Iqtisodiy psixologiyaning dolzarb muammolari va istiqbol tadqiqotlari predmeti - Psixologiya - Referatlar

Iqtisodiy psixologiyaning dolzarb muammolari va istiqbol tadqiqotlari predmeti

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Iqtisodiy psixologiyaning dolzarb muammolari va istiqbol tadqiqotlari predmeti Mustaqil O’zbekistonda rivojlanishning dastlabki davrlaridanoq hukumat va Prezidentimiz I.Karimov tomonidan ilgari surilgan muammolardan biri shu ediki, yoshlarni murakkab bozor munosabatlariga tayyorlash, ularda yangicha tafakkurni shakllantirish bo’lib, bu aynan mulkchilikning yangi shakllari barqarorlashishi jarayoniga yangi avlodni psixologik nuqtai nazardan tayyorlashni nazarda tutar edi. Bu va boshqa hayot taqozosi bilan paydo bo’layotgan masalalar ishlab chiqarish, sanoat va korxonalar, xususiy va kichik korxonalar faoliyatini takomillashtirish, ular faoliyati samaradorligini oshirishga taalluqli bo’lgan qator dolzarb muammolarni yuzaga keltirdi-ki, ularga quyidagilar kiradi: i (a) iqtisodiyotning tarkibiy tizimlari va bo’g’inlarida (korxona, tashkilot va muassasalarda) odamlarning guruh va jamoalarga birlashtirishga aloqador muammolar. Bunda samaradorlik nuqtai nazaridan odamlar soni masalasi muhim bo’lib, hozirda mavjud jamoalarda xodimlar soni 5-6 tadan tortib 100 va undan ortiq kishilar guruhi bo’lib, bu borada aniq bir tavsiyalar ishlab chiqish masalasi izlanuvchilar oldiga turgan vazifalarni anglashni qiyinlashtiradi. Demak, ishlab chiqarish va sanoatning o’ziga xosligini inobatga olgan holda, odamlarning birlashib, jamoa bo’lib ishlashida ularni guruhlashtirishning eng maqbul shartlari qandayligini o’rganish, ishlab chiqarish munosabatlarini takomillashtirish “kalit”ini topishga yordam beradi. Lekin shuni nazarda tutish lozimki, har xil guruhlarda taqqoslash yo’li bilan izlanishlar olib borish va birining natijasini ikkinchisiga yoyish mumkin emasligini yoddan chiqarmaslik kerak. Shaxsga individual yondashgan singari, har bir ishlab chiqarish bo’g’inining o’ziga xos tabiati va shart-sharoitini hisobga olgan holda boshqaruv ishlarini tashkil etish kerak; (b) birlamchi ishlab chiqarish guruhlaridagi rahbarlar ijtimoiy-psixologik

www.arxiv.uz mavqeining turlicha ekanligi, ya’ni smena ustasidan tortib, korxonaning rahbarigacha bo’lgan boshqaruv tizimi o’rganiladigan bo’lsa, ularning haq- huquqlari, imkoniyatlari, lavozimidan kelib chiqadigan huquqlari va burchlari har xil bo’lgani uchun ham, ularning real jamoa va guruhlardagi mavqelari, ta’sir kuchlari har xil bo’ladi. Bu narsa rahbarlarga turlicha talablar tizimini ishlab chiqishni taqazo etadi; (c) ko’p hollarda birlamchi ishlab chiqarish guruhlarida bittadan ortiq rahbar bo’lib qoladi. Masalan, smena muhandisi va sex boshlig’i. Agar ularning rahbarlik usullari turlicha bo’lsa, bu ham muhim ijtimoiy-psixologik omil sifatida korxona va ishlab chiqarishning samarasiga o’zining ta’sirini o’tkazadi; (d) hozirgi bozor sharoitida ishlab chiqarishni tashkil qilish va xo’jalik yuritishning turlicha shakllari, turli jamiyatlar (hissadorlik, jamoa, davlat xo’jaligi, xususiy mulkchilik yakka tadbirkorlik va boshqalar) shaklida ish yuritayotganligi, har turli korxonalarni boshqarishni takomillashtirish maqsadida, ulardagi psixologik muhitni mu’tadillashtirish va ijtimoiy faoliyatni takomillashtirishning o’ziga xos psixologik mexanizmlarini o’z o’rnida o’rganishni talab qilmoqda; (e) ayni bozor talablaridan kelib chiqqan holda iqtisodiyotni takomillashtirish, ishlab chiqarishni boshqarishni muvofiqlashtiruvchi xizmatlar tizimi, xususan, marketing xizmati, amaliy psixologik xizmatni joylarda keng ko’lamda joriy etish, bunga malakali mutaxassislarni jalb etish, ma’rifiy ishlar, tashkiliy tadbirlarning samaradorligini oshirish borasida keng qamrovli ilmiy-amaliy ishlarni yo’lga qo’yishni taqozo etadi. Mutaxassislarni bo’lg’usi kasb-korga psixologik jihatdan tayyorlash, rahbarlar va rahbar zaxirasini o’qitish, muammoni yechishning bir tomoni bo’lsa, uning muhim ikkinchi tomoni – korxona va tashkilotlarda ijtimoiy xizmatni ta’minlovchi psixolog va sosiolog kadrlarni tayyorlash va bu boradagi jamiyat ehtiyojini qondirishdir. Hozirgacha iqtisodiyot, ishlab chiqarish va tadbirkorlikka aloqador yo’nalishda o’tkazilgan psixologik tadqiqotlar sanoat birlashmalaridagi alohida ishlab chiqarish guruhlaridagi ijtimoiy-psixologik muhitni o’rganishga qaratilgan

www.arxiv.uz bo’lib, ularda ishlab chiqarishning samaradorligi, ishchilarning ishni idrok qilishlari hamda ularning kasb va lavozimlariga aloqador kutishlari kabi jarayonlar o’rganilgan. Ko’plab tadqiqotlarda jamodagi psixologik muhitga rasmiy va norasmiy rahbarlik – liderlikning ta’siri, liderlik sifatlarining shakllanishi, faoliyat va o’zaro munosabatlarda namoyon bo’lishi shartlari ancha mukammal o’rganilgan. Lekin oxirgi paytlarda jamiyatda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning ayni ishchi xodimlar, rahbarlar, tadbirkorlar, umuman mehnat kishisi tomonidan idrok qilinishi, yangicha iqtisodiy shart-sharoitlarga odamlarning moslashuvi – ijtimoiy adaptasiya jarayonlari, mulkchilar guruhi, umuman, mulkchilik psixologiyasining bizning sharoitimizda shakllanishi xususiyatlari bo’yicha maxsus tadqiqotlar ko’lami kam. Shuning uchun ham ijtimoiy psixologlar hamda iqtisodchilar, menejment sohasidagi mutaxassislarning yaqin kelajakda o’tkazishlari lozim bo’lgan tadqiqot aspektlarini quyidagicha belgilashimiz mumkin: ii (a) iqtisodiy psixologiya ham iqtisodiyot, ham psixologiya fanlari oralig’ida paydo bo’lgan bois, bu ikkala ilmiy yo’nalishlar kooperasiyasini muvofiqlashtirgan holda, O’zbekiston sharotida eng dolzarb ilmiy tadqiqot yo’nalishlarini belgilab olish va maqsadli izlanishlar olib borish; (b) turli ishlab chiqarish jamolari a’zolari o’rtasidagi vertikal o’zaro munosabatlarning etnopsixologik hamda ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlarni o’rganish (rahbarlik, uning jamoa tomonidan idrok qilinishi – ijtimoiy persepsiya), har bir a’zoni boshqaruv va rahbarlik tizimidagi o’rni va rolini o’rganish, boshqaruv uslublarining samaradorligi va ulardan qoniqish masalalari, rahbar kadrlarni ishlab chiqarishning turli aspektlariga maqsadli psixologik tayyorlashning metodikasi va texnikasining omilkor usullarini amalda qo’llash, ularni takomillashtirish, umuman, kattalarni o’qitishning bozor munosabatlariga mos keladigan ta’sir pedagogik texnologiyalarini ishlab chiqish va hokazo; (c) jamoa a’zolari o’rtasidagi gorizontal o’zaro munosabatlar va ularning iqtisodiy ko’rsatkichlarga ta’siri, jamoaning uyushganligi, a’zolari o’rtasidagi psixologik moslik va konformizm hodisalari, ishlab chiqarish ziddiyatlari va ularni

www.arxiv.uz bashorat qilish, muvofiqlashtirish, boshqarish va bartaraf qilishning psixologik omillarini hududiy shart-sharoitlarda o’rganish va hokazo; (d) mehnat va ishlab chiqarish kategoriyalariga odamlarning munosabatlari, jamoalarda mehnatdan qoniqishning zaxiraviy shartlarini bilish, mehnatning unumdorligini ta’minlovchi barcha iqtisodiy, psixologik, gigiyenik normalari, mehnat motivlari masalalarini kompleks tarzda o’rganish; (e) tadbirkorlik psixologiyasi va uning yangicha mehnat munosabatlari sharoitlarida namoyon bo’lishi xususiyatlari, shaxs va jamoat manfaatlari mutanosibligi va uyg’unligini shakllantirishning psixologik omillarini o’rganish; (f) yangicha bozor munosabatlari sharoitlarida oilalarning pul, jamg’arma, foyda, qimmatbaho qog’ozlar, boylik va kambag’allik tushunchalarini qay darajada idrok qilishlari ham ularning raqobatli bozor munosabatlariga chidamliliklari va ijtimoiy adaptasiyalarini ta’minlaydi. Jamiyatimiz a’zolarining ma’naviy barqarorligini ta’minlash borasida juda yaxshi xayrli ishlar amalga oshirilmoqda. Ana shunday sharoitda odamlarning moddiy va ma’naviy boyliklari, shaxsiy va ijtimoiy foyda xususidagi fikrlarini to’g’ri tarbiyalash, iqtisodiy tafakkur yoki parokandachilik psixologiyasi, bu boradagi ijtimoiy ustanovkalarning shakllanganlik darajasi va xarakteri ko’plab holatlarda iqtisodiy buhronlar yoki inqirozlarni bartaraf etishga yordam beradi. Shuning uchun ham O’zbekiston sharoitida “pul psixologiyasi” va unga munosabat, yoshlarda moddiy va ma’naviy boyliklarga to’g’ri, oqilona munosabatlarni shakllantirishda ham iqtisodiy psixologiya o’z ulushini qo’shishi mumkin; (g) iqtisodiy psixologik adaptasiya masalasi ham yangicha bozor munosabatlari sharoitida paydo bo’lgan muammolardan bo’lib, u bevosita jamiyat a’zolarining turmush tarzi, turmush darajasi va moliyaviy nazorat sifatlari bilan bog’liqdir. Odamlarni o’zgaruvchan iqtisodiy barqarorlik sharoitlaridagi xulq- atvorlari, ularni nazorat qilish va turli stress holatlariga tayyorlash, inqirozdan chiqish yo’l-yo’riqlari haqida tasavvurlar tizimini shakllantirish, ayniqsa, korxona yoki tashkilotlar faoliyati barbod bo’lgan yoki ishchi-xodimlar soni keskin qisqartirilgan sharoitlarda odamlar bilan muomala qilish va ular manfaatini himoya

www.arxiv.uz qilish mexanizmlarini ilmiy asoslangan tarzda ishga solish ham o’ta dolzarb yo’nalishlarda hisoblanadi.

i ii FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning “ Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari ” kitobidagi matreiallar, qoidalar va xulosalarni o`rganish yuzasidan chora-tadbirlar kompleksi to`g`risida: O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 20 martdagi 125-F sonli Farmoyishi. 2. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, o`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari / I.A. Karimov. – T., 2009. Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish / I.A. Karimov. – T., 2009. 3. Karimov I.A. Mamlakatimizni modernizasiya qilish va yangilashni izchil davom ettirish – davr talabi: 2008 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishtirish yakunlari va 2009 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma`ruza // Xalq so`zi gazetasi. – 14.02.2009. – № 33-34 (4696-4697). 4. Abdullayeva Sh. Pul, kredit va banklar. – T., 2000. 5. Abdurahmonov Q., Mamarasulov F. Mehnat iqtisodi. O`quv-uslubiy materiallar. – T.,1996. 6. Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti (nazariya va amaliyot). Oliy o`quv yurtlari uchun darslik. – T., 2004. biye. – M., 2009. 7. www.ziyonet.uz 8. www.nur.uz

O'xshashlar

Eksperimental psixologiyaning predmeti

Differensial psixologiyaning predmeti

Pedagogik-psixologiyaning predmeti

Umumiy psixologiyaning predmeti va vazifalari

Sotsial psixologiyaning predmeti, maqsadi va vazifalari