Qobiliyat psixodiagnostikasi - Psixologiya - Referatlar

Qobiliyat psixodiagnostikasi

Yuklangan vaqt:

20.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

775.5 KB

Ko'chirib olish

Qobiliyat psixodiagnostikasi Reja : 1.Qobiliyat psixodiagnostikasi va uning o’ziga xos jihatlari. 2.Xissiy irodaviy sohaning diagnostikasi. 3.Motivatsion sohani diagnostika qilish.

Qobiliyat psixodiagnostikasi va uning o’ziga xos jihatla ri Har bir inson yoshligidanoq kamchiligu yutuqlari, o’z imkoniyatlari haqida oz bo’lsa-da tasavvurga ega bo’la boshlaydi. Yoshligidanoq bolalar fe`l-atvori haqida oldin ota-onalar, keyin esa atrofdagilar o’z munosabatini bildira boshlaydi. Tashqi ta`sir natijasi o’laroq, har bir insonda o’z-o’ziga baho berish qobiliyati shakllana boshlaydi. Kimdir o’ziga juda yuqori baho bersa, yana kimdir o’zi haqida salbiy fikrda bo’ladi. O’zi haqidagi juda yuqori fikrdagi insonlar atrofdagilardan doim qusur izlashga harakat qilishadi. Uning o’zi haqidagi fikri real imkoniyatlardan ko’ra ilgarilab ketgan. Bunday insonlarning baxtli bo’lishi qiyin, sababi ular doim nimadandir norozi bo’lib Yurishadi: yo hayot tarzidan yoki atrofdagilardan… ularning o’zi haqidagi fikrlarini o’zgartirish ham qiyin kechadi. Buning uchun o’zgalarning yutug`ini ko’rib, o’z imokniyatlarini taqqoslash, atrofdagilarning unga nisbatan to’g`ri muomala qila olishi muhim ahamiyatga ega. O’zi haqida salbiy fikrda bo’lgan insonlarga ham oson emas. Ularning boshqalar bilan muomalaga kirishishlari, yangi tanishlar orttirishlari qiyin kechadi. Ularni doim biror ishni boshlashdan oldin «men to’g`ri yo’l tutayapmanmikan?» kabi shubhali savollar qiynaydi. Bunday shubha gumonlardan qutilish uchun avvalambor o’zingizga chetdan nazar tashlang. Siz hech kimdan kam emassiz va shuning barobarida boshqalardan ustun jihatlaringiz ham mavjud. Bu jixatlarni xis qila biling. Shundagina xayotda o’z o’rningizni topib, ishingizda yaxshi natijalarga erisha olasiz. Qobiliyatni aniqlash testi Ushbu qobiliyatni aniqlash metodikasi Ayzenk test so’rovnomasi asosida tuzilgan. Bu metodikani qaerda qo’llash mumkin? Birinchidan, ular akademik litsey yoki kasb xunar kollejiga o’qish uchun kelgan talabalarga o’z shaxsiy yo’nalishini to’g`ri belgilashlariga yordam berishda qo’l keladi.

Ikkinchidan, ularni o’qitish samaradorligini oshirish maqsadida qo’llanilishi mumkin. O’qituvchi o’quvchilar qobiliyatini, qiziqishlarini aniqlab, undan o’z darslarida foydalanishi mumkin. Testni to’g`ri qo’llash uchun quyidagi shartlarga qat`iy amal qilinadi: 1. Ajratilgan vaqt birligiga (80 ta savol uchun 40 daqiqa) qat`iy rioya qilish. 2. Sinaluvchining savol mazmunini to’g`ri idrok etishga va tushunilishiga erishish. 3. Javoblar sinaluvchining mustaqil fikriga asoslanganligiga erishish. 4. Savollarga berilgan javoblarni ishlab chiqish (100 ballik tizim asosida) Sinaluvchi savollarni diqqat bilan o’qib chiqadi. Qaysi savol o’zi haqida ketayotganiga ishonch hosil qilsa, shu savolga belgi qo’yadi, qolgan savollarga xech qanday belgi qo’ymaydi. Sinaluvchi savollarga shoshilmasdan ochiq oydin va to’g`ri javob berishi lozim. Belgilangan savollarning kam yoki ko’pligi muhim emas. Sinaluvchida «qancha ko’p savollarni belgilasam, shuncha ijobiy javob olaman» degan fikr tug`ilmasligi kerak. Endi bu savollarga javoblarni baholash ustida t o’ xtalamiz. Sinaluvchi o’zi belgilagan savol nomerlarni quyidagi jadvalda doira ichiga olib chiqadi. Qaysi ustunda 8-10 doiralar bo’lsa sinaluvchida o’sha qobiliyat ustun bo’ladi. Qaysi q obiliyatning ustunligiga qarab o’ q uvchining nimaga qiziqishi haqida so’z Yuritish mumkin. A –lingvinistik qobiliyat. Bunday qobiliyatli kishilarda o’qishga she`riyatga baxs munozaraga hazil hajv va hikoyalarga qiziqish kuchli bo’ladi. V – matematik qobiliyat. B u qobiliyati ustun bo’lgan kishilar abstrakt belgilar, formulalar, raqamlar bilan ishlashni yoqtirishadi. S- ko’rish qobiliyati. Bu qobiliyatga ega kishilarda tasviriy san`atga, xaykaltaroshlik va chizmachilikka qiziqish katta bo’ladi. D -kinetik qobiliyat. Bu qobiliyat egalari raqs, rol ijro etish, jismoniy mashqlar, sport o’yinlari va dramaga qiziqadilar.

E – tabiatsevarlik qobiliyati. Bu qobiliyat egalari sayru-sayohatga, ekskursiyalarga ko’proq qiziqadi. F- musiqiy qobiliyat. Bu qobiliyat egalari qo’shiq aytishni, musiqa tinglashni, jo’r bo’lishni yaxshi ko’radilar. G- suhbatdoshlik qobiliyati. Bu qobiliyat sohiblari hamdard, hamkor, xushmuomala bo’lishni, birgalikda turli loyihalar yaratishni xush ko’rishadi. H – fikrlash qobiliyati. Bu qobiliyat egalari doim fikrni bir joyga yig`ib to’play oladi, yaxshi va chuqur fikrlaydi, xayol surib Yurishni yaxshi ko’rishadi. A B C D E F G H 1 2 3 4 5 6 7 8 9 11 10 14 12 13 15 16 17 19 18 21 20 24 22 23 25 26 32 27 31 30 28 29 33 35 34 36 37 39 38 40 47 43 44 46 45 41 42 49 55 52 53 54 48 51 50 58 63 57 56 61 62 60 59 69 78 65 64 66 67 70 68 71 79 76 77 75 74 72 80 73 “Ijodiy qobiliyatlarni baholash so’rovnomasi” (E.E.Tunik) Mazkur so’rovnoma shaxsda ijodiiy faollik bilan bog`liq bo’lgan to’rt asosiy xususiyat – qiziquvchanlik, yaxshi rivojlangan xayol, murakkablik (murakkab hodisa va tushunchalarni anglashga intiluvchanlik, murakkab masalalarni mustaqil echishga intiluvchanlik, murakkab topshiriqlarni xush ko’rish), tavakkalchilikkka moyillik darajasini aniqlashga xizmat qiladi. Ko’rsatma: “Hurmatli ishtirokchi, quyidagi so’rovnoma sizga o’zingizning ijodiy qobiliyatlaringiz darajasini baholashingiz uchun imkoniyat beradi. Buning uchun sizdan so’rovnomada keltirilgan ta`kidlarga munosabat bildirishingiz talab etiladi. Bunda siz ta`kidlarda ifodalangan xususiyat sizga qanchalik xosligini bildirishingiz lozim bo’ladi. Buning uchun siz javob varaqasida keltirilgan to’rt xil javob varianti – “umuman olganda to’g`ri” (ha), “qisman to’g`ri”(ehtimol), “umuman olganda noto’g`ri” (yo’q), “bilmayman” variantidan

birini tanlab, tegishli ta`kid raqami ro’parasida tanlangan javob varianti ostida belgi qo’yishingiz kerak. Unutmang, bu erda to’g`ri yoki xato javoblar bo’lmaydi, o’zingiz uchun tegishli xususiyat qanchalik xos bo’lsa, uni ko’p o’ylamay belgilang. So’rovnoma bilan ishlash vaqti cheklanmagan, ammo javoblaringizni imkon qadar tezroq berishga harakat qiling”. So’rovnoma matni. 1.Agar to’g`ri javobni aniq bilmasam, uni chamalab topishga harakat qilaman. 2.Narsa-buyumlarni ularning avval ko’zga tashlanmagan detallarini payqash uchun batafsil ko’zdan kechirishni yoqtiraman. 3.Bilmagan narsamni odatda so’rab bilishga intilaman. 4.Ishni avvaldan rejalashtirish menga yoqadi. 5.Yangi o’yinda ishtirok etishdan avval men unda g`alaba qozonishimga amin bo’lib olishim kerak. 6.Menga o’zim bilib olishim yoki bajarishim kerak bo’ladigan narsalar haqida o’ylash yoqadi. 7.Agar biror ishni bir urinishda amalga oshira olmasam, to maqsadimga erishguncha urinaveraman. 8.Boshqalarga tanish bo’lmagan o’yinni unda ishtirok etish uchun hech qachon tanlamayman. 9.Biror ishni bajarishning yangicha usullarini o’ylab topgandan ko’ra hammasini har doimgidek bajaraveraman. 10.Qandaydir ma`lumot to’g`ri yoki noto’g`ri ekanini tekshirishni yoqtiraman. 11.Menga o’zim uchun yangi bo’lgan ish bilan shug`ullanish yoqadi. 12.Yangi do’stlar orttirishni yaxshi ko’raman. 13.Menga o’zim bilan hech qachon ro’y bermagan hodisalar haqida o’ylash yoqadi. 14.Men qachonlardir mashhur san`atkor, shoir yoki artist bo’lish haqidagi xomxayollarga berilmayman.

15.Ayrim g`oyalarim meni shunchalik o’ziga jalb etib ketadiki, dunyodagi barcha narsani unitib qo’yaman. 16.Menga erdan ko’ra ko’proq kosmik stantsiyada yashash va ishlash yoqar edi. 17.Keyinchalik nima ro’y berishini bilmaganimda asabiylashaman. 18.Noodatiy narsalarni yoqtiraman. 19.Men ko’pincha boshqa odamlar nima haqida o’ylayotganini tasavvur qilishga intilaman. 20.Menga o’tmishda ro’y bergan hikoyalarni o’qish va teleko’rsatuvlarni tomosha qilish yoqadi. 21.Menga o’z g`oyalarimni do’stlarim davrasida muhokama qilish yoqadi. 22.Biror xatolikka yo’l qo’yganimda ham men asabimni buzmayman. 23.Kelajakda mengacha hech kimning qo’lidan kelmagan ishni amalga oshirishni xohlar edim. 24.Men hamma narsani odatiy yo’l bilan qiladigan odamlar bilan do’stlashishni ma`qul ko’raman. 25.Ko’pchilik mavjud qoidalar meni odatda qoniqtirmaydi. 26.Menga hatto to’g`ri javobi mavjud bo’lmagan masalani echishga urinish yoqadi. 27.Men ko’p narsalar bilan tajribalar o’tkazib ko’rishni xohlayman. 28.Agar biror marta to’g`ri javobni topgan bo’lsam, keyinchalik boshqa variantlarni qidirib o’tirmayman. 29.Guruh oldida chiqish qilishni xushlamayman. 30.Badiiy asar o’qiganimda yoki kinofilm tomosha qilganimda o’zimni undagi qahramonlardan birining o’rnida tasavvur qilaman. 31.Menga uzoq o’tmishda odamlar qanday yashaganini tasavvur qilish yoqadi. 32.Menga do’stlarimning qat`iyatsizlik qilishi yoqmaydi. 33.Menga eski quti va sandiqlarni ularda nimalar borligini bilish uchun tekshirib chiqish yoqadi.

34.Men ota-onam va o’qituvchilarim o’zgaruvchan bo’lmay doim bir xil bo’lib turishini xohlar edim. 35.Men o’zimning ichki sezgimga ishonaman. 36.Menga biror farazni ilgari surib, qanchalik haq ekanimni tekshirish qiziqarlidir. 37.Keyingi bir necha qadamni oldindan bilib ish tutish talab qilinadigan o’yinlarni yoqtirman. 38.Meni turli mexanizmlar, ularning ichi qanday tuzilgani va ular qanday qilib ishlashi qiziqtiradi. 39.Mening eng yaqin do’stlarimga axmoqona fikrlar yoqmaydi. 40.Menga yangi narsalarni, hatto, ularni, amaliyotda qo’llab bo’lmasa ham, o’ylab topish yoqadi. 41.Men hamma narsa o’z joyida turishini yoqtiraman. 42.Kelajakda paydo bo’ladigan savollarning javobini qidirish menga qiziqarli bo’lishi mumkin. 43.Men yangi ishga uning oqibati qanday bo’lishini bilish uchun qo’l urishni yoqtiraman. 44.Menga o’zim yoqtirgan o’yinlarni shunchaki ko’ngilocharlik uchun Yutuq haqida o’ylamay o’ynash qiziqarlidir. 45.Menga hech kimning xayoliga kelmagan narsalar haqida o’ylash yoqadi. 46.Men notanish odam aks etgan fotosuratni ko’rganimda undagi odamning kimligini bilishga qiziqaman. 47.Menga kitob va jurnallarni shunchaki ularda nimalar borligini bilish uchun varaqlab ko’rish yoqadi. 48.Menimcha, ko’pchilik savollarga yagona to’g`ri javob mavjud. 49.Boshqalar o’ylab ko’rmagan narsalar haqida savol berishni yoqtiraman. 50.O’qishda ham, uyda ham juda ko’p qiziqarli mashg`ulotlarim bor. Natijalarni qayta ishlash va baholash.

Natijalarni baholash sinaluvchi javoblarini quyidagi kalit bilan solishtirish asosida amalga oshiriladi. Kalit 1.Qiziquvchanlik shkalasi bo’yicha: 1) “ha” javobi – 2, 3, 11, 12, 19, 27, 33, 37, 38, 47, 49 (har bir moslik uchun 2 balldan); 2)“yo’q” javobi – 28 (har bir moslik uchun 2 balldan); 3) barcha “ehtimol” degan javoblar – 1 balldan; 4)barcha “bilmayman” degan javoblar – -1 balldan. 2.Murakkablik shkalasi bo’yicha: 1) “ha” javobi – 7, 15, 18, 26, 42, 50 (har bir moslik uchun 2 balldan); 2)“yo’q” javobi – 4, 9, 10, 17, 24, 41, 48 (har bir moslik uchun 2 balldan); 3) barcha “ehtimol” degan javoblar – 1 balldan; 4)barcha “bilmayman” degan javoblar – -1 balldan. 3.Xayol shkalasi bo’yicha: 1)“ha” javobi – 13, 16, 23, 30, 31, 40, 45, 46 (har bir moslik uchun 2 balldan); 2)“yo’q” javobi – 14, 20, 39 (har bir moslik uchun 2 balldan); 3) barcha “ehtimol” degan javoblar – 1 balldan; 4)barcha “bilmayman” degan javoblar – -1 balldan. Natijalarni umumlashtirish. Sinaluvchining barcha javoblari kalitning “ha” va “yo’q” javob variantlariga mos kelsa jami 100 ball to’planishi mumkin. Agar sinaluvchi barcha ta`kidlarga “ehtimol” degan javob varianti orqali munosabat bidirgan bo’lsa, uning yakuniy natijasi 50 ballga teng keladi. So’rovnomadagi “bilmayman” javobi diagnostik qiymatga ega bo’lmay qat`iyatsiz, ijodiy yondashuvdan o’zini to’liq olib qochadigan sinaluvchini jazolash uchun xizmat qiladi. Sinaluvchining natijasi qanchalik baland bo’lsa, unda ijodiy faollik bilan bog`liq shaxsiy sifatlar (qiziquvchanlik, ijodiy xayol, murakkablik, tavakkalga moyillik) darajasi shunchalik Yuqori ekani haqida xulosa chiqariladi.

“Gottshald shakllari” metodikasi Mazkur metodika shaxsning bilish faoliyatida ikki kognitiv uslub – maydonga tobe va maydondan mustaqil uslubning qaysi biri ustunligini aniqlash uchun qo’llanadi. Bunda maydonga tobelik odamning olamni bilish jarayonida tashqi chalg`ituvchi omillar ta`siriga kuchli berilishini, maydondan mustaqil uslub esa bunday ta`sirdan etarlicha holi ekanligini anglatadi. Ko’rsatma: “Hurmatli ishtirokchi! Sizga quyida har xil shakllarning tasviri ko’rsatiladi. Shakllar 6 tadan to’plam qilib joylashtirilgan. Har bir to’plamdan avval A, B, C, D, E harflari bilan shifrlangan alohida sodda shakllar qatori keltiriladi. Sizning vazifangiz ushbu namunadagi sodda shakllarning qaysilari to’plamdagi murakkab (chalkash) shakllar ichida mavjudligini aniqlash. Namunadagi qaysi shakl tegishli murakkab shakl ichida mavjudligini aniqlaganingizda uning shartli shifri (A, B, C, D, E harflaridan biri)ni shakllar to’plamlarining o’ng tarafidagi bo’sh katakchalarga yozib quying. Unutmang, har bir murakkab shakl tarkibida namunada keltirilgan shakllardan faqat biri va aynan namunada ko’rsatilgan o’lcham va joylashuv o’rni kabi ko’rinishda ak ettirilgan.

Natijalarni hisoblash Sinaluvchilarning javoblari quyidagi kalit bilan solishtirib tekshiriladi, har bir moslik uchun 1 balldan baho qo’yiladi. 1. A 6. V 11. B 16. D 21. G 26. B 2. B 7. A 12. A 17. A 22. B 27. A 3. V 8. V 13. A 18. D 23. G 28. D 4. G 9. D 14. V 19. B 24. A 29. V 5. V 10. D 15. B 20. V 25. D 30. B Y a kuniy natija quyidagi formula asosida hisoblanadi: bu erda: N - umumiy ball yig`indisi (sinaluvchining barcha to’g`ri javoblari miqdori); t – butun test bilan ishlash davomida sarflangan vaqt (daqiqa hisobida). Agar yakunda I ning ko’rsatkichi 2,5 dan katta bo’lsa, sinaluvchida maydondan mustaqil kognitiv uslub ustunligi ma`lum bo’ladi. Agar yakunda I ning ko’rsatkichi 2,5 dan kichik bo’lsa, sinaluvchida maydonga tobe kognitiv uslub ustunligi ma`lum bo’ladi. Demak, testda sinaluvchi qanchalik ko’p to’g`ri javoblarni topsa, uning bilish sohasida maydondan mustaqil kognitiv uslub darajasi shunchalik yuqori bo’ladi. Xissiy irodaviy soha diagnostikasi A.Assingerning agressiyani diagnostika qilish metodikasi A.Assingerning ushbu testi shaxsning o’z hamkasblari bilan munosabatda qanchalik darajada to’g`riligini (ochiqligini) va ularning u bilan muloqot qilishlarini osonligini aniqlashda yordam beradi. Javoblarning xosligini aniqlash uchun hamkasabalar orasida bir-birini baholovchi suhbat o’tkazish mumkin. Bu esa ularning o’z-o’zlarini baholashlari qanchalik to’g`riligini aniqlashda yordam beradi. Natijalar tahlili

36-44 ball. Siz o’rtacha darajada tajavvuzkorsiz, lekin hayotda muvaffaqiyatli qadam tashlayapsiz. Sizda samimiy izzattalablik va ishonch bor. 45 va undan ortiq. Siz ortiq darajada tajavvuzkorsiz va ko’pincha boshqalarga nisbatan betayin va judayam shavqatsizsiz, siz o’zingizni metodlaringizga ishongan holda rahbarlikka ko’tarilishga umid qilasiz, bunda oila a`zolaringiz va atrofingizdagilar manfaatlarini qurbon qilasiz. 35 va undan past. Siz haddan ziyod tinchliksevarsiz, bu esa sizda o’zingizning kuchingizga va imkoniyatlaringizga ishonch etarli emasligini anglatadi. Bu albatta sizni har doim egilishingizni bildirmaydi. Baribir sizga ko’proq qat`iylik bo’lishi halaqit bermaydi. Agar siz 7 ta va undan ko’p savollarga 3 balldan va 7 tadan kam savollarga 1 tadan ball to’plagan bo’lsangiz, unda sizning tajavvuzkorona portlashlaringiz yaratuvchanlikdan ko’ra buzg`unchilik xarakteriga ega. Siz o’ylab ko’rilmagan ishlarga va ayovsiz munozaralarga moyilsiz. Siz odamlarga mensimaslik bilan qaraysiz va o’z xulqingiz bilan janjalli murosasizlik holatlariga undaysiz, vaholanki ularni oldini olishingiz mumkin. Agar siz 7 ta va ko’proq savollarga bir ochkodan va 7 tadan kam savollarga 3 ochkodan olsangiz, unda siz haddan ziyod odamovisiz. Bu degani sizda tajavvuzkorlik, shoshilishlik begona emas, lekin siz uni judayam bostira olasiz. GISSEN SO’ROVNOMASI Bexterev nomidagi psixonevrologiya institutida moslashtirilgan. Bu so’rovnoma kishi kayfiyatidagi hissiy o’zgarishdagi shikoyatlar intensivligini aniqlab beradi. Odamning tabiiy holati uning xulqini hissiy stereotipiga ta`sir qiladi. Bu somatikaning psixikaga ta`siri natijasidir. Buning aksi ham bo’lishi mumkin, insonda bo’lgan hissiy sterotip insonning tabiiy holatidagi ichki kechinmalariga ta`sir qiladi. Xulqning hissiy stereotipi organik holatlarning qabul qilishiga ta`sir qiladi. Tibbiyotda “kasallikning sub`ektiv darajasi” degan tushuncha bor. Somatik buzilishlarning ob`ektiv ko’rinishidan farqli, sub`ektiv daraja inson sog`ligini

emotsional holatini ko’rsatadi. Har bir sezgi sub`ektiv his qilish bilan bo’ladi. Bunday sezgilar yig`indisi sub`ektiv darmonsizlik intensivligini aniqlaydi. Kishi sog`lig`i Yuzasidan bo’ladigan shikoyatlarning intensivligining jami bola shaxsi ruhiy holatining mustaqil omilini hosil qiladi. Bu erda har qanday shaxs kasal yoki vrachga murojaat qilgan shaxs haqida ketyapti. Har birimiz u yoki bu darajada sog`ligimiz haqida qayg`uramiz. Ushbu so’rovnomada kayfiyatning hissiy shikoyat intensivligi berilgan. Kasallik darajasi shkala bo’yicha baholanadi: 0-yo’q, 1-engil, 2-bir necha, 3-ancha, 4-kuchli. Ma`lumotlarning ishlanishi shkalalar bo’yicha quyidagi ballar hisoblanadi. 1. “Xolsizlik” – X: 1+4+15+16+17+19. Bu shkala xolsizlikning nospetsifik omili ko’rsatkichi, kishi hayoti energiyasini yo’qotilganligi va uning yordamiga muxtojligini ko’rsatadi. 2. Oshqozon shikoyatlari – 0: 3+9+10+12+13+21. Bu shkala asab oshqozon kasalliklarini aks ettiradi. 3. “Tananing har xil qismlaridagi og`riqlar” yoki “revmatik omil” R: - 5+7+8+14+18+23. S h kala mijozning spastik xarakterdagi sub`ektiv dardlarini ifodalaydi. 4. “Yurak shikoyatlari” 10: 2+6+11+20+22+24. Shkala ko’proq qon tomir doirasidagi kasalliklar lokalizatsiyasini ko’rsatadi. 5. “Bosim (intensivlik) shikoyatlar”-B. Bu shkala yuqoridagi 24 shikoyatlarni o’z ichiga oladi. 4 ta ilgarigi shkalalarni integral bahosini tashkil qiladi. SHkala umumiy hissiy shikoyatlarning intensivligini xarakterlaydi. Aytish kerakki, shkala klinik sindromlar u yoki bu kasallikni aniqlab bermaydi. Ular tomonidan seziladigan darmonsizlikning umumiy birikmasini tashkil qiladi. Natijalarni baholash. Birinchi 4 shkala 0 dan 24 ballgacha (har bir shkala 6 punktdan iborat) 5 shkala uchun 0 dan 96 ballgacha bo’lishi mumkin. № Men quyidagi dardlarni his qilaman 0 0 1 2 3 3 4 4 Y y o’q engil b ir necha a a ncha k uchli 1 2 2 3 4 5 5 6 6 1 1 Zaiflik sezish

2 2 Y u rak urishi to’xtab-to’xtab 3 3 Qorinda bosim bo’lishi 4 4 Uyquning ko’pligi 5 5 Bo’g`imlardagi og`riqlar 6 6 Bosh aylanishi 7 7 Bel yoki elka og`rig`i 8 8 Bo’yin og`rig`i 9 9 Qusish 1 1 0 Ko’ngil aynishi 1 1 1 Spazma 1 1 2 E ` tiroz bildirish 1 1 3 Kuyish 1 1 4 Bosh og`riqlari 1 1 5 Tez charchash 116 C h archash 1 1 7 Qaridek his qilish 1 1 8 Oyoqda og`riq, charchoq 1 1 9 Bo’shash gan lik (lanjlik) 1 2 0 Ko’krakda sanchiq turish 1 2 1 Oshqozondagi og`riqlar 1 2 2 Bo’g`ilish 1 2 3 Boshda bosimni his qilish 1 2 4 Y u rak huruji C.D.Spilberger - Y.L.Xanin ning “ Xavotirlanish darajasini aniqlash” metodikasi Mazkur so’rovnoma C.D.Spilberger tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, vaziyat bilan bog`liq xavotirlanuvchanlik (VX) hamda shaxs bilan bog`liq xavotirlanuvchanlik (SHX) darajasini aniqlashga xizmat qiladi (so’rovnoma Y.L.Xanin tomonidan modifikatsiya qilingani tufayli ko’pincha «Spilberger – Xanin so’rovnomasi» deb yuritiladi). So’rovnoma 40 ta ta`kid – hukmdan iborat (20 ta ta`kid – hukm VX darajasini, 20 ta ta`kid – hukm SHX darajasini o’lchashga xizmat qiladi). Vaziyat bilan bog`liq xavotirlanuvchanlik shkalasi (VX) Ko’rsatma: Berilgan ta`kid – hukmlarga qanchalik qo’shilishingizni bildiring. Buning uchun har bir ta`kid – hukm qatorida keltirilgan va tegishli javob variantining ustunida berilgan raqamlar (1,2,3,4) dan birini o’chirib qo’ying. № Ta`kid – hukmlar Javoblar Bunday emas SHunday shekilli SHunday Aynan shunday 1 Men xotirjamman 1 2 3 4

2 Menga hech narsa x avf solmayapti 1 2 3 4 3 Asablarim juda tajang bo’lib turibdi 1 2 3 4 4 Men ich - ichimdan siqilayapman 1 2 3 4 5 Men o’zimni erkin his etayapman 1 2 3 4 6 Men xafaman 1 2 3 4 7 Men ro’y berishi mumkin bo’lgan omadsizliklardan xavotirdaman 1 2 3 4 8 Men ruhiy taskinlik his etayapman. 1 2 3 4 9 Men bezovtaman 1 2 3 4 1 0 Q o niqish hissi ich-ichimdan meni qamrab olgan 1 2 3 4 1 1 Men o’zimga ishonayapman 1 2 3 4 1 2 Men asabiylashayapman 1 2 3 4 1 3 Men o’zimni qo’yarga joy topa olmayapman 1 2 3 4 1 4 Men qiziqib ketdim 1 2 3 4 1 5 Men siqilmayapman, asablarim joyida 1 2 3 4 1 6 Men xursandman 1 2 3 4 1 7 Men tashvishdaman 1 2 3 4 1 8 Halovatim yo’q 1 2 3 4 1 9 Men quvonayapman 1 2 3 4 2 0 Yoqimlihislarmenichulg ` abolgan 1 2 3 4 Shaxs bilan bog`liq xavotirlanuvchanlik shkalasi (SHX) Ko’rsatma. Berilgan ta`kid – hukmlar haqiqatga qanchalik yaqin ekanini bildiring. Buning uchun har bir ta`kid – hukm qatorida keltirilgan va tegishli javob variantining ustunida berilgan raqamlar (1,2,3,4) dan birini o’chirib qo’ying.

№ Ta`kid – hukmlar Javoblar H Н ech qachon Deyarl i hech qacho n S h un - day А ynan shunday 1 1 Kayfiyatim ko’tarinki bo’lib turadi 1 1 2 3 4 2 2 Asablarim tajang bo’lib turadi 1 1 2 3 4 3 3 Arzimagan narsadan hafa bo’lib qolaman 1 1 2 2 3 4 4 4 Boshqalar singari omadli bo’lishni istayman 11 2 2 3 4 5 5 Ko’ngilsizliklarni u zoq vaqt esimdan chiqara olmayman 1 1 2 2 3 4 6 6 Men kuchimga kuch qo’shilganini sezaman 1 1 2 2 3 4 7 7 Men bosiq va vazminman 11 2 2 3 4 8 8 Men oldimdan chiqishi mumkin bo’lgan qiyinchiliklarni o’ylab bezovtalanaman 1 1 22 3 4 9 9 Men arzimagan narsalarni deb qattiq siqilib Yuraman 1 1 2 2 3 4 1 1 0 Men o’zimni juda baxtiyor his etaman 1 1 2 2 3 4 1 1 1 Men hamma narsani yuragimga yaqin olaman 1 1 2 2 3 4 1 1 2 O’z-o’zimga bo’lgan ishonch etishmasligidan qiynalaman 1 1 2 2 3 4 1 1 3 Men o’zimni himoyasiz his etaman 1 1 2 2 3 4 1 1 4 Men xatarli vaziyat va narsalardan u zoqroq yurishga harakat qilaman 1 1 2 2 3 4 1 1 5 Yuragim g`ash bo’lib turadi 1 1 2 2 3 4 1 1 6 Men xursand bo’lib turaman 1 1 2 2 3 4

1 1 7 Har xil mayda-chuydalar meni chalg`itadi va bezovta qiladi 1 1 2 2 3 4 1 1 8 O ’ zimniomadsizinsondekhisetaman . 1 1 2 2 3 4 1 1 9 Men o’zimni qo’lga ola bilaman 1 1 2 2 3 4 2 2 0 Ish va yumushlarim haqida o’ylaganimda halovatim yo’qoladi 1 1 2 2 3 4 Motivasion sohani diagnostika qilish «Bolaning maktab ta'limiga munosabati» metodikasi Bu metodikaning maqsadi maktabga yangi qabul qilinayotgan o`quvchilarda o`qish motivi yoki o`qishga qiziqish bor-yo`qligini aniqlashdan iborat. Bolaning o`qishga munosabati, boshqa ruhiy belgilar bilan bir qatorda o`qishga va maktabga tayyor yoki tayyor emasligini belgilovchi holatdir. Bolaning bilish jarayonlari normal, boshqa bolalar bilan o`zaro munosabatlari qoniqarli bo`lsa ham uni maktab ta'limiga tayyor, deb aytish qiyin. O`qishga qiziqish bo`lmasa ham ikkita ruhiy tayyorgarlik belgisi – ya'ni bilish jarayonlari, kommunikativlik qobiliyatlari yaxshi rivojlangan bo`lsa, o`qishning dastlabki bosqichida maktabga va bilim olishga bo`lgan qiziqish uyg`onishi mumkin. Amaliyot shuni ko`rsatadiki, ayni shu kichik maktab yoshidagi bolalarni 0 ballik va 1 ballik mezon orqali baholash bilan cheklanmaslik kerak. Birinchidan, bu erda qiyin savollar bo`lishi mumkin, shuning uchun bolalar biriga to`g`ri, biriga noto`g`ri javob berishi ehtimoli bor. Ikkinchidan, berilayotgan javoblarning bir qismi to`g`ri, bir qismi noto`g`ri bo`lishi ham mumkin. Agar bola qiyin savollarga to`liq javob bera olmasa, 0,5 ball bilan baholanadi, to`g`ri, shubha uyg`otmaydigan to`liq, yaxshi bahoga loyiq javob bersa 1 ball bilan baholanadi, javob bir tomonlama to`liq bo`lmasa 0,5 ball bilan baholanadi. Masalan, 2-savol: «Nima uchun maktabga borish kerak?» – degan savolga to`liq bo`lishi uchun shunday javob berishi kerak:

«Kerakli bilim, ko`nikma va malakalar hosil qilish uchun». Noto`liq javob «O`qish uchun». Noto`g`ri javoblarda bilim olish, ko`nikma va malakalarni o`zlashtirish haqida hech qanday ma'lumot yo`q. Masalan, «Maktabda maza qilib o`ynaymiz». Agar qo`shimcha savoldan keyin bola to`liq javob bersa 1 ball, qo`shimcha savollardan keyin ham o`z fikrlariga hech qanday o`zgartirish kiritmasa 0,5 ball. Natijalar tahliliga ko`ra 8 balldan Yuqori ball to`plagan bolalar maktab ta'limiga to`liq tayyor, 5–8 ball to`plaganlar to`liq tayyor emas, 5 balldan kam to`plaganlar esa maktab ta'limi uchun tayyor emas deb topiladi. Savolning mazmuniga mos keluvchi javoblar to`g`ri deb qabul qilinadi. Agar noto`liq bo`lsa, qo`shimcha savollar beriladi. Har bir savolning ma'nosini bola to`g`ri tushunganligiga ahamiyat berish kerak. Ushbu metodika bo`yicha bolalar to`plashi mumkin bo`lgan maksimal ball – 10 ball bo`lib, bu bolaning ruhiy jihatdan maktab ta'limiga to`la tayyor ekanligini bildiradi. “Bilimlarni egallashga intilish”metodikasi Metodika E.P.Il’in va N.A.Kurdyukovalar tomonidan tavsiya qilingan. Ko`rsatma: berilgan savollar qatoriga juft javoblar ko`rsatilgan. Ikki javobdan savolning holatiga ko`ra keraklisini tanlab olib “a” “b” harfi bilan belgilaysiz. Javoblar ichidan o`zingizga muvofiq keladiganini tanlashingiz shart. Darsda yomon baho olganimdan so`ng uyga kelib: a) tezda dars qilishga o`tiraman, javob bera olmagan materialni takrorlayman; b) bu fandan dars berilmaganini bilganim holda televizor ko`raman, komp’yuter o`ynayman. 2. Yaxshi baho olganimdan so`ng: a) dars tayyorlashni ich-ichimdan xohlagan holda davom ettiraman; b) diqqat bilan tayyorlayman, chunki bilganim bilan mendan so`ramasligini bilaman. 3. Sizda bahodan emas, javobingizdan qoniqmaslik holati bo`lganmi? a) ha ; b) yo`q.

4. Sizning tasavvuringizda o`qish: a) yangiliklarni bilish b) birozgina qiyin mashg`ulot. 5. Darsga puxta tayyorgarlik sizning bahoingizga ta’sir etadimi? a) ha; b) yo`q. 6. Siz past baho olganingizdan so`ng buni noto`g`ri qildim, deb o`zingizni tahlil qilasizmi? a) ha ; b) yo`q. 7. Sizning uy vazifalarini bajarishga bo`lgan intilishingiz unga baho qo`yilishiga bog`liqmi? a) ha; b) yo`q. 8. Siz o`qituvchi kasal bo`lmasligini xohlaysizmi? a) ha; b) yo`q. 9. Sizga kanikuldan so`ng o`qishga kelish oson kechadimi? a) ha ; b) yo`q. 10. Siz sinfdan-sinfga o`tganda yangi kitoblar sotib oldingiz, ularda nimalar haqida yozilgani bilan qiziqasizmi? a) ha ; b) yo`q. 11. Sizningcha, kasal bo`lish yaxshimi yoki o`qish? a) o`qish b) kasal bo`lish. 12. Siz uchun qaysi biri muhim: baho yoki bilim? a) baho b) bilim. Natijalar tahlili Har bir kalitga mos tushgan javobga 1 ball beriladi. So`rovnoma kaliti Bilimlarni egallash motivatsiyasini aniqlash 1 – 6, 8 – 11 savollarning “a” javoblariga 7 – 12-savollarning “b “ javoblariga e’tibor beriladi. Xulosa To`plangan ballar 10 dan 12 gacha bo`lsa, bilimlarni egallash motivatsiyasi Yuqori darajadaligidan dalolat beradi.

“Bahoga intilish”metodikasi Metodika E.P.Il’in va N.A.Kurdyukovalar tomonidan tavsiya qilingan . Ko`rsatma: berilgan savollar qatoridan mos javoblarning har biriga “ha” yoki “yo`q” belgisini qo`ying. So`rovnoma matni 1. Siz hayotingizda birinchi marta olgan “2” bahoingizni eslaysizmi? 2. Sizning bahoingiz sinfdagi boshqa o`quvchilarga nisbatan yomonroq, bu narsa sizni tashvishlantiradimi? 3. Yozma ishdan oldin yuragingizning urishi tezlashgandek bo`ladimi? 4. Yomon baho olganingizni e’lon qilishsa, qizarib ketasizmi? 5. Agar hafta oxirida yomon baho olsangiz, dam olish kunlarini noxush kayfiyatda o`tkazasizmi? 6. Agar sizdan uzoq vaqt so`rashmasa, bu sizni tashvishlantiradimi? 7. Olgan bahoingizga o`rtoqlaringizning munosabati sizni hayajonga soladimi? 8. Siz yaxshi baho olganingizdan so`ng navbatdagi darsda so`ramasligini bilsangiz ham astoydil tayyorgarlik ko`rasizmi? 9. Sizdan o`tilgan mavzu so`ralishi hayajonlantiradimi? 10. O`qishda baho olinmasa, siz uchun qiziqarli bo`ladimi? 11. Baho berilgan javobga qo`yilmasligini bilsangiz, sizdan o`tilgan mavzuni so`rashlarini xohlarmidingiz? 12. Darsda a’lo baho olganingizdan so`ng ham faol ishlashni davom ettirasizmi? 1 – 9 savollariga “ha” javoblar uchun, 10 – 12 savollardagi “yo`q” javoblar uchun bir balldan qo`yiladi. Umumiy ballar hisoblab chiqiladi. Agar to`plangan ballar qanchalik ko`p bo`lsa, o`quvchida shunchalik bahoga intilish kuchli bo`ladi. “Bilimlarni egallashga intilish” metodikasidan yig`ilgan ballarni taqqoslab, bilim olish bahoga intilish kuchliligini aniqlash mumkin. O’QUV MOTIVATSIYASINING YO’NALGANLIGINI TASHXIS QILISH METODIKASI

Metodika haqida ma`lumot. Test – so’rovnoma shaklidagi mazkur metodika muayyan fanlarni o’rganishga qaratilgan, o’quv faoliyati motivatsiyasining yo’nalganligini va ta`lim oluvchi shaxs ichki motivatsiyasining darajasini o’lchash uchun xizmat qiladi. Ushbu metodika ta`lim oluvchilarning barcha guruhlari bilan (12 yoshdan boshlab) – o’z- o’zini tahlil qilishga va o’zi haqida xulosa chiqarishga qodir bo’lgan har qaysi ta`lim oluvchi inson bilan o’tkazilishi mumkin. Metodika T.D. Dubovitskaya tomonidan tuzilgan bo’lib, uning stimul materiali 20 ta ta`kiddan iborat. Mazkur ta`kidlar bo’yicha tekshiriluvchilar ma`lum fanlarga nisbatan o’z munosabatini bildirib, maxsus javob varaqasi (1 - jadval) ning muayyan ustun va startlarida tegishli belgilarni qo’yadilar: «to’g`ri» - (+ +); «to’g`ri, shekilli» - (+); «noto’g`ri, shekilli» - (+); «noto’g’ri, shekilli» - (- ); «noto’g`ri» - (- - ). Javob raqasi O’rganilayotgan fanlar Matematika Psixologiya … … 1 2 … 19 20 Qanday fanlarni tanlashi eksperimentator ixtiyorida Ta`kidlar. 1. Ushbu fanni o’rganish orqali o’zim uchun ko’p kerakli narsalarni o’rganib olayapman, o’z qobiliyatlarimni namoyish etish imkoniyatiga ega bo’lib turibman. 2. Bu fan menga qiziq va men shu fan yuzasidan imkon qadar ko’proq narsa bilishni xohlayman. 3. Mazkur fanni o’rganishimizda menga darsda beriladigan bilimlarning o’zi kifoyadir. 4. Ushbu fan bo’yicha beriladigan topshiriqlar menga qiziq emas, men ularni o’qituvchi talab qilgani uchungina bajaraman. 5. Bu fanni o’rganishda oldimda paydo bo’luvchi qiyinchiliklar fanga bo’lgan qiziqishimni yanada orttirib Yuboradi.

6. Mazkur fanni o’rganishda darslik va tavsiya etilgan adabiyotlardan tashqari mustaqil ravishda qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishib boraman. 7. Ushbu fanga tegishli murakkab nazariy masalalarni o’rganmasa ham bo’ladi, deb hisoblayman. 8. Bu fanni o’rganishda biror ishning uddasidan chiqolmasa, men muammoning tagiga etishga harakat qilaman. 9. Mazkur fandan dars o’tilganda negadir umuman o’qishni istamay qolaman. 10. Ushbu fan yuzasidan beriladigan topshiriqlar ustida faqat o’qituvchi nazorat qilib turgandagina ishlayman. 11. Bu fanga taalluqli ma`lumotlarni bo’sh vaqtda (tanaffusda, uyda) sinfdoshlarim (do’stlarim) bilan muhokama qilish menga qiziq tuYuladi. 12. Mazkur fandan topshirilgan vazifalarni mustaqil bajarishga harakat qilaman, kimdirning maslahat va yordam berib turishini yoqtirmayman. 13. Ushbu fanga tegishli topshiriqlarni boshqalardan ko’chirib olishga harakat qilaman yoki kimdandir vazifani o’rnimga qilib berishni iltimos qilaman. 14. Bu fan bo’yicha beriladigan barcha bilimlar kerak deb hisoblayman, shuning uchun bu fandan imkoni boricha ko’proq narsa bilish kerak degan fikrdaman. 15. Mazkur fan bo’yicha qo’yiladigan baho menga bu fandan beriladigan bilimdan muhimroq. 16. Ushbu fandan o’tkaziladigan darsga yaxshi tayyorgarlik ko’rmagan bo’lsam, bundan unchalik qattiq xafa bo’lmayman. 17. Bu fan bilan shug`ullanish uchun men bo’sh vaqtimning ham katta qismini unga sarflayman. 18. Mazkur fanni qiyinchilik bilan o’zlashtiraman, shu fan bo’yicha beriladigan topshiriqlarni o’z -o’zimni majburlab bajaraman. 19. Ushbu fan bo’yicha o’tkaziladigan darsda kasallik yoki boshqa sabab bilan qatnasha olmasam, xafa bo’lishim mumkin. 20. Agar imkoniyatim bo’lganda, men bu fanni dars jadvali (o’quv rejasi) dan olib tashlagan bo’lardim.

Natijalarni qayta ishlash va baholash . Natijalar quyidagi kalit yordamida qayta ishlanadi: «to’g`ri», «to’g`ri, shekilli» - 1, 2, 5, 6, 8, 11, 12, 14, 17, 19. «noto’g`ri», noto’g`ri shekilli» - 3, 4, 7, 9, 10, 13, 15, 16, 18, 20. Kalitga mos kelgan har bir holat uchun 1 balldan qo’yiladi. Barcha ballar yig`indisi qanchalik katta bo’lsa, tegishli fanni o’rganishda ichki motivatsiya shunchalik baland bo’ladi. Ballar yig`indisi qanchalik kichik bo’lsa, ichki motivatsiya darajasi shunchalik sust bo’ladi. Umumiy natijalarni baholashda quyida keltirilgan me`yoriy ko’rsatkichlardan foydalanish mumkin: 0 – 10 ball – tashqi motivatsiya ustun; 11 – 20 ball – ichki motivatsiya ustun. Ichki motivatsiya darajasini baholash uchun quyidagi me`yoriy ko’rsatkichlarga tayanish mumkin: 0 – 5 ball – ichki motivatsiya past darajada; 6 – 14 ball – ichki motivatsiya o’rta darajada; 15 – 20 ball – ichki motivatsiya yuqori darajada. Eslatma: ilmiy tadqiqot o’tkazish maqsadida birlamchi («xomaki») natijalardan foydalanish tavsiya etiladi. Metodika manbasi: Dubovitskaya T.D. K probleme diagnostiki uchebnoy motivatsii. Voprosы psixologii. – 2005. – S 73 – 78. O’QUV MOTIVINI BAHOLASH METODIKASI Mazkur metodika 6 – 8 yoshdagi bolalarning o’quv motivatsiyasi, maktabga bo’lgan munosabati, o’qish bilan bog`liq vaziyatga nisbatan emotsional reaktsiyasini aniqlashga qaratilgan. (metodika N.G.Luskanova tomonidan taklif etilgan). Anketa savollari. 1. Senga maktab yoqadimi yoki unchalik yoqmaydimi? - unchalik yoqmaydi. - yoqadi - hecham yoqmaydi.

2. Ertalab uyg`onib, doim xursandchilik bilan maktabga kelasanmi yoki ko’pincha uyda qolishni istaysanmi? - ko’pincha uyda qolishni istayman - ba`zida borishni, ba`zida qolishni istayman - xursandchilik bilan maktabga boraman 3. Agar o’qituvchi ertaga xohlaganlar kelib, xohlaganlar kelmasligi mumkin desa, sen maktabga borarmiding? - bilmadim - uyda qolardim - maktabga borardim 4. Biror bir dars bo’lmasligi senga yoqadimi? - yoqmaydi - ba`zida yoqadi, ba`zida yoqmaydi - yoqadi 5. Uy vazifalaring yo’q bo’lishini xohlarmiding? - xohlardim - xohlamasdim - bilmadim 6. Maktabda faqat tanaffus bo’lishini xohlarmiding? - bilmadim - xohlamasdim - xohlardim 7. Sen ota- onangga maktab haqida ko’p gapirib berasanmi? - ko’p gapirib beraman - kam gapirib beraman - umuman gapirib bermayman. 8. O’qituvching o’rniga boshqa mehribonroq o’qituvchi kelishini xohlarmiding? - bilmadim - xohlardim

- xohlamasdim 9. Sinfda o’rtoqlaring ko’pmi? - kam - ko’p - umuman yo’q 10. Senga sinfdoshlaring yoqadimi? - yoqadi - unchalik yoqmaydi - yoqmaydi. Eslatma: mazkur anketa individual tashxis davomida ham, guruhiy tashxis maqsadida ham qo’llanilishi mumkin. Natijalarni qayta ishlash uchun quyidagi kalitdan foydalaniladi. Savollar 1-javob uchun ball 2-javob uchun ball 3-javob uchun ball 1 1 3 0 2 0 1 3 3 1 0 3 4 3 1 0 5 0 3 1 6 1 3 0 7 3 1 0 8 1 0 3 9 1 3 0 10 3 1 0 Natijalarni baholash : 1. 25 – 30 ball. O’quv motivatsiyasi y uqori. Bunday bolalar o’zining bilish motivi kuchli ekanligi, barcha topshiriqlarni yaxshi bajarishga intilish bilan ajralib turadi. 2. 20 – 24 ball. O’quv motivatsiyasi o’rtacha. Bunday o’quvchilar guruhi o’quv faoliyatini ancha muvaffaqiyatli amalga oshirilgan bolalardan tashkil topadi. 3. 15 – 19 ball. Maktabga munosabat ijobiy, ammo bolani ko’proq o’qish bilan bog`liq bo’lmagan tomonlar qiziqtiradi. Bunday o’quvchilar maktabda o’zlarini yaxshi his etadilar, biroq maktabga asosan o’rtoqlar, o’qituvchilar bilan suhbatlashishi, chiroyli o’quv qurollariga ega bo’lish uchun boradilar.

4. 10 – 14 ball. O’quv motivatsiyasi past. Bunday bolalar maktabga borishni xohlamaydilar, darslarda bekorchi narsalar bilan shug`ullanib, o’ynab o’tiradilar. 5. 10 balldan past. Maktabga nisbatan salbiy munosabat, dezadaptatsiya moslashmaganlik mavjud. Bunday o’quvchilar o’quv faoliyatini bajarishga qiynaladilar, tengdoshlar va o’qituvchilar bilan bo’lgan munosabatda muammolarga duch keladilar, ularda ayrim hollarda nerv-psixik salomatlikning buzilishi kuzatiladi. Eslatma: Anketani ikki usulda qo’llash mumkin. 1 – usul. Savollar eksperementator tomonidan o’qib eshittiriladi va javob variantlari taqdim etiladi, bolalar o’zi tanlangan javobni yozib qo’yadi. 2 – usul. Savollar har bir bolaga alohida-alohida yozma ko’rinishda tarqatiladi, bolalar tegishli javoblarni belgilaydilar. Metodika haqida qo’shimcha ma`lumot: so’rovnomadagi savollar 200 nafar 6 – 8 yoshdagi o’quvchi bilan o’tkazilgan so’rov asosida bolalarning maktabga, o’qish jarayonida bo’lgan munosabatini to’liqroq aks ettiruvchi savollar sifatida ajratib olingan. Metodika manbasi: Ratanova T.A., SHlyaxta N.F. Psixodiagnosticheskie metod ы izucheniya lichnosti: Uchebnoe posobie. – Pererabotannoe i dopolnennoe izdanie posobiya: T.A.Ratanova, L.I. Zolotareva, N.F.SHlyaxta «Metod ы iz u cheniya i psixodiagnostika lichnosti» - M.: Moskovskiy psixologo – sotsialn ы y institut: Flinta, 1998. S.60 – 64. « Eslabqolvarasmlarniqaytachiz » m e todikasi

14- rasm Bolaga k e tma - k e tlik bilan ikkita rasm ko ` rsatiladi , uni bola bir daqiqa mobaynida ko ` rib chiqib , eslab qolishi zarur , so ` ngra esa xuddi shunday kattalikdagi oq qog ` ozga qaytadan chizib b e rishi tushuntirib b e riladi . Bola tomonidan bajarilgan ish ballar bilan baholanadi va tahlil qilinadi. Bola tomonidan bajarilgan ishning sifatiy tahlili 1-rasmdagi chiziqlarning birlashuvi 1a. Har qanday bir-biri bilan birlashib ketmagan chiziqlar guruhi “ + 1 ” ball bilan baholanadi. 1b. Har qaysi chiziqlar guruhi boshqa chiziqlar bilan birlashib ketgan bo`lsa, “ - 1 ” ball bilan baholanadi. Masalan: 2a. Har qaysi parallel chiziqlar, 3 yoki 1 tadan ortiq chiziqlar “ + 1 ” ball bilan baholanadi. 2b. Agar parallel chiziqlar bir-biri bilan birlashib ketgan bo`lsa, “ - 1 ” ball bilan baholanadi.

Izoh : 3a. Har qaysi ikki va undan ko`p to`lqinsimon chiziqlar, agar ularning uzunligi balandliklaridan 3 marta katta bo`lmasa hamda ular bilan kesishmasa “ + 1 ” ball bilan baholanadi. 3b. Buning aksi bo`lsa “ – 1 ” ball bilan baholanadi. Masalan: 4. Rasmda geometrik figuralarga o`xshash chiziqlar “ + 1 ” ball bilan baholanadi. Masalan: 5. Har qanday 3 va undan ortiq geometrik figuralardan tuzilgan va jamlangan rasmlar “ + 1 ” ball baholanadi. Masalan: 6a. Har bir aylana shaklidagi va bir necha marta takrorlangan, ammo o`rtasida bo`shliq bo`lgan chiziqlar “ + 1 ” ball bilan baholanadi. Buning aksi bo`lsa “ – 1 ” ball bilan baholanadi. Masalan: 7a. Har qaysi alohida joylashtirilgan nuqta “ + 1 ” ball bilan baholanadi; 7b. Har qaysi o`z tabiiy shaklidan kattalashtirilgan va ikki marta nuqta ustida Yuritilgan bo`lsa – 1 ball bilan baholanadi. Masalan: 8a. 3 va undan ortiq nuqtalar jamlanmasi +1;

8b. Agar ular bir-biri bilan birlashib ketgan bo`lsa “ – 1 ” ball bilan baholanadi. Yuqoridagi rasmlar tahliliga umumiy izoh: 1. Agar 3 va undan ortiq parallel chiziqlar, bir xil masofada va bir xil shaklda tasvirlangan 2. bo`lsa, ya'ni guruh chiziqlar deb qabul qilinib, “ +1 ” ball bilan baholanadi yoki guruh chiziqlari deb Yuritilmaydi. Ular alohida yakka chiziqlar deb Yuritilib, “ +1 ” ball bilan baholanadi . Har qaysi sinaluvchining natijalari algebrik usul bilan umumlashtiriladi. II. rasmda foydalanilmagan masofalar Rasmda grafik tasvirlar bilan to`ldirilmagan masofa hisoblab chiqiladi, eng quyi qismdan eng chekka qismigacha sm hisobida o`lchab boriladi, ya'ni 1 sm 1 va «+ » belgisi bilan olinadi. III. diagonal konfiguratsiyalar Diagonal konfiguratsiyalar deb, 15° – 75° cha masofada to`g`ri chiziqlar bir- biri bilan tutashtirishiga aytiladi. Masalan: Quydagi figura d iagonal konfiguratsiya deb Yuritilmaydi, sababi u parellelogramm asosi bo`lib qolayapti. Bu ham Yuqoridagi kabi baholanadi. Izoh: Har qaysi diagonal konfiguratsiya alohida baholanadi. Har bir diagonal chiziq alohida baholanmaydi.

Masalan: + 1ball; + 1 ball + 1 ball bilan baholanadi, ammo +2 ball bilan baholanadi, chunki bu figura ikkita alohida konfiguratsiyadan iborat. IV. S shakldagi chiziqlar Ikki xil egilishdan tashkil topgan va ular qarama-qarshi yo`nalishga yo`naltirilgan bo`lsa, alohida baholanadi. Masalan: va +1 ball baholanadi. V. To`lqinsimon chiziqlar Har bir ikki va undan ortiq to`lqinsimon chiziqlar bir yo`nalishda tasvirlanmagan bo`lsa, alohida baholanib, +1 ball beriladi. Umumiy ballar jamlanib, bolaning yutuqqa erishish motivi, taraqqiyot ko`rsatkichi va muvaffaqiyatsizlikdan qochish motivi ko`rsatkichi aniqlanadi. “Ehtiyojlar ierarxiyasini o’rganish metodikasi ” Mazkur metodika sinaluvchining o’z fikriga ko’ra moddiy ta`minlanganlik, xavfsizlik, muloqot va munosabat, hurmat qozonish hamda shaxsiy salohiyatni ro’yobga chiqarishga bo’lgan ehtiyoji qanchalik qondirilayotganini tekshirish uchun xizmat qiladi. Metodika to’liq standartlashtirilgan bo’lib, uning qaysi shkalasi bo’yicha sinaluvchi eng Yuqori ko’rsatkichga ega bo’lsa, u o’zining shu yo’nalishdagi ehtiyoji etarlicha qondirilmayotgan, deb hisoblayotgani ma`lum bo’ladi. Ko’rsatma: “Sizga 15 ta tasdiq ma`nosidagi hukmlar beriladi. Ushbu hukmlarning har birini juft-juft qilib bir-biri bilan solishtiring. Bunda, masalan, 1- hukmni 2-hukm bilan solishtirib qaysi biriga ko’proq qo’shilsangiz uning raqamini javob varaqasidagi jadvalning 1-katakchasiga yozing. Keyin 1-hukmni 3- hukm bilan solishtirib, bu juftlikdan qaysi birida sizga ma`qul fikr ifodalangan bo’lsa, o’shaning raqamini keyingi (gorizontal bo’ylab) kattakchaga qo’ying. So’ngra 1-

hukmni 4-hukm bilan va shu tariqa barcha 15 ta hukm bilan solishtirib chiqish zarur. SHundan keyin 2-hukmni 3-hukm, 4-hukm ... 15-hukm bilan, keyin 3- hukmni 4-hukm, 5-hukm ... 15-hukm bilan solishtirib chiqish va javob varaqasini to’ldirish kerak. So’rovnoma: 1. Men hurmat va e`tibor qozonishni xohlayman. 2. Men odamlar bilan iliq munosabatlarga ega bo’lishni xohlayman. 3. Men o’z kelajagimni ta`minlashni xohlayman. 4. Men hayot uchun pul ishlashni xohlayman. 5. Men yaxshi suhbatdoshlarga ega bo’lishni xohlayman. 6. Men o’z mavqeimni mustahkamlashni xohlayman. 7. Men o’z kuchim va iqtidorimni rivojlantirishni xohlayman. 8. Men o’zimga moddiy qulaylik yaratishni xohlayman. 9. Men mahorat va bilimim darajasini oshirishni xohlayman. 10. Men noxushliklardan qochishni xohlayman. 11. Men yangi va noma`lum bo’lgan narsalarga intilishni xohlayman. 12. Men kimgadir ta`sir ko’rsatish imkoniyatini beruvchi mavqeni egallashni xohlayman. 13. Men yaxshi narsalarni sotib olishni xohlayman. 14. Men to’liqligicha o’zimni bag`ishlashim mumkin bo’lgan ish bilan shug`ullanishni xohlayman. 15. Men boshqalar tomonidan tushunilishni xohlayman 0 1 2 3 4 5

Kalit I shkala moddiy ta`minlanganlik 4, 8, 13 II shkala xavfsizlik, 3, 6, 10 III shkala muloqot va munosabat 2, 5, 15 IV shkala hurmat qozonish 1, 9, 12 V shkala shaxsiy salohiyatni ro’yobga chiqarishga 7, 11, 14 Umumiy baholar shkalasi To’liq qoniqish 0-13 ball Qisman qoniqish 13-26 ball To’liq qoniqmaslik 26-39 ball Shunday qilib, ushbu mavzuda qobiliyat, hissiy irodaviy sohalar, motivatsiya, ijodiy tafakkurni aniqlash metodikalari bilan tanishdik.

Adabiyotlar: 1. Z.T.Nishonova, Z.Qurbonova, Sh.To‘lyaganova, A.Abdiyev Psixolodiagnostika T. Fan va texnologiyalar 2008 2. Z.T.Nishonova Z.Qurbonova, D.S.Qarshiyeva, N.B.Atabayeva Psixodiagnostika va eksperimental psixologiya T. Fan va texnologiyalar 20014 3. V,N.Drujinin, Eksperimentalnaya psixologiya M SpB 2001 4. P.Press, Eksperimentalnaya psixologiya M SpB 2003 5. Mirziyev.SH.M.Tankidiy taxlil kat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik xar bir rahbar faoliyatini kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasining 2016-yil yakunlari va 2017- yil istiqbollariga bag‘ishlangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutni Halq so‘zi gazetasi 2017-yil 16-yanvar №11 6. Mirziyev.SH.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz ” O‘zbekiston” 2016 7. Mirziyev.SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. ” O‘zbekiston” 2017 8. A.A. Ivin Logika M: 2002 (uchebnoye posobiye ) 9. R. S. Nemov Prakticheskaya psixologiya M 1998 (uchebnoye posobiye )

O'xshashlar

Intellekt psixodiagnostikasi

Shaxs psixodiagnostikasi

Bilish jarayonlari psixodiagnostikasi

Intellekt psixodiagnostikasi 1

Shaxs psixodiagnostikasi 1