Xalq pedagogikasi va tarbiyaning hozirgi davrdagi ahvoli - Pedagogika - Referatlar

Xalq pedagogikasi va tarbiyaning hozirgi davrdagi ahvoli

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

106 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz REJA: 1. Markaziy Osiyoda ma`rifatparvarlik g`oyalari va xalq pedagogikasi. 2. Xalq pedagogikasi konsepsiyasi va uning o`ziga xos xususiyatlari. 3. Xalq pedagogikasida oila, bolalar va ota-onalar muammolari. 4. Xalq pedagogikasi amalda.

www.arxiv.uz Markaziy Osiyoda ma`rifatparvarlik g`oyalari va xalq pedagogikasi Xalq pedagogikasi – xalqning umumiy ma`naviy madaniyatini tashkil qiluvchi va ajralmas qismidir. Buyuk rus pedagogi K.D.Ushinskiyning “Rus xalqida tarbiya xalqning o`zi qancha vaqtdan beri mavjud bo`lsa shuncha paytdan beri mavjuddir” deb aytgan gapi to`laligicha boshqa xalqlarga ham tegishlidir. Shu bilan birga xalq pedagogikasi uzoq qadim zamonda yuzaga kelgan, ular tarixiy ilmiy pedagogikadan ilgari bo`lgan va uning ertangi shakllariga ta`sir ko`rsatgan deb hisoblaydilar. Markaziy Osiyo xalqlari pedagogik ilmlari rivojlanishi tarixini tahlil qilib o`rganib chiqish pedagogikaning birinchi rasmiy belgilari xalq hayoti, xalq pedagogik madaniyatining bevosita ta`siri ostida paydo bo`lganligini ko`rsatadi. Xalq pedagogikasi umuman xalqning orzu-umidlarini, uning o`sib kelayotgan avlodni tarbiyalash va o`qitish haqida tasavvurlarni ifoda etadi. Al Farobiy, Ibn Sino, Beruniy, Jomiy, Umar Hayyom, Sa`diy, Navoiy, Avloniy va boshqa ma`rifatparvarlarning meroslarini tahlil qilish, ularning tarbiya haqidagi umuman g`oyalari, xususan oilaviy tarbiya haqidagi g`oyalari. Xalq pedagogikasi tarixidagi ifoda etilgan g`oyalar va fikrlar bilan uzviy bog`lanib ketganligini ko`rsatadi: maqollar, matallar, ertaklar, rivoyat va afsonalarda. Ijtimoiy - pedagogik nuqtai-nazardan Farobiyning psixologiya bo`yicha, etika va estetika bo`yicha asarlari katta qiziqishga ega, insonni ijtimoiy mavjudot sifatida qarab, Farobiy shaxsning ma`naviylik sifatlari ijtimoiy muhit va tarbiya ta`siri ostida yuzaga keladi deb hisoblaydi. “Inson – deb yozadi – u eng boshidan boshlab tabiatan yaxshi yoki yomon bo`lib, xuddi shunday u tug`ma to`quvchi yoki yozuvchi bo`lib tug`ulmaydi” Farobiy, Ibn Sino va Beruniy ijtimoiy - pedagogik qarashlariga katta ta`sir ko`rsatadi. Ibn Sinoning pedagogik dunyoqarashlari uning ko`plab asarlarida o`z aksini topgan. Ma`naviy tarbiya haqida gapirar ekan Ibn Sino insonda xaqgo`ylik, adolatlilik, halollik kabi sifatlarni yuksak baholaydi va “xalqning ma`naviylik xususiyatlari va adolatlilikkka chorlaydigan necha asrlik an`analarini hisobga olish kerak. Chunki adolatlilik – insonning ishlari eng yaxshi bezagidir” deb maslahat beradi. Beruniy asarlarida tarbiya haqida ko`plab ajoyib

www.arxiv.uz fikrlar aytilgan. “O`tgan avlodlar xotiralari” (“xronologiya”) tekshirishlarida olim- ensiklopedist turli xalqlar va davrlar kalendar sistemalarini ta`riflari bilan bir qatorda haqiqat va yolg`on, yaxshi va yomon, kamtarlik va kekkayish, bilimlililik va nodonlik, ya`ni, ma`naviylik muamolarini o`rganadi. O`rta asrning yorqin mutafakkirlaridan biri Rudakiy maqol va rivoyatlar ko`rinishidagi ko`plab poetik asarlari xalq pedagogikasini boyitib xalq og`zaki ijodiyoti durdonalari qatoriga kiradi. “U inson aqlining tubi – bu bilimdir” va “Dunyoda bilim kabi muhim meva yo`qdir deb aytadi”. O`rta asp ijtimoiy pedagogik meroslari haqida gapirganda, Nosir Xisravning (1004-1088) “Ma`rifat kitobi” va “Baxt haqida”gi kitobning muallifi, shoir, yozuvchi va faylasuf haqida gapirib o`tmasa bo`lmaydi. “Ma`rifat kitobi”da “O`z- o`zini anglash”, “Yaxshi va yomon sifatlari” boblari bor, ular o`ziga xos o`zini tarbiyalash dasturi hisoblanadi. Muallif insonni to`g`ri yarbiyalashga halaqit qiladigan yettita (yomonlik) to`siqlarini aytadi: takabburlik, ayyorlik, berahmlik, ochko`zlik, g`azab, g`araz, shaxvatparastlik. U o`zining 7 ta “yaramas do`stlarini esdan chiqarishni” maslahat beradi, ularning o`rniga esa boshqalarini - (ulkan) yuksak, oliyjanob ular uchun kamtarlik. Halollik, sabr-toqat, oddiylik, shukronalik, sahiylik va mehribonlik asosiy hisoblanganlarini topish kerak - dedi. U nasihatlarini shunday yakunlaydi: “Bundan keyin ishonchli do`stlar bilan bo`lgan, ochko`z dushmanlardan bir umrga ajralgin.” XI-XII asrlarda xususan pedagogik talqinlar ham paydo bo`ladi, ular Markaziy Osiyo va Qozog`iston xalqlari pedagogik madaniyati rivojlanishi uchun katta ta`sir ko`rsatgan. Burxoniddin Zarshudni “O`quvchiga bilim olish yo`lidagi nasihatlari” o`ziga xos pedagogika darsligida o`qitish jarayonini tashkil etish bo`yicha tavsiyalar beradi, “Bilimga intilish”, - deb yozadi olim har bir musulmonlar uchun zarur majburiyat hisoblanadi”. O`zbek adabiyoti asoschisi hisoblangan mutafakkir taraqqiyparvar arbob A.Navoiy (1441-1501) ning pedagogik g`oyalari ahamiyati juda katta bo`ldi. O`z xalqini chuqur sevgan demokratik va insonparvarlik g`oyalari insonga muhabbat, halollik, adolatlilik, yorqin kelajakka ishonchi haqidagi xalq hikmatli so`zlari,

www.arxiv.uz rivoyatlari bilan bog`lanib ketadi, xalq hatto o`zining buyuk olimi haqida rivoyat, afsonalar yaratib, xalq poyetik ijodiyotini shakllantiruvchisi sifatida uning obrazini abadiylashtiradilar. Mutafakkir olimlarning, shoirlarning ko`plab nasihatlari xalqning turmushi hayot tajribalari asosida ishlab chiqilgan hikmatli so`zlari bilan juda ham aniq mos keladi: “Qiyshiq o`tirganda ham to`g`ri gapirish kerak”, “Yolg`on gapirib yashagandan ko`ra, to`g`ri gapirib o`lgan afzal”, “Agarda sen har doim to`g`ri gapirib kelgan bo`lsang keyin ham senga ishonadilar”, “Birinchi bor yolg`on gapirishdan o`zingni saqla, shunda keyingi yolg`onlarda seni fosh etishlaridan qo`rqmaysan” va shu kabilar. Do`stlik haqidagi olim va shoirlarning fikrlari xalq hikmatli so`zlari bilan mos keladi. Rudakiy dunyodagi eng katta g`am bu yaxshi do`stdan ajralish deb hisoblaydi “Agarda do`stlaring mingta bo`lsa bu kam deb hisobla”, (xalq nikmatli so`zlari), “Yigit kishi uchun ikkita do`st ham kam”. Do`st deb bilishdan oldin sen uni sinab ko`r xalqda shunday deydilar, do`st boshga tashvish tushganda, mard esa jangda sinaladi, burch esa halollik bilan. Hisrav “do`st bo`lish yaxshi ish, do`stlikka sodiq bo`lish esa buyuk ishdir` deb hisoblaydi. Xalqda “hazina izlagandan ko`ra do`stlikni saqlash yaxshiroqdir” -deyuladi. Sheroziy “yaxshi do`st aybingni yuzingga aytadi, yomon do`st ularni boshqalarga aytadi” deb eslatadi. Xalqd а «T а nbeh berish do`stl а rning sovg` а si» do`sting а ytg а n h а mm а gaplar yahshilikdir. Hisrav «Munofiq , kekk а yg а n do`std а n ko`r а seng а sodiq itni а fz а l ko`r» deb m а sl а h а t ber а di. (Do`stning ikkiyuzl а m а ligini d а vol а b bo`lm а s k а s а likdir», «Sen ohirgi burd а noningni bo`lishib yeg а nni esd а n chiq а rg а n do`st o`lsin») v а shu k а bil а r. Shund а y qilib, M а rk а ziy Osiyo Xalql а rining ped а gogik nuqt а yi n а z а rl а ri boshq а Xalql а rd а bo`lg а ni k а bi uzoq o`tmishd а yz а g а kelg а n. T а rbiya h а qid а gi xalq donishm а ntligi h а m Xalqning omm а viy tarbiya, ko`p а srlik ped а gogik m а `d а niyati v а t а jrib а l а ri ifodasi hisobl а n а di.

www.arxiv.uz 2. X а lq ped а gogikasi konsepsiyasi v а uning o`zig а xos xususiyatl а ri. X а lq ped а gogik а si muammol а rini ilmiy tekshirishl а r t а rixini urg а nib chiqish t а rbiyal а shd а gi xalq tajribasini ijtimoiy-t а rixiy hodis а sif а tid а o`rg а nish h а mm а t а rixiy rivojl а nish bosqichl а rid а n o`tish v а hozirgi d а vrning ped а gogl а ri ilmiy qiziqishl а ri doir а sig а kirib kelg а nligini ko`rs а t а di. Buyuk chex ped а gogi Ya. А .Komenskiy (XVII а sr) «On а l а r m а kt а bi» g`oyasini а yn а n oil а viy t а rbiya t а jrib а sig а t а yanib а sosl а b berdi. M а shxur shveys а riyalik ped а gog I.G.Pistolossi h а m o`zining «On а l а r uchun kitobini» shveys а riya Xalq pedаgogikаsi t а jrib а l а rini umuml а shtirib yar а tg а n. U oil а d а boshl а ng а n t а biiylikk а mos t а rbiyal а sh keyinch а lik m а kt а bd а d а vom ettirilishi ker а k deb hisobl а ydi. Buyuk rus ped а gogi K.D. Ushinskiy (XIX а sr) Xalq pedаgogikаsining t а rbiyaviy imkoniyatl а rini yuqori bahol а g а n «Xalq o`zi yar а tg а n v а Xalq boshl а nishlarig а а sosl а g а n t а rbiya - deb yoz а di u abstrakt g`oyal а rg а а sosl а ng а n eng yahshi sistem а l а rd а h а m bo`lishi t а rbiyaviy kuchg а eg а » U Xalqchiligi bo`lm а g а n Xalq - bu q а lbsiz t а n а deg а n prinsipg а chuqur ishong а n v а bu prinsipg а а sosl а nib, Xalqchilik g`oyasini а sosl а b berg а n. Xalqning od а tl а ri, m а rosiml а r v а а n` а n а l а rini yahshi bilib u « А jdodl а r don а shm а tligi - а vlodl а r uchun ko`zgu» deg а n xulos а g а kel а di v а shuning uchun Xalq t а rbiyasini m а `qull а ydi, chunki u Xalq rivojl а nishi j а r а yonid а tipik n а mun а hisobl а nadi. V. А .Suhomlinskiy Xalq pedаgogikаsi mohiyatini chuqur o`rg а nib m а `naviylik g`oyal а rini v а und а n kelib chiq а dig а n Xalqning ped а gogik nuqt а iy n а z а rini o`rg а nish z а rurligi v а muhimligini t а `kidl а ydi. U Xalq ped а gogik а sining boyligi v а k а tt а а m а liy а h а miyatg а eg а ek а nligig а q а r а m а y uni ker а kligich а o`rg а nilm а yapti , bu mu а momo buyich а chuqur tekshirishl а r olib borilmayapti deb hisobl а ydi. Xalq pedаgogikаsi h а qid а h а li hech kim o`yl а m а g а n v а shuning uchun h а m bu pedаgogikаg а k а tt а t а shvishl а r kyeltirg а ndir-deb yoz а di u Men ishon а m а n, Xalq pedаgogikаsi-bu Xalqning m а `n а viy h а yoti j а ml а ng а n m а rk а zdir.

www.arxiv.uz Xalq pedаgogikаsid а milliy hususiyatl а ri Xalq qiyof а si kurs а tib beriladi. Xalqning xususiyatl а ri Xalqning qiyof а si, uning h а yoll а ri v а orzul а r, m а `n а viy goyal а ri, а yniqs а u yar а tg а n ert а kl а rd а , dostonl а rd а , а fson а , qiss а , eposl а r, rivoyat, m а qoll а rid а yaqqol nomoyon bo`l а di. Xalq pedаgogikаsi m а s а l а l а ri bir q а tor oliml а rning tekshirishl а ri predmeti bo`lg а n, ul а rning h а r biri Xalq pedаgogikаsi n а z а ryasi v а а m а lyotiga o`zining hiss а sini qo`shg а n G. N. Volkov (XXI а sr) Xalq pedаgogikаsi muammol а rini h а r tomonl а m а v а а nch а chuqur o`rg а ng а n olimlardan hisobl а n а di. U «Chuv а sh Xalq pedаgogikаsi» «Etnopedаgogikа» monogr а fiyal а ri (1974) mu а llifi hisobl а n а di. Bu t а dqiqotchining а s а rl а ri region а l chuv а sh Xalq pedаgogikаsi cheg а r а l а rid а n а nch а keng oling а n, ul а r Xalq pedаgogikаsi konsepieyasini umum а n sh а kil а nishid а xusus а n t а rbiya predmyeti, ped а gogik а sosl а ri, metod v а vosit а l а rini sh а kil а ntirishd а k а tt а rol o`yn а ydi. G. N,.Volkov ped а gogik а d а biyotl а rda birinchi bor «etnopedаgogikа» termini ishl а tdi, unib o`sib kel а yotg а n а vlodni t а rbiyal а sh bo`yich а Xalq omm а sining t а jrib а si h а qid а , ul а rning ped а gogik dunyoq а r а shl а ri h а qid а gi f а n turmush pedаgogikаsi h а qid а gi f а n oil а , а vlod urug` x а lq v а mill а t pedаgogikаsi h а qid а gi f а n sif а tid а belgil а n а di. Etnik pedаgogikа t а rihiy sh а roitl а r t а `siri ostid а yz а g а kelg а n, milliy x а r а kterning xususiyatl а rini o`rg а n а di. XX а sr 70-80 yill а ri ped а gogl а ri G. N. Volkov kiritg а n «etnoped а gogik а » tushunch а sini to`g`ri hisobl а ydil а r, chunki, Xalq ped а gogik а si t а jrib а g а v а uning t а `rifig а t а alluqli bo`ls а etnoped а gogik а es а n а z а riy fikr doir а si f а n doir а si bil а n bog`liqdir Xalq ped а gogik а si bo`yicha ko`pl а b qiziq а rli tekshirishl а r o`tk а zilg а n. Misol uchun N.S.S а farov o`zining «O`zbekistonning Xalq pedаgogikаsi ilg`or g`oyal а r v а t а jrib а l а ri» (1989) nomli monogr а fiyasid а o`zbek Xalq t а rbiyasi а sosiy yo`n а lishil а rini o`rg а nib bu j а royonning milliy o`zig а hoslikl а rni ko`rs а tib, und а gi o`zbek ko`p bolalik on а ning а lohid а rolini t а `kidl а ydi. U hozirgach а s а g`l а nib qolg а n o`zbek oil а sining ko`p q а tl а mlilig а Xalq t а `biyasi g`oyal а ri v а t а jrib а l а rini а sosiy s а qlovchisi v а yet а klovchisi bo`lg а nligini isbotl а ydi. Xalq pedаgogikаsini m а `lum d а r а j а d а must а qillik d а vrid а yar а tg а n kitobl а r h а m

www.arxiv.uz to`ldirmoqd а : H а yd а rov M, “Etnopedаgogikа”, Minov а rov А .K. «Oil а pedаgogikаsi» T. (1994). Musurmonov а O B а ubekov а G «O`zbek Xalq pedаgogikаsi», T. 2000. Misol uchun Musurmonov а O G.B а ubyekov а , «O`zbek Xalq pedаgogikаsi», o`quv qo`l а nm а sid а o`zbek Xalq pedаgogikаsi bo`yich а must а qillik yill а rid а birinchi o`quv qo`ll а nm а si bo`lg а n kitoblard а etnopedаgogikаning yz а g а kelishini, uning predmyeti m а zmuni v а metodl а rini ochib ber а dil а r. Birinchi bor bund а y qo`l а nm а d а h а disl а r а sosid а h а md а o`zbek milliy o`yinl а ri m а qol v а matall а ri x а lq qo`shiql а ri v а ert а kl а ri xususiyatl а ri o`rg а nil а di. Mu а lifl а r o`zbek Xalq pedаgogikаsini mazmunini hozirgi sh а roitl а rd а o`sib kel а yotg а n а vlodni m а `n а viy v а b а rk а mol rivojl а ng а n qilib t а rbiyal а sh orq а li ochib ber а dil а r. Xalq pedаgogikаsining eng muhim а m а liy tomoni uning h а yot bil а n, yosh а vlodni t а rbiyal а sh v а o`qitish а m а liyoti bilan borliqligi hisoblanadi – deb hisoblaydilar. O.Musurmonova va G.Baubekova. 3 Xalq pedagogikasida oila, bolalar va ota-analar muammolari Xalqning muhabbat, oila, bolalar va ota-onalar haqidagi tasavvurlari ko`p asrlik turmush tajribalari asosida yuzaga kelgan. Bu tasavvurlar birlashtirilgan va pedagogik o`ylab chiqilgan, amaliyotda, hayotda sinovdan o`tgan xulq qoidalari, maslahatlar, tavsiyalar to`plamida o`z ifodasini topgan, ular xalq pedagogik madaniyati yetukligi va boyligini bildiradi.

www.arxiv.uz Oila – xalq namunasi Oila va oilaviy munosabatlar pedagogikasi – murakkab jarayondir. Agarda zamonaviy terminalogiyadan foydalanadigan bo`lsak, unda allanimalarni bajarish kerakligiga xalq o`z shaxsiy tajribasida ishonch hosil qilgan deb aytish mumkin. 1. Bolalarga tarbiyaviy ta`sir ko`rsatish odatlari, an`analari, metodlarini aniqlab konstruktiv metodini; 2. Bolalarning dam olishlari, mehnat qilish va o`quv mashg`ulotlari tartibini o`rnatib tashkilotchilik vazifasini; 3. Ota-onalar, ota-onalar va bolalar, bolalarning o`zlari o`rtasidagi yaqinlari, qarindoshlar va qo`shnilar va shu kabilar bilan to`g`ri o`zaro munosabatlar qoidalarini ishlab chiqib kommunikativ vazifasini; Bular hammasi asta-sekinlik bilan oilaviy munosabatlar sistemasini yaratadi. Oila eng intim (yaqin) jamoadir. O`zining ko`nglidagi firklarini bola faqat ota-onalariga aytishi mumkin, ayniqsa sirlarini onasiga aytadi. Oiladagi o`zaro munosabatlar juda nozik va qaltis ishdir, chunki u qarindoshlik iplari bilan bog`langan jamiyatning birinchi jamoasi bilan bog`liq bo`ladi. Bu yerda oila ichidagi o`zaro munosabatlar amalga oshiriladi, ota va onaning tarbiyachilik vazifalari aniqlanadi. Uning bolalarga pozitiv ta`sirini kuchaytirish uchun sharoitlar yaratiladi. Oilaning va oilaviy tarbiyaning ana shu hamda boshqa xususiyatlari har doim xalqning diqqat markazida bo`lgan. Bular hammasi Markaziy Osiyo xalqlari xalq pedagogikasi meroslarida o`z aksini topgan. Xalq ko`plab avlodlar tajribasi asosida oilaning asosini – o`zaro muhabbat tashkil etishiga ishonch hosil qilgan. Shuning uchun shunday umumiy hayotiy fikr paydo bo`lgan: “Sevgisiz oila – bu ildizsiz daraxtdir.” Sevgi muammosi oilaviy tarbiya pedagogikasi uchun har doim muhim bo`lgan. Yigit va qizlar o`rtasidagi yorqin va sof do`stlik odatda oliy, insoniy hissiyot-sevgiga aylanadi. Xalq donishmandligi sevgini har qanday ko`rinishiga katta odob bilan o`z munosabatini bildiradi.

www.arxiv.uz Sevgiga avaylab munosabatga bo`lish - xalq pedagogikasining muhim maslahatidir: “Muhabbatni ko`z qorachig`idek asra”. Insonni faqatgina uning tabiiy, tashqi chiroyi uchungina, balki uning ko`ngli go`zalligi uchun ham sevish kerak. “Sevgining chiroyinimi yoki chiroylilarni sevasanmi.” – degan savolga qozoq moqoli shunday javob beradi: “Shunchaki go`zal bolgan chiroyni emas, balki sen sevgan chiroylidir”. Sevish uchun odamni ko`rish va uni bilish, uni tushunish kerak. “Ko`z ko`rmaganni, yurak sevmagan” deb bekorga aytmaganlar. Tojiklar esa “avval ko`zga yoqishi kerak, keyin esa yurakka” deb hisoblaydilar. Xalq sevishganlar xulqlari madaniyati masalasini ham gapirib o`tgan. Bunda sevganining yaqinlari va ota-onalariga hurmat yuzasidan, bo`lajak turmush o`rtog`ining tanloviga munosabatni bildirish uchun ular bilan tanishish ko`zda tutilgan. Ko`pincha maqollarda kuyovga to`g`ri maslahatlar beriladi: hamma ishni ota-onalardan boshlash kerak, ayniqsa qizning onasidan, u qiz bolaning tarbiyasiga, uning dunyoqarashiga, ishonchi, didi, odatlari shakllanishiga katta ta`sir ko`rsatadi. Shuning uchun xalqdashunday maqollar bo: “Onasiga qarab, qiziga uylan”, “Bir qizga uylanmoqchi bo`lsang avval uning onasi bilan tanishgin”. Shuni aytish muhimki, xalq odatda teng nikohga sevgi bo`yicha nikoh tarafdorlari bo`ladi. Markaziy Osiyoda ko`p davrlar davomida kelin uchun qalin puli to`lash odat bo`lib kelganligiga qaramasdan, odamlar xalq donishmandligiga amal qilishga intilganlar. Teng kuyov topilgan bo`lsa qizni qalin puli talab qilmay berib yubor (qoraqalpoqlar): Agar teng kuyov topilsa qizingni bepul berib yubor (qirg`izlar): xalq manfaatini ko`zlab boshlangan nikohni rad etadi. Boylik uchun turmushga chiqqandan ko`ra o`tgan yaxshiroqdir – deb aytadilar. (o`zbeklar). Oila jamiyatning boshlang`ch jamoasi bo`lib, hayotning eng murakkab va turli xil xodisalaridan ta`sirlanadi. Turmushda janjallar kelib chiqadi. Xalq oilaviy janjallar haqida nima deb o`ylaydi va oilaviy tarbiya tajribalari bilan qanday oldini olish choralari ishlab chiqilgan. Hikmatli so`zlarga oilaviy janjallar ajoyib bir fikrlik bilan tabiiy, qonuniy hodisa deb qaraladi. O`zbek maqoli to`g`ridan-to`g`ri ta`kidlaydi: “Yeguliksiz uy bo`ladi, lekin janjalsiz uy bo`lmaydi”. Xalq oddiy odamlarga “Hatto podshohning uyida ham janjallar bo`ladi” deb o`zini ham va

www.arxiv.uz boshqalarni ham tinchlantiradi. Ba`zi ota-onalari va qo`shnilari er va xotin o`rtasidagi tortishuvga aralashishga urinib ko`radilar. Bu deyarli hech qachon yaxshi natijaga olib kelmaydi, shuning uchun o`zbek maqollarida “Er va xotinni orasiga faqatgina axmoq aralashadi” deb aytishadi. Ko`pchilik haqiqatni so`zlar afsuslanib yomon xotinlarning xislatlarini ko`rsatib beradi. Yomon xotinlar haqida o`zbeklar shunday deydilar: “Ot yomon bo`lsa xohishing ketadi, bolalaring yomon bo`lsa kuning ketadi, xotining yomon bo`lsa-mehmon ketadi”. Ko`pchilik haqiqatli so`zlar ayolning eng yomon xislati deb uning ming`ir- ming`irlarini quloqni tinchitmasligi, mijg`ovligi va janjalkashligini ko`rsatadilar: “Janjalkash xotinning eri tez qariydi”, “Janjalkash xotinga uylangandan ko`ra bo`ydoq yurgan yaxshi”. Oilaning asosiy vazifasi – katta avlod uchun munosib bolalarni tarbiyalash hisoblanadi. Bu yerda ham hal qiluvchi ish ota-onalarga bog`liq bo`ladi. Ota va ona birinchi tarbiyachilar. Xalq pedagogisida onalik oliy ijtimoy qadriyat sifatida, inson avlodini davom ettirishdagi tabiiy talab sifatida qaraladi. Hamma xalqlar xaqli ravishda onani – ayolni yuksaklikka ko`taradilar, “O`g`il agarda kaftida onasi uchun tuxum pishirib berganida ham uning oldida qarzdorligicha qoladi” deb hamma tan olgan. Bolalarga muhabbat – bu juda muhim muammo hisoblanadi. Chunki, ona muhabbati sababli ota-onalar ko`plab tuzatib bo`lmas xatolarga yo`l qo`yadilar. Hamma xalq haqiqatli so`zlarida bolalarga cheksiz muhabbat hissi ifoda etilgan. “Uyning bezagi-bu bekadir, dasturxonning bezagi-mehmon”. Bolaning tarbiyaliligi ham juda qadrlanadi. M: o`zbek maqollarida shunday deyiladi: “Bola qimmatbahodir, lekin yanada ham qimmatlisi uning tarbiyasi”. (“Bola aziz, uning odobi undan aziz”). Xalq otalarning shaxsiy ibrat ko`rsatishlariga ko`p e`tibor qaratgan. Onaning yomon odati albatta bolaga ta`sir ko`rsatadi, shuning uchun “janjalkash otaning o`g`li urushqoq bo`ladi”, deb aytadilar Ota va onadan tashqari oilada tarbiyachilik vazifani buva va buvisi va boshqa qarindoshlari ham bajaradilar. Amalda ular no`malum halq pedagoglari hisoblanadilar. Xalq donishmandlari opoqilar (buvalar) va buvilar haqida maxsus ertaklar to`qiganlar.

www.arxiv.uz Halq pedagogikasi amalda. Hozirgi zamonaviy sharoitlarda milliy an`analar rivojlanadi takomillashadi va boyib boradi. Ana shularning o`zi xalq pedagogikaning amaldagi hayotiyligi ko`rinishidir. Xalq har doim yosh avlodga Vatanga muhabbatni, halollik, to`g`irlik, kamtarinlikni sighdirishga intiladi. O`zbek oilasining ma`naviy ananalarini o`rganib halq pedagogikasi tadqiqotchilari Munavvarov A.K. Musurmonova O O`zbeklarning tarbiya xalq kodeksi birinchi o`ringa xalqqa, o`z davlatiga hizmat qilishni qo`yadi degan xulosaga keladilar. O`zbeklar bolada halollik, adolatlilik hissini tarbiyalashga juda katta ahamiyat beradilar. Adolatlilik o`zbeklar tomonidan yuksak ma`naviy sifat kabi baholanadi. Fuqarolik hissi, jonajon Vataniga ixtiyoriy xizmat qilishga intilishi o`zbek xalq pedagogikasida yaqqol ifodasini topgan. Xalq tarbiyachilari ijtimoiy tarbiyaning o`ziga xos shaklini topdilar va o`rnatdilar. O`zbekistonda jamoatchilik tarbiyasi vazifasini mahalla bajaradi. Ularning aholini an`anaviy ravishda jamoatchilik turmushi va jamoatchilik o`zaro yordam qoidalari bilan bo`g`langan. Mahalla o`zining jamoatchilik markaziga ega, unda choyxona, ustaxonalar, masjid, kichkina bozorcha bor. Mahalla jamoatchiligi turar joylarni tartibga keltiradi, hasharlar tashkil etadilar, o`smirlarni tarbiyasiga katta e`tibor berib borib jamoatchilik tartibini kuzatib boradilar. Shuni ta`kidlab aytish zarurki, bu xalq an`analari bugungi kunda demokratik jamiyat qurish shroitida faol qayta tiklandi va o`sib bordi. 2003 yil obod mahaalla shiori ostida o`tdi va bu yili jamoatchilik tarbiya milliy an`analari rivojlanishi uchun ko`plab ishlar qilindi. Xalq pedagogikasi odatlari, an`analari, prinsiplari amaliy ishlamoqda va zamonaviy shroitlarda ham yosh avlodning shaxsini tarbiyalash va shaklantirishga katta ta`sir ko`rsatmoqda. Xalq pedagogikasi an`analari rivojlanmoqda va takomillashmoqda, eski an`analar bilan bir qatorda yangilari paydo bo`lmoqda. Bizning davrimizda yangi an`analar paydo bo`ldi va mustahkam o`rnatib oldi, masalan, maktabni yoki oliy o`quv yurtini tamomlashligi munosabati bilan

www.arxiv.uz oilaviy tantanalar, balog`at yoshiga yetishi, ota-onalarga birinchi kunda sovg`a berish, umumxalq hasharlarida ishtirok etish va boshqalar.

www.arxiv.uz ADABIYOTLAR RO`YHATI 1. O`zbekiston Respublijasi “Ta`lim to`g`risida”gi Qonun T. Sharq 1997 y 2. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi T. Sharq 1997 y 3. Karimov I.A. Barkamol avlod – o`zbekiston taraqqiyotining poydevori T. O`zbekiston, 1997 y 4. Izmaylov A.E. Narodnaya pedagogika: Pedagogicheskiye vouzreniya narodov Sredney Azii Kozaxstana – M. Pedagogika, 1991 g 5. OON bolalar xuquqlari konvensiyasi to`g`risida T. 1990 y 6. Quronov M. , Z.Q.Qurbonniyozov Ijtimoiy pedagogika T.TDPU. 2003 y 7. Mudrik A.V. Vvedeniya v sosialnomu pedagogiku M.1997 y 8. Mudrik A.V. Sosialnaya pedagogika M. “Akodem” 2002 y 9. Munavvarova A.N. “Olia pedagogikasi” T., 1994 y.

O'xshashlar

Xalq pedagogikasi va tarbiyaning hozirgi davrdagi ahvoli

Markaziy Osiyoda tarbiyaning paydo bo’lishi haqidagi qarashlar va uning mohiyati, xalq pedagogikasi

Xalq pedagogikasi fanining predmeti

Xalq pedagogikasi va ma`naviy qadriyatlar tarbiya manbai

Boshlang`ich sinflarda mehnat ta`limining hozirgi davrdagi maqsad va vazifalari