Ахборот сохасида миллий хавфсизликни таъминлаш тизимининг моҳияти ва унсурлари - Psixologiya - Referatlar

Ахборот сохасида миллий хавфсизликни таъминлаш тизимининг моҳияти ва унсурлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Ахборот сохасида миллий хавфсизликни таъминлаш тизимининг моҳияти ва унсурлари Инсоният ахборот оқими тобора тезлашган, Ер шари аҳолиси кайфиятини, руҳиятини, мақсад ва интилишларини, қолаверса, бутун тафаккур тарзини ўгартиришга қодир бўлган ахборот технологияси вужудга келган бир даврда яшамоқда. Бу ҳозирги замон цивилизациясининг ўзига хос ютуғи бўиб, халқлар, мамлакалар, давлатлар ўзаро муносабатларини тоборо яқинлаштиришга, жаҳон ижтимоий- сиёсий жараёнларини бошқаришга, дунёвий кайфият, дунёвий рухият ва маслакнинг вужудга келишига хизмат қиладиган мўжизакор ходиса. Бироқ цивилизациянинг ана шундай улкан, кенг миқёсли ва серқирра ютуғидан ким қандай мақсадларда фойдаланаяпти? Уни биқиёс ва қудратли кучи нималарга ишлаяпти?- деган ҳақли савол ҳам муаммога айланмоқда. Умуман олганда инсоният тафаккури кенгайиб, Фан-техника тараққиёти жадаллашгани сайин инсоният ўзининг буюк яратувчилик қудратини намоён этмоқда. Шу билан бирга ўзининг бошини ўзи оғритадиган, ўз ҳаётига ўзи таҳдид соладиган, ўз истиқболини мавхумлаштирадиган ҳолатларга ҳам дуч келмоқда. Инсоният ёзув ихтиро қилингунга қадар тахминан уч миллион йил оғзаки алоқа қилган бўлса, ундан минг йил кейингина саноат асосида китоб босишни ўрганди. Ундан беш юз йил ўтиб телифон, радио ва телевиденияга эга бўлди. А нъанавий эшитув- кўрув воситаларидан компьютерларга ўтиш учун эса атиги эллик йилча вақт керак бўлди, холос. Ана шу тарихий ҳақиқатнинг

www.arxiv.uz ўзи инсон тафаккури тараққиёти, фан-техника ривожи билан бўлган оламшумул ўзгаришлар динамикасини кўрсатади. Компьютерларнинг юзага келиши эса бутун Ер шарини ягона ахборот маконига айлантирдики, натижада ҳар бир мамлакат тақдири билан ҳам, бутун дунё тақдири билан боғлиқ бўлган воқелик юзага келди. Бутун Ўзбекистон ана шу ягона ахборот тизимининг фаол субъектига айланди. Унинг дунё билан алоқаси, жаҳон ижтимоий-сиёсий жараёнларига иштироки, давлатлараро муносабатлар, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, хуқуқий ва маданий алоқалари умумжаҳон ахборот тизими таркибида амалга оширилмоқда. Бу бевосита электрон почта, электрон ахборот алмашиш тизими орқали ҳам миллий, ҳам дунёвий муаммоларни ҳал этишда фаолият самарадорлигини оширишда, вақтни тежашда, молиявий харажатларнинг кескин камайишида, қолаверса, замонавий ахборот алмаштириш салохиятини намоён қилишда катта самара бермоқда. Бироқ бу жараён бир қатор муаммолардан ҳам холи эмас.Жумладан, жаҳон ахборот тизимидан фойдаланиш даражасининг пастлиги (5%), интернет тизимининг кенг ривожланмаганлиги, ундан фойдаланиш даражасининг пастлиги кўзга ташланмоқда. Аммо масаланинг иккинчи томони ҳам бор. Бу бевосита ахборот бозоридан фойдаланаётганда қандай ахборотларни қабул қилиш, қандай ахборотлардан фойдаланиш борасидаги салоҳиятни ҳам тақозо этмоқда. Чунки бозорнинг оддий ҳақиқати шундаки, ҳар ким топганини савдога чиқаради. Сифати, мазаси, ранги, таъми, ёки фойдаси жихатидан танлаш харидорнинг ихтиёрида. Ана шу ҳаётий қонуният нуқтаи назаридан қараганимизда жаҳон ахборот бозорида бизнинг манфаатларимизга зид бўлган, миллий хусусиятларимизни, анъаналаримизни, турмуш тарзимизни менсимайдиган ахборотлар хуруж қилмоқда, ҳаётимизга

www.arxiv.uz шиддат билан кириб келмоқда.Бу ўз ўзидан ахборот сохасида миллий хавфсизликни таъминлаш муаммосини кўндаланг қилиб қўймоқда. Ҳозирги замон ахборот тизими, унинг жуда кенг имкониятларидан келиб чиқиб айтиш мумкинки, Ўзбекистонда ахборот олиш, сақлаш, фойдаланиш ва тарқатишнинг умуммиллий манфаат ва умуммиллий тараққиёт нуқтаи назаридан бошқарув механизмини яратиш, унинг моҳияти ва унсурларни чуқур англаш зарур бўлиб қолмоқда.Ана шу ҳаётий эҳтиёждан келиб чиқиб ахборот соҳасида миллий хавфсизликни таъминлаш тизимини яратишнинг қуйидаги усулларини қўллаш зарур деб ҳисоблаймиз: Биринчидан, сациологик йўналиш. Бунда ахборот олиш ва тарқатиш жараёнида жамият тараққиётида ахборотнинг ижтимоий воқелик сифатидаги ролидан келиб чиқиб жамиятда шаклланаётган ижтимоий онг йўналишлари, ижтимоий тафаккур даражаси ва унинг оқимларини ўрганишни йўлга қуйиш керак. Аҳоли турли қатламлари қарашлари, касбий ва бошқа ижтимоий ҳолатлари асосидаги фикрлаш тарзини аниқлаб бориш зарур. Иккинчидан статистик йўналиш. Кўпмиллатли мамлакатда, хусусан, 130 дан ортиқ миллат ва элат яшаётган, 20 га яқин диний конфессиялар фаолият кўрсатаётган Ўзбекистонда миллатлараро ва динлараро можароларни, турли сиёсий манфаатлар ва бузғунчи ғоялар таъсирида келиб чиқиши мумкин бўлган сиёсий низоларни ўрганиб бориш.Бу борада аниқ ҳисоб-китобларга, таҳлилий ечимларга эга бўлиш. Учинчидан, сиёсий конфликтология ва психология. Ахборот- психологик хавф авж олаётган бир пайтда, турли бузғунчи ғоялар инсон онги ва тафаккурига ўз таъсирини ўтказаётган бир шароитда сиёсий можаролар келиб чиқиши мумкин бўлган жамоатчилик фикри, сиёсий

www.arxiv.uz қарашлари, руҳияти- ижтимоий- сиёсий психология изчил равишда ўрганиб борилмоғи лозим. Тўртинчидан мантиқий – тизимий ва функционал таҳлил. Ахборот тизими , хусусан, ахборот-психологик таъсир ахборот сиёсати тизими ва воситасининг муҳим қисми сифатида баҳоланиши лозим. Воқеликка ана шу тарзда ёндошиб, илмий –таҳлил, назарий ва амалий хулосалар чиқариш керак. Тиғиз ахборотлашган жамиятда ахборот оқими таъсирида шаклланаётган ижтимоий фикр фан нуқтаи назаридан изчил ўрганилмоғи, унинг предмети ва методологиясини ишлаб чиқиш муҳим бўлиб қолди. Бешинчидан, ахборот тизимида миллий истиқлол ғоясининг устуворлиги. Ҳар қандай фуқаро ахборот бозоридан “маҳсулот” танлаш жараёнида унинг қалбида, руҳиятида, кайфиятида, феъл-атворида, буларнинг барчасининг оқибати сифатида ҳатти-ҳаракати ва муносабатида мафкуравий иммунитет устуворлигини таъминлаш. Албатта, Ўзбекистонда мустақилликнинг ўтган 15 йили мобайнида оммавий ахборот коммуникацияси сохасида жиддий ўзгаришлар юз берди.Энг аввало, ҳар бир фуқаронинг сўз ва фикр эркинлиги, ахборот олиш ва тарқатиш ҳуқуқи Конституция билан кафолатланди.Оммавий ахборот воситалари тўғрисидаги бир қатор қонунлар яратилди ва амалда қўлланилмоқда. Мустақил нашрлар сони кескин кўпайди. Буларнинг ҳаммаси мамлакат ички ҳаётида миллий ахборот тизимининг ўзига хос тараққиётидан далолат беради. Шу билан бирга Ўзбекистон жаҳон ахборот тизимидан фойдаланишнинг энг замонавий ва тезкор технологиясини жорий этди.Бу нафақат давлат ва ҳокимиятнинг, расмий идораларнинг, балки нодавлат- нотижорат ташкилотлар, ҳатто, алоҳида фуқароларнинг дунё ахборот

www.arxiv.uz бозорига бемалол кириши ва ундан бемалол фойдаланиш имконини беради. Ахборот сохасида миллий тахдид, тараққиётга тўғаноқ сифатида баҳоланмоғини ва унга қарши кучли механизмини яратишни тақозо этади. Бунда давлат ахборот сиёсати алоҳида аҳамиятга эга. Албатта, Ўзбекистонда ахборот тизими, уни бошқариш, ундан фойдаланиш борасида қатор қонунлар бор. Жумладан, ахборот олиш кафолатлари, электрон рақамли имзо тўғрисидаги қатор қонун ҳужжатлари қабул қилинди. Бироқ булар етарли эмас. Чунончи, замонавий ахборот технологиялари тоборо такомиллашиб, ривожланиб, ахборот олиш, сақлаш, уни ишлаш ва тарқатишнинг шакллари, усуллари, услублари тоборо кенгайиб бормоқдаки, бу бутун кўлами билан амалдаги қонунларда ўз ифодасини топмаган. Масаланинг иккинчи томони ҳам бор.Ўзбекистонда ҳозирги мавжуд ижтимоий фикр, жамиятнинг умумий сиёсий- маърифий даражаси замонавий ахборот хуружига ва унинг шиддатига дош беролмайди.Аниқроғи, унинг бутун кўламини, моҳиятини, ахборот остидаги яширин ғояни ва ахборот тарқатувчи манба мақсадини етарли даражада баҳолай билмайди. Натижада ахборот бозорида мавжуд бўлган асосли, жиддий, фикрлашга чақирадиган,тараққиётга ёрдам берадиган ахборотларни етарлича қабул қила олмайди.Аксинча енгил-елпи, шов- шувли, ҳаётимиздаги мавжуд ўткинчи камчилик ва нуқсонларни бўрттириб кўтариб чиққан хабарларга берилиб кетади. Натижада жамиятда ялпи ўртача кайфият, озурда руҳият пайдо бўлишига имконият яратилади. Бундай вазиятда миллий ахборот тизимини ҳар томонлама қўллаб- қувватлаш, унинг фаолиятини такомиллаштириш, таъсир доирасини ошириш зарур бўлиб қолмоқда. Бу муаммоларни ҳал этиш учун қўйидагиларга эътибор бермоқ лозим. -Оммавий ахборот воситаларида ҳозиргача шаклланган тил, услуб ва ифода усулини ўзгартириш лозим. Жозибадор, айни пайтда ҳаётга яқин,

www.arxiv.uz энг оддий фуқаро қалби ва руҳиятига мос келадиган халқчил ифода усулини шакллантириш лозим. Бошқача қилиб айтганда, ахборот маконини ҳаётга, одамларга, уларнинг кундалик ташвишу изтиробларига, янгиланаётган жамият муаммоларига юксак маҳорат билан мослаштириш керак. -Жамиятни, унинг ҳар бир аъзосини ахборот воситаларига қизиқишини орттириш йўли билан юзага келаётган рухий тангликка, чек қўйиш лозим. Ғояга қарши ғоя, жахолатга қарши маърифат тамойилининг устиворлигига эришмоқ керак. -Ахборот соҳасида миллий хавфсизликни таъминлаш мақсадида фуқаролик жамитяти институтлари- жамият ташкилотлари фаолиятини янада такомиллаштириш, улар сўзи ва фикрининг таъсирчанлигини ошириш керак. Токи ҳар қандай умумманфаат ва умумтараққиёт йўлида айтилаётган сўз ҳар бир тингловчи қалбига кирсин, онггига сингсин. Уни рағбатлатирсин, руҳлантирсин, миллий якдилликка, миллий бирликка даъват этсин. Албатта, ахборот соҳасида миллий хавфсизликни таъминлашнинг энг самарали йўлларидан бири тўғридан-тўғри ҳар қандай бузғунчи ғояларга, жамоатчилик фикрини бузадиган хабарларга асосли тарзда қарши тура билиш.Иккинчи томондан айни ана шу қарши тарғибот механизмини самарали бошқаришни таъминлаш. Ҳозирги замон ахборот тизимида шундай ходисалар мавжудки, унга қарши чиқиш у ёқда турсун, уни бошқариш, тартибга солиш ҳам мумкин бўлмай қолмоқда. Демак, бундай шароитда энг мақбул ва самарали усулларни ишлаб чиқиш зарур. Жумладан: Биринчидан, жамоатчилик фикрини ўзгартираётган, чалғитаётган вайронкор ахборотлар ташқаридан, ўзига хос ҳимоя қалқонига эга бўлган маконлардан келаётганлигини назарда тутиб, ахборот тарқатиш борасидаги

www.arxiv.uz можароларга йўл қўймай, уларга юксак сиёсий ва касбий маданият орқали ёндашиш. Бефарқлик, сукут сақлаш, кайфиятига бархам бериб, миллий орият, миллий нафсоният билан боғлиқ холдаги тарғиботчилик имкониятимизни намоён этиш йўлидан бориш. Иккинчидан, шуни назарда тутиш керакки, ҳар қандай ҳужумкор ва бузғунчи ғояга қарши ўз вақтида, мўлжални аниқ олиб муносабат билдиришда эхтиросларга берилмаслик, ортиқча шов-шувларга йўл қўймасдан сиёсий вазминлик ва босиқлик, айни пайтда кучли таъсир ўтказиш усулларини ўзлаштирмоқ лозим. Ахборот соҳасида ахборот хуружи қизғин авж олган бир пайтда айни шу хуружлар моҳиятини, унинг манбаларини, ривожланиш омилларини, илмий тил билан айтганда конфликтоген жихатларини чуқур ўрганиш лозим. Бузғунчи ва ҳужумкор ахборотлар мақсади, муддаоси, уларнинг тагида ётган манфаатлар қанчалик тўғри ўрганилса, уларга шунчалик тўғри ва ишончли зарба бериш мумкин бўлади. ХХ I аср цвилизацияси оқибатида инсоният ҳаёти ахборот – психологик тахдид кучаяётган жараённи бошдан кечирмоқда.Бу, айниқса, ривожланиш йўлига чиқиб олган Ўзбекистондай ёш мустақил давлатларга кучли салбий таъсир ўтказиши мумкин. Чунки ҳар қандай асоссиз, бузғунчи ғоя ўтиш даврига хос бўлган жузъий камчиликлар ва ўткинчи ижтимоий-иқтисодий нуқсонларни бўрттириб кўрсатиб, жамоатчилик фикрини чалғитиши, унинг истиқболига ишончини сусайтириб юбориши мумкин. Зотан, бугун жаҳон сиёсати тобора маданийлашиб, ижтимоий- сиёсий жараёнлар инсонийлашиб, давлатлараро манфаатлар устуворлиги юмшаб бораётган бир пайтда оммавий қирғин қуролларидан фойдаланиш, термо-ядро хавфини кучайтириш, атом, вадород, турли биологик,

www.arxiv.uz бактериологик ва кимёвий аслахалардан фойдаланиш ибтидоий ҳодисага айланиб қолди. Миллатларни йўқ қилиш, уларни қирқиб ташлаш, миллий хусусиятлари, анъаналари ва урф-одатларини барбод этиш йўли билан мамлакатларни забт этиш цвилизациявий ҳодисага айланди. Бундай мақсадни амалга оширишда ахборот тизимидан фойдаланиш кенг авж олиб бормоқда. Мустақил Ўзбекистон эса ана шу жараёнда ўзининг янгидан-янги имкониятларини, ақлий салохиятини, ўзини ўзи ҳимоя қилиш ва ҳар қандай тажовузларга қарши тура олиш иқтидорини намоён этмоқда. Бироқ бу етарли эмас. Аниқ натижаларга эришиш учун қуйидагиларга эътибор бериш лозим, деб ўйлаймиз: -инсоннинг шахс ва фуқаро сифатидаги имкониятларини рўёбга чиқариш ва уни шакллантириш; -инсоннинг ўзини ўзи ҳимоя қила олиш инстинктини, ўзини ўзи бошқариш салоҳиятини шакллантириш; -алоҳида одамлар, гуруҳлар, қатламлараро муносабатларни яна ҳам барқарорлаштириш; - жамоалар бирлигини, умумий хонадон-яхлит мамлакат тақдири учун жавобгарлик ҳиссини кучайтирш; -миллатидан ва диний эътиқодидан қатъий назар Ўзбекистон фуқароси бўлган ҳар бир шахснинг келажак учун маъсуллигини таъминлаш; -келиб чиқиши мумкин бўлган можаролар, келишмовчиликлар асосларини, йўналишларини, уларнинг ривожланиш омилларини ва динамикасини доимий тарзда, узлуксиз равишда ўрганиб бориш. Ана шу тарзда, албатта, ахборот сохасида миллий хавфсизликни таъминлашнинг Ўзбекистон тажрибаси такомиллашиб бормоқда. Бу

www.arxiv.uz бевосита ахборот ҳуружи авж олаётган, ахборот тарқатиш технологиялари тоборо такомиллашиб , унинг усул ва услублари янгиланиб бораётган бир пайтда Ўзбекистон айни ана шу цвилизациявий жараённинг энг самарали, энг инсонпарвар усулларидан яна ҳам кенгроқ фойдаланиш имкониятларини қидирмоқда.

www.arxiv.uz Фойдаланиладиган адабиётлар: 1.И.Каримов Бизнинг бош мақсадимиз- жамиятни демократлаштириш ва ислох этишдир. “Халқ сўзи” газетаси, 2005 йил,29 январь. 2.И.Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби.5- жилд.Тошкент, 1997 йил 149- бет. 3.И.Каримов. Демократик ўзгаришлар –жамиятимиз янгиланиши асоси.Дипломатия корпуси раҳбарлари, ҳақаро ташкилотлар ва оммавий ахборот воситалари вакиллари билан учрашувда сўзлаган нутқ. 1996. йил 27 декабрь.// Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби-Т.: “Ўзбекистон,” 1997 йил, 290- бет. 4.И.Кримов . “Қонунларимиз ҳалқ манфаатларига хизмат қилсин. . // И.Кримов.Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби-Т.: “Ўзбекистон,” 1997 йил, 283- бет. 5.И.Каримов.Ўзбекистон ХХ1 аср бўсағасида : хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. .//И.Каримов. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида.-Т.: “Ўзбекистон”1998 йил,208- бет. 6.И.Каримов. Тадбиркорлар ва ишбилармонлар ижтимоий қатлами Ўзбекистон сиёсий майдонида ўз ўрнини эгаллаши лозим. // И.Каримов.Тинчлик ва хавфсизлигимиз ўз куч қудратимизга, ҳамжиҳатлигимиз ва қатъий иродамизга боғлиқ.- Т.: “Ўзбекистон”, 2004 йил, 21- бет.

O'xshashlar

Ахборот сохасида миллий хавфсизликни таъминлаш тизимининг мохияти ва унсурлари

Глобаллашув, миллий маънавият ва ахборот тизимлари

Ахборот–психологик хавфсизликни таъминлашнинг вазифалари, асосий фаолият йўналишлари ва услублари

“Очиқ ахборот тизимларида ахборот-психологик хавфсизлик”курснинг предмети ва мақсади

Очиқ ахборот тизимларида ахборот – психологик хавфсизлик фанига кириш