Угитлаш тизимининг биологик асослари - Pedagogika - Referatlar

Угитлаш тизимининг биологик асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78.5 KB

Ko'chirib olish

Ўғитлаш тизимининг биологик асослари Режа: 1. Тупроқ муҳити ва тупроқнинг озиқа моддалар билан таъминланганлиги. 2. Азот, фосфор ва калий элеметларининг ўзлаштириши учун зарур тупроқдаги шарт-шароитлар. 3. Озиқа моддаларнинг тупроқдаги шакллари. 4. Озиқа моддаларнинг ўзлаштилиш коэффициенти 5. Ўғитларни солиш муддатлари ва усуллари.

Қишлоқ хўжалик экинлари Инотипларнинг потенциал ҳосилдорлиги ўсимликнинг оптимал озиқа элементлари билан таъминланишига ҳам боғлиқ. Маданий ўсимликларнинг келиб чиқиш марказлари турлича. Экинларнинг келиб чиқиш марказларида тупроқ типлари, турлари, уларнинг кимёвий таркиби, мухити ( Ph ), NPK нинг, гумуснинг миқдори турли хил бўлганлиги учун ўсимликларнинг озиқа элементларига бўлган талаби ҳам турлича. Экин генотипларига боғлиқ ҳолда уларнинг тупроқ мухитига талабчанлиги ҳам турлича бўлади. Мисол учун тупроқ мухити (рН) люпин 4,5-5,8, картошка 5,0-6,0, жавдар, сули 5,0-7,0, зиғир, шоли, тариқ 5,5-6,5, буғдой, арпа, маккажўхори 6,0-7,5, кўк нўхат, ҳашаки дуккаклилар 6,0-7,2, қанд лавлаги, кунгабоқар 6,0-7,5, соя, ловия, қашқарбеда 6,3-7,5, беда, бурчоқ 6,5-7,8 бўлиши оптимал ҳисобланади. Ўзбекистонда шўрланган ерлар ҳам кўп учрайди. Шўр тупроқларнинг шўри ўғитларни солишдан олдин ювилади. Экинлар тури ва навларига боғлиқ ҳолда тупроқдан 100-500 кг/га макроэлементларни, кам миқдорда микроэлементларни (граммлар ҳисобида) ўзлаштиради. Микроэлементлар ўсимликда муҳим физиологик, биокимёвий жараёнларда иштирок этиш билан биргаликда тупроқдан фосфор ва калийни ҳам ўзлаштирилишига кўмаклашади. Тупроқдаги фосфорни ҳаракатчан, калийни алмашинадиган ўсимликлар осон ўзлаштирадиган шакллари турли хил методикалар билан аниқланади. Мисол учун, озиқа моддаларнинг ҳаракатчан шакллари нордон (кислотали) тупроқларда Кирсанов, карбонатсиз тупроқларда Чириков, Ўзбекистонда кенг тарқалган карбонатли тупроқларда Мочигин услубларда аниқланганда турлича натижалар олинади. Ўзбекистон тупрокларида Мачигин услуби бўйича аниқланганда фосфор миқдори 10 мг/кг кам бўлса «жуда кам» 10-15 кам, 16-30 ўртача, 31- 45 кўп, 46-60 юқори, 60 мг/кг дан кўп бўлса жуда юқори таъминланган бўлади. Шундай кўрсаткичлар калий бўйича 50 мг/кг жуда кам, 51-100 кам, 100-200 ўртача, 201-300 кўп, 301-400 юқори, 400 мг/кг кўп бўлса жуда юқори

таъминланган ҳисобланади. Экинларнинг фосфорга талабчанлиги турлича. Масалан, жавдар, сули, картошка, шоли экинлари тупроқда 16-30 мг/кг фосфор бўлганда ҳосилдорлиги ошмайди. Калий билан таъминланишнинг энг паст даражаси 51-100 мг/кг. Айрим дон экинлари - буғдой, арпа, маккажўхори, кўк нўхатнинг фосфорга талабчанлиги юқори бўлади. Бу экинлар учун тупроқнинг фосфор билан кам муқобил таъминланиш даражаси 31-45 мг/кг. Ловия, беда экинлари учун муқобил фосфор миқдори тупроқда 46-60 мг/кг бўлиши талаб қилинади. Кирсанов ва бошқа олимларнинг тадқиқотлари натижаларига кўра экинларнинг фосфорга бўлган талабининг ҳар хиллиги илдизлар фаолияти ва улар тупроққа ажратадиган экссудатларга боғлиқ. Илдиздар ажратадиган экссудатлар миқдори экин турига ва тупроқ мухитига боғлиқ. Илдизлар ажратган экссудатларни фосфобактериялар ўзлаштиради. Фосфобактериялар нобуд бўлгандан кейин уларда тўпланган фосфорни ўсимлик ўзлаштиради (хантал фосфорни яхши ўзлаштиради). Қишлоқ хўжалик экинларининг калий билан таъминланиши тупроқдаги калий миқдорига, тупроқ мухитига ва тупроқ комплексидаги қатламлар турига боғлиқ. Мисол учун, карбонатли тупроқларда, тупроқ мухити Ph -7,8 ундан алмашинадиган калий миқдори 250 мг/кг бўлганда, ҳам тупроққа калийли ўғит солинса ҳосилдорлик ошади. Тупроқда 250 мг/кг алманинадиган калий бўлса, тупроқ ҳажмий оғирлиги 1,35 г/см 3 бўлганда ҳайдалма қатламда I га майдонда 800-1000 кг алмашинадиган калий (К 2 О) бўлади. Калий тупроқда кўп бўлишига қарамасдан калийли ўғитлар солинганда экинлар ҳосилдорлигининг ошишига сабаб тупроқда кальций (Са ++ ) катиони кўп ва у калийни ўзлаштирилишга антогонист сифатида тўсқинлик қилади. Солинган калийли ўғит катионлар дисбалансини камайтиради ва маъданли ўғит сифатида солинган калийни ўсимлик енгил ўзлаштиради.

Тупроқда минерал шаклдаги азот кам бўлади. Азот асосан органик бирикмалар таркибида (гумус, органик моддалар) бўлади. Экинларни азотини ўзлаштириши ҳароратга, тупроқ гумус миқдорига, намликка, тупроқ мухитига боғлиқ. Тупроқ мухити нордон бўлганда азотнинг ўзлаштирилиши қийинлашади. Мисол учун, тупроқ мухити (рН) 5,0 булса 50 мг/кг – паст, 70- 100 мг/кг ўртача, 100 мг/кг кўп бўлса юқори таъминланган ҳисобланса, тупроқ мухити 6,0 бўлганда 40 мг/кг жуда паст, 50 паст, 60-70 ўртача, 70 мг/кг дан кўп бўлса юқори таъминланган бўлади. Бу ерда тупроқ мухитига боғлиқ ҳолда азотнинг ўзлаштирилиши 10-30 мг/кг ўзгаради. Дуккакли экинларда бор ва молибден юқори самара беради. Ўсимликларнинг меъёрида ўсиши ва ривожланиши тупроқдаги микроэлементларнинг миқдорига ҳам боғлиқ. Экинларнинг микроэлементларга талаблари ҳам турлича. Ишқорли тупроқларда марганец ва рух етарли бўлмайди. Шунинг учун ишқорли тупроқларда манганец ва рух қўллаш юқори самара беради. Бор элементини етишмаслиги натижасида фотосинтез жараёнини меъёрида ўтиши бузилади. Шунинг учун бор етишмаса зиғирда толанинг сифати ёмонлашади, илдизмеваларда ҳосилдорлик пасаяди. Молибденни етишмаслиги дуккакли дон экинларида туганак бактериялар фаолиятини пасайтиради. Экинларни етиштиришда озиқа моддаларни максимал ўзлаштирилиши ва ҳосил билан чиқиб кетадиган ҳамда илдиз, анғиз қолдиқлари билан тупроқда қоладиган озиқа моддалар фарқланади. Маълум бирликдаги товар махсулотни яратилишида иштирок этадиган озиқа моддалрнинг энг кўп миқдори – максимал ўзлаштириш. Даладан озиқа элементларини маълум бирликда ҳосил билан чиқиб кетиши – чиқиб кетиш дейилади. Мисол учун, 1 т дан ва мувофиқ ҳолда органик масса (барглар, поялар) билан чиқиб кетган озиқа элементлари миқдори бор. Максимал ўзлаштириш ва ҳосил билан чиқиб кетган озиқа моддаларнинг фарқи, экин далада қолдирилган, анғиз қолдиқлари, тўкилган дон, баргларда қолган озиқа

моддалар миқдорига тенг бўлади. Озиқа моддаларнинг ўзлаштирилиши миқдори экинларнинг биологиясига боғлиқ. Мисол учун, 1 т дон ва шунга мувофиқ ўсув органларини ҳосил қилиш учун арпа 30, маккажўхори 34, соя 82 кг азот ўзлаштиради. Озиқа моддаларнинг ўзлаштирилиши ўсимликнинг турли ривожланиш фазаларида турлича бўлади. Ўсимликда қуруқ модданинг максимал тўпланиш даврида (думбул пишиш) энг кўп озиқа моддалар ўзлаштирилган бўлади. Кейинги ривожланиш даврида айрим илдизлар қурийди, барглар тўкилади ва улар билан бирга маълум миқдорда озиқа моддалар ҳам чиқиб кетади. Дуккакли ўтлар азотни, фосфорни кўнғирбошсимонларга нисбатан кўп ўзлаштиради. Кунгабоқар, туганакмевалар, илдизмевалар калийни кўпрок ўзлаштиради. Сув танқис йиллари сув таъминоти яхши бўлган йилларга нисбатан дуккакли дон экинлари фосфорни кам, калийни кўпроқ сарфлайди. Азотни ўзлаштириш ҳам камаяди. Тупроқдаги фосфорнинг миқдори экинларни фосфорни ўзлаштиришига таъсир қилмайди. Калий миқдори тупроқда кўп бўлса ўсимликлар уни кўпроқ ўзлаштиради. Тупроқ ва ўғитдан озиқа элементларини ўзлаштирилиш коэффициенти ўсимлик турига, навига, тупроқ турига, ҳароратга, ёғингарчилик миқдорига, ўғит турларига, шаклига сув билан таьминланганликка боғлиқ. Азотнинг ўзлаштарилиши тупроқдаги, солинган гунг таркибидаги азот ҳисобидан амалга оширилади. Тупроқдан ўртача азот 10 %, ундан гунгдан 25-30 %, ўғитдан 50-80 % ўзлаштирилади. Азотнинг қолган қисми тупроқда нитрат шаклида тўпланади, сув билан ювилади, тупроқ сингдирувчи комплексига бирикади. Ўғит таркибидаги азотнинг бир қисми самарасиз йўқолади. Ҳаво ҳароратини юқори бўлиши, суғоришлар азотни самарасиз йўқолишини кучайтиради. Фосфорни, калийни ўсимлик томонидан ўзлатирилиши тупроқ

мухитига, нам билан таъминланганликка боғлиқ. Тупрокдаги ҳаракатчан шаклдаги фосфорни 12-15 фоизини ўғит таркибидаги фосфорни 15-20 фоизини ўсимликлар ўзлаштиради. Ўсимликлар тупроқдаги алмашинадиган калийнинг 20-25 фоизини, ўғит таркибидаги калийни 65-80 фоизини ўзлаштиради. Дуккакли экинларда биологик симбиоз учун шароит етарли бўлмаса, ўсимлик учун ўзлаштириладиган азот етишмаса, фосфор ва калийни экинлар мувофиқ ҳолда 3-7 ва 5-10% ўзлаштиради ҳолос. Фосфор ва калийни ўзлаштириш коэффициенти ўсимликнинг азот билан таьминланишига бевосита боғлиқ. Тупроқ мухити нейтрал, сув таъминоти яхши, биологик симбиоз фаол ўтадиган шароитда дуккакли ўсимликлар фосфор ва калийни тупроқдан ўзлаштириши кучаяди. Мисол учун беда тупроқдан 24 фоиз фосфор, 27 фоиз калий, маъдан ўғитдан эса 43 фоиз фосфор, 75 фоиз калийни ўзлаштиради. Экинларни ўғитлаш тизимлари ишлаб чиқилаётганда экинлар томонидан озиқа элементларини тупроқдан, гунгдан, маъданли ўғитлардан узлаштириш коэффициентини ва унга таъсир кўрсатадиган ижобий ва салбий омилларни билиш талаб этилади. Экинларни ўғитлаш тизимида ўсимлик тури, унинг қайси оилага мансублиги, қайси озиқа элементларга кўпроқ талабчанлиги эътиборга олинади. Дуккакли ўғитларни ўғитлашда тупроқда туганак бактерияларнинг борлиги, симбиоз жараёнини ўтиши учун зарур шароит борлиги эътиборга олинади ва маъданли азотли ўғитлар қўлланилади ёки қўлланилмайди. Дуккакли экинларни ўғитлашда солинадиган маъданли ўғитларнинг меъёрини аниқлашда қуйидаги хусусиятлар ҳисобга олинади ва ўзгартирилади. 1. Тупроқда туганак бактерияларнинг борлиги, тупроқ мухити (рН), тупроққа фосфор, калий, сув таъминоти ҳолати. 2. Фосфорли ва калийли ўғитларни солишда уларнинг меъёри, тупроқдаги ҳаракатчан шакллари билан уйғунлаштирилади.

Уларнинг тупроқдаги миқдори оптимллаштирилади. 3. Ўсув даврида тупроқда оптимал миқдорда намликнинг бўлишига эришилади. Ўсимликнинг сув билан таъминланиши ёмонлашса фосфор ва калий ёмон ўзлаштирилади, уларнинг ижобюий таъсири камаяди, азотнинг етишмаслиги натижасида ҳосил камаяди. 4. Нордон (кислотали) тупроқларда фосфор ва калийнинг аҳамияти сезиларли бўлмайди, уларни ўзлаштирилиши жуда паст даражада бўлади. Бунинг асосий сабаби нордон тупроқларда намлик, фосфорли, калийли ўғитлар етарли бўлганда ҳам кўпчилик дуккакли ўсимликлар илдизларида туганакчалар ҳосил қилмайди, ҳосил даражаси азотнинг етишмаслиги билан чекланади. Ўғитларни солиш муддатлари ва усуллари. Алмашлаб экишларда экинларнинг фақатгина ўғитлаш меъёрларигагина асосланиб қолмасдан, ўғитларни солиш муддатлари, усуллари ҳам аниқланади, илмий асосланади. Солиш муддатлари бўйича асосий (шудгорлашдан олдин), экишгача, экиш билан (қаторлаб, ленталаб), экишдан кейин (озиқлантириш) ўғитлаш фарқланади. Асосий ўғитлаш ўсимликнинг бутун ўсув даврида, айниқса, жадал ўсаётганда озиқа моддалар билан таъминлаш мақсадида ерни ҳайдашдан олдин ўтказилади. Асосий ўғитлашда органик, фосфорли, калийли ўғитлар солинади. Бунда ўғитлар плуглар, чимқирқарлар билан тупроқнинг нам қатламига солинади. Фосфорли ўғитлар эгат тубига солиниб кўмилганда саёз солингандагига нисбатан беш баробар тўлароқ ўзлаштирилиб унинг ўсимлик таркибидаги миқдори саёз солингандагига нисбатан 1,5 баробар кўп бўлган. Демак, фосфор тупроқда деярли ҳаракат қилмайди, кўчиб юрмайди. Фосфор тупроқнинг сингдирувчи комлекси (ТСК) тез адсорбцияланади ва сув тупроқда етарли бўлганда кам 1,0...4 см кенгликда тарқалиши мумкин. Культивация билан фосфорли ўғитлар 7-12 см чукурликка солинса, шу қатламда ўсимликнинг бутун ўсув даврида қолади. Тупроқда нам етарли

бўлган, атмосфера ёғингарчиликлари кўп бўлган йиллари ҳам қаттиқ фосфорли ўғитлар тупроқ юзасига сочиб солинганда уларнинг 85-95 % тупроқ юзасида 2 см чуқурликда қолади, бу чуқурликдаги тупроқ қатламида ўсимлик илдизлари, тупроқ қатлами тез қуриб қолиши туфайли тарқалмайди. Шундай қилиб тупроқ юзасига солинган фосфорли ўғитлар ўсимлик томонидан деярли ўзлаштирилмайди. Суюк фосфорли ўғитлар – ортофосфор кислота ва аммоний фосфатнинг тупроқда ҳаракатчанлиги юқори. Бу ўғитлар суғоришда сув билан берилганда 30 % тупроқни 10 см чуқурлигигача кириб боради, лекин 55 % фосфорли ўғит тупроқнинг юза 1-2 см чуқурлигида сингиб қолади. Калий фосфорга нисбатан анча ҳаракатчан. Тупроққа солинган калийнинг катта қисми ТСК бирикади. Калийнинг эркин ионларининг бир қисми капиллярлар бўйлаб сув оқими билан ҳаракат қилади. Тупроқнинг намлиги кам, ҳарорат юқори бўлганда калийнинг ҳаракатчанлиги кескин камаяди. Калийли ўғитлар тупроқ юзасига солинганда, намлик етарли бўлганда 4-6 см чуқурликкача ҳаракат қилади, тупроқ юзаси чуқур бўлса, ёғингарчиликлар бўлмаса калий тупроқ юзасида қолади. Шунинг учун калийли ўғитлар асосий ўғитлар сифатида ерни ҳайдашдан олдин солинади. Ўсимликлар уни бутун ўсув даврида ўзлаштиради. Асосий ўғит сифатида солинган калийни беда ва бошқа куп йиллик ўсимликлар 3-4 йил ва ҳам кўпроқ вакт давомида ўзлаштиради. Фосфорли ва калийли ўғитлар кўп йиллик ўтларга ерни ҳайдаш олдидан солинади. Тупроқда калий кам бўлса 50-70 % калий ерни ҳайдаш олдидан, қолган қисми озиқлантириш сифатида берилади. Ўғитларни экишгача қўллашда локал лента усулида солинади. Бу усулда фосфорли-калийли ўғитлар экиш олдидан ўтказиладиган культивация билан 12-15 см чуқурликка ленталар ораси 15-30 см қилиб берилади. Локал усулида фосфорли-калийли ўғитлар қўлланилганда, уларнинг фойдаланиш коэффициенти ошади. Айниқса, кислотали, ишқорий ер катионлари кам, ярим оксидлар миқдори кўп бўлган тупрокларда бу усул юқори самара

беради. Бундай тупроқларда фосфор секин ўзлаштириладиган темир ва аммоний фосфатларига айланади, локал усулида солинганда фосфорнинг тупроқ билан бирикиши камаяди, ўзлаштириши ортади. Экиш билан ёки қаторлаб ўғитлаш қўнғирбошсимон донли экинларни экишда кўп қўлланилади. Бу усул тупроқда озиқа моддаларни миқдори кам бўлганда мухим. Бунда фосфорли ёки азотли – фосфорли ўғитлар гектарига 10-15 кг миқдорда уруғ билан қаторларга ёки уруғдан сал чуқурроққа солинади. Қўнғирбошсимон донли экинлар дастлабки ривожланиш фазаларида фосфорга жуда талабчан бўлади. Шунинг учун бу усулда фосфорли ўғитларни қўллашни аҳамияти катта. Бу даврда ўсимлик кам фосфор ўзлаштирига қарамасдан унинг етишмаслиги ўсимликнинг ривожланишига, ҳосилдорлигига салбий таъсир кўрсатади. Ўсимлик ривожланишининг кейинги ривожланиш даврларида фосфор билан экин етарли таъминлансада унинг дастлабки ривожланиш даврида фосфорнинг етишмаслигининг салбий таъсирини йўқота олмайди. Айниқса, майда уруғли экинлар дастлабки ривожланиш даврида фосфорнинг етишмаслигидан кучли зарарланади. Ғалла экинларига фосфор қаторлаб берилганда уни майсалар томонидан ўзлаштирилиши кучаяди, тўла маъданли ўғитлар эса майсалардаги N РК миқдорини бир неча баробар оширади. Шунга мувофиқ холда ўсимликларнинг ўсиши, қуруқ модданинг тўпланиши ҳам ортиб боради. Йирик уруғли дуккакли дон экинлари майсалари ҳаётининг дастлабки10-13 кунларида азот, фосфор, калий озиқа элементлари билан озиқланиши, қуруқ модда тўпланишининг ортиб бориши амалда озиқа элементлари билан таъминланишга боғлиқ эмас. Шунинг учун қаторлаб ўғит бериш ўсимликнинг келгусидаги ўсиши, ривожланишига деярли таъсир қилмайди. Қўнғирбошсимон ва дуккакли-дон экинлари ўртасидаги ўсимлик ривожланишининг дастлабки давридаги бундай фарқ қуйидаги ўзгаришлар

билан боғлиқ. Қўнғирбошсимон донли экинларнинг уруғлари экилгандан кейин 10 кун ўтгач, дондан ўсиш органларига 70...80% қуруқ модда ўтади, яна 3 кун ўтгач донда 7-13% қуруқ модда, азот, фосфор, калий фақат 3-5% қолади холос. Дон (уруғ)дан қуруқ модданинг ва маъданли озиқа элементларининг реутилизацияси мухит (тупроқ)даги маъданли озиқа элементлариниг бирлиги ва таркибига боғлиқ эмас. Экишдан икки ҳафта ўтгач (иккита баргнинг ҳосил бўлиши) қўнғирбошсимон ўсимликларнинг озиқланиши мухит (тупроқ)нинг озиқа элементлари билан таъминланганлик даражасига боғлиқ бўлади. Қаторлаб тўла ўғитланганда майсаларнинг қуруқ массаси 2 орадан 19 кун ўтгач 2,5 баравар қаторлаб ўғитланмаган майсаларга нисбатан кўп бўлади. Шундай қонуният майсаларнинг азот, фосфор, калий ўзлаштиришида ҳам кузатилади. Дуккакли дон экинларида уруғлардан майсаларга озиқа моддаларнинг реутилизацияси жуда секин кучаяди. Экилгандан кейин 10 кун ўтгач уруғда дастлабки вазнига нисбатан 70-90 % қуруқ модда келади. Массасининг камайиши углеводларнинг кўкаришдаги физиологик жараёнларга сарфланиши билан боғлиқ. Азот, фосфор, калийннг уруғпаллалардан барг ва пояларга тақсимланиши жуда секин кечади. Экилгандан кейин 10 кун ўтгач азот, фосфор, калийнинг ярими уруғпалларада қолади. Қолган заҳира иккинчи хақиқий баргларнинг ҳосил бўлишигача сақланади. Экилгандан кейин 16...20 кун ўтгач масса вазни уруғ вазнига тенг бўлади. Ҳатто 19 кун дуккакли дон экинлари 2-3 та хақиқий барг ҳосил қилганда ҳам қаторлаб ўғитлаш майса массасига таъсир кўрсатмайди. Шунинг учун ҳам қаторлаб ўғитлаш ғалладош ўтларга жуда яхши таъсир қилади, дуккакли ўсимликларда эса шундай самара кузатилмайди. Экишдан кейинги ўғитлаш (озиқлантириш) тупроқда озиқа элементлари ёки уларнинг биттаси етишмаганда, асосий ўғитлаш ёки экиш билан ўғитлаш ўтказилмаганда ўтказилади. Фосфорли – калийли ўғитлар культиватор озиқлантиргичлар билан

экиннинг ўсув даврида кенг қаторлаб экиладиган ўсимликларнинг қатор ораларига 8-12 см чуқурликда солинади. Фосфорли ўғитларни сепиш, тупроқ юзасига солиш самара бермайди. Кузги ғалла экинлари ва кўп йиллик ўтларни азотли ўғитлар билан озиқлартириш амалиётда кенг тарқалган. Ғалла экинларида озиқлантиришларнинг вазифаси – ўсимликларнинг баҳорда ўсишини бошлашини тезлаштиради. Кузги ғалла экинлари, қўнғирбошсимон кўп йиллик ўтларга эрта баҳорда азотнинг етишмаслиги сезилади, бу даврда ҳам тупроқда микробиологик жараёнлар ҳарорат пастлиги туфайли ҳам бошланмаган бўлса, тупроқдаги нитратлар ёғингарчиликлар натижасида пастки қатламга ёки оқовага ювилиб тушган бўлади. Азотли ўғитлар тупроқда етарли нам бўлганда ва экин ўсишни бошлаганда, ўтказилади. Бунда тупроқдаги намлик ЧДНС 100 % кам, тупроқ капилляр намлигининг узилиш (ТКНУ) даражасидан юқори бўлиши талаб қилинади. Бундай тупроққа тушган азот капиллярлар орқали тупроққа тез ютилади, унинг ювилиб кетиши, газ ҳолатида ҳавога ажралиши минимал даражага камаяди. Азотли уғитлар жуда эрта солинганда уларнинг бир қисми газ ҳолида атмосферага ажралади, бир қисми ювилиб кетади, азотнинг самарасиз юқолиши кучаяди. Бошоқлаш, доннинг шаклланиш даврида дон таркибидаги оқсил миқдорини 1-2 % ошириш мақсадида ўсимликларни баргидан озиқлантириш ўтказилади. Кўп йиллик ғалладош ўтларни биринчи ўримидан кейин азотли озиқлантириш ўтказилади. Улар уч марта ўрилса иккинчи ўримдан кейин ҳам озиқлантириш ўтказилади. Бундай ҳолда йиллик ўғитнинг 60% биринчи озиқлантиришда 40 % иккинчи озиқлантиришда берилади. Охирги ўримдан кейин азот билан озиқлантирилмайди. Суғориладиган ерларда азот культивация билан ёки жуяк олишда солиниб кейин дарҳол суғориш ўтказилади. Бунда суғориш экиннинг илдиз тизими тарқалган қатлами намлантирилади. Ортиқча тупроқни захлатиш азотни пастки қатламларга

ювилиб кетишига олиб келади. Тупроқда бор ва молибден микроэлементлари кам бўлганда кўп йиллик дуккакли ўтлар баргидан шундай микроэлементлар билан озиқлантирилади. Бир гектарга бор 1 кг ёки 6 кг бор кислотаси, молибденни аммонийли тузи 200 г, меъёрда 200 л сувга аралаштирилиб 1 га экинзорга пуркалади. Микроэлементлар эритмасини пуркаш бўйи 25-30 см етганда ўтказилади.

O'xshashlar

Биологик таълимнинг роли

Жисмоний юкламанинг биологик сохаси

Биологик таълим жараёнининг яхлитлилиги, ўқитиш принциплари ва қонуниятлари

Умумий ўрта таълим ўқув юртларида биологик таълим мазмуни

Педагогиканинг умумий асослари