Тележурналистика жанрлари - Pedagogika - Referatlar

Тележурналистика жанрлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

120 KB

Ko'chirib olish

Тележурналистика жанрлари Режа: 1. Ахборот жанрлари 2.Таҳлилий жанрлар 3.Бадиий публицистика жанрлари

Ахборот публицистикаси нима ? Видеосюжет (қисқа ҳабар). Ҳисобот. Давлат ва ҳукумат делегацияларининг расмий тан1рифлари тўгрисидаги кўрсатувлар. Репортаж. Тўғридан-тўғри репортаж, Репортаж-трансляция. Воқеий регюртаж. Режалаштирилган (ташкил этилган) репортаж. (Бундай репортажлар одатда маълум бир мақсад билан долзарб мавзуларда ташкк,х этилиши хусусида) Муаммоли репортаж. Репортаж - портрет. Интервью. Экспресс-сўров. Савол бериш сир - синоати. Қаҳрамон портретини яратиш мақсадида олинадиган интервью. (Утказиладиган суҳбат). Бу маърузада ТВ нинг ахборот дастурларидаги энг кичик, энг оддий жанр бўлган - видолавҳадан тортиб ТВ табиатини ўзини тўла мужассамлаштирган телерапортажга қадар бўлган барча ахборот жанрлари: Маъруза, Суҳбат, Интервью, Луқма ( Реплика) ҳақида маълумотлар берилади. Ўзбекистон телевидениеси, ОРТ, РТР, НТВ, ТВ-6, ТНТ даги мазкур жанрлар усталари, тажрибали журналистлар фаолияти ҳақида гап боради. Аср шиддати ва замоннинг тезкорлиги журналистдан ихчамликни, фақат фактларни тақдим этишни тақазо қилмоқда, батафсил шархлар ва тафсилотлар аҳолининг бир қисминигина қизиқтиради ҳалос. Бозор иқтисодиёти кучли ва эркин ОАВ ларини шакллантириши керак. Телетомошабин кўраётган нарсасига ишониши учун " махсулот" ишонч уйготиши керак. Аксинча мижоз бошқа каналга ўтиб кетади (сотиб олмайди), натижада телекомпания инқирозга учрайди. Жамиятга хизмат қилиш туёгуси, фойда топиш истаги ОАВ мулкдорини халқнинг ипюнчини қозониш мақсадида ҳақиқатни ёзишга, эшиттиришга ёки кўрсатишга тинимсиз ундаб туради. Бошловчи. Шахслаштирилган ( персонифицированний ) ахборот, журналистнинг шахсий сўзлаш услуби акс этган ахборот нима? Бундай ахборотда бошловчининг ўзига хос индивидуал хислатлари қандай ўз аксини топади. Воқеа-ходисалар журналистнинг ички дунёси иризмасидан, унинг руҳиятидан ўтган, ички кечинмалари, тажрибаси, малакаси билан

йўгрилган, шахсий нуқтаи назари, яхши ёки ёмон муносабати (симпатия ва антипатиялари) билан сугорилганлиги тўгрисида. Хиссиётлар тугёни, овоз шираси, воқеага журналистнинг ёндошуви ҳақида. Ҳар бир одам — бир дунё. Бошловчи ақлли, зукко шахс бўлганлиги сабабли, у хиссиз бир кимса каби эмас, балки дунёқараши шаклланган сиёсий фаол ва бадиий етук шахснинг муносабатини билдиради. Унинг воқеа-ходисага ёндошуви яққол сезилиб туради. У воқеа-ходисаларни ўзига хос тарзда талқин қилади ва бу унинг овозида, охангида, гапида, сўзида, қўл ва юз ҳаракатларида сезилиб туради. Шахслаштирилган ахборотда бошловчи эфирга ахборотни ўз шахси, индивидуаллиги акс этган холда беради. Ахборотни фақат ўзига хос услубда эфирга бериши, ўзининг сўз бойлиги, образли гаплари, мақол-у - маталлари, қочирма-ю -киноялари, овозининг оҳанги билан бойитади, ўзининг сўзга, ургу бериш услубига эга бўлади. Бошловчи овози оҳангида ҳайрихохлиги ёки норизолиги, ҳайратланиш ёки очиқ қоралаш, истеҳзо ёки тарафини олиш маълум маънода сезилиб туради. Шархловчи ўқилаётган матн мазмунига овозининг оҳанги билан ўз муносабатини ўз характерига, лексикасига хос холда шахслаштриб беради. Ўзбекистон телерадиокомпаниясидаги ана шундай хислатларга эга бўлган шархловчилар: Махкам Рихсиев, Хайрулла Нуриддиног, Қуддус Аъзамов, Муҳаммаджон Обидов. Буни шахслаштирилган ахборот деб юритилади. Бошловчи нутқи, лексикасининг ўзига хос томонлари хусусида. Диктор. Диктор - расмий шахс. Унинг фаолиятида одатда давлатнинг расмий позицияси, муносабати, ёндошуви ўз аксини топади. Дикторларнинг кўпчилиги матнни тўгри, тоза, тиниқ, ҳар бир сўзнинг мантиқий ургуларини қўйган холда бехато ўқишта ҳаракат қилишади. Шўролар давридаги давлат позицияси. Маъмурий-буйруқ тузуми. Монополия. Диктат. Мустақиллик йилларида турли ОАВ ва кўплаб мухбирлар эса кўп ва улар воқеа-

ходисаларни турли ижтимоий-сиёсий нуқтаи назардан туриб ёритадилар. Бунда биз ОАВ ларининг демократик принципларини кўрамиз. Интервью жанри. Савол бериш санъати, маҳорати. Александр Тихомиров "Время", Владимир Повзнер — Фил Донахью СССР - АҚШ телекўприклари, ( "Человек в маске") - "Ниқобдаги шахс" телерукни, Андрей Караулов ( "Момент истини") -"Ҳақиқат онлари" кўрсатуви, Урмасс Отт телесуҳбатлари, Фурқат Яквалхўжаев "Озодлик" радиостанциясининг Узбекистондаги мухбири (1995-2001 йиллар) телекўрсатувлари ва радиоэшиттиришларда берган саволлари таҳлили. Суратга тушириш жараёнида камера олдида турган бошловчи юқори малакали мугахассис бўлиши жуда муҳимдир. Бир гап бор, ҳақиқий инсон бўлишнинг ўзи юқори малакали мутахассис бўлиш демакдир, - дейишади. Бошловчининг эфирда ўзини тутиш маданияти етарли даражада бўлса одатда бу билинмайди, аммо унинг маданият даражаси ҳатто нисбатан ҳам паст бўлса бу тезда ва яққол кўзга ташланади. Хозир биз бир қатор талабларни санаб ўтамизки, агар интервью олувчи бу камчиликларга йўл қўйса уни ҳақиқатдан ҳам катта мутахассис, катта журналист деб бўлмайди. -Агар у гапни ёнида ўтирган суҳбатдошини кўкларга кўтариб мақташда бошласа. Суҳбатдоши эса уялганидан ўзини қўярга, кўзи ва қўлларини яширгани жой тополмасдан, ноқулай вазиятда қолса. - Агар у суҳбатдошига ёки кўрсатувнинг бошқа қатнашчиларига бир йўла бирнеча саволлар билан мурожаат қилса. У холда, суҳбатдоши қайси саволга жавоб беришини билмай, ўзини йўқотиб қўяди. Саволларининг бирига жавоб бериб бошқаларига жавоб беришни эса унутади. Бу холда саволларни яна қайтадан беришга тўгри келади. Агар суҳбатдоши ўз фикрини тугатмасдан, уни ярим сўзида бўлиб яна бир бошқа саволга жавоб беришини илтимос қилса. Одатда суҳбатни шундай моҳирлик билан бўлиш керакки, суҳбатдош уни ҳатто сезмай қолиши керак. Бу мухбирнинг юқори малакасидан дарак беради. Саволга жавоб бераётиб суҳбатдош

телетомошабинлар ёки суҳбатнинг бошқа иштирокчиларига нисбатан у экранда орқа ўгириб ўтириб қолса. Агар суҳбатдош саволларга жавоб беришга розилик билдирсаю ва у кутган энг муҳим савол мухбир томонидан берилмаса. Мухбир қаҳрамондан энг қалтис саволга нима қилиб бўлса ҳам жавоб олишга ҳаракат қилса ва у журналист этикасини унутиб, бу мақсадда ҳеч нарсадан тап тортмас: Ёзиб олишдан аввал суҳбатдоши билан савол- жавобларини келишиб, репетиция қилиб олса. У холда савол ҳам сохта, жавоб ҳам сохта, умуман интервьюнинг ҳаммаси сохта бўлади. Агар у саотига қараб, "... Афсуски, вақт етмади, доимо шунақа бўлади-да..." -деб хўрсиниб қўйса. Ахир студияга ёки камера ва микрофон олдига келган у меҳмон, телевидениеда эса вақтни мухбирнинг ўзи режалаштиради. Агар у суҳбатни тугатишни, хулоса билан якунлашни унутиб қўйса, қаерда нуқта қўйишлигини билмаса ва ҳар гал саволида яна илгариги мавзуларга кетма-кет қайтаверса. Мухбир ўз ҳаяжонини, муносабатини яшира олмай билдириб қўйса. Бу -журналист эҳтироссиз бўлиши керак, дегани эмас, албатта. Журналист кўпчиликни қизиқтираётган муаммолар бўйича ўз фикрини, муносабатини билдириши ҳам керак эмас, деган гап эмас. Агар журналистнинг сўзларида унинг шахсий муносабати, меҳри ёки нафрати-газаби, мухокама қилинаётган масала маъқул ёки маъқул эмаслигини мухбир билдириб қўйса. Агар журналист суҳбатда телетомошабинларни қизиқтираётган муҳим масалалар эмас, балки ўзининг сўзларини, фикрини, муносабатини, саволларини энг муҳим, деб хисобласа. Агар суҳбатдошининг сўзларини диққат билан эшитишни, тинглашни билмаса ва унинг ўйлаш учун сақлаган сукутини навбатдаги савол учун қилинган пауза дьи тушунса. Интервью бераётган шахс фикрини тугатмасдан мухбир томонидан берилган саволдан ёмон нарса йўқ! Агар суҳбатдошингиз, сиз — мулоқотдагиларнинг бирини томонини олаётганингизни сезиб қолса. Бир томонни ёнини олиб, маъқул кўриб, унга ҳайрихохлик билдириб иккинчи томонга қарши эканлигингизни

билдириб қўйсангиз ва шу билан сиз қайси томонда эканлигингиз ошкора бўлиб қолса. Бу одатда бир томонни -диққат билан эшитиб, иккинчи томонни жавоб бераётган пайтидаги бепарво бўлиб туришнгизда, ўзингизни тутишингизда маълум бўлади. Агар журналист амалдорлар олдида ўзини йўқотиб қўйса, амалдорни савлати босаётганини, ҳақиқатии гапиришдан хайиқаётганини, қўрқаётганини, сездириб қўйса, уни яшира олмасдан, билдириб қўйса. "Лаббай акажон, буюринг!" - дейдиган ахволга тушиб қолса. Маълумки, одатда суҳбатдошнинг лавозимига қараб эмас, балки у қаичалик яхши гапираётгани, ўз фикрини қанчалик асослаб бераётганлигига қараб хулоса чиқарилади. Агар суҳбатдоигингиз ўткир саволдан қочиб, умумий сўзлар билан я^авоб беришдан нари ўтмаса ёки ҳазил -мутойиба билан қутулиб кетаман, деб ҳаракат қилса-ю, ва шу вазиятдан чиқиб кетишга унга имконият берилса. Ёки суҳбатдош мавзуни йўналишини ўзгартиришга муваффақ бўлса. Агар савол жуда илмий, назарий тус олса, унда суҳбатдош ҳам ўша усулубда жавоб беради. Маслаҳат шу: аниқ жавоб олмоқчи бўлсангиз, аниқ савол беринг. Агар журналист суҳбатдош жавобини гўёки тушунмаганликка олиб, унииг нуқтаи назарини бузиб, ўзига маъқул йўналишда талқин қилса. Агар "...Сиз ҳақиқатдан ҳам шундай деб ўйлайсизми?", "Агар виждонан ёндошадиган бўлсакчи?". "...Сиз кимнинг тегирмонига сув қуяётганингизни ўзингиз тушунаяисизми, ахир!?" - деган саволлар билан мурожаат қилинса. Одатда, бундай луқмалар "... Нахотки сиз шунақа ахмоқ бўлсангиз?", ёки "... Сиз нима телбамисиз?", "...Сиз шунақа ёлгончимисиз?", - деган маъноларни билдиради. Бундай саволлард?" ўзбекча қилиб айтганда, илон инидан чиқади, мусулмон эса динидан. Шунинг учун бундай луқмалардан иложи борича қочиш керак. Сўнгра сизниг "...Ахир мен бундай бўлишини мутлақо кутмаган эдим!", "...Унинг муносабати шунақа бўлишини тасаввур ҳам қилганим йўқ, ахир!", - деган кейинги пушаймонлар одатда, ўзингизга дугиман бўлади. Воқеани бундай тус олишини малакали журналист билиши

керак. Бу унинг касбий вазифасига, мажбуриятларига киради ва албатта малакасига боглиқ. Агар журналист суҳбатдошига нисбатан ўзини кўпол равишда тугса. Маслаҳа! шундай: ҳатто суҳбатдошингиз қаттиқ жавоб бериб, кўнглингизни огритса ҳам, қўполлик қилса ҳам - огир, босиқ бўлишингизни маслаҳат берамиз. Агар сиз одоб доирасидан чиқмай ўзингизни мулойим тутсангиз суҳбатдошингизнинг қўполлиги экранда ўзи кўриниб туради. Айниқса, танқидий мазмундагм саволни ниҳоятда эҳтиёткорлик билан, суҳбатдошингизни хафа қилмайдиган шаклда беришингиз керак. Танқид қанча ўткир бўлса муносабат шунча майин, мулойим бўлишини яна бир бор тавсия этамиз. * * * Бу воқеа 1966 йили Тошкентда бўлган эди. Ўша йили бу азим шаҳарда жаҳоншумул аҳамиятга молик катта сиёсий воқеа содир бўлади. Ҳозир бу халқаро учрашув ҳақида Ўзбекистон пойтахтининг Мустақиллик майдонидаги Алишер Навоий номли кутубхона ўқув зали жойлашган бинонинг ташқи деворидаги мармар мемориал тахтача ҳамда шу пайтдаги Ҳиндистон Бош вазири Лаъл Баходур Шастри хотирасига қўйилган кўча ва мактаблар, ўрнатилган ҳайкаллар эслатиб турибди. 1966 йили январ ойида собиқ Совет Иттифоқининг ташаббуси билан Тошкентда ўзаро қир"ин-барот урушини олиб боришаётган Хиндистон билан Покистои Бош вазирлари Лаъл Баходур Шастри билан Аюб Хон раҳбарлигидаги хукумат делегациялари учрашадилар. Икки қўшни халқ ўртасида бораётган урушни тўхтатишга олиб келган бу тарихий учрашув шаҳар марказида жойлашган Ўзбекистон Республикаси Олий Совети биносида бўлиб ўтади. Музокаралар оир шароитда, бир неча кун давомида, қийин кечади. Тошкент учрашувини ёритиш учун мазкур анжуман матбуот хизмати қошида ўнлаб мамлакатлардан келган оммовий ахборот воситалари вакиллари; Рейтер, Ассойшиэйтед-Пресс, ТАСС, Франс-Пресс, Юнайтед- Пресс Интернейшнэл каби дунёнинг энг йирик ахборот агентликлари,

Радио ва Телевидение компаниялари, газета ва журналларининг мухбирлари аккредитациядан ўтадилар. Ҳиндистон ва Покистон Бош вазирлари ўз мулозимлари билан шаҳар чеккасидаги алоҳида-алоҳида қароргоҳларда туришади. Халқаро учрашувиинг матбуот хизмати ва барча журналистлар эса ўша пайтда энг ҳашаматли ҳисобланган " Тошкент" меҳмонхонасида жойлашаган эди. Учрашув КПСС Марказий Комитети Сиёсий Бюроси аъзоси, СССР Министрлар Советининг раиси Алексей Николаевич Косигин раислигида ўша пайтдаги Республика Олий Советининг биноси (ҳозирги "Баҳор" концерт зали) фойесида ўтар эди. Халқаро Учрашувнинг якунловчи куни журналистлар залга қўйилмай, ёпиқ эшиклар ортида ўтади ва унда кейинчалик жаҳонга "Тошкент Декларацияси" номи билан машҳур бўлган якуний хужжат имзоланади. Тошкент учрашувида урушаётган иккала томон ҳам ўз давлатлари номларидан тўп отишларни тўхтатиш мажбуриятларини олиб, ўз имзоларини чекадилар. Ярим кечаси содир бўлган бу воқеа ҳақидаги маълумотни шу куни эмас, эртасига газеталарда эълон қилиниши келишиб олинади. Музокараларда иштирок этаётган делегациялар аъзоларини ташқарида журналистлар сабирсизлик билан кутиб туришар эди. Лекин бирон бир журналист интервью олишга муваффақ бўла оламайди. Учрашув қатиашчилари журналистларнинг саволларига "...Эртага газеталарда ўқийсизлар!" - деб эътирозга ўрин қолдирмайдиган қисқа жавоб берадилар. Шунда, ҳеч қандай маълумот ололмаган Франс Пресс агентлигининг мухбири Покистон бош вазири хизматчиларидан бирининг ёнига келиб: "...Майли эртага бўлса, эртага-да..." - деб "...Мана бу, менинг телефон рақамларим қайд этилган визит қоозчамни олсангизда, ҳар эҳтимолга қарши бирон-бир аҳамиятга молик гап бўлса, телефон орқали бир о из бўлса ҳам маълум қилсангиз, мен ниҳоятда бахтли бўлар эдим..." деб, бир неча кўк банкнот қогозлар билан визиткасини унинг чўнтагига солиб қўяди Франс-Пресс агентлиги мухбири сўзида давом этиб: "...Асосий хизмат ҳақингизни кейин оласиз..." - деб, қулоғига шипшиптади ҳам. Сўнг илиқ

хайрлашиб, Ҳиндистон делегацияси томон ошиқади. Мухбир Ҳиндистон бош вазири Лаъл Баходир Шастри хизматкорларидан бирига ҳам худди шундай сўзларни айтиб, унинг чўнтагига ҳам долларлар ва визит қоғозчасини солиб қўяди. Мухбир "... Энди бошқа қиладиган иш қолмади...", деб майдоидан узоқ бўлмаган "Тошкент" меҳмонхонаси томон пиёда йўл олади. Парижга у: "...Бугун Тошкентдаги учрашувда ҳеч қандай янгилик содир бўлгани йўқ. Музокоралар давом этмоқда. Айтишларича, қандайдир Декларация ҳам тайёрланган. Лекин унинг мазмуни ҳали ҳечкимга маълум эмас. Асосий воқеа эртага содир бўлади. Барча мухбирлар ўша воқеани кутишмоқда..." деб, ўз агентлигига, Парижга қисқа хабар жўнатади. Тошкент меҳмонхонаси... Ярим кечаси Франс-Пресс агентлиги мухбири ётоғидаги телефон қаттиқ жиринглаб қолади. У ўрнидан ириб туриб телефон трубкасини кўтарганида унда^. ҳаяжонли овоз эшитади: -"Намасте, ассалому алайкум Жаноб мухбир, намасте, ҳозиргина Бош вазирнинг шахсий врачи унинг ётоқхонасидан чиқиб: "...Бўлди, энди унга худодан бошқа ҳеч ким ёрдам бераолмайди... деди..." — дейди. - Эртага батафсилроқ гапириб бераман..." - деб, кўп маъноли қилиб қўшиб қўяди, телефон трубкасидаги овоз. Франс-Пресс мухбири шу заҳоти телефон гўшагини қайта - қайта босиб ҳаяжон билан: - Мадам, мадам, менга Францияни уласангиз, Телефон рақамлари ... фалон, - деб Париждаги Франс - Пресс агентлиги навбатчи муҳаррирининг телефон рақамларини қайта-қайта такрорлайди. Абонентнинг шошилаётганини сезган телефончи қиз уни зудликда Париж билан улайди. - Бонжур месье. Сизни Тошкентдан безовта қилаяпимиз. Шошилинч хабарни ёзиб олсангиз, матнни сўзма-сўз қайтараман. Бош сарлавҳа. Тошкент учрашувида бахтсмз ходиса... Ундов белгиси. Янги қатордан. Кичик сарлавҳа. Тошкент учрашувида сенсация. Яна ундов белгиси. Янги қатордан. Совет Иттифоқи ҳамда Покистон томонлариниг тазйиқларига бардош бера олмаган Ҳиндистон бош вазири Лаъл Баҳодир Шастрининг юраги ҳозиргина Тошкентдаги Дўрмон қароргоҳида уришдан тўхтади. Бу воқеанинг

урушаётган давлатлар томонидан эртага қандай акс-садо беришини билмайманку, лекин бугун бу уруш яна бир қурбон берди. Қурбон бўлганда ҳам қандай қурбон! Урушни тўхтатаман, деган мамлакат бош вазири Тошкентда жон таслим қилди. Матн тугади. Нуқта. Зудлик билан бутун жаҳонга тарқатилсин! Сизнинг Тошкентдаги мухбирингиз ....Имзо. Минг тўққиз юз олмиш олтинчи йил. Январ. Тошкент. - Мен ҳам Тошкент учрашувини ёритаётган мухбирлардан эдим, - деб эслайди, ошентлик ҳамкасбим; Ярим кечаси уйимга қўнғироқ бўлди, трубкани кўтарсам: "Жаноб дедида, исми- шарифимни айтиб, Сиз-ми, - деб сўради телефондаги овоз. Ҳа... деганимдан кейин, Бу халқаро учрашув матбуот хизматидан. Зудлик билан матбуот марказига етиб келсангиз. Уй манзилингиз бўйича навбатчи машина юборилди. Бу ерда журналистлар учун шошилинч брифинг ўтказилади, - деди. - Ярим кечаси-я..." - дейишга ҳам улгурганим йўқ эди. - Барча саволларга шу ерда жавоб оласиз, - деди-да трубкани қўйиб қўйди. - Меҳмонхонага келганимдаги аҳволни кўрсангиз эди. "Тошкент" меҳмонхонаси чўп тиқилган арини уясини эслатар эди. Хонама-хона одамлар югуриб юришибди. Иккинчи қаватдан яланоч баданига халат ташлаб, оё^ига оддий хона шиппагини илиб олган Американинг Юнайтед-Пресс Интернешнел агентлиги мухбири тушиб келаяпти. - "...Ахборотни қўлдан бой бердим. Эҳ мен калтафаҳм, ахборотни қўлдан бой бериб қўйдим, ўзим шу ерда бўлиб-а. Энди редакцияга бормасам ҳам бўлади, бари-бир бўшатиб юборишади. Ғафлат босди. Энди нима қиламан!.." - деганича, у ёқдан, бу ёққа зир югурар эди..." Маълум бўлишича, ЮПИ агентлиги Тошкентда ўз мухбирига эга бўла туриб, бутун Америка Оммоний ахборот воситаларига Франс-Пресс агентлиги мухбирининг пюшилинч "Молния!" - "Чақмоқ" ахборотини анча пулга сотиб олиб тарқатаётган экан. БУ ВОКЕА. Бу воқеа совет тузуми энди нурай бошлаган давр - 1985

йили содир бўлган эди. Мен СССР Давлат телерадио қўмитасининг Ўзбекистондаги Марказий мухбирлар пунктининг мудири лавозимида ишлар эдим. Бу йилларда Узбекистонда марказий телевидениенинг уч вакили: икки мухбири ва бир мудири фаолият кўрсатар эди. Ҳар биримизнинг ўз телефонларимиз, хизмат машиналаримиз ва ҳайдовчиларимиз бўлар эди. Бир куни менинг ҳайдовчим Исахон (Тожиматов) хонамга кириб: - "Шеф" (улар мени шундай деб аташар эди) кечирасизу, лекин бирор иарса қилмасак "Волга"миз тўхтаб қолиши мумкин деди. Мен ҳайрон бўлиб, "машинага нима бўлди?", деб сўрадим. - Мотор поршенларининг пўлат кольцолари ейилиб бўлди, моторда компрессия йўқ, двигател етарли куч билан тортмаяпти, - деди у. - Хўш нима қилшп керак? - Одатдаги дастлабки саволни бердим. Мен Москва билан гаплашаман улар пул ажратишади, олгин ўша пўлат халқаларингни. - Э-э... Ирисмат ака, Мени ўзим ҳам сотиб олар эдим, йўқда, гап шундаки, кольцолар анқонинг уруи бўлиб қолган. Бормаган бозорим, қарамаган дўконим, сўрамаган ҳамкасбим қолмади. - И-э, шошмагин. Ахир Ўзбекистонда автомобилларни эҳтиёт қисмлар билан таъминлайдиган махсус корхона бўлиши керак-ку! - Мен сиздан ўша ерга телефон қилиб бир комплект поршен халқаларини сўрашингизни илтимос қилиб кирдим. - Хўш, қандай ер экан у? - Мана бу ерда ўша идоранинг номи, раҳбарининг исми-шарифи ва телефони ёзилган, деб бир букланган қоЪзни менга узатди Исахон. Қоғозда " Узбекистон автомобил ремонти давлат кўмитаси, Жалол Маҳмудов", -деб ёзилган эди. Олдимдаги хукумат телефонида рақамларни териб, телефон дастагини кўтаришганда:

Ассалому-Алайкум, Жалол ака. Мен Москва телевидениеси "Время" дастурининг махсус мухбири Абдухолиқов Ирисмат бўламан - деб ўзимни таништирдим ва ўша пўлат халқаларни суриштирдим. - Бизда йўқ бундай халқалар, - деган аниқ жавоб келди. - Ия, шу оддий эҳтиёт қисмлар ҳам дефицитми? - -Ирисмат ака, тушунинг, бунда бизнинг айбимиз йўқ. Биз бу эҳтиёт қисимларни Москвадан оламиз, СССР Давлат План қўмитаси уларни бизга қатъий режа асосида жўнатади. Мана бир неча ойдан бери у ердан пўлат халқалар йўқ, сўраманглар ҳам, -деган жавоб келади. Ўзбекистондаги таксомотор паркларида юзлаб таксилар шуни деб тўхтаб турибди. Нима қилишни ҳам билмаяпмиз. Мен ҳам бироз ўйланиб: - Москвадаги телефонларни беришингиз мумкин-ми?- дедим. - Агар, Давлат План қўмитасига телефон қилиб шу масалада ёрдам берсангиз биз жудя миннатдор бўлар эдик. Жалол акадан телефонини олиб яна қайта қўнғироқ қилишимни ваъда қилиб хайрлашдим. Тошкент вақти билан соат 13 дан ошганда 8 ва 095 рақамларини териб Москвани, СССР Давлат План қўмитаси бўлим бошлиғини телефонини тердим. - Здравствуйте, деб рус тилида сўрашдим: Мен Марказий телевидение "Время" дастурининг мухбири Ирисмат Абдухолиқовман, бир муоммо бўйича Тошкентдан безовта қилаётибман, - дедим. Ҳар гал "Время" дастурининг мухбириман деганда ҳар бир амалдор ўзини бироз хушёр тортар ва телефон дастасини ташлаб юбормай гапни охиригача эшитиши табиий бир хол эди..Мен ҳамма гапни айтиб: - Биласизми қай аҳволда қолибмиз, бутун Узбекистонда ҳатто "Время" мухбирининг машинасига бир комплект ўша эҳтиёт исм топилмаса... Ахир сизлар барча Республикалар таъминоти билан шуғулланасизлар-ку. Бу билан сиздан бошқа ташкилот

шуулланмайди, шундайми? - дедим, ҳам таъжжуб, ам афсус оҳангда, ҳам таъна билак. Наҳотки таъминотни шу аҳволга ташлаб қўйиш мумкин бўлса, айтгандай, яширмайман ҳозирги телефон орқали суҳбатимиз ҳам магнит лентасига ёзиб олинаяпти - деб қўшиб қўйдим. - Худо ҳақи, бунда бизнинг айбимиз йўқ. Нима ҳам қилаоламиз, вазият шунақа, шундай бўлиб қолди, чайналди у. - Хўш айтинг айбдорни, ким жавобгар бундай танг аҳволга дедим. - Америка Қўшма Штатлари, Рональд Рейган айбдор, - деди, осмондан тараша тушгандай, телефон охиридаги овоз. Кечирасиз, ҳазиллашаяпсиз шекилли! - Йўқ, йўқ, худо ҳаққи йўқ! Ахир бу билан КПСС Марказий Қўмитаси Сиёсий бюроси аъзоси, Марказқўм секретари шахсан ўртоқ Долгих шуғулланаяпти. Лекин менинг хабаримча ҳозир у ҳам ҳеч нарса қилаолмса керак, - деди. Лниқроқ қилиб тушунтираоласизми? — дедим, диққатим ошиб. - Биласизми... Бизнинг билганимиз шу. Аниқроқ билмоқчи бўлсангизсиз КПСС Марказий Комитетининг оғир машинасозлик бўлимига телефон қилинг, ўша ерда тушунтириб беришлари мумкин. Ахир бундай ахвол биргина Ўзбекистонда эмас, бутуи Иттифоқда шунақа, - деб қўшиб қўйди. Кимга қўн^ироқ қилишимни айтиб берсангиз, - сўрадим мен. Шофёрим Исахон менинг қўнғироқларимда ўзини айбдор санагандай, лом-мим демай, ҳайрон бўлиб, айрим жойларида бош қимирлатиб, жимгина ўтирарди. - Оббо Исахон-эй, биргина машинанинг поршен халқалари деб телефон қилмаган идора, иттифоқ миқёсида бирон бир катта раҳбар қолмади-ку?! —дедим мен, ярим ҳазиломуз. Лекин бу масала мени энди профессионал журналист сифатида қизиқтириб қолган эди. - Майли берайин, эринибгина жавоб келди телефонда.

Мен ҳақиқатни аниқлашда давом этдим... - Это транепортний отдел ЦК КПСС? Здравствуйте. Мен ўзимни таништириб масаланинг моҳиятини тушунтирдим. -Э-э-э, Вм знаете, айб бизда эмас, Японлар айбдор! ГАЗ-24 машиналари поршенларининнг халқалари юқори сифатли пўлатнинг ўта мустаҳкам алоҳида маркасидан тайёрланади. Ва бу пўлат бизга Япониядан келтирилади. Биз Жанубий Кореянинг " Боинг-747" самолётини Япон денгизи узра уриб туширганимиздан сўш, бизга капиталистик мамлакатлардан келадиган айрим стратегик аҳамиятга эга моллар импорти тўхтатиб қўйилди. Биласиз, Жанубий Корея . Япония билан Американинг стратегик иттифоқдопшдир. АҚШ Президенти Рейган пўлатнинг бу маркасини ана шундай моллар рўйхатига киритиб, СССР га экспорт қилишни бекор қилди. Бизда эса бундай пўлат маркаси ишлаб чиқарилмайди. Ҳамма етишмовчиликнинг сабаби мана шунда. У кўп гапириб, яна нималарнидир батафсил тушунтира кетди. Англаб турибман, бошқа мухбир бўлганда у бунчалик жон куйдириб гапирмас эди. Ошкоралик отга минган бу даврда катта амалдор " Время" мухбири билан ҳазилашиб бўлмасликни яхши тушунар эди. Мен айрим фикр, рақам, фамилияларни одатим бўйича ён дафтаримга тушириб, диққат билан эшитдим. Сўнгра гап келганда отангни ҳам аяма деган маънода: - Бир саволга жавоб бераоласизми — дедим. - Совет Иттифоқидай катта индистуриал салоҳиятга эга қудратли давлатни ким бу аҳволга солиб қўйди. Бу қандаи иқтисодиётки, Япониядек бир мамлакат пўлатнинг битта тури билан бутун СССР транепортини, иқтисодмётини ҳам денг, бутунлай тўхтатиб қўйиш имкониятига эга бўлса? Энди унинг овозидаги катта амалдорларга хос оҳанг анча чўккан эди. - Саволингизга жавоб бера олмайман. Уни сиз менга эмас, мендан каттароқ лавозимдаги кишига беришингиз керак, - деган жавоб бўлди. - Совет Иттифоқидаги энг юқори бўлган давлат ташкилотининг масъул ходимидан

эшитган бу жавоб мени кўн ўйларга толдирган эди, ўша йиллари... Бироздан сўнг у овозини ўзгартириб: - Айтингчи, шу эҳтиёт қисмлари ҳақида Тошкентдан нега Сиз, мухбир телефон қилаяпсиз? Нега таъминот ишлари билан шугулланадиганлар эмас, - дев, энди у мени саволга тутди. - Айтгандек, Сизга ва Ўзбекистонга биз имконият даражасида ўша камёб пўлат халқаларни топиб берармиз,- деди у кўп маъноли оҳангда. Исахоннинг топширигини бажаргандек бўлиб, энди мен московлик амалдорга ўз миннатдорчилигимни билдира кетдим. Ахир осонми, у бутун социалистик лагер мамлакатларида катта муаммога айланган масалани ҳал қилишга ваъда бераяпти. - Айтинг, менга телефон қилишсин, топиб берамиз. Ахир, Сиздек " Время" мухбири ҳар куни ҳам бизга телефон қилавермайди" - деди у бироз тавозе ва киноя аралаш. Мен москвалик катта амалдорнинг исми-шарифи, телефон рақамларини яна бир бор аниқлаштириб, қуюқ хайрлашдим. Телефон орқали олиб борилаётган музокараларимизни диққат билан эшитиб ўтирган Исахоннинг огзи қулогида эди. Одатда у кулганда огз^ бироз очилиб мулкининг олд қисмида тушиб кетган тишларининг дарчалари кўринарди. - Қани энди, яна Жалол Махмудовичга телефон қиламиз, деб телефон аппаратининг юз қисмидаги гардишини айлантира бошладим. - Ассалом алейкум, Жалол Махмудович, Мен Москва мухбири Абдухолиқовман. Яна бир бор безовта қилаяпмиз сизни- Лаббай, Лаббай Ирисмат ака. Эшитаман, Э-э... Баракалло, Баракалло, — деди Жалол ака. - Айтгандек, Жалол ака ахир айб ўзларингизда экан, - дедим мен унинг гапини бўлиб, агар тушунтириб, яхшилаб сўрасанглар Республика таксопаркларидаги ўша юзлаб машиналар бекор турмас эканку! - Қайси бири айтди?! Мен СССР Давлат план қўмтаси, СССР Министрлар Совети, КПСС Марказий Комитетининг тегишли бўлимлари телефонларини, масъул шахсларнинг исми-шарифларини бердим у кишига. Диққат билан

ёзиб олар экан Жалол ака: - Сиз энди бошқа одамсизда, "Время" мухбири билан ҳисоблашишади, "ВРЕМЯ" мухбири билан хисоблашишади баччаарлар, - деди у такрор, такрор. Эҳ... билсангиз эди, қандай қийинчиликлар билан ўша эҳтиёт қисмларни келтиришимизни, - деди у. Исахон тепамда хиқиллаб, "...поршен халқаларини сўранг, шеф, поршен халқаларини, битта комплект бўлса ҳам..., - деб тоқатсизлик билан қўлогимга шивирлар эди. - Ҳа, айтгандек, Жалол ака бизнинг машинага бир комплект халқалар билан нима қиламиз,- дедим мен. - Э-э-э, Келаверинг-чи бирор имконияти топила-ар, - деди телефон гўшагининг нариги томондаги овоз. - Кетдик, дедим мен эшик томон шошган Исахонга қараб. Биз тезда Жалол Махмудович хузурига етиб келдик. Жалол ака бизни Хитойнинг шу пайтда Тошкентда ёзда ичиш одат бўлган Хитойнинг 95 нчи аччиқ кўк чойи билан қарши олди. - Сиз, ўзингиз ҳам, Узбекистонга қанчалик ёрдам қилганлигингизни билмасангиз керак. Мен гаплашдим. Москвага одам жўнатаяпмиз. Жалол ака чап томонга бироз қайрилгандек бўлдида олдидаги овоз чиқариб алоқа боглайдиган телефон тугмачасини босиб: - Бмр комплект Газ-24 нинг поршен халқаларини олиб келинглар,- деди. Ёнимда турган Исахоннинг чеҳраси очилиб кетди. Ҳиди анқиб турган Хитой кўк чойини бир-икки хўплаган эдик ҳамки, эшик очилиб қўлида поршеннинг пўлат халқачалари тасвири туширилган кўкиш рангдаги картон қутичасини кўтарган ходим пайдо бўлди. - Мана бу Сизга Ирисмат ака,- деди Жалол Махмудович. Мен Исахонга қарадим. У сакраб ўрнидан тарди-да, мамнунлигини яшира олмай бир-икки тишсиз мулкини беихтиёр кўрсатиб жилмайиб қутичани олди. Хисоб счётингизни берсангиз, дедим мен, халқаларни келтирган ходимга. У директорга қаради: - Э-э.. Нима деяпсиз. Сиз қилган ишингиз билан бизни қарздор қилиб қўйдингиз-ку! - деди Жалол ака, "бизни" сўзига ургу бериб. - Йўқ, Йўқ... Бу хизмат машинаси, давлатники. Москва таъмирлаш учун эса

маблаг ажратади. Келинг, энди хаққий ҳам расмийлаштирайлик, - дедим. - Э...Э... Олаберсангизчи, ўзи биласизми, бу қанча туради?! Айтишга арзимайди. Кейин эътирозга ўрин қолдирмайдиган оҳангда, бу бизнинг Афгон жамгармасига қилган ёрдамимиз, деб қабул қилаверииг, - деди Жалол ака. (Шу пайтлар бутун СССР бўйлаб Афгонистондаги урушга донорлик қони, дори-дармонлар, иссиқ кийим-кечак йигиш бўйича ўтказилаётган тадбирларга ишора қилиб). - Шу ердан биз Тошкентдаги авиасозлик заводи аэродромидан ҳамкасбимиз, СССР Давлат телерадиокомитети махсус мухбири Михаил Леўинскийнинг Афғонистондан келтирилган кинолавҳасини олиб Москвага жўнатиш учун Тузель аэропорти томон йўл олдик. "Газ-24" нинг мотори таъмир қилинмаса ҳам яхши тортиб асфальтда елиб борарди. 2. ТАҲЛИЛИЙ ПУБЛИЦИСТИКА ЖАНРЛАРИ Телешарх - (Телекомментарий), Телетаҳлил — (Телеобозрение) Суҳбат, Бахс, Ток-шоу — (Томошабинларнинг фаол иштирокида олиб бориладиган телекўрсатувлар)Матбуот анжумани, Брифинг Корреспонденция Телекўприк Видеокамера журналист қўлида Телешарх — таҳлилий журналистика жанри сифатида. Телешарх - журналистдан юксак истеъдод, катта қобилият, ақл (интеллект), нозик таъб, чуқур билим, бой ҳаёт тажрибаси, бағрикенглик, дипломатик қобилият, одилона ва принципиал ёндошувни талаб қилиши хусусида. Миллий худбинликдан умуминсоний қадриятларнинг устиворлиги тўғрисида. Таҳлилий публицистка - тележурналистиканинг анча мураккаб услуби сифатида, Ўзбекистон тележурналистикаси саёзлигининг сабаблари тўғрисида. Ўзбекистон телевидениесида телетомошабинлар иштирокида олиб борилаётган "Мен нечун севаман Ўзбекистонни", "Бахс","Азизим" ва бошқа кўрсатувлар чуқур, юз хотирсиз таҳлил қилинади. Шарх - таҳлилий публицистиканинг анъанавий доимий жанри сифатида. Шархнинг бош мақсади — ижтимоий сиёсий воқеаларни ёритиш, айрим холларда

телетомошабинлардан яширин бўлган воқеа-ходисаларнинг ўзаро боғлиқлигини очиб бериш, келажакда уларнинг воқеа ривожига таъсирини тушунтириб беришдан иборат. "Итоги",("Якун"), "Однако", ("Аммо, лекин"), (ОРТ) "Ахборот" (ЎзТВ) шархлари таҳлили. Халқаро воқеалар, мусиқа дастурлари, театр, спорт шарҳлари. Суҳбат, матбуот анжумани, бахс жанрлари — савол-жавоб тарзида - диалогик шаклда бўлиб икки ёки бир неча киши иштирокида ўтади. Суҳбат — таҳлилий публицистиканинг ўзига хос телевизион жанри сифатида. Суҳбат одатда сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, ахлоқ-одоб, илмий ва бошқа мавзуларда бўлиб, тез-тез катта бахсларга айланиб кетиш холлари учраб туради. Барча суҳбат аввалдан пухта ишлаб чиқилган сценарий асосида ташкил этилади. Бахс — (дискуссия) — discussio лотин тилидан олинган бўлиб, тадқиқ этиш, кўриб чиқиш, мухокама қилиш деган мазмунни билдиради. Бахс (Мунозара) — телевидение экранидаги киши диққатини ўзига тортувчи жанрлардан биридир. Бахсда телетомошабин жонли фикрнинг туғилиши, унинг ривожланиши, мақсадга қараб йўналишини яққол кўриб туради. Телетамошабин унда, турли фикрлар тўқнашуви жараёнининг шоҳиди бўлади. Фикрлар тўқнашуви одатда кўрсатувни томоша қилиб ўтирган телетомошабинларни ҳам муаммони тадқиқ этиш жараёнига жалб қилиш хусусиятига эга. Бошловчи бу холларда студияга таклиф этилган ва бахсда иштирок этаётган аудитория билан мутахассислар ўртасида ўртакашлик, воситачилик вазифасини бажариши тўғрисида. Ток—шоу.Ток- шоу бошловчи олиб бораётган интервью, бахс, ўйин, савол - жавоб, залда тўпланганлар билан суҳбатлардан иборат бўлган жанр сифатида. Ток-шоу бошловчиси ақлли, кутилмаган ноқулай, қалтис вазиятлардан тез ва муваффақиятли, ғалаба билан чиқиб кета оладиган, сўзга чечан, ҳазил- мутойибага мойилроқ, тингловчини ўзига ром қила оладиган, студияда йиғилганлар ўртасида тез, енгил ва мулойим ҳаракат қиладиган ёқимтой журналист бўлиши керак. Ток-шоу телетомошабин орзиқиб кутадиган кўрсатувлар қаторида бўлиши шарт. Ток- шоу пайтида студияда

телетомошабин уланадиган телефонлар ўрнатилиши улар билан мулоқот қилиш имконияти бўлгани маъқуллиги ҳақида. Матбуот анжумани. Матбуот анжумани — давлат бошлиғи, ҳукумат ва мамлакат ташқи ишлар вазирлиги раҳбарлари ёки фан ва санъат юлдузлари, давлат ва ҳукумат раҳбарлари матбуот котибларининг муҳим воқеа арафасида ёки воқеа содир бўлгач оператив суратда муҳим баёнот билан чиқадиган бирон бир мутасадди шахснинг журналистлар билан учрашуви, мулоқотидир. Брифинг. Агар шу шахс фақат баёнот ёки бир муҳим ахборт билан чекланса бу — брифинг дейилади. Корреспонденция. Бу жанрда тайёрланган материалда бирон бир актуал воқеа ёки ходиса ҳақида хабар қилиниб, факт, рақамлар чуқур, пухта, атрофлича таҳлил қилинади, умумлаштирилади. Телевизион публицистикада воқеа ва ходисалар тез-тез шахслаштирилган холда учраб туради. Қитьалар оша қурилган кўприк. 1983 йили АҚШ қўшинлари Гренадага бостириб киради. Бир қатор ғарб давлатлар матбуоти буни қаттиқ қоралайдилар. Шу пайтда ЮСИА директори Чарльз Уик Европада сафарда юрган эди. Жаҳоннинг айрим оммовий ахборот воситалари АҚШ нинг Кариб денгизи бассейнидаги сиёсатини нотўғри талқин этабошлайдилар. АҚШ қўшинларининг Гренадага киришининг асл сабабларини тушунтириш мақсадида Ч.Уик телевидение орқали матбуот анжуманини ўтказишни таклиф этади. 1983 йилнинг 3 ноябрида 5 давлат пойтахтидаги 40 нафар журналист "Уорлднет" телекомпанияси уюштирган телекўприк ёрдамида Нью Йоркда АҚШ нинг БМТ дагт* доимий вакили Джин Киркпатрик билан, Барбадос шаҳрида Кариб денгизи бассейнидаги икки давлат бош вазирлари билан, Вашингтонда бўлган АҚШ Давлат Департаментининг 2 вакили билан боғланиш имкониятига эга бўлдилар. Бу телекўприк орқали можароли муаммога аниқлик киритилиб жамоатчилик фикрини ўзгартиришга эришилади. Телевидение ўзининг қудратли кучини намоён этади. "Уорлднет" компанияси ташкил этган телекўприкларда АҚШ Давлат котиби Джорж Шульц, АҚШ мудофаа вазири Каспар Уайнбергер Ливия

террорчилари ҳақида, АҚШ президенти Рональд Рейган шу куннинг долзарб масалалари ҳақида давлат сиёсати билан икки марта қатнашади. ЮСИА нинг телевидение ва кино хизмати директори Алвин Снайдер шундай дейди: "...АҚШ давлат арбоблари ва Президентининг олдига кириб интервью олиш қанчалик машаққат бўлса, "Уорлднет" орқали улар билан суҳбат қуриш шунчалик осондир." Ернинг сунъий йўлдошлари ёпиқ ёки очиқ мамлакатни танлай олмайди, у чегара билмайди барча давлатлар худудларига бирдай кираолади. СССР да Чернобил АЭС да бўлган портлаш ва бу ҳалокат ҳақида халққа нимани айтиш мумкин ва нимани айтиш мумкин эмас деб, Совет халқидан ва Жаҳон жамоатчилигидан тўла ахборот яширилаётган бир пайтда Ғарб сунъий йўлдошлардан олинган фотосуратларни кўрсатиб бор овоз билан бутун дунёни бундан огоҳ қилди. "Америка овози" радиостанциясининг бюджети 1980 йиллар охирида бир миллард долларни ташкил этди. "Евронююс" дан аввал АҚШ президентининг яқин дўсти, ЮСИА агентлиги директори Чарльз Уик "Евронет" ни ташкил этиш ташаббуси билан чиқади. "Евронет" 1983 йил 3 ноябр куни АҚШ нинг Гренадага бостириб кириши, ядро ракеталарини Ғарбий Европада жойлаштириш арафасида эфирга чиқади. Р.Рейган иштирокида очиқчасига голливудчасига суратга олинган "Польша, Польша бўлиб қола қолсин" номли телефильми намойиш этилади. Бу "Евронет" нинг объективлигига ишонган ишқивозларини анча ташвишга солиб қўяди. 1985 йил 5 декабр куни кўрсатган дастурда президент Р.Рейган ва Германия Федерал канцлери Г.Коль иштирок этадилар. Улар экипаж таркибида Ғарбий Германиялик мутахассис ҳам бор бўлган "Колумбия" космик кемаси космонавтлари билан суҳбат қурадилар. ЮСИА нинг телевидение ва кино хизмати директори Алвин Снайдернинг айтишича, космос орқали телекўприкни ташкил этишда 5 та сунъий ер йўлдоши иштирок этган ва бу теледастурни Ғарбий Европада яхши қабул қилишган.

Телекўприкларнинг кечки дастурида Европа Иттифоқига аъзо бўлган барча 27 мамлакатнинг ҳар биридан 5 дақиқалик лавҳалар кўрсатилган. Бу дастурни Ғарбий Германиянинг 5 миллион, РАИ-ТВ Италиянинг 8 миллион томошабини тамошо қилган. ЮСИА ( Америка) нинг " Евронет" телевизион хизмати экспансиясига қарши Европа мамлакатлари, Европа Иттифоқи ўзларининг етти тилдаги "Евроньюс" ахборот дастурини ташкил қилдилар. 3. БАДИИЙ ПУБЛИЦИСТИК ЖАНРЛАР Лавҳа, Эссе, Очерк, Қахрамон, Ҳарактер, Образ Сатирик жанрлар - телефельетон Телефильм, Сериал. Кўрсатув, Дастур, Телеканал Мазкур маърузада ТВ да бадиий, публицистик ижоднинг янги тури тўғрисида гап боради. Телевидение табиати, унинг спецификасидан тўғри ва моҳирона фойдаланган холда ТВ да ҳам инсоннинг теран ақли, нозик қалбига бориб етадиган, унинг ички дунёсини бойитадиган, миллий мафкурасини шакллантирадиган ажойиб телевизион асарлар яратиш мумкинлиги ҳақида. ЎзТВ, ОРТ, РТР, НТВ ва бошқа телевидение студияларида яратилаётан янги оригинал асарлар таҳлил қилинади. Рус режиссёри Сергей Герасимовнинг "Кўл бўйида", телефильмида, хорижий телекомпанияларнинг "Леонардо да Винчи", "Моцарт", "Микеланджело" каби сериалларида телетомошабин билан экранда содир бўлаётган воқеа ўртасида воситачи ролини бажарувчи қаҳрамон - фильм бошловчиси бўлган телеасарлар тўғрисида. "Тўртинчи девор" тушунчаси. Не учун ҳозирги замон қаҳрамонларининг ёрқин образлари бугунги кун Ўзбекистон ТВси экранларида йўқ даражада? Не сабабдан экрандан очерк, фельетон, памфлет жанрлари тушиб кетди? Бадиий телефильм, ҳужжатли телефильм, сериал нима? Маърузада булар ҳақида батафсил маълумот берилади. Журналист тайёрлаётган материалининг мавзусига қараб унга мос бўлган жанрни тўғри танлай олса ўз олдига қўйган вазифани юқори савияда, сифатли қилиб бажара олиш

имконияти кенг бўлади. Очерк - бадиий публицистиканинг асосий, бош жанри. Ҳужжатли очеркнинг бадиий ҳикояга яқинлиги тўғрисида. Лекин очерк содир бўлган воқеалар ҳаётда ҳақиқатдан ҳам бўлиб ўтганлиги, воқеа содир бўлган вақт ва манзилнинг аниқлиги, қахрамонлари ҳаётда бор бўлган реал шахслар эканлиги билан ажралиб туради. Публицистикада очеркдек муаллифдан катта истеъдод, маҳорат, ижод талаб қиладиган бошқа жанр бўлмаса керак. Очерк - публициситиканинг телеэкранда учрайдиган энг мураккаб жанрларидан эканлиги ҳақида. Очерк – реал ҳаётниинг, конкрет шахснинг эстетик мушоҳадасидир. Очеркда ҳаётда содир бўлган воқеа қандай содир бўлган бўлса худди шундай бадиий тўқимасиз ҳикоя қилинса ҳам образлар бироз типиклаштирилади, характерлар бадиий ташбеҳлар ёрдамида яратилади. Очерк композицияси жанр хусусиятлари бўйича драматик асарнинг ички тузилишига яқин ҳисобланади. БОТҚОҚ ЎЗ ДОМИГА ТОРТДИ... (Александр Проханов. Памфлет. Борис Ельциннинг истеъфоси муносабати билан ёзилган. Москвадаги "ЗАВТРА" газетасининг 2000 й. 1 -сонида босилиб чиққан) Елцин кетди. Бу хабардан инсонда ундай ноқобил бир раҳбарга нисбатан ҳам ачиниш, ҳам қандайдир бир нафрат ҳисси пайдо бўлади. У кетгани йўқ, ҳокимиятни ташлаб қочди. Чириб, ириб кетган, бармоқ билан туртса қулайдиган ҳолга келиб қолан давлат раҳбаридан халқ юз ўгирди. Бундан анча илгари барча табақалар "Шу тезроқ ўлақолсайди, тезроқ гумдон бўлақолсайди, қутулар эдик-ми?", деб ожизлик, ғазаб ва нафратдан титраётган кўз ёшлари билан уни лаънатлар, тезроқ асфинософилинга равона бўлишини интиқиб кутар эдилар. Қилиб қўйган ишлари учун жавоб беришдан қўрққан Ельцин, кетиш олдидан телевизор орқали халққа мурожаат қилиб, обрўсини қўлдан бой бермай маъзур тутишларини сўраш ўрнига, ялиниб-ёлвориб авф этишни, йиғлаб-сихтаб кечиришларини илтижо қилди. Дўзахий тақдир тақозоси билан шундай бир шахс буюк давлатга бошчилик қилди. Қоқбош, ўзбошимча,

маданиятсиз, ичкиликбозликка ружу қўйган - ароқхўр, ақлсиз бу бир ҳайвон гоҳи-гоҳида аммо, ўзига ҳам келиб қолар эди. Одатда бу навбатдаги тарихий бир имконият қўлдан бой берилган пайтда содир бўлар эди. Дейлик, 70 йилдан зиёд турган Совет Иттифоқи инқирозга юз тутганда ёки Қора-денгиз флоти талон-тарож бўлиб ихтиёрдан кетганда, танкдан отилган тўплар остида эса Россия Парламенти биноси ёнаётганда, ёки Чеченистон бомбалар остида ларзага келиб, инграётган пайтда у Россия сиёсий сахнасида пайдо бўлар эди. У тарихнинг мудҳиш бир хатоси, ҳаётнинг зирқираб оғрийдиган бир нуқтаси, бедаво мажрух бир кимса эди.У инсониятнинг буқаламбури эди. У ўзининг она ватанини жувонмарг қилди. Елцин ҳар йили Россия аҳолисини бир миллион кишига камайтирган жаллоддир! Елцин даврида Россиядан узиб олинган ҳар қарич ер, Америка Марказий Разведка Бошқармасига сотилган ҳар бир ҳарбий сир, ўғри — йўл тўсарларга ҳадя қилинган Россиянинг ҳар бир олтини, марвариди, олмоси қайд қилинган Қора Китоб битилмоқда. Чириб бораётган фирқа раҳбарлари орасида энг қабихи бўлган бу шахс ён атрофига ўзига ўхшаган ярамасларни, ёлғончиларни, аҳмоқларни тўплади. Улар подшонинг олтин дастурхонидан овқат еб, муқаддас тушунчаларни мазах қилдилар. Ҳаммомларда кўнгилхушлик қилдилар. Биллур қадаҳларни ароққа тўлдириб, ёғоч қошиқларни бир-бирига уриб, мусиқа чалиб ўйнадилар. Айни шу пайтда эса бутун Россия бўйлаб дод-фарёд чинқириқлари эшитилар эди. Уйлар портлар, самолётлар қулар, устаси фаранг яҳудийлар эса рус ҳаво кемаларини сариқ чақага сотишар, беҳаё эркак ва суюқ аёллар эса муқаддас саждагоҳлар ва қаҳрамонлар мақбаралари узра ўз савилларини силкитишиб намойиш этишар эдилар. У истефога чиқиши ҳақидага матнни ўқиётган пайтида тишлаб ташланган ва моғор босган пишлоққа ўхшар эди. Пишлоқ тешикчаларидан эса бу аҳволдан саросимага тушган ўри- муттаҳам, касалу-қусур, иллатларга тўла қариндош-уруғларининг кўзлари жовдираб қараб турар эди. Халқ, мамлакат Уни худди Пушкиннинг

балиқчиси каби сувда чўкаётган мурдани қайиқ эшкаги билан итаргандай итқитиб юборди. Танаси шишиб кўзи чиқиб кетган, қисқичбақа тишлаган тилига зулук ва чиғаноқ ёпишиб олган, хуллас чириган бир қоп парчасини эслатадиган бу мурдани Ҳаёт оқими мангуликка олиб кетди. Саҳнада эса Путин пайдо бўлди. Эндигина нур тарқата бошлаган бу юлдуз ҳақида нималарни биламиз? Тўғри, у чет эллик эмас, ўзимиздан. Хозир У ёнадиган неон гази билан тўлдирилган ва эндигина чарақлай бошлаган рангбаранг рекламанинг ялтироқ шиша қувурларини эслатади. Бундай қўлбола юлдузни Елциндан кейин ҳам халқни кунжара ва кепак билан боқишда давом этишни хохлаётган, бойликларни ҳамон хорижга олиб чиқиб кетишни давом эттирмоқчи бўлган, қилган жиноятларини яширишни, ўз ҳукмининг қудратли кучини ва мутлақ даҳлсизлигини сақлаб қолишни истаган, сарой-ю, қасрларини, заводлар-у олтинга тўла сандиқларини, банклардаги миллиард- миллиардлик хисоб-рақамларини қўлдан бой беришни истамаётган Волошин, Татьяна Дъяченко, Борис Березовский, Анатолий Чубайслар яратишди. Каширка ва Волгодонск портлашлари, Доғистон ёнғинлари, Басаев ва Хоттабга отилаётган реактив тўпларнинг ўлим сочгувчи плазмалари билан тўлдирилган бу юлдуз Айиқ сифат жасади бору ақли бўлмаган бир ҳайвондир. Узоқ губернияларнинг тили бошқа-ю, дили бошқа қирринг бошлиқлари, бақириб-чақириб енгил-елпи қўшиқ айтувчи такасалтанг ижрочилар, бирни олиб ўнга сотувчи олғиру - юлгичлар, юлдузни бенарвон урадиган устамон сиёсатчилар унинг ҳузурига келиб сохта — содиқликларини билдириб бўлдилар. Пойларига бош урдилар. Бу юлдузнинг қирралари нечта эканлигини ҳозирча ҳеч ким билмайди. Ҳар холда уни Борис Березовскийдек устаси фаранг юлгучлар чизганлигини унутмаслик керак. Бу юлдуз шувоқ ўти каби рус диёрига қисмат бўлиб қулайдими, аҳолининг бир қисмини ёндириб, кулини кўкга совириб, қолганини Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг малайларига айлантирадими

— буни вақт кўрсатади. Биз эзгуликка кўз тутгандек Путинга диққат билан қараб турибмиз. Агар у рангини ўзгартириб тусланувчи, е остидан чиққан иккиюзламачи буқаламбур бўлмаса, агар у ҳақиқий рус кишиси бўлса, Ельциндан қийналиб, тинкаси қуриган, қувлик-шумликни билмайдиган, ҳаётида бирон-бир ўзгаришни кутаётган содда халқнинг пок ишончини ва орзу-умидларини алдамаслиги керак. Лекин нима демайлик, бир нарсани биз мутлақо ёддан чиқармаслигимиз даркор. Ахир рус ҳалқининг худди ўша ўта соддалиги, доҳийларга бўлган кўр-кўрона ишончи эмас-ми, Гарбачёв ва Ельцин кабиларни кўкка кўтариб ҳукумат бошига олиб келган!? Ўша муқаддас соддаликдан фойдаланган телеафсунгарлар Россияни ўз тараққиёт йўлидан оғдириб, боши берк, зимистондай қоронғу кўчага атайлаб, сурбетларча йўналтирмоқдалар. Лекин биз яна бир нарсани асло унутмайлик! Ҳақ йўлни фақат Илоҳ назари тушган, истиқболи порлоқ, вужудидан нур ёғилиб турадиган пок ва жасур Қаҳрамонгина кўрсатаолади .

O'xshashlar

Телевидение ва тележурналистика тарихи

Телевидение, тележурналистика, унинг истиқболли йуналишилари

ОАВ тизимида телевидениенинг ўрни

Бешинчи синфда мусика укитишнинг мазмуни ва методикаси

Ўзбек халқ педагогикаси фани ва унинг таълим-тарбияда тутган ўрни