosita bog`liq bo`lmagan ko`plab obyektiv sharoitlarni, qarama- qarshi holatlarni kuzatish mumkin. Masalan, yoshlarda jinsiy yetilish 14—16 yoshlarda, huquqiy yetuklik — 18 yoshda kasb-hunarni egallash va kasbiy yetuklik ko`p hollarda 28—30 yoshlarga kelib yuzaga kelishi mumkin. Nikoh yoshi Erkaklar uchun 18 yosh etib belgilanadi

www.arxiv.uz Ayollar uchun 17 yosh etib belgilanadi Ota-onalarga boqimanda bo`lmaslik darajadasida iqtisodiy mustaqillikka erishish esa, odatda 20 yoshdan 30 yoshgacha bo`lgan vaqt oralig`ida amalga oshadi. Ko`pincha katta avlod vakillari, yoshlarni yetuk emaslikda, hayotga tayyor emaslikda ayblaydilar, lekin ayni paytda bunday yetilmaslikning obyektiv sabablari va shart-sharoitlari e`tibordan chetda qoladi. Yoshlarni ijtimoiy va iqtisodiy hayotga to`liq kirishib ketishlari uchun ularga keng ko`lamdagi raqobat bardosh bilimlarni, kasb-hunar ko`nikmalarini berish zarur bo`ladi. Yoshlar egallashlari lozim bo`lgan bilimlar hajmi har o`n yilda ikki martaga ortib bormoqda. Ijtimoiy, ma`naviy ishlab chiqarish va ilmiy texnik tajribani kelgusi avlodga uzatish jarayoni shu darajaga borganki, u har bir yoshni hayotga to`la iqtisodiy tayyorlash uchun kamida 12—15 yil o`qishini taqozo qiladi. Ba`zida bu muddat kamlik qilib, u 18—20 yilgacha uzayishi mumkin (o`rta maktab + kollej ( litsey) + oliy o`quv yurti + aspirantura). Ijtimoiy, iqtisodiy, ma`naviy, ilmiy va texnik taraqqiyot jarayonlarining kechishi yoshlarni ijtimoiy-iqtisodiy va kasbhunar, texnik yetukligining kechikib ketishiga olib kelmoqda. Masalaning ikkinchi tomoni, yoshlarni ijtimoiy yetilishi bosqichlari va fazalarida obyektiv qarama-qarshiliklarning yuzaga kelishi va ularni oilaviy hayotga tayyorlash borasidagi ishlarni amalga oshirishda bu hayotiy haqiqatni doimo nazarda tutish lozimligidir. Quyida shunday qarama-qarshiliklarning biri haqida to`xtalib o`tamiz. Buning uchun bundan 70—100 yillar oldingi davrdagi vaziyatlarni bugungi kunlarimiz bilan solishtirib ko`ramiz. U vaqtlarda mamlakatimiz aholisining 80— 85%ini qishloq aholisi tashkil qilgan va butun aholining deyarli shuncha qismi dehqonchilik, chorvachilik, kosiblik va boshqa hunarmandchilik bilan mashg`ul bo`lgan. U vaqtlarda dehqon, chorvador, kosib-hunarmand yigit 16—17 yoshida jinsiy balog`atga yetgan va bu vaqtga kelib u unchalik murakkab bo`lmagan

www.arxiv.uz dehqonchilik yoki chorvachilik malakalarining deyarli barchasini egallab ulgurgan va bu sohada mustaqil faoliyat olib borishga tayyor bo`lgan. Agar u 18—22 yoshida uylansa, oila qursa, unda uning jinsiy balog`atga yetishi, mehnatga tayyorligi va oilaviy hayotni boshlash omillari o`rtasida unchalik katta farq bo`lmagan. Bugungi kunlarimizda esa biz mutlaqo boshqacha vaziyatni kuzatamiz. Akseleratsiya jarayoni va boshqa omillar tufayli bolalarda jinsiy balog`atga yetish, ularning bundan 70—100 yil oldingi tengdoshlariga qaraganda 2 yillarga erta ro`y bermoqda. Shu bilan bir vaqtda maxsus ta`lim olish, kasb-hunar egallash va iqtisodiy mustaqillikka erishish kamida 22—25 yoshga va undan keyinga surilib ketyapti. Yoshlarning jinsiy balog`atga yetishishi va ularning to`la iqtisodiy mustaqillikka erishish vaqti o`rtasida kamida 5 yildan 10 yilgacha uzilish yuzaga kelib qolmoqda. Bu holat, oldingi avlodlarda kuzatilmagan bir qator murakkabliklarni va ularga bog`liq ravishda ro`y berishi mumkin bo`lgan noxushliklarning yuzaga kelishiga sabab bo`lishi mumkin. Keltirib o`tilgan ushbu nikoh oldi omillari bilan bir qatorda nikoh mustahkamligida hal qiluvchi ahamiyatga ega bo`lgan omillardan yana biri — oilaning yuzaga kelishiga asos bo`lgan nikoh qurish motivlari va ularning o`ziga xos xususiyatlaridir. Quyidagi mulohazalar ana shu xususda boradi. NIKOH QURISH MOTIVLARI XUSUSIYATLARI Nikoh oldi omillaridan yana biri — shu nikoh qurilishiga asos bo`lgan nikoh motivlaridir. «Motiv» iborasi psixologiyada ma`lum bir xulq, faoliyatning yuzaga kelishiga asos bo`lgan kuch, turtki, manba, asosni bildiradi. Xo`sh, oilalar qanday motivlar tufayli yuzaga kelishi mumkin? Psixologik adabiyotlarda bir necha o`nlab nikoh motivlari farqlanadi. Lekin ular umumlashtirgan holda uchta klassifikatsiyaga farqlanadi. Bular: sevgi tufayli oila qurish, ya`ni yoshlar oila qurishdan avval birbirlarini sevib, ma`lum bir muddat sevib-sevilib yurganlaridan, so`ng shu o`zaro sevgining mahsuli sifatida bir-birlarining visoliga to`y qilib, oila

www.arxiv.uz qurib yetishadilar. Motivlarning ikkinchi klassifikatsiyasi moddiy yoki o`zga manfaatdorlik tufayli oila qurish. Bunda yoshlar oila qurar ekanlar nimanidir hisobga olgan holda, ma`lum bir maqsadni ko`zlab oila qurishlari mumkin, masalan, boylikni, mansabni, moddiy yoki ijtimoiy manfaatdorlikni ko`zlagan holda: «Agar shu yigitga turmushga chiqsam, boy-badavlat yashayman» yoki «Shu qizga uylansam, uning ota-onasi yordamida ma`lum bir mansab, mavqega erishaman», — degan fikrlar asosida o`zining ijtimoiy-iqtisodiy ahvolidan qutulish, «yolg`izlikdan qutulish» va boshqalar. Shu kabi hisobga olinadigan narsalarni ko`plab sanab o`tish mumkin. Nikoh motivlari klassifikatsiyasidan yana biri — stereotip bo`yicha oila qurish deb ataladi. Bu toifa yoshlarda oldingi motivlarning ikkalasi ham kuzatilmasligi mumkin. Ular oila qurar ekanlar, stereotiplarga qaraydilar. Bunday yoshlardan nima uchun oila qurganliklari so`ralsa, odatda «Hamma tengdoshlarim uylanayotgandi, men ham uylandim!» yoki «Hamma dugonalarim turmushga chiqishayotgandi, men ham turmushga chiqdim!» qabilida javob beradilar.Xo`sh, shu sanab o`tilgan uchala motiv: sevgi, moddiy yoki o`zga manfaatdorlik tufayli, stereotip bo`yicha qurilgan oilalarning qay biri mustahkamroq bo`ladi, ya`ni qaysi motiv nikoh oila mustahkamligini kuchliroq ta`minlaydi? Albatta, bu savolga yoshlarning aksariyati, birinchi motivni, ya`ni sevgi motivini tanlab javob berishadi. Chunki ular sevgi tufayli oila qurish nikoh mustahkamligini ta`minlovchi eng ishonchli, mustahkam poydevor deb hisoblaydilar. Haqiqatan ham, sevgining oila mustahkamligidagi o`rni beqiyosdir. Haqiqatan ham, sevgi — bu o`ta qudratli kuchdir. U tufayli inson nimalarga qodir emas?! Insoniyat o`z taraqqiyotida erishgan eng yuksak cho`qqilar ham sevgi tufaylidir. Z.Freyd ta`kidlaganidek: «Sevgi — bu insoniyatni hayvonot olamidan sug`urib olgan kuchdir!». Inson yaratgan buyuk mo`jizalarning barchasi sevgi tufaylidir. Bu aytilganlardan ko`rinib turibdiki, sevgi tufayli oila qurish baxtli va mustahkam nikohning asosini ta`minlaydi. Albatta, sevishib turmush qurgan juftlarning aksariyati eng baxtli oilaviy hayot kechiradilar. Lekin statistik ma`lumotlarga qaraganda, oilalar ajralishining ko`pchilik qismi ham xuddi shu sevishib oila qurgan juftlarga to`g`ri kelar ekan. Xo`sh, nega endi sevishib oila

www.arxiv.uz qurgan juftlar oilaviy hayotlarida hamma vaqt ham baxtli bo`lavermaydilar? Nega kechagina bir-birlarini sevib, bir-birlarisiz yashay olmasligiga to`la amin bo`lgan yoshlar bugun nikohlarini bekor qilish haqida sudga ariza berayaptilar? Ularning sevgisiga nima bo`ldi? Sevgi — o`zi nima? U bor narsami yoki yo`qmi? Bu o`rinda haqli ravishda «Sevgi oilaviy hayotning mustahkam bo`lishiga yordam beradimi yoki xalaqit qiladimi?», degan savol tug`iladi. Bu kabi savollar azal- azaldan yoshlarni, umuman insoniyatni qiziqtirib kelgan savollardir. Bu haqda o`tmish mutafakkirlarimiz, olimu, shoir, yozuvchilarimizning asarlaridan, xalqimizning dono ma`naviy meroslarida ba`zan bir-biriga qarama-qarshi bo`lgan ko`plab misollarni ko`rishimiz mumkin. Sevgi, agarda u haqiqiy bo`lsa, sevishganlar bir-birlarini hurmat qilib, tushunib, e`zozlab, avaylab, kerak bo`lsa biri ikkinchisining baxti, shodligi, quvonchi, manfaati uchun o`z manfaatidan voz kechib, o`ta nozik bo`lgan tuyg`u sevgini har kuni, har doim parvarish qilib yashasalar, unda sevgi ularning munosabatlarini yanada yaqinlashishiga, ularning oilaviy hayotining mustahkamlanishiga va birgalikdagi hayotlarida eng oliy zavq- shavqlarni his qilishlariga asos bo`lishi mumkin. Bu esa albatta, yoshlardan sabr- toqat, chidam, o`z sevgisini saqlab qolish va uni yanada rivojlantirish uchun tinimsiz izlanish, mehnat qilish, «jafo chekish»ni talab qiladi. Shundagina sevgi o`zining lazzatli mevalarini berishi, o`zining kuch-qudratini ko`rsatishi mumkin. Albatta har bir yigit-qiz o`zaro oila ishtalarini bog`lar ekan, ular o`z hayotlaridagi bu muhim voqeaga umid, orzu bilan yondashuvi tabiiy. Agar sevishganlar oila qurganlaridan keyin «murodmaqsadimga erishdim» deb sevgisini himoya qilishni, uni parvarish qilishni unutsa, uning uchun kurashmasa, qarovsiz qolgan har bir nozik nihol nobud bo`lganidek, eng nozik tuyg`u bo`lgan sevgi ham nobud bo`ladi. Shundan so`ng sevgi nomi bilan qilingan orzu-niyatlar sarobga aylanadi, yoshlarning oila, nikoh, sevgi fonida shakllangan tasavvurlari «noto`g`ri» bo`lib chiqadi. Oqibatda oilaviy hayotdan kutgan narsalari olib ketib, mutlaqo kutmagan narsalariga duch kelishlari kuzatiladi. Bunday holatda sevgi yoshlarning baxtiga, ularning oilaviy hayoti mustahkamligiga xalaqit berishi mumkin. Navbatdagi motiv moddiy yoki o`zga manfaat tufayli oila

www.arxiv.uz qurishdir. Bu motivning oila mustahkamligiga ta`siri uning keyinchalik qay darajada amalga oshirilishiga bog`liq. Oila qurishdan oldin yoshlarning hisobga olgan, ko`zda tutgan narsalarining hammasi ro`yobga chiqaversa, bu motiv ma`lum darajada nikoh mustahkamligini ta`minlashga xizmat qilishi mumkin. Afsuski, oilaviy hayotda hamma narsa ham yoshlar kutganidek bo`lavermaydi. Bu o`rinda L.N.Tolstoyning: «Badiiy asarlarda, romanlarda, kinolarda sujet voqealar rivojlanib- rivojlanib borib, oxirida hammasi to`y bilan, yaxshilik bilan tugaydi. Hayotda esa aksincha, hamma narsa to`ydan keyinboshlanadi», — degan fikrini ta`kidlash maqsadga muvofiq. Shuning uchun ham oilaviy hayotda kutilgan hisobga olingan narsalarga hamma vaqt ham erishib bo`lavermaydi. Nimanidir hisobga olib oila qurgan yoshlarning oilaviy hayotda ana shu hisobga olganlari amalga oshmay qolgundek bo`lsa, unda ularning oilaviy hayoti g`urbatga, turgan-bitgani azobga, nizo-janjalga aylanadi. Ular uchun bunday oilada yashagandan ko`ra yashamagani afzal ko`rinadi. Bu ham oxir-oqibat oilalarning inqiroziga va «hisob» poydevori ustiga qurilgan imoratning qulashiga olib keladi. Statistik ma`lumotlarga ko`ra, yuridik jihatdan eng mustahkam, turg`un oilalar stereotip bo`yicha oila qurgan juftlarga to`g`ri kelar ekan. Bunday oilalarda ajrashishlar miqdori oldingi ikki motiv asosida qurilgan oilalarga qaraganda juda kam ko`rsatkichni tashkil qiladi. Chunki ular «hamma qatori» oila qurishgan. Qarashsa-ki «hamma binoyidek yashayapti» — bular ham yashayverishadi. Bu motiv asosida qurilgan oiladagi erxotinlar o`ta baxtli ham, o`ta baxtsiz ham bo`lmaydilar. Lekin birgalikdagi hayot tufayli er-xotin o`rtasida bir-birlariga moslashish, bir-birini tushunish, bir-biriga nisbatan mehr-oqibat yuzaga kelib, ular rivojlanib yuqorida aytganimizdek, sevgi muhabbat darajasiga o`sib yetishi ham mumkin. Bunday holatlar, shubhasiz, bu toifa oilalarni nafaqat rasmiy, yuridik jihatdan, balki emotsional, psixologik jihatdan ham turg`un bo`lishini ta`minlashi mumkin. Endi yuqorida berilgan savolni yana takrorlasak: qanday motiv asosida oila qurgan ma`qul? Sevishibmi? Moddiy yoki o`zga manfaat asosidami? Stereotip

www.arxiv.uz bo`yichami? Bu o`rinda yoshlarimiz endi biroz o`ylanib qolishlari mumkin. Sevgi tufayli deyilsa, uning ham o`ziga yarasha mashaqqatlari bor. Moddiy yoki o`zga manfaat tufayli oila qurishning oqibatlari ma`lum. Stereotip bo`yichami? Unda ehtiros, jo`shqinlik yetishmayaptiku? Yoshlik g`ururi, jo`shqinlik buni qabul qila olmaydi. Bunday savollarga, bunday o`ylarga javobni bugun yoshlarning maktab, litsey, kollej partalarida o`tirgan vaqtida, berishning aybi yo`q. Chunki Sizning oila qurishingizga hali bir necha yil bor. Shu fursatni boy bermasdan yaxshilab o`ylab, fikr-mushohada yuritib olishingiz mumkin. Lekin yodda saqlangki: bu masalalarni oila qurib bo`lingandan keyin o`ylagandan ko`ra hozir yaxshilab o`ylab, eng maqbul bir fikrga kelib olgan ma`qul. Chunki bu masalalar va bu savollarning yechimi maktabda o`tiladigan boshqa fanlar bo`yicha beriladigan topshiriq, vazifa, masalalarning yechimini topishdan ham mazmun, ham mohiyat, ham ko`lam jihatdan keskin farq qiladi. Bu fanlardan berilgan jumboqlarni yechish yoki yecha olmasligingiz Sizning hayotingizda va taqdiringizda unchalik hal qiluvchi rol o`ynamasligi mumkin, lekin o`zingizning bo`lajak oilangizga oid muammolarni hozirdan to`g`ri hal etib borishga o`rganishingiz va ularning eng maqbul javoblarini topishingiz kelgusida o`zingizning va yaqinlaringizning taqdirini hal qilinishida muhim ahamiyatga ega. Bu borada befarqlik, bee`tiborlik, tavakkalchilik bilan yo`l tutishga hech kimning haqqi yo`q. Bu masala nafaqat Siz uchun shaxsiy ahamiyatga ega bo`lgan, balki jamiyat, davlat, xalq, millat ahamiyatiga ega bo`lgan masaladir. Siz bu masalani o`zingiz uchun muvaffaqiyatli hal etib, mustahkam oila qurish bilan birga butun boshli yaxlit organizm-jamiyatning sog`lom bir hujayrasini yaratgan bo`lasiz. Sizlarga ham oila qurishda, albatta, sevib-sevilib oila qurishingizni tilab qolamiz, negaki faqat sevgi tufayligina inson o`ziga ato etilgan eng oliy, insoniy zavq-shavqlardan bahramand bo`lishi mumkin. Oilaviy hayotdagi zavq-shavqlar esa o`z-o`zidan, g`oyibdan berilmaydi. Buning uchun kurashish, intilish, sevgining «qahraton qishu», «jazirama yozlariga», azob-uqubatlariga bardosh berish, uning sinovlaridan muvaffaqiyatli o`tish va uni berilgan umrning oxirigacha parvarish qilib, saqlab

www.arxiv.uz qolishga va umrning yakunida uni farzandlarga, kelajak avlodga eng muqaddas meros qilib qoldirishga harakat qilish kerak. Har bir odam u xoh ona bo`lsin, xoh ota bo`lsin, o`z farzandlariga ularning otasini, onasini sevishdanda ortiqroq meros qoldira olmaydi. Farzandlaringizga qanday meros qoldirishni hozirdanoq, hali o`zingiz farzand ekanlik vaqtingizdanoq, qat`iy o`ylab oling. NIKOHGACHA TANISHISH SHARTLARI VA MUDDATLARI Nikoh oldi omillari klassifikatsiyasida qayd etib o`tilgan omillardan yana biri yoshlarni oila qurgunlariga qadar bir-birlarini qancha vaqt bilganliklari, ular qanday sharoitlar va shartlarga ko`ra tanishib oila qurishlaridir. Bu omillar nikoh mustahkamligiga qanday ta`sir ko`rsatishi mumkin. Albatta, oila qurishdan oldin bo`lajak er-xotinlar bir-birlarini ma`lum bir muddat bo`lajak er yoki xotin sifatida bilib yursalar, bir-birlarining shaxsiy xususiyatlari, individual sifatlari, qiziqishlari, dunyoqarashlari, shaxsiy yo`nalganliklari haqida adekvatroq tasavvur va ma`lumotlarga ega bo`lsalar, bu tasavvur va ma`lumotlar ularga birgalikdagi hayotlarida bir-birlarini tushunib, bir-birlariga moslashib ketishlariga yordam berishi mumkin. Hozirgi yoshlarimizga juda yaxshi ma`lumki, oila kodeksiga binoan nikohdan o`tish uchun ariza berganlaridan so`ng bir oy (aniqrog`i 33 kun) muhlat beriladi. Mabodo, shu fursat mobaynida ular o`z niyatlaridan qaytib qolgudek bo`lsalar, ularning talabi qondirilib, ko`zda tutilgandek, nikoh qayd qilinmaydi. Hech bir yashiradigan joyi yo`qki, respublikamizda istiqomat qilayotgan yoshlarning hammasi ham nikohdan o`tishga oid mavjud qonun-qoidalardan yetarli darajada xabardor emaslar va ayrim hududlarda hamma vaqt ham bu qoidalarga amal qilinavermaydi. Lekin yoshlarimiz ayniqsa, Siz — o`quvchi yoshlarimizga nikoh-oila munosabatlarining qonuniy jihatlaridan ham xabardor bo`lib qo`yish foydadan holi emas. Xo`sh, shu fuqarolik holatini qayd etish bo`limlari tomonidan berilgan 33 kun muhlat yoshlarimizning bir-birlarini mumkin qadar bilib olishlari uchun yetarlimi?

www.arxiv.uz Bo`lajak er-xotinlar bir-birlarini to`la bilib olishlari uchun qancha vaqt kerak? Bu yerda gap biror-bir buyumni, texnika yoki kompyuterni emas, odamni bilish haqida ketayapti. Psixologlarning ta`kidlashicha, odam bu eng murakkab bilish obyektidir. Uni hech qachon va hech kim mutlaq va batafsil bila olmaydi. Chunki u har kuni rivojlanishda, shakllanishda, o`sishda, o`zgarishda bo`lgan murakkab biologik, fiziologik, psixologik, ijtimoiy psixologik, ijtimoiy jarayonlar, holatlar, xususiyatlar majmuini o`zida mujassamlashtirgan eng oliy va shu bilan birga eng murakkab mavjudotdir. Uning sir-sinoatlari koinot sir-asrorlaridan ortiq bo`lsa ortiqki, aslo kam emas. Shuning uchun bir yil, o`n yil birga o`qigan yoki bolalikdan birga o`sgan biron-bir o`rtog`ingizning xulqida, xatti-harakatida kuzatiladigan ayrim holatlar hozirgacha ham Sizni hayron qoldirishi yoki odamlar bir umr birga yashab bir-birlarida kutilmagan holatlarni, xulqatvor ifodalanishini ko`rishi mumkin. Bulardan ko`rinib turibdiki, odamni to`la-to`kis bilib bo`lmaydi. Lekin birga turmush qurib, yaxshi yashab ketish uchun lozim bo`lgan minimum bilimlarga ega bo`lish uchun bo`lajak turmush o`rtoqlar bir-birlarini qancha vaqt bilishlari kerak? Ko`pchilikda «qancha ko`p bo`lsa shuncha yaxshi-da», degan javob xayolga kelishi mumkin. Haqiqatan ham, nikohgacha tanishish muddatining qisqaligi — maqsadga muvofiq emas. Bizning o`tkazgan tadqiqotlarimiz oila qurgunga qadar bir-birlarini bir oy va undan kam vaqt bilgan er-xotinlar miqdori ajrashib ketgan er-xotinlar orasida ko`pchilikni tashkil qilishini ko`rsatdi. Shuningdek, bir-birlarini oila qurgunga qadar 5—10 yil va undan ko`p vaqt bilishlari ham bo`lajak er- xotinlarga bir-birlariga nisbatan hissiylikning o`tmaslashib qolishiga olib kelishi ham mumkin ekan. Psixologik adabiyotlarda bo`lajak er-xotin sifatida bir-birlarini yarim yildan bir yilgacha bilishlik muddati eng maqbul muddat deb ko`rsatiladi. Bu vaqtda yigit-qizlar bir-birlari haqida nisbatan bilish mumkin bo`lgan bilimlar, ma`lumotlar minimumiga ega bo`lishga ulgurishlari mumkin. Albatta bu vaqtni ham ideal vaqt deb hisoblab bo`lmaydi. Bu yerda muhimi yoshlar bir-birlarini qanday jadallikda, qanday maqsadda, qanday vosita, usullar yordamida va qanday «ko`z» bilan

www.arxiv.uz o`rganishligidadir. Ma`lumki sevishganlar nafaqat bir-birlariga, hatto olamga ham «rangin ko`zgu» orqali qaraydilir. Seviklisining hatto kamchiliklari, nuqsonlarini ham fazilat deb qabul qiladilar. To`ydan keyin esa hatto ayrim fazilatlar ham kamchilikdek ko`rinadi. Shuning uchun yoshlarimiz bir-birlariga (ayniqsa, kamchiliklariga) to`ydan oldin ikkala ko`zlari bilan, to`ydan keyin esa yarimta ko`z bilan qarashlari lozim. Ya`ni to`ydan oldin birbirlarini yaxshilab, sinchiklab o`rganishga va to`ydan keyin ayrim kamchiliklariga ham e`tibor bermaslikka odatlanishlari lozim. BO`LAJAK ER-XOTINLARNING TANISHISH SHARTLARI Nikoh oldi omillarining xarakterlilaridan yana biri yoshlarning tanishish shartlaridir. Ular ham o`z navbatida turli-tumanlikka ega. Kimdir o`qish, ish joyida, kimdir o`zi, kimdir biror-bir o`rtog`i, dugonasi, qarindoshi, kimdir sovchilar yordamida, kimdir ko`chada, jamoatchilik joylarida, transportda, turli marosimlar, to`ylar, kechalar, o`tirishlar va hokazo shartsharoitlarga ko`ra tanishishlari mumkin. Albatta, bularning hammasida shu yoshlarning individual xususiyatlari, a`naviyaxloqiy jihatlari, madaniyati, tarbiyasi, shu yoshlar yashagan hudud, undagi milliy urf-odatlar, an`analar, etnik xususiyatlar muhim ahamiyatga egadir. O`zbek oilasining etnik xususiyatlaridan kelib chiqqan holda yosh oilaning yuzaga kelish shartlari orasida keng tarqalganlaridan biri sovchilik tufayli oilalarning yuzaga kelishidir. Chunki bizda deyarli barcha oilalarning yuzaga kelishi yigit tomonidan kelinnikiga sovchilar borishi bilan boshlanadi. Bunda yoshlar bir-birlarini oldindan bilishlari, sevishlari, shunchaki uchrashib qolishi yoki sovchilar orqali qidirib kelin topishidan qat`i nazar albatta, kelinnikiga sovchilar borishi nikohning yuzaga kelishidagi etnik shart, rasm-rusum, urfodatlardan biri hisoblanadi. Bularning barchasini nikoh mustahkamligida o`ziga xos o`rni bor. Agar yoshlar o`zlari sovchilar yordamisiz bir-birlari bilan tanishgan, bir- birlarini topishgan bo`lsalar, bunda ular birinchi navbatda, tanlagan odamining

www.arxiv.uz o`zlarining ko`ngliga, didiga, idealiga mos kelishi yoki kelmasligiga e`tibor beradilar. Bu albatta, kelgusi hayot uchun muhim ahamiyatga ega bo`lgan omillar hisoblanadi. Lekin bu o`rinda hamma yoshlarimiz ham o`zlariga va bo`lajak turmush o`rtog`iga adekvat baho bera olmasliklari, o`z «tengi»ni topishda adashishlari, bu borada ularning «yoshligi» hayotiy tajribalarining yetishmasligi kabilar ularga xalaqit berishi ham mumkin. Agar ular sog`lom fikrlay oladigan, yuqorida aytib o`tganimizdek, oilaviy hayotga psixologik yetuk bo`lsalar, ularning xatoga yo`l qo`yishi, adashishi ehtimollari kam bo`ladi. Agar shoshma-shosharlik qilsalar, «yetti o`lchab bir kesmasalar» shak-shubhasiz omadsizlikka uchrashlari mumkin. Umuman o`zlariga juft tanlashda psixologik yetuklikka asoslangan holda, yetuk nigoh bilan va mas`uliyat bilan yondoshib o`zlari mustaqil ravishda juft tanlashi yoshlarda keyinchalik o`z qarorlari uchun mas`uliyatlilikni his qilish, o`z oilasi mustahkamligi uchun kurashish, hatti-harakat qilishni, uning muvaffaqiyati uchun javobgarlikni o`z zimmasiga olishni ta`minlaydi. Yoshlarimizni qarorlarining yetukligi, qat`iyligi ulardagi oilaviy hayot uchun, o`z oilasi uchun mas`uliyatlilik, javobgarlikning yuqori bo`lishi hissi ham oila mustahkamligini ta`minlovchi muhim omildir. Xalqimizning etnik xususiyatlariga xos bo`lgan nikohning yuzaga kelish shartlaridan biri — sovchilikdir. Sovchilik ham azal-azaldan shakllanib kelgan milliy qadriyatlarimizdan biridir. Uning ham o`ziga yarasha talablari, shartlari, mas`uliyati mavjud. Sovchilikka borilganda sovchilar bo`lajak er-xotinlar, qudalarni har tomonlama o`rganib, ularning bir-birlariga qay darajada mos kelishlik jihatlarini puxta o`rganib chiqishga harakat qiladilar. Sovchilikda surishtirish orqali bo`lajak kelinkuyov, uning oilasi, avlodi haqida har tomonlama ma`lumotlar olishga harakat qilinadi. Umuman sovchilikning milliy, etnik, an`anaviy amallariga, talablariga rioya qilish ham nikoh mustahkamligining muhim shartlaridan hisoblanadi. Shuning uchun ham sovchilik masalalariga o`tmishda katta e`tibor berilgan va sovchilikka eng tajribali, mulohazakor, oqil odamlar tanlangan.

www.arxiv.uz Biroq hozirgi vaqtda sovchilik talablariga amal qilmaslik, uni qo`pol buzish hollari ham tez-tez uchrab turibdi. Hozirgi vaqtda sovchilikka borilar ekan, tanlanajak kelinning, bo`lajak qaynona yoki sovchi bo`lib borgan odamning didiga qay darajada mos tushishi, uning ota-onasi, har ikkala oilaning moddiy ijtimoiy holati, mavqeyi kabilarga ko`proq e`tibor berilib, bu jarayonlarning bosh sababchilari, bo`lajak kelin va kuyovning manfaatlari, ularning bir-birlariga mos kelishi yoki kelmasligi jihatlari unutilib qo`yayotganlik hollarini ham kuzatishimiz mumkin. Bunday vaziyatlarda shubhasizki, yoshlarning o`zlarini oilaviy hayotlari haqidagi masalalarini hal etishdagi ishtiroklari, ularning fikri, bunga nisbatan munosabatlari hisobga olinmay qolishi mumkin. Bu esa ularga qurilajak oila mustahkamligi, uning manfaati uchun mas`uliyatlilik, javobgarlik hislarining shakllanmasligiga, oilaviy hayotda qiyinchilik, murakkablik, turli to`siqlarga (ularning bo`lishi muqarrar) duch kelib qolinganda, javobgarlikni sovchilar, bu oilaning yuzaga kelish masalasini «hal qilgan» boshqa bir odam zimmasiga yuklash, uni ayblash hollarini yuzaga keltirishi mumkin. Bu kabi holatlar shubhasiz, yosh oila mustahkamligiga jiddiy xavf tug`diradi. OILAVIY HAYOT HAQIDAGI TASAVVURLAR Oila mustahkamligiga hal qiluvchi ta`sir etuvchi nikoh oldi omillaridan yana biri — yoshlarning o`z oilaviy hayoti haqidagi tasavvurlaridir. Ularning qanchalik reallikka yaqin bo`lishi, shu oila mustahkamligining bosh garovi hisoblanadi. Afsuski, hamma vaqt ham yoshlarimizning oilaviy hayot haqidagi tasavvurlari reallikka mos kelavermaydi, balki u aksariyat hollarda reallikdan tubdan farq qiladi. Hind afsonalaridan birida yoshlarning oilaviy hayot haqidagi tasavvurlari va ularning reallikka nisbatini qiyoslashga mos keladigan ajoyib bir rivoyat mavjud. Rivoyatda aytilishicha, tug`ilganidan ko`zi ojiz bo`lgan to`rt nafar ko`rga «Qarshinglarda fil turibdi, sizlar uni umuman ko`rmagansizlar, lekin uni borib

www.arxiv.uz ushlab, paypaslab o`rganib chiqinglarda, so`ng fil qanday maxluq ekanligini aytib beringlar», — deyilgan. Ko`rlar borib filni «o`rganib» qaytishganlaridan so`ng ulardan fil qanday hayvon ekanligi so`ralganda, ulardan biri: «Fil — badani dag`al, daraxtga o`xshagan hayvon» — debdi, ikkinchisi uni inkor etib: «Yo`q, fil yerdek yumaloq, odamning qulochi yetmaydigan bir hayvon» — debdi. Uchinchisi esa, ularni ikkovlarini ham inkor qilib: «Fil ichi teshik uzun, yo`g`on ichakka o`xshaydigan hayvon» — debdi. To`rtinchisi esa: «Fil yoyiq yapaloq katta bargga o`xshagan hayvon» — deb javob bergan ekanlar va ularning har biri o`z fikrini ma`qullayman, o`tkazaman deb bir-birlari bilan janjallashib qolgan ekanlar. Chunki ularning biri filning oyog`iga, ikkinchisi — qorniga, uchinchisi — xartumiga va to`rtinchisi — qulog`iga to`g`ri kelib qolib o`zlarining imkoniyatlari doirasida filni tasavvur qilgan ekanlar. Xuddi shu to`rtta ko`zi ojizdek yoshlarimiz ham oilaviy hayotni butun borlig`icha, to`la, yaxlit tasavvur qila olmaydilar, buning imkoni ham yo`q. Oqibatda oilaviy hayot haqida turli tasavvurlarga ega bo`lgan yoshlarimiz oila qurgudek bo`lsalar, o`z tasavvurlarini reallikka aylantirish, ya`ni juftiga ham shunday ekanligini uqtirishga harakat qiladilar. Va ular ham yuqoridagi ko`zi ojizlardek har biri «o`zicha haq» bo`la turib, bir-birlari bilan janjallashib, kelisha olmay qolishlari mumkin. Esini tanigandan boshlab ertaklar ruhida, badiiy filmlar, romanlar, afsona, rivoyatlar ruhida tarbiyalangan yoshlarimizda hamma vaqt ham oilaviy hayot haqida to`g`ri tasavvurlar shakllanaverishi mumkin emas. Ommaviy axborot vositalari orqali, teleko`rsatuvlar, radioeshittirishlar orqali yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash borasida berilayotgan materiallarda, oilaviy hayotni bir yoqlama, faqat ijobiy tomondan talqin qilish hollari ham ko`p kuzatiladi. Bu kabi holatlar ham yoshlarda oilaviy hayot haqidagi tasavvurlarning noto`g`ri shakllanishiga sabab bo`lishi mumkin. Ko`pchilik yoshlarimiz, ayniqsa muvaffaqiyatli oilalarda tarbiya topgan yoshlar, oila qurish arafasida bo`lar ekanlar aksariyat hollarda o`zlarining bo`lajak oilaviy hayotlari uchun o`z ota-onasi oilasini ideal qilib oladilar. Chunki ular shu oilada tarbiyalanar ekanlar, «eslarini taniganlaridan buyon» otaonasining

www.arxiv.uz nizolashib tortishganlarini, bir-birlarini hurmatsiz qilganlarini eslay olmaydilar. Bunday oilalarda ota-onalar ham o`zlarining o`zaro munosabatlaridagi noxush jihatlarini farzandlariga sezdirmaslikka harakat qiladilar. Yoki ularning o`zaro munosabatlarida ro`y berishi mumkin bo`lgan nizoli damlar, bir-birlariga moslashish jarayonlari nikohning boshida, hali farzandlari dunyoga kelmaslaridan oldin bo`lib o`tib ketgan. Bolalar esa ular turmushining faqat yaxshi, tinch-totuv, ahil-inoqlik, bir- birlariga nisbatan mehr-oqibatli, ibratli jihatlaridangina xabardor bo`ladilar. Shunday oila qurishni tasavvur qilgan yoshlarimiz, oila qurganlaridan so`ng o`zlari kutgandek turmush kechira olmasalar, nikohning dastlabki eng nozik, murakkab, qiyin, yangi ijtimoiy vaziyatlar, sharoitlar, bir-birlariga moslashish jarayonlarida yuzaga kelgan qiyinchiliklar, to`siqlar, muammolar oldida esankirab qolib, oila qurishda «adashganliklari»dan nolib qolishlari mumkin. Shuning uchun ham yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlashda oilaviy hayot, er-xotin munosabatlarini faqat bir yoqlama va faqat yaxshi tomondangina ko`rsataverish ham maqsadga muvofiq emas. Uni imkon qadar butun borligicha: balandpasti-yu shirin-achchig`i, rohat-farog`ati-yu azob-uqubati, qorong`i kechalari-yu yorug` kunduzlari bilan ko`rsatgan ma`qul. Shundagina yoshlarimizda oilaviy hayot haqida nisbatan adekvatroq tasavvur shakllanishi mumkin. Bu borada oiladagi katta yoshli oqil kishilar yoshlarga hayotda ko`prik bo`lmog`i, ularning bosib o`tgan ko`p qirrali hayot yo`li farzandlariga saboq bo`lishi kerak. Ular yoshlarimizni mustaqil, yetuk bir shaxs sifatida qabul qilib, oilaviy hayotning pastbalandlari haqida to`la-to`kis ma`lumotlar berishi maqsadga muvofiqdir. Toki yoshlarimizning oilaviy hayotlari poydevoriga qo`yayotgan ilk g`ishtlari to`g`ri va mustahkam qo`yilsin. Hikmatlar xazinasidan: 1. Inson pokiza bo`lmog`i lozim Bir kun Hazrat Umar (R.A.)ning huzuriga bir xotin keldi va qo`li bilan ko`rsatib:

www.arxiv.uz — Yo Amiral-Mo`minin! Bu kishi mening erim bo`ladilar. U bilan qurgan turmushimizni o`ylab ko`rdim. Uch oydirki, bular bilan totuv yashash uchun ko`p harakat qildim. Ammo erimda bunga rag`bat ko`rmadim. Uch oy davomida bir-birimizni tushuna olmasligimizga aqlim yetdi. Biz ajrashamiz, — dedi. — Hazrat Umar (R.A) qarshisida indamay turgan odamdan so`radi: — Xotiningga nima deysan, — dedi. U odam: — Yo Amiral Mo`minin! Mening hech qanday shikoyatim yo`q. Men ajralishni istamayman, — dedi. — Hazrat Umar ahvolni yaxshi tushundi. U odamning kiyinishi yaxshi emas, g`alati edi. Hazrat Umar u xotinga: — Hozir uyingga ketginda, birozdan keyin kelasan. Biz ering bilan suhbatlashib olamiz, — dedi. Hazrat Umar (R.A.) ul odamni hammomda yuvintirib,uqalab, toza kiyimlar kiygizishni, chiroyli ko`rinishga keltirishni buyurdi. Ul odamni pokiza bir holga keltirdilar. Picha vaqt o`tgach, xotini keldi. Erini bashang kiyimlarda, chiroyli bo`lib ketganini ko`rgan ayol beixtiyor quvonib ketdi. Hazrat Umar (R.A): — Xonim, mana eringiz. Endi xushchaqchaq, suyunib uyingizga boring, — dedi. Xotin erining qo`lidan ushlab, «yuring ketamiz», dedi. Xalifa Hazrat Umar (R.A.)ga ular rahmat aytib, uylariga ketdilar. Mo`minlarning Xalifasi Hazrat Umar (R.A.) u yerda hozir bo`lganlarga: — Sizlar oilalaringizning (ayollaringizning) yaxshi va pokiza kiyinib, sizni kutib olishlarini sevganingiz kabi, ular ham sizni pokiza va yaxshi kiyinganingizdan zavq oladilar, sizlarni yasangan holda ko`rishni istaydilar, — dedi. Bu hikoyatdan qanday xulosa chiqarish mumkin? Gapning tagida gap... _ Oila orkestrida er so`zsiz birinchi skripka, faqat sharti — dirijyor xotin bo`lsa.

www.arxiv.uz _ Xotin bamisoli ushlagichsiz jomadonga o`xshaydi, ko`tarish og`ir, biroq tashlab yuborish mumkin emas. _ Boshida erkak ayolni qanday qilib gapirtirishni bilmaydi,so`ng uni qanday qilib o`chirishga aqli yetmay qoladi. _ Ayol uchun hammasi muhabbatdan boshlanadi, erkak uchun esa hammasi muhabbat bilan tugaydi. Donolar deydiki: oe Chinakam baxtiyor bo`lish uchun quyidagi xislatlar lozim: ilmdan orttirilgan fazilat, tashqi ko`rinishdan topilgan haqiqat, aql tufayli hosil qilingan fe`l-atvor, mol-u mulkdan ziyoda salomatlik. oe Sodda va tabiiy holda umr kechirish hayotning eng go`zal va to`g`ri yo`lidir. Bu yo`l insonni samimiy, haqiqatgo`y, nomusli va matonatli bo`lishga olib boradi. oe Muhabbat muhabbatni jalb qiladi. Boshqalarning o`zingizga muhabbatli bo`lishini istasangiz, avvalo o`zingiz ularga muhabbat bog`lang. oe O`tgan ishlar uchun pushaymon qilib o`tirishdan, kelajak uchun yo`l- yo`riqlar izlash ma`qul. oe Baxt-saodatni izlasangiz topa olmaysiz; zimmangizdagi insoniy vazifalarni ado eting — baxtning o`zi keladi. oe Ey, farzand! Payg`ambarimiz Muhammad Mustafo sollollohu alayhi vassalam aytibdilar: sakkiz narsa sakkiz narsaga to`ymaydi. 1. Ko`z qarashga. 2. Yer suvga. 3. Ayol erkakka. 4. Olim ilmga. 5. Gado so`rashga. 6. Ochko`z dunyo jamlashga. 7. Dengiz suvga. 8. O`t o`tinga to`ymaydi.

www.arxiv.uz Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhudan rivoyat qiladilarki,sakkiz narsa sakkiz narsaga ziynatdir. 1. Iffatli, pokiza bo`lmoqlik, ya`ni haromdan saqlanmoqlik faqirlik ziynatidir. 2. Shukur qilmoqlik, ya`ni Allohning amriga bo`ysunmoqlik ne`matning ziynatidir. 3. Sabr qilmoqlik, ya`ni balo-ofatga duch bo`lganda Xudoning g`azabi keladigan gaplar aytib dod-faryod chekmaslik baloning ziynatidir. 4. Halimlik, muloyimlik ilmning ziynati, ya`ni ilmli kishi qo`pol va badfe`l bo`lmasligi lozim. 5. O`zini xor-u has tutmoqlik ta`lim oluvchining ziynatidir, ya`ni tolibi-ilm ustozi, o`rtoqlari orasida manmansiramasligi lozimdir. 6. Ko`p yig`lamoq — qo`rquvning ziynati, ya`ni Xudoning g`azabidan va oxirat ahvolidan qo`rquvchi inson kunduzlari ham kulib, kechalari yig`lamog`i lozimdir. 7. Minnatni tark qilmoq ehsonning ziynatidir, ya`ni ehson qiluvchi kishi ehson oluvchi kishidan hurmat talab bo`lmasligi lozimdir. 8. Tavozelik — namozning ziynatidir. Mavzuga oid aforizmlar Xotunlarning eng go`zali hayo va iffat pardasiga o`ralganidur. Suqrot Ayollarni seving va izzat qiling; ulardan faqat yupanch emas, balki ilhomingizga kuch, ma`naviy va aqliy qobiliyatlaringizni ikki baravar oshiruvchi qudrat axtaring. J. Madzini Ayollar asablarimizni, ortiqcha shaxsiyatparastligimizni yumshatadi; ular bizga qaydan bunyod bo`lganimizni eslatib turishadi.

www.arxiv.uz 0M. Barres Agar ayol erkaklikni da`vo qilmay, oxirigacha ayolligini qilsa,u ko`proq izzat-hurmatga sazovor bo`ladi. Ayolda ayolga xos fazilatlarni cheklab, erkaklik xislatlarini kuchaytirish unga ziyon yetkazish demakdir. J. J. Russo Ayolsiz hayot tongi va oqshomi zaif, kunduzi esa — g`amgin bo`lib qolar edi. P. Buast Xotin-qizlarning axloq masalasidagi qat`iyliklari — bamisoli upa-elik, bu bilan ular o`z husnlariga oro beradilar. F. Laroshfuko Muhabbat bobida ayollar erkaklarga nisbatan ancha sermu-lohazakordirlar, chunki muhabbat ayol uchun chin ma`nodagi ulug` tuyg`u va butun hayotining mazmunidir. U. Irving Tabiat ayolga shunday deydi: uddasidan chiqsang go`zal bo`l, xohlasang oqila bo`l, ammo idrokli bo`lmog`ing shart. P. Bomarshe O`z muhabbati bilan olishayotgan ayolning qat`iyati olamda mavjud jami qat`iyatlarning eng olijanobidir. Stendal Har bir kishi o`zida sevilishdek bir ehtiyoj sezadiki, bu tuyg`u uni ko`zi o`ngida yuksaklikka ko`taradi, ammo odamni turlicha: birinchi beadad mehr- shafqat bilan, yana birini esa doimiy jiddiyat bilan sevmoq kerak. J. Sand

www.arxiv.uz Erkak bilan ayol muhabbati — bu ixtiyoriy kelishuvdir, buni ularning qay biri buzsa, faqat hiyonatda ayblanadi, ammo ayol ona bo`lgach, uning burchi yanada kuchayadi, binobarin tabiat unga zurriyot masalasini ishonib topshirgan. G. Mopassan Erkak kishi tanlagan qayliqqa qarab, u odamning kimligi, o`z qadr- qimmatini biladimi-yo`qmi, osongina bilsa bo`ladi. I. Gyote Agar qalbimiz sof bo`lsa, «ayol» so`zi biz uchun ulug`vorlikka limmo- limdir. E. Senekur O`z sevganingni sog`inib ahvoling tang bo`lishi, ko`rarga ko`zing yo`q odam bilan yashashdan yuz chandon yengilroqdir. J. Labryuver Ayol ishonchini sueste`mol etib, muhabbatini oyoqosti qilgan, ojizgina vujudini qiynab, ko`zidan alam yoshlarini oqizgan odam, mening nazdimda, ablah va razildir. Sh. Node Tan go`zalligi oshiqlarni shaydo qilishi mumkin, ularni bir umr maftun etish uchun esa qalb go`zalligi talab qilinadi. K. Kolton Ayollarda go`zal bo`lmoqlikning birgina, lekin jozibador bo`lmoqlikning esa yuz ming imkoniyati bor. Sh. Monteskye Ayol erkak zotining buyuk murabbiysidir. A. Frans

$www.arxiv.uz Oqila rafiqam! Agar ering yoningda bo`lishini istasang, shuning payiga tushginki, toki u hech yerda sening huzuringdagi kabi rohat-farog`at va muloyimlikka duch kelmasin. ` Pifagor Kimda yo`qdir qalbda otash, kimda yo`qdir ehtiros, Men uni suvsiz, quruq daryoga qilgayman qiyos. Barcha daryolar shoshar, ummonni ko`zlab, har qachon, U qochar ummon qolib, go`yoki sahrolar tomon. Mirza Shafiy Chinakam sevish — o`zi haqida o`ylashni unutishdir. Jan.Jan Russo Izzat-hurmatsiz sevgi uzoqqa bormaydi, yuksaklikka ham ko`tarila olmaydi, u bir qanotli farishtadek gap. A. Duma Har ko`ngilnikim vafo maskan qilur, hayo ham qilur va har maskandakim, ul topilur, bu ham topilur. Vafosizda hayo yo`q, hayosizda vafo yo`q. A. Navoiy Begona ayolni sevmoq — sarimsoq yemoqning o`zi. Buni har qancha berkitganingga qaramay, oxir-oqibatda hidi bilinadi.Oltin va ayollar, naq olovning alangasiga o`xshaydilar,ularga boqsang — tanang qiziydi, tegsang — kuyasan.Ko`p bilish va sevmagandan, oz bilish va ko`p sevish yaxshi. \Kabir Yomon ko`rgan kishing bilan yashagandan, yaxshi ko`rgan kishingni sog`inib yashash ancha yengil. Qaynota kuyovni xush ko`rmaydi, kelinni yoqtiradi; qaynona kuyovni xush ko`radi, kelinni yoqtirmaydi; dunyoda hamma$

www.arxiv.uz narsa muvozanatlashadi. Erkak kishi begona sirni o`zinikiga qaraganda ishonchliroq saqlaydi, ayol kishi esa o`z sirini begona sirga qaraganda yaxshiroq saqlaydi. Jan Labryuver Muhabbatning davosi nikoh. A. Unekovskiy Nikoh — hayot maktabi bo`lib, unda o`quvchi roli ko`proq erkaklarga tushadi. Y. Bulatovich Uylanish — bu bamisoli lotoreya, ammo unda yutuqsiz chiptani yirtib tashlash imkoniyati yo`q. L. Piter Odam sabrli va yaxshi axloqli bo`lmasa, halol mol topib, halol kasb qilmasa, bunday odamning uylanmagani yaxshiroqdir. Unday odam uylansa, dunyo va oxiratiga zarar yetkazadi. A. Donish

O'xshashlar

Oila va nikoh. Oila va nikoh institutining rivojlanishi tarixi

Oila diagnostikasi va konsultatsiyasi xususiyatlari

Oilaviy munosabatlar psixologiyasi

Oila tizimini о‘rganishda psixogenitik yondoshuv

Oilaviy munosabatlarni tadqiq etishning nazariy-metodologik asoslari. Jinsiy farqlar psixologiyasi