Yosh davrlar psixologiyasining rivojlanish bosqichlari - Pedagogika - Referatlar

Yosh davrlar psixologiyasining rivojlanish bosqichlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74.5 KB

Ko'chirib olish

Yosh davrlar psixologiyasining rivojlanish bosqichlari Reja: 1. Jahon psixologlari asarlarida yosh davrlari muammosi. 2. Yosh davrlarni tabaqalash nazariyasi.

O’tgan ajdodlarimiz yosh psixologiyasining muammolarini izchil va atroflicha, muayyan yo’nalishda, ma‘lum kontseptsiya asosida o’rganmagan bo’lsalar ham, allomalarning asarlarida mazkur holatlarning aks etishi, namoyon bo’lishi, rivojlanishi va o’zgarishlari to’g’risida qimmatli fikrlar bildirganlar. Bular to’rt xil manbalarda uchraydi. Ularning biri – xalq ijodiyoti; rivoyatlar, maqollar, matallar va masallar; ikkinchisi – maxsus ijodkor kishilira (hatto, xukmdorlar) muayyan shaxsga bag’ishlab yozgan o’git-nasihat va hikoyalar, uchinchisi - qomusiy, o’rta Osiyo mutafakkirlarining ilmiy-nazariy qarashlari; to’rtinchisi - turli davrlarda ijod qilgan shoir va yozuvchilar ijodining mahsullari, ya‘ni badiiy asarlardir. Abu Nasr Forobiyning inson va uning psixikasi haqidagi ahloqiy-falsafiy mushohadalari “Ideal shahar aholisining fikrlari”, “Masalalar mohiyati”, “Falsafiy savollar va ularga javoblar”, “Jism va aktsidentsiyalarning shakllariga qarab bo’linishi”, “SHarhlardan”, “Xikmat ma‘nolari”, “Aql ma‘nolari to’g’risida” kabi qator asarlarida bayon etilgan. Abu Rayhon Beruniy o’zining “o’tmish yodgorliklari” kitobida inson hayotiga doir xilma-xil ma‘lumotlarni keltiradi. Shu jumladan,, olim kishilarning jismoniy tuzilishi, umrlarning uzun-qisqaligi to’g’risida bildirgan mulohazalar diqqatga sazovordir. Beruniy odam uzoq vaqt yashashining sababini biologik va irsiy omillar bilan bog’laydi. Bu jihatdan uning “Hindiston”, “Mineralogiya” asarlari, Ibn Sino bilan yozishmalari alohida ahamiyatga ega. Ibn Sinoning 5 tomlik “Tib qonunlari” asarida organizmning tuzilishi, undagi nervlar va nerv yo’llari, fiziologik jarayonlar bilan bog’liq psixik jarayonlar bilan bog’liq psixik jarayonlar haqida ancha muhim ma‘lumotlar bor. Uning “Odob haqida” risolasi ham inson shaxsini shakllantirish to’g’risidagi jiddiy asardir. Yusuf Xos Xojibning “Qutadg’u bilig” asaridagi ma‘lumotlar ham hozirgacha o’z qimmatini yo’qotmagan. AQSHlik psixolog Dj. Bruner (1915) shaxsning tarkib topishi bilan ta‘lim o’rtasida ikkiyoqlama aloqa mavjudligi aytib, insonning kamolot sari intilishi bilan

olish samaradorligini oshirsa, o’qitishning takomillashuvi uning ijtimoiylashuvi jarayonini tezlashtiradi, deb uqtiradi. SHu tariqa yosh psixologiyasi fani qator rivojlanish bosqichlaridan o’tib, bugungi darajasiga erishdi. Uning rivojlanishiga o’rta Osiyo allomalari, rus va chet el psixologlari munosib hissalarini qo’shdilar. Yuqorida aytilgan nazariyalar, amaliy va ilmiy ma‘lumotlar, tadqiqotchilar yaratgan metodikalarning o’z ahamiyatini saqlab kelmoqda. Yosh davrlarining tabaqalash nazariyalari. Psixologiya fanida yosh davrlarini tabaqalash bo’yicha qator mustaqil nazariyalar mavjud, ular inson shaxsini tadqiq qilishga har xil nuqtai nazardan yondashadi va muammoning mohiyatini turlicha yoritiladi. Ularga biogenetik, sotsiogenetik, psixogenetik, kognitivistik, psixo-analitik, bixevioristik nazariyalarni kiritish mumkin. Quyidagi mazkur nzariyalar va ularning ayrim namoyandalar ifodalagan yosh davrlarini tabaqalash printsiplarini ko’rib chiqamiz. Biogenetik nazariyada insonning biologik yetilishi bosh omil sifatida qabul qilingan, qolgan jarayonlarning rivojlanishi ixtiyoriy bo’lib, ana shu omil bilan o’zaro bog’liqdir. Mazkur nazariyaga binoan, rivojlantirish bosh maqsadi biologik determinantlrga (aniqlovchilarga) qaratiladi va ulardan ijtimoiy-psixologik xususiyatlar kelib chiqadi. Rivojlanish jarayonining o’zi, dastavval biologik universal bosqichich sifatida talqin qilinadi. Biogenetik qonun F.Myuller va E.Gekkel kashf qilgan. Biogenetik qonun organning rivojlanishi nazariyasini tashviq qilishda hamda antidarvinchilarga i kurashdi muayyan darajada tarixiy rol o’ynagan. Biroq unda organning individual va tarixiy rivojlanishi munosabatlarini tushuntirishda qo’pol xatolarga yo’l qo’yilgan. Jumladan, biogenetik qonunlarga ko’ra, shaxs psixologiyasining individual rivojlanishi (ontogenez) butun insoniyatning tarixiy rivojining (filogenez) asosiy bosqichlarini qisqacha takrorlaydi.

Nemis psixologi V.SHterining fikricha, chaqaloq (yangi tug’ilgan bola) hali odam hisoblanmaydi, balki faqat sut emizuvchi hayvondir; olti oylikdan oshgach u psixik rivoji jixatidan faqat maymun darajasiga tenglashadi, ikki yoshida oddiy odam holiga keladi, besh yoshlarida ibtidoi gala holidagi odamlar darajasiga yetadi, maktabga kirgandan boshlab ibtidoi davrni boshdan kechiradi, kichik maktab yoshida uning ongi o’rta asr kishilari darajasiga, nihoyat yetuklik davri (16-18 yoshlari)dagina hozirgi zamon kishilarining manaviy darajasiga yerishadi. S.Xoll “rekapitulyatsiya qonun”ni (filogenezni qisqacha takrorlashni) psixologik o’sishning bosh qonuni deb hisoblaydi. Uning fikricha, ontogenez filogenezning muhim bosqichlarini takrorlaydi. Olimning talqinicha, go’daklik hayvonlarga xos rivojlanish pallasidan boshqa narsa emas. Bolalik esa asosiy mashg’uloti ovchilik va baliqchilik bo’lgan qadimgi kishilarning davriga aynan mos keladi. 8-12 yoshlardagi o’sish davri yovvoyilikning oxiri va tsivilizatsiyaning boshlanishidagi yetilishidan (12-13 yoshdan) boshlanib yetuklik davrigacha (22-25 yoshgacha) davom etadi, romantizmga barobardir. S.Xollning talqinicha, bu davrlar “bo’ron va tazyiqlar”, ichki va tashqi nizolar (ziddiyatlar)dan iborat bo’lib, odamda “individullik tuyg’usi” vujudga keladi. Yosh davrlarini tabaqalashning bu turi o’z navbatida tanqidiy muloxazalar manbai vazifasini o’taydi, chunki inson zotidagi rivojlanish bosqichlari filogenezni aynan takrorlamaydi va takrorlashi ham mumkin emas. Biogenetik kontseptsiyaning boshqa bir turi nemis “”konstituttsion psixologiyasi (insoning tana tuzilishiga asoslangan nazariya) namoyandalari tomonidan ishlab chiqilgan. E.Krechmer shaxs (psixologiyasi)tipologiyasining negiziga bir qancha biologik omillarni (masalan, tana tuzilishining tipii va boshqalarni) kiritib, insonning jismoniy tipii Bilan o’sishining xussiyati o’rtasida uzviy bog’liqlik mavjud, deb taxmin qiladi. E.Krechmer odamlarni ikkita katta toifaga: (tsikloid (tez qo’zg’aluvchi, his-tuyg’usi o’t beqaror) va shizion (odamovi, munosabatga qiyin kirishuvchi, his-tuyg’usi cheklangan)Larga ajratadi. Bu taxminni yosh davrlari, xususiyatlariga ham tadbiq etib, o’smirlar tsikloid xususiyatli, o’spirinlar esa shizoid xususiyatliligini takidlaydi. Lekin insonning

kamol topishida biologik shartlardan sifatlar xamisha yetakchi va hal qiluvchi rol o’ynay olmaydi, chunki shaxsning individual-tipologik xususiyatlari bir-biriga aynan mos tushmaydi. Biogenetik nazaryaning namoyondalari - amerikalik psixologlar A.Gezelli va S.Xoll rivojlanishning biologik madeliga tayanib ish ko’radilar, bu jarayonda muvozanat, integratsiya va yangilanish tsikllari o’zaro almashinib turadi, degan xulosaga keladilar. Psixologiya tarixida biologizmning eng yaqqol ko’rinishi Zigmund Freydning shaxs talqinida o’z ifodasini topgan. Uning ta‘lmotiga binoan shaxsning barcha xatti-xarakatlari (xulq) ongsiz biologik mayllar yoki instinktlardan kelib chiqadi, birinchi navbatda, jinsiy (seksual) maylga bog’liqdir. Bunday biologizatorlik omillari inson xulqini belgilovchi birdan-bir mezon yoki betakror turtki rolini bajara olmaydi. Biogenetik nazariyaning qarama-qarshi ko’rinishi sotsiogenetik nazariyadir. Bu nazariyada shaxsda ro’y beradigan o’zgarishlarni jamiyatning strukturasi, ijtimoiylashish (sotsializatsiya) usullari, atrofdagi odamlar Bilan o’zaro munosabat vositalari asosida tushuntiriladi. Ijtimoiylashish nazariyasiga ko’ra inson biologik tur sifada tug’ilib, hayotdagi ijtimoiy shart-sharoitlarning bevosita ta‘siri ostida shaxsga aylanadi. G’arbning eng muhim nazariyalaridan biri – rollar nazariyasidir. Bu nazariyaga ko’ra jamiyat o’zining har bir a‘zosiga status (haq-huquq) deb nomlangan xatti-xarakatning barqaror usullari majmuasini yaratadi. Inson ijtimoiy muhitda bajarishi shart bo’lgan maxsus rollar uning xulq-atvorida, boshqalar Bilan munosabatida sezilarli iz qoldiradi. AQSHda individual tajriba va bilimlarni o’zlashtirish (ko’nikish) nazariyasi keng tarqalgan. Mazkur nazariya binoan, shaxsning hayoti va voqelikka munosabati, ko’nikmalarni egallashi va bilimlarni o’zlashtirishi qo’zg’atuvchining barqarorligiga bog’liqdir. K.Levin tavsiya qilgan “fazoviy zarurat maydoni” nazariyasi o’z davrida muhim ahamiyat kasb etgan. K.Levin nazariyasiga ko’ra shaxsning xulqi (xatti-

xarakati) psixologik kuch vazifasini o’tovchi ishtiyoq (intilish), maqsad (niyat) Bilan boshqarilib turiladi, buk uchli fazoviy zarurat maydonning ko’lami va tayanch nuqtasiga yo’nalgan bo’ladilar. Yuqorida ifodalangan har bir nazariya shaxsning ijtimoiy xulqini o’zgalar uchun yopiq va maxfiy muxitning xussiyatlaridan kelib chiqqan xolda tushuntiradi, bunda u odam xoxshini yoki xoxlamasligidan qa‘tiy nazar, mazkur sharoitga moslanmog’i (ko’nikmog’i) zarur, degan qoidaga amal qiladi. Psixologiyada psixologik yondashish ham avjud bo’lib, u biogenik va sotsiogeneik omillarning qimmatini kamentmaydi, balki psixik jarayonlarning rivojalanishi birinchi darajali ahamiyatga ega deb hisoblaydi. Mazkur yondashishni uchta mustaqil yo’nalishga ajratib tahlil qilish mumkin va bu yo’nalishlar o’z mohiyatini, kechishi va mahsuli jixatidan keskin farqlanadi. Psixikaning irratsion (aqliy bilish jarayonaridan boshqa) tarkibiy qismlari: emotsiya, mayl yordamida shaxsning xulqini tahlil qiluvchi nazariya psixodinamika deyiladi. Bu nazariyaning yirik namoyandalarida biri amerikalik psixolog E.Eriksondir. U insoning umrini o’ziga xos betakror xususiyatlarga molik 8 ta davrga ajratadi. Birinchi davr - go’daklikda tashqi dunyoga ongsiz “ishonch” tuyg’usi vujudga keladi. Buning bosh sababi ota-onaning mehr-muhabbati, g’amxo’rligi va jonkuyarligidir. Agar go’dakda ishonchning negizi paydo bo’lmay, borliqqa ishonchsizlik hissi tuyg’usi, voyaga yetgan odamlarda mahluqlik hissi tug’ilsa, voyaga yetgan odamlarda mahluqlik, umidsizlik vujudga kelishi shubxasizdir. Ikkinchi davr – ilk bolalik yarim mustaqillik va shaxsiy qadr-qimmat tuyg’usi shakllanadi yoki, aksincha, ularning teskarisi – uyat va shubxa xissi xosil bo’ladi. Bolada mustaqillikning o’sishi unga o’z tanasini boshqarish uchun keng imkoniyat yaratib, bo’lg’usi shaxs xususiyatldaridan tartib-intizom, ma‘suliyat, javobgarlik, hurmat tuyg’ulari tarkib topishiga zamin hozirlaydi. Uchinchi davr - o’yin yoshi deb ataladi va unga 5-7 yoshli bolalar kiradi. Bu davrda tashabbus tuyg’usi, qandaydir ishlarni amalga oshirish, bajarish mayli tarkib topadi. Mabodo boladagi hoxish-istakni ro’yobga chiqarish yo’li to’sib

qo’yilsa, buning uchun u o’zini aybdor deb hisoblaydi. Mazkur davrda davra, ya‘ni guruh o’yinlarga, tengqurlari bilan muloqotga kirishish muhim ahamiyat kasb etadi: bola turli rollar bajarib ko’rishiga, uning hayoloti o’sishiga imkon yaratadi. Xuddi shu davrda bolada adolat tuyg’usi, uni tushunish mayli tug’ila boshlaydi. To’rtinchi davr – maktab yoshi boladagi asosiy o’zgarishlar: ko’zlagan maqsadiga erishish uchun intilish, uddaburonlik va tarishqoqlik bilan ajralib turadi. Uning eng muhim qadriyati omilkorlik va mahsuldorlikdan iboratdir. Bu yosh davrning salbiy jihatlari (illatlari) ham bo’lib, ular ijobiy hislatlari yetarli bo’lmasligi, ong hayotning barcha qirralarini qamrab ololmasligi, muammolarni hal qilshda aql-zakovat darajasining pastligi, bilimlarni o’zlashtirishdagi qoloqlik va hokazolardir. Xuddi shu davrdagi shaxsning mehnatga munosabati shakllana boshlaydi. Beshinchi davr - o’spirinlik betakror xislati, o’ziga xosligi, boshqa odamlardan keskin farqlanishi bilan xarakterlanadi. Shuningdek, o’spirinlik davrida shaxs sifatida noaniqligi muayyan rolni uddalamaslik, qat‘iyatsizlik singari salbiy sifatlarga ham egadir. Mazkur davrning eng muhim xususiyati “rolini kechiktirish” ning o’zgarishi hisoblanadi. U ijtimoiy hayotda bajarayotgan rollarning ko’lami kengayadi, lekin ularning barchasini jiddiy egallash imkoniyatiga ega bo’lmaydi, shuningdek, rollarda o’zini sinab ko’rish bilan cheklanadi, xolos. Erikson o’spirinlarda o’zini o’zi anglashning psixologik mexanizmlarini batafsiltahlil qiladi, unda vaqtni yangicha his qilish, psixoseksual qiziqish, patogen (kasallik qo’zg’atuvchi) jarayonlarni va ularning turli ko’rinishlari namoyon bo’lishi bayon qiladi. Oltinchi davr - yoshlik boshqa jinsga psixologik intim yaqinlashuv qobiliyati va ehtiyoji vujudga kelishi bilan ajralib turadi. Bunda ayniqsa, jinsiy mayl alohida o’rin tutadi. Bundan tashqari, yoshlik tanxolikni yoqtirish va odamovilik kabi yoqimsiz xususiyat bilan ham farqlanadi. Yettinchi davr – yetuklik davrida hayotiy faoliyatning barcha sohalarida (mehnatda, ijodiyotda, g’amxo’rlikda, pusht qoldirishda, tajriba uzatish va boshqalarda) mahsuldorlik tuyg’usi uzluksiz hamroh bo’ladi va ezgu niyatlarning

amalga oshishida turtki vazifani bajaradi. Shuningdek, mazkur davrda ayrim jihatlarda turg’unlik tuyg’usi salbiy xususiyat sifatida hukm surishi ham mumkin. Sakkizinchi davr, ya‘ni qarilik inson sifatida o’z burchini uddalay olganligidan, turmushning keng o’mrovliligidan qanoatlanish tuyg’ulari bilan xarakterlanadi. Salbiy xususiyat sifatida esa hayot faoliyatidan noumidliylik, ko’ngil sovush tuyg’ularini aytish mumkin. Donolik, soflik, gunohlardan forig’ bo’lish har bir holatga shaxsiy va umumiy nuqtai nazardan qarash bu yoshdagi odamlarga xos eng muhim jihatlardir. E.SHpranger “o’spirinlik davri psixolgiyasi” nomli asarida bu davrga 13-19 yoshli qizlarni, 14-22 yoshdagi yigitlarni kiritishni tavsiya qiladi. Uningcha, bu yosh davrida yuz beradigan asosiy o’zgarishlar: a) shaxsiy “Men” ni kashf qilish; b) refleksiyaning o’sishi; v) o’zining individualligini anglash va shaxsiy xususiyatlarini e‘tirof qilish; g) hayotiy ezgu rejalarining paydo bo’lishi; d) o’z shaxsiy turmishini ongli holda qurishga intilish va xokazolar. 14-17 yoshlarda vujudga keladigan inqiroz o’smirlarda o’zlariga kattalarning bolalarcha munosabati doirasidan qutilish tuyg’usi paydo bo’lishidan iboratdir. 17-21 yoshlilarning yana bir xususiyati ularda tengqurlaridan “ajralish” inqirozi va tanholik istagining paydo bo’lishidir. Bu holat tarixiy shart-sharoitlardan kelib chiqadi. E.SHpranger, K.Bbler, A.Maslou va boshqalar personologik nazariyaning yirik nomoyandalari hisoblanadilar. Kognitivistik yo’nalishning asoschilari qatoriga J.Piaje, Dj.Kelli va boshqalarni kiritish mumkin. J.Piajening aql-idrok nazariyasi, aql-idrok funktsiyalari hamda uning davrlari haqidagi ta‘limotni o’z ichiga oladi. Aql-idrokning asosiy funktsiyalarni uyushqoqlik va moslashish, ko’nikishdan iborat bo’lib, aql-idrokning funktsional invariantligi deb yuritiladi. Muallif intellektni quyidagi rivojlanish davrlariga ajratadi: 1) sensomotor intellekti (tug’ilishdan 1 yoshgacha); 2) operatsiyalardan ilgarigi tafakkur davri (2 yoshdan 7 yoshgacha); 3) konkret operatsiyalar davri (7-8 yoshdan 11-12 yoshgacha); 4) formal (rasmiy) operatsiyalar davri.

J.Piajening g’oyalarini davom ettirganpsixologlarning bir guruhini kognitiv- genetik nazariyachilariga qo’shish mumkin. Bu yo’nalishning namoyandalari L.Kolberg, D.bromley, Dj.Birrer, A.Vallon, G.Grimm va boshqalardan iboratdir. A.Vallon (Frantsiya) nuqtai nazaricha yosh davrlari quyidagilarga ajratiladi: 1) homilaning ona qornidagi davri; 2) impulsiv harakat davri – tug’ilganidan 6 oyligigacha; 3) emotsional (his-tuyg’u) davri – 6 oylikdan 1 yoshgacha; 4) sensomotor (idrok bilan harakatning uyg’unlashuvi) davri –1 yoshdan 3 yoshgacha; 5) personologizm (shaxsga aylanish) davri – 3 yoshdan 5 yoshgacha; 6) farqlash davri – 6 yoshdan 11 yoshgacha; 7) jinsiy yetilish va o’spirinlik davri – 12 yoshdan 18 yoshgacha. Rus psixologiyasidagi yosh davrlarini tabaqalash muammosi dastlab L.S.Vigotskiy, P.P.Blonskiy, B.G.Ananev singari yirik psixologlarning asarlarida o’z aksini topa boshlagan. Keyinchalik bu muammo bilan shug’ullanuvchilar safi kengayib bordi, shu boisdan tabaqalanish kelib chiqishi, ilmiy manbai, rivojlanish jarayonlariga yondashilishi nuqtai nazaridan o’zaro keskin farqlanadi. hozir yosh davrlarini tabaqalash yuzasidan mulohaza yuritishda olimlarning ilmiy qarashlarin muayyan guruhlarga ajratish va ularning mohiyatini ochish maqsadga muvofiqdir. L.S.Vigotskiy psixologlarning yosh davrlarini tabaqalash nazariyalarini tanqidiy tahlil qilib, muayyan rivojlanishni vujudga keltiruvchi ruhiy yangilanishlarga tayanib yosh davrlarin quyidagi bosqichlarga ajratadi: CHaqaloqlik davri inqirozi. Go’daklik davri – 2 oylikdan 1 yoshgacha. Bir yoshdagi inqiroz. Ilk bolalik davri – 1 yoshdan 3 yoshgacha. 3 yoshdagi inqiroz. Maktabgacha davr – 3 yoshdan 7 yoshgacha. 7 yoshdagi inqiroz. Maktab yoshi davri – 8 yoshdan 12 yoshgacha. 13 yoshdagi inqiroz. Pubertat (jinsiy yetilish) davri – 14 yoshdan 18 yoshgacha.

17 yoshdagi inqiroz. Olim o’z asarlarida har bir davrning o’ziga xos xususiyatlarini chuqur ilmiy tariflay olgan. Eng muhim psixik yangilanishlar haqida ilmiy va amaliy ahamiyatga molik mulohazalar bildirgan. Biroq bu mulohazalarida ancha munozarali, baxsli o’rinlar ham uchraydi. Umuman L.S.Vigotskiyning yosh davrlarini tabaqalash nazariyasi ilmiy-tarixiy ahamiyatga ega, uning rivojlanishni amalga oshiruvchi inqirozlar roli to’g’risidagi mulohazalari va olg’a surgan g’oyalari hozirgi kunnning talabiga mosdir. L.S.Vigotskiy shogirdi L.I.Bojovich insonning kamol topishini yosh davrlariga bo’lishda motivlarni asos qilib olidi, shuning uchun bu bo’lishni motivatsion yondashish, deb atash mumkin. L.I.Bojovichning mulohazasiga ko’ra yosh davrlari quyidagi bosqichlardan iborat: Birinchi bosqich – chaqaloqlik tug’ilgandan 1 yoshgacha; ikkinchi bosqich – motivatsion tasavvur; 1 yoshdan 3 yoshgacha; uchinchi bosqich – “men” ni anglash davri; 3 yoshdan 7 yoshgacha; to’rtinchi bosqich – ijtimoiy jonzotlikni anglash davri; 7 yoshdan 13 yoshgacha; beshinchi bosqich – a) o’z-o’zini anglash davri; 12 yoshdan 14 yoshgacha; b) o’z o’rnini belgilash (topish) davri; 15 yoshdan 17 yoshgacha. L.I.Bojovich har bir bosqichni psixologik tavsiyalashda unda namoyon bo’ladigan o’zgarishlarni, bu o’zgarishlarning sabablari, omillari, manbalari, turtkilari, mexanizmlarini ham bayon qiladi. D.B.Elkoninning tasnifi yetakchi faoliyat (A.N.Leontev) nazariyasiga, har qaysi rivojlanish pallasida faoliyatning biror ustunlik qilishi mumkinligiga asoslanadi. Yetakchi faoliyatning inson shaxs sifatida kamol topishidagi roli nazariyaning negizini tashkil qiladi. D.B.Elkonin yosh davrlarini quyidagi bosqichlarga ajratishni lozim topadi: go’daklik davri – tug’ilgandan 1 yoshgacha; asosiy faoliyat – bevosita emotsional muloqat;

ilk bolalik davri – 1 yoshdan 3 yoshgacha; asosiy faoliyat – predmet bilan nozik harakatlar qilish; maktabgacha davr – 3 yoshdan 7 yoshgacha; asosiy faoliyat – rolli o’yinlar; kichik maktab yoshi davri – 7 yoshdan 10 yoshgacha; asosiy faoliyat – o’qish. Kichik o’smirlik davri – 10 yoshdan 15 yoshgacha; asosiy faoliyat – shaxsning intim muloqoti; Katta o’smirlik yoshi yoki ilk o’spirinlik davri – 17 yoshdan 17 yoshgacha; asosiy faoliyat – o’qish, kasb tanlash. D.B.Elkonin tasnifini, ko’pchilik psixologlar ma‘qullashishiga qaramay, unda ayrim munozarali jihatlar ham bor. Umuman esa D.B,Elkoninning mazkur nazariyasi psixologiya fanida, ayniqsa yosh davrlari psixologiyasida muhim o’rin tutadi.

Fоydаlаnilgаn аdаbiyotlаr: 1. А.V.Pеtrоvskiy. "YOsh psiхоlоgiya vа pеdаgоgik psiхоlоgiya". M.1979 yil. 2. "Umumiy psiхоlоgiya, yosh psiхоlоgiya vа pеdаgоgik psiхоlоgiya" kursi. 1982 yil. 3. V.А.Krutеskiy. "Pеdаgоgik psiхоlоgiya аsоslаri" T. "Ukituvchi". 4. V.А.Krutеskiy. "Ukuvchilаrning tаъlim vа tаrbiyasi psiхоlоgiyasi. 1976 yil. 5. E.Gоziеv. "Psiхоlоgiya" T. 1994 yil. 6. M.V.Vохidоv. "Psiхоlоgiya" T. 1981 yil. 7. M.G.Dаvlеtshin tахriri оstidа "YOsh psiхоlоgiyasi vа pеdаgоgik psiхоlоgiya" T. 1974 yil. 8. SH.Bаrаtоv. "Ukuvchi shахsini urgаnish usullаri". T. "Ukituvchi". 1995 yil. 9. Turахоnоvа R. "6 yoshli bоlаlаrning psiхоlоgik хususiyatlаri". T. Ukituvchi" 1990 yil. 10.А.I.SHchеrbаkоv tахriri оstidа. "YOsh psiхоlоgiyasi vа pеdаgоgik- psiхоlоgiyadаn prаktikum". T. "Ukituvchi"1991 yil. 11.M.G.Dаvlеtshin. "Zаmоnаviy mаktаb ukituvchisining psi хо l о giyasi ". T . 1999 yil .

O'xshashlar

Tibbiyot psixologiyasining predmeti

Ta’lim tizimining bosqichlari

Kasb ta’limining shakllanish bosqichlari.

Yosh аvlоdni tаrbiyalаshning mаqsаd vа vаzifаlаri

O`zbek badiiy nasrining shakllanish bosqichlari