Bolalardagi deviatsiyalar - Psixologiya - Referatlar

Bolalardagi deviatsiyalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

19.2509765625 KB

Ko'chirib olish

Bolalardagi deviatsiyalar Reja: 1. Xulqi og‘ir bolalar psixologiyasi fanining maqsadi, vazifalari va uning amaliy ahamiyati. 2. Xulq-atvor o‘zgarishining yoshga bog‘liqligi

Xulqi og‘ir bolalar psixologiyasi fanining maqsadi, vazifalari va uning amaliy ahamiyati. Tarbiyasi og‘ir bolalar muommosi azaldan eng dolzarb muammolardan biri bo‘lib kelgan. Bu muammoning yuzaga kelish sabablarini chuqur tahlil qilar ekanmiz, eng avvalo, tug‘ilgan bolaning uni dunyoga keltirgan shaxslarning kimligi, ikkinchidan, u qanday ijtimoiy muhitda tug‘ilib voyaga yetib, ulg‘ayotganligiga e’tiborni qaratishimiz lozimdir. Sobiq Ittifoq davrida shaxs xulq-atvoriga irsiy omillar va uning tabiiy xususiyatlarini ta’sir qilishi haqidagi qarashlar inkor etilar edi. Biroq N.P.Dubinin, V.P.Efroimson, N.S.Kanstonistov, B.F.Sergeyev va boshqa genetiklarning bildirishicha, shaxsning genetik xususiyatlari, undagi ba’zi tug‘ma kasalliklar va xususiyatlar ham shaxs xulq- atvorining shakllanishiga bevosita va bilvosita ta’sir etilishini e’tirof etganlar. Ko‘pchilikning fikriga qaraganda oxirgi paytlarda tarbiyasi og‘ir bolalar bilan bog‘liq muammolarning tez-tez uchrab turishi va ular sonining keskin oshganligi takidlanadi. Shuningdek, bu muammoni bir qancha tashqi sabablarga bog‘lash mumkin, ya’ni, hozirgi vaqtda axborot oqimining yuqoriligi (uzluksiz televizor ko‘rish, kompyuterdagi har xil o‘yinlar epizotlariga taqlid qilish, Internet tizimidagi norasmiy saytlar orqali har xil nomaqbul axborotlarni o‘zlashtirishi) yoki kattalarning e’tiboridan chetda bo‘lishi, oiladagi qoizis va hokazolar. Bu omillarni inkor etmagan holda, mazkur muammoning tub sabablarini bolaning psixik taraqqiyotidan qidirish lozim. Hech kimga sir emaski bugungi kun bolalari o‘zlarining yigirma yil oldingi tengdoshlaridan farq qilishadi. Hozirgi yoshlar tez ta’sirlanuvchan, musaqillikka moyilligi yuqoriligi va shu bilan birga nisbatan befarq, o‘z vaqtlarini mazmunli ijtimoiy foydali faoliyatga sarflagilari kelmaydi. Vaholanki inson tabitan o‘ziga xos oson va ko‘ngilochar mashg‘ulotlarga moyil bo‘ladi. Inson xulq-atvori tarkibining aksariyati tabiiy instinktlari taziyqi ostida bo‘lishini inobatga olinishi kerak. Ushbu taziyqlarni to‘g‘ri muvofiqlashtirish insondan irodaviylikni talab qiladi

Bu holatni zamonaviy texnikaning rivojlanganligi ta’siri deb ham izohlash mumkindir. Ko‘pchilik hollarda bolalardagi bu o‘zgarishlarga e’tiborsizlik va befarqlik ularning xulq-atvorida salbiy og‘ishlarining boshlang‘ich sababi va asosi bo‘lishi mumkin. Amerikalik amaliyotchi psixologlar tomonidan psixologik xizmat doirasida bolani tarbiyasidagi salbiy o‘zgarishlarni oldini olishda eng avvalo bolaga ta’sir ko‘rsatish zarurligi ta’kidlanadi. Buning uchun bolani o‘zini o‘zgartirishga tayyorlash, ya’ni: -tashqi muhit ta’siridan sarosimaga tushmaslikka; -turli xil qiyinchiliklarni yengib o‘tishga o‘rgatish lozim. Demak, olimlarning fikricha bolada mavjud noto‘g‘ri salbiy o‘zgarishlarni ruhiy rivojlanishning me’yor darajasiga yetkazish orqali bola tarbiyasidagi qiyinchiliklarni yo‘qotishga erishish mumkin ekan. Shu o‘rinda psixologiya faniga murojaat etib, inson psixikasida ongning tarkib topishi xususiyada qisqacha to‘xtalib o‘tishni joiz deb topdik. Ma’lumki, inson ongining yuksak belgilaridan biri uning o‘zini anglashidir. Uning o‘zini anglashi o‘z navbatida shaxsning muhim belgisi hisoblanadi. Inson o‘z tevarak-atrofidagi olamni biluvchi va shu olamga ta’sir etuvchi subyektdir. Insonning idrok etadigan, tasavvur qiladigan narsalari uning uchun obyektdir. Ana shu nuqtai-nazardan olganda, insonning o‘zini anglashi subyektiv ravishda o‘zini «men» deb his qilishida ifodalanadi. Inson ijtimoiy zot bo‘lganligidan unga o‘zligini anglash qobiliyati xosdir. Faqat ijtimoiy hayotda, o‘zga kishilar bilan qiladigan har turli munosabatlarda odamning o‘zini anglashi, o‘zini «men» deb bilishi vujudga keladi va taraqqiy etadi. Odam o‘zini alohida shaxs sifatida kim deb bilishi, o‘zining o‘tmishi va kelajagini anglashi, o‘z xuquq va burchini anglashi va nihoyat o‘zining fazilat hamda kamchiliklarini anglashi o‘zini anglashiga kiradi. Insonning tabiatini o‘zgartiradigan, uning shaxsini tarkib topishiga ta’sir qiladigan kuch ijtimoiy omillar yoki boshqacharoq qilib aytganda, jamiyat ishlab chiqarish kuchlari, hamda ishlab chiqarish munosabatlarining o‘sishi va

o‘zgarishidir. Bundan tashqari yana inson shaxsining tarkib topishiga ta’sir qiluvchi kuchli omil - inson orttirgan tajribalarning tarbiya vositasi orqali bolalarga berilishidir. Shunday qilib, inson shaxsi juda murakkab psixologik kategoriya bo‘lib, u kishining individual hayoti davomida ma’lum konqoyet omillarning ta’siri ostida sekin-asta tarkib topadi. Ilmiy manbalarga qaraganda inson shaxsi uchta faktorlar ta’sirida tarkib topadi. Ulardan birinchisi odam tug‘ilib o‘sadigan tashqi ijtimoiy muhitning ta’siri bo‘lsa, ikkinchisi odamga uzoq muddat davomida sistemali beriladigan ijtimoiy ta’lim-tarbiyaning ta’siridir va nihoyat, uchinchisi odamga nasliy yo‘l bilan beradigan irsiy omillarning ta’siridir. Shunday qilib, insonning psixik taraqkiyotida va shaxsiy sifatlarining tarkib topishida tashqi ijtimoiy muhit va tarbiyaning roli hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Lekin, inson shaxsining tarkib topishi, yuqorida aytib o‘tganimizdek, faqat shu ikkita faktorga emas, balki uchinchi bir faktorga ham bog‘liqdir. Bu faktor nasliy yo‘l bilan ayrim anatomik va biologik xususiyatlarning ta’siridir. Odamga nasliy yo‘l bilan ayrim anatomik va biologik xususiyatlari beriladi. Masalan: tanasining tuzilishi, sochi va ko‘zlarining rangig ovozi, gapirish uslublari, ayrim harakatlari tug‘ma ravishda berilishi mumkin. Ma’lumki, odamga hech vaqt uning psixik xususiyatlari, ya’ni uning aqliy tomonlari bilan bog‘liq bo‘lgan sifatlari nasliy yo‘l bilan berilmaydi, deb izohlanadi. Lekin, shuni hech qachon esadan chiqarmaslik kerakki real hayotda ko‘pincha insonning xarakter xususiyatidagi salbiy og‘ishlar uninng nasliy tarkibi bilan bog‘liq ekanligiga amin bo‘lamiz. Shu o‘rinda 1- jadvalga e’tiboringizni qarating. Insonning shaxs sifatida shakllanishi uning biologik va ijtimoiy omillariga bog‘liq ekan. Demak, bolalar xulq- atvorining salbiy tomonga og‘ishida ham bevosita o‘ziga xos yuqoridagi ikki omilning o‘rni bor. Bolaning xulq-atvori ko‘pincha o‘z oldiga quygan maqsadlari, qiziqishlari, ideallari va e’tiqodlari majmuida yaqqol namoyon bo‘ladi. Xulq-atvordagi o‘zgarishlar bevosita yosh qoizis davrlarining kechishi bilan bog‘liq yuz berishi tabiiydir.

Shunday qilib boladagi salbiy illatlarni oldini olish va ularni bartaraf etishda quyidagilarga e’tiborni qaratish zarur: - birinchi o‘rinda, har bir yosh davrni o‘ziga xos psixologik rivojlanish darajalarini aniqlab olish lozim. - ikkinchi o‘rinda, bolani tarbiyasidagi sodir bo‘layotgan salbiy o‘zgarishlarni o‘rganib chiqish kerak. - uchinchi o‘rinda, tarbiyasi og‘ir bolalarning psixologik rivojlanishini me’yorlashtirishga yo‘naltirilgan maxsus tadbirlarni ishlab chiqish lozimdir. Xulq-atvor o‘zgarishining yoshga bog‘liqligi Olimlar tomonidan ta’kidlanishicha, inson yosh davrlarini tahlil qilish, ularning har bir bola, o‘smir va o‘spirin hayotini chuqur o‘rganishdan boshlanadi. Bu esa yosh davrlarining xarakter xususiyatlaridagi o‘zgarishlarini psixologik qonuniyat asosida amalga oshishini bilish maqsadga muvofiqdir. Amerikalik psixolog A.Gezell o‘smir yoshining davrlanishiga alohida e’tibor qaratib, o‘ziga xos xususiyatlarni sharhlab o‘tgan edi. Masalan: 10-yosh o‘smirlar muvozanatli hayotni tez idrok etuvchi, ishonuvchan, otaonalariga itoatli, tashqi qiyofaga e’tiborsiz bo‘lganligi bois bu “oltin yosh” hisoblanadi. 11-yosh organizmda qayta qurish yuz beradi, bolalar g‘ayrishuurli, negativlikni namoyon qiladi, kayfiyati tez o‘zgaradi, ota-onalariga nisbatan norozilik bildiruvchi. 12-yosh tez jazavaga tushuvchan, dunyoga nisbatan ijobiy munosabat shakllanadi, o‘smirda oilasiga nisbatan avtonomlik va tengdoshlariga ta’siri ortadi. Ularda aqllilik, hazil-mutoyibaga moyillik, chidamlilik, tashabbuskorlik, tashqi qiyofa va qarama-qarshi jinsdagilarga e’tibori orta boshlaydi. 13-yosh o‘zining ichki dunyosiga e’tiborlik, introvertlikka xos bo‘ladiki, ular o‘zini o‘zi tanqid qilishga, va tanqidlarga nisbatan ta’sirlanuvchan, ota-onalarga tanqidiy munosabat bildiruvchi, do‘st tanlovchi, to‘lqinlanish va hayojonlanish ortadi.

14-yosh o‘smirlardagi introversiya ekstraversiyaga almashinadi, shijoatli, xushmuomila, o‘ziga ishonch uyg‘onadi, boshqalarga e’tibori ortadi va ular o‘rtasidagi farqni ajrata boshlaydi. 15-yosh bu yoshdagilar uchun mustaqillik ortadi, bu esa ularning oila va maktab bilan bog‘liq zo‘riqishlarga duchor etadi. Ularni guruhli harakat qilishga va guruhdagilarga moslashishga intilish ortadi. 16-yosh o‘spirinlar hisoblanib, ularda muvozanatlashuv, hayotdan quvonish, ichki mustaqillik, emotsional barqarorlik, muomalaga moyillik, kelajakka intiluvchanlik ortadi. Yuqorida sanab o‘tilgan holatlar bilan yosh davrlarni xarakterli jihatlarini sharhlab o‘tdik, chunki yosh xususiyatlarining psixologik tavsifi, bolalarni xulq- atvoridagi o‘zgarishlarini baholash imkoniyatini beradi.

Adabiyotlar: 1. Sayidahmedov N. Pedagogik mahorat va pedagogik texnologiya. – T.: OPI, 2003. 2. Sultonova G.A. Pedagogik mahorat. – T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2005. 3. Markova A.K. Psixologiya professionalizma. – M.: Znaniye, 1996. 4. Muslimov N.A. Bo‘lajak kasb ta’limi pedagoglarini kasbiy shakllantirish / Monografiya. – T.: Fan, 2004.

O'xshashlar

Psixokonsultativ diagnostika

Bolalar xulq-atvorining formalari psixopatik

Oilaviy munosabatlarni tadqiq etishning nazariy-metodologik asoslari. Jinsiy farqlar psixologiyasi

Reklama psixologik tadqiqotlar obyekti sifatida

Bolaning o’z-o’zini anrlashi va motivatsion sohasining rivojlanish jarayoni