Таълим ва тарбиянинг ўзига хос хусусиятлари. Ёшларни тарбиялашда педагогиканинг аҳамияти. Миллий тарбиянинг мақсади - Pedagogika - Referatlar

Таълим ва тарбиянинг ўзига хос хусусиятлари. Ёшларни тарбиялашда педагогиканинг аҳамияти. Миллий тарбиянинг мақсади

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB

Ko'chirib olish

Таълим ва тарбиянинг ўзига хос хусусиятлари. Ёшларни тарбиялашда педагогиканинг аҳамияти. Миллий тарбиянинг мақсади Режа: 1. Миллий тарбиянинг маъноси ва педагогик моҳияти. 2. Миллий педагогиканинг илмий-тадқиқот усуллари. 3. Инсоннинг нодир бетакрорлиги миллий маънавиятимизнинг асоси. 4. Халқ педагогикаси-миллий педагогика асоси.

Президентимиз И. А Каримов таълим-тарбия жараёнидан мақсад, фақат илмий маданий меросни ўрганиш эмас, балки бетакрор хазинамизнинг илмий, амалий тамойилларини янги даврга хизмат қилувчи қирралари, ҳикматларини очиш, уларни ҳаётга тадбиқ қилишдан иборат эканлигини мустақиллигимизнинг илк кунлариданоқ белгилаб берган эдилар. Президентимиз томонларидан маънавиятни иқтисоддан устувор деб эълон қилиниши миллий давлатчилигимизнинг, миллий мафкурамизнинг асосини ташкил қилувчи улуғвор миллий ғоя эди. Бу миллий ғоя чуқур илмий асосларга эга бўлиб, жуда тўғри танланганлиги дунёвий, диний фанлар ва ҳаёт исботламоқда ҳамда бутун дунё ҳамжамияти тан олмоқда. И. А. Каримов миллий юя, миллий мафкура ҳар кунги ҳаёт шароитларидан келиб чиқиши билан бирга ҳар бир фуқаронинг, давлатнинг, миллатнинг истиқболидан ҳам келиб чиқади. «Фидокор» газетасининг мухбири билан (2000, июн) «Донишманд халқимизнинг мустаҳкам иродасига ишонаман» номли мулоқотларида баён этгган эдилар: «Чунки _ мафкура . — жамиятда яшайдиган одамларнинг ҳаёт мазмуни, уларнинг интилишларини ўзида мужассамлаштиради. Ҳар қандай инсон, табиийси, мурод-мақсадсиз яшай олмайди. Бинобарин, токи ҳаёт мавжуд экан, мамлакатлар, давлатлар ва уларнинг манфаатлари бор экан, улар ўз тараққиёт йўлини, эртанги кун уфқларини ўзининг миллий ғояси, миллий мафкураси орқали белгилаб олишга интилади». Президентимизнинг бу фикрларини ғоя, мафкура, миллий ғоя, миллий мафкура, маънавият атамаларининг этимологиялари ҳам тасдиқлаб беради. Маънав и ят — араб тилидаги "маъ н о » ёки "маъ н о и ғоя" сўзларидан олинган бўлиб, "руҳий “ деган маънони англатади. Ғоя-инсонларнинг эзгу ниятлар, фикри асосидаги амалга оширилаётган жараёнлар, ишлар, истиқбол режалари, тамойилларидан иборат. Мафкура — муайян тузум даврида инсонларни давлат, жамият ўз-ўзига, халқи, оламга муносабатлари ва улар ривожининг маънавий-илмий

тизимидан иборат. Миллий мафкура — халқимизнинг маънавий-илмий менталитети, ғоялари асосидаги амалга оширилаётган ишлар, жараёнлардаги тугаётган йўли, давлатга, жамиятга, оламга, ўз-ўзига, тараққиётга муносабатлар тизимидан иборатдир. Мақсадимиз аниқ-мустақил, ҳуқуқий демократик давлат, эркин фуқаролик жамияти асосида халқимизни фаровон ҳаётга эриштириш, шу мақсадга эришиш йўлида фикр эркинлиги, фаолият озодлиги асосида инсоннинг асл қадри моҳиятни рўёбга чиқара бориб, "инсон хазинасини очиш".Бу ҳақда Президентимиз И. А. Каримов "Фидокор" газетаси (июнь, 2000) мухбирининг саволларига жавобларида шундай деган эдилар: "Ўз мустақил фикрига эга бўлган, ўз кучига, ўзи танлаган йўлнинг тўғрилигига ишонган инсон доимо келажакка ишонч билан қарайди. У жамиятдаги фикрлар хилма-хиллигидан чўчимайди, балки замонавий билим ва фалсафий қарашларига, ҳаёт ҳақиқатига суянган ҳолда, ҳар қандай ғаразли ният, таҳдид ва интилишларни фош қилишга қодир бўлади».Фикр ва фаолият эркинлиги аслида инсоннинг нодир ва бетакрорлигига асосланган. Чунки инсоннинг ўзлигини англаш, уни нодир ва бетакрорлигини англашдан бошланади. Инсоннинг нодир ва бетакрорлигини англаш биринчидан, унинг ўзида яширинган имкониятларни рўёбга чиқариш учун асос бўлиб, истакни шакллантирса, иккинчидан, унда бошқаларни ҳам бетакрор, улуғ сиймолигини англаш орқали инсонларни ҳурмат қилиш, улуғлашни келтириб чиқаради. Учинчидан, бошқаларнинг ҳам нодир, бетакрорлигига ишониш, уларни ҳурматлаш қалбни ғараздан поклайди. Тўртинчидан эса, ҳар бир кишининг бетакрорлигини англаш асосвда кишиларда бошқалар билан муомала ва муносабатнинг моддий, илмий, маънавий-маданий манфаат касб этипши инсоният ижтимоийлигига табиий зарурат тугалади. Шу юқоридагн сифатларнинг пюкштана бориши ко-миллик сифатларининг асосларидан иборатдир. ' Комиллик сифатларини тўлақонли шакллантиршп учун фақат насиҳатлар,

даъватлар етарли эмас. Инсоннинг маънавий фаоллига амалий-касбий фаоллиги билан уйғунлашганда баркамоллик сифатлари табиий шаклланади, ривожланади. Айнан ана шу юқоридаги тушунчаларни тўғри англаш таълим- тарбияшг методологик асосларини тўғри танлашга ёрдам бе-ради. Чунки таълимнинг субъективлик, демократик, ҳуқуқий, инсонпарварлик асослари инсонларнинг нодир, бетакрорлик-ларини рўёбга чиқаришдир^^ Юқоридаги сифатлар инсон маънавиятини таркибий қисмларини ташкил қилади. Инсонлар маънавиятини қутариш жамиятимизни юксалтирипшинг иккинчи устувор йўналиши эканлигини И.АКаримов ўзларининг Ўзбекистон Республикаси Олии Мажяиси XIV сессиясвдаги "Ўзбекистон XXI асрга ин- талмоқца" номли маърузасида: "Маънавият ҳақида гап кетар экан, мен аввало инсонни руҳий покланиш ва юксалшпга даъват этадиган, инсон ички оламини бойитадиган, унинг ий-мон-иродасини, эътиқодини мустаҳкамлайдиган ва ижодини уйготадиган қудратли ботиний кучни тасаввур қиламан", деб жуда аниқ кўрсатиб бердилар. Ҳар бир инсон тўкис ҳаётга тўла имконлар билан яратилган. Аммо ҳар бир юппи ўзига хос ўқув, қобилият ва имконият-ларга эга. Демак, ҳар бир киши ўзининг шахсий ҳаёт йўлини топа олса, шу вақтда унинг ҳаёти жўшқин, фаолияти ижодкор, меҳнати унумли, фоқдаси мўл бўлади. Киши аслида ҳақиқий бахтиёрликка меҳнат жараёнида эришади. Чунки агар у ўзининг ҳаёт йўлинй топса, шахсий ижодий ипггирокида ўта бошлайди. Бу вақгда унга ғойибона руҳий мадад берилади, моддий-маънавий яратувчанлик унинг истиқболли янги ғоявий фиқр-лар уни амалий-ижодий йўлларга чорлай бошлайди. Шунинг учун ота-она, оила аъзолари, боғча, мактаб, умумий таълим-тарбия муассасалари ҳар бир болани уқуви, қизиқшпи, қобилиятига асосан касб эгаллашга масъулдир. Инсонларнинг нодир ва бетакрорлигини талабаларга, ёшларга дунёвий диний илмларни уйғунлигида тушунтириб бериш маънавий зарурдир. Шу вақгда ёшлар айрим ғайридиний оқимлар аслида ғайриилмий эканлигини онгли тушунадилар. Ҳа, ҳақиқатан, ҳар бир киши азалий яхши

тақдир билан яратилган. Ҳар бир киши Парвардигори олам бу дунёга эзгу ниятлар билан, маълум ўзига хос улуғ мақсад ва вазифалар билан яратилган. Аммо инсон асли яратилишидан озод ва эркиндир. Инсоннинг озод ва эркинлиги шунчаликки, хатто унинг имон эътиқоди Оллоҳ таоло томонидан мажбур қилинмайди. Бу ҳақда Қуръони карим Шуаро сурасининг 4 оятида "...Зеро иймон-эътиқод ночор, ноиложликдан эмас, балки қалб қаноати билан ихтиёрий бўлиши лозимдир", дейилган. Чунки кишилар бу улуғ хислатлар фақат инсонлар фойдаси учунлигини, уларга амал қилиш инсонлар учун хам маънавий, хам моддий манфаатларнинг асоси эканлигини онгли тушуниб, уларга амал қилсалар бу ишлар улар учун ҳузур-ҳаловат ва бахтиёрлик бағишлайди. Инсон маънавий-руҳий сиймодир. Унинг танаси моддий, латиф ва рухий қисмлардан иборат. Моддий, яъни биологик танан и латиф биоэнергетик майдон - тана ўраб олган. Биоэнергетик тана инсоннинг моддий танасидаги ҳамма ҳаётий жараёнларни уйғунлаштириб турувчи ҳаётий энергия манбаидир. Аммо ҳаётий жараёнлар инсоннинг руҳий қуввати-биоэнергетик танаси ёрдамида бошқарилади. У олий нерв системасининг функцияси бўлиб, олам билан ҳамма вақ т узвий алоқада бўлади. Онг ости ҳар бир кишиларнинг тақдири, йўли, олий мақсади ва эзгу ниятлар асосидаги ҳаёт модели. Ҳозирги илмий ахлоқий асосларга кўра у ҳомила уч ойлигидаёқ берилади. Энди унинг ривожи ота-онага, оиладаги мухитга боғлиқ. Агар киши ўз ҳаёт йўлини топа олса, унинг онги мустақил ривожланиб бориб онг ости йўналишига туша олса худди тўлқинларнинг мос келиши каби инсонда маънавий руҳий мутаносиблик содир бўлиб, у мукаммал камолот йўлига киради. Онг ости ва онг уйғунлиги виждон ёрдамида амалга оширилади. Виждон кишиларнинг онги, онг ости ва қалби мутаносиблигини амалга оширувчи маънавий-инсоний туйғу, сифат. Агар виждонни содда қилиб тушунтириш лозим бўлса, виждон - инсоннинг қалб амри билан бажарган ишларининг (фаолиятининг) руҳий мезонидир.

Доно халқимиз, ота-боболаримиз "худо қалбингда бўлсин, болам", деган гаплари бежиз эмас. Шунинг учун асосий манбаларда, виждон ҳар бир кишининг қалбидаги худодир, дейилади. Киши ҳаётидаги қилган ишлари бўйича вақти-вақти билан ўз виждони олдида ҳисоб бериб туради. Бу мулоқот ҳақ мулоқот бўлиши лозим. Айрим вақгда ноҳақ ишни ҳақ деб ис- ботлаш ўз виждонини, бу эса худони алдаш билан тенг кучлидир. Бунда онг ости (ҳақиқат) ишга тушиб кишининг онги ва онг ости орасида номутаносиблик бошланиб, кишини руҳий хасталикка олиб келади. Руҳий хасталик эса жисмоний хасталикка олиб келади, айрим ҳолларда бошқа кўнгилсиз воқеаларга олиб келиши мумкин. , ОНГ ОСТИ. Дунёвий ва ҳаётий ҳақиқат асосидаги инсон пшхсий фаолиятининг маънавий-руҳий йўли. ИНСОН ОНГИ - унинг идроки, ақли орқали хдётий ва ду-нёвий ҳақиҳатни фахмлаш асосида маънавий истиқболли фаолият даражасидир. ФАҲМЛАШ-АНГЛАШ — бирор ҳақиқатни қалбан, руҳан фикрий сезиш. ИНСОН ФИКРИ ўз онги ва идроки асосида ҳаёти ҳамда дунёвий нарсалар, жараёнлар ҳақидаги мушоҳадавий фаолият. АҚЛ кшшшинг ўз вдроки, қалби ва фикри асосида дунёвий, ҳаётий ҳақиқатларни англаш ва уларга ўз фаолиятида маънавий-инсоний нуқгаи- назардан амал қилишдир. ИНСОН ҚАЛБИ шахсий онг, маънавият узвийлига асос и да инсонни ҳиссий ва амалий фаолиятга ундовчи куч. У виждон, онг, фикр билан уйғунлашиб қалб нигоҳи, кўзи ва қувватига айланади. ИНСОН РУҲИ. Инсонни ҳар қандай тўсиқлардан олиб ўта оладиган, уни улуғ эзгу ишларга бошловчи маънавий қувват. Биз бу маънавий-руҳий сифатларни алоҳида таърифлаш орқали тушуниш учун ҳаракат қилган бўлсак ҳам улар аслида узвий боғлиқдир. Инсон энг аввало руҳий-маънавий сиймо. Шунинг учун киши ўзининг ҳар бир ишидан маънавий-инсоний қаноат ҳосил қилиши керак. Маънавий- инсоний қаноат эса онг, қалб, руҳ ва фаолият уйғунлигидан содир бўлади. Бу

ҳар бир кишига хос бўлган ички уйғунликдир. Ички уйғунлик кишини ўз ишидан қаноатланишига олиб келади. Ички маънавий-руҳий гармония инсондаги биологик-физиологик ҳаётий гармониянинг асосидир. Бу ўз навбатида тан соғлиғи ва руҳ тетиклигидир. Инсондаги ички гармоник мувозанатга катта ёрдам беради. Чунки инсон ташқи маънавий-руҳий олам билан жуда узвий боғлиқ бўлиб аслида унинг бир ажралмас бўлакчасидир. Инсон, маънавий-руҳий бутун олам, коинот билан узвий гармоник боғлиқ бўлиб, бу боғлиқлик ҳамма вақг маънавий-руҳий мувозанатдадир. Нурнинг маънавий тузилиш таркиби - ИЛМ, АҚЛ, ҲИКМАТ, ФАҚР, МАЪРИФАТ ВА МАҒФИРАТдир.Демак, бу олам каби инсонлар учун ҳам нур фақат ёруғлик булиб қолмасдан, доимий маънавий ва мағфиратни ўзида мужассам қилган ва фаолиятда унга амал қиладиган кишиларни нуроний кишилар дейишади. Ҳа, бундай кшпилар ҳақиқатан ўзларидан нур таратадилар. Бу нур кўзга кўринмас маънавий-руҳий сифатларга эга. Нурнинг ёруғлик оқ ранг сифатларнинг тузилиши бинафша, ҳаво ранг, яшил, сариқ, олов ранг; қизил ранглардан - иборат бўлиб, коинотдан келиши етти дунё билан инсониятни, моддий оламни узвий боғлаб туради. Табиатда камалакнинг еттита рангини бир неча марта кузатгансиз. Камалакнинг ҳар бир ранги етти осмоннинг ранглари бўлиб, оқ нур ранги эса уларнинг мажмуаси орқали бутун оламни гармоник узвий таъминлайди. Худди шундай етти осмоннинг ҳар бирига мос мусиқа овози мавжуд. Моддий олам, инсоният яна бир маънавий-руҳий сифат орқали узвий гармоник боғлиқ д ир. Инсоннинг моддий-жисмоний танасидаги модда алмашинуви, ҳаётий жараёни унинг маънавий-энергетик танаси билан узвий боғлиқдир. Моддий- жисмоний тананинг ривожланиш даражаси эса маънавий-энергетик тананинг ривожланиш даражасига боғлиқдир. Моддий-жисмоний тананинг ўзи ҳам модда ва руҳий-ҳиссий қисмлардан иборат. Руҳий-ҳиссий қисм эса маънавий-энергетик тананинг таркибий қисми, у олам осмонлари билан узвий гармоник боғлиқ. Тананинг руҳий-ҳиссий қисмининг таркибий

асосларидан бири инсон қалбидир. Қалб шахснинг онг ва маънавият узвийлиги асосида инсонни ҳиссий ва амалий фаолиятга ундовчи куч бўлганлиги учун унинг поклиги инсон виждони билан боғлиқ. Виждон онг олий қудратга ўз фаолияти учун жавоб берувчи шахсий ҳиссиётдир. Ҳар бир киши ўзига хос уқув, қобилият ва характерга эга бўлиб, унинг нодирлиги ва бетакрорлиги замонавий инсоншунослик фанлари ҳам исботлаб бермоқда. Демак, ютуқ ва муваффақиятларнинг биринчи гарови ҳар бир кишининг ўз ўқуви, қобилияти ва қизиқишларига доир фаолият, ҳаёт йўлини ҳунар, касб танлашидадир. Ютуқнинг иккинчи гарови шу ўзига мос танланган ҳаёт йўлидан донолик, ақл билан фаолият кўрсатиш, энг кўп моддий ва маънавий маҳсулот олишдадир. Ақл билан фаолият кўрсатиш эса ўзи эгаллаётган соҳа бўйича истиқболли маънавий фикр юритишдадир. Ҳа, соҳа бўйича истиқболли маънавий фикр инсон ютуғининг учинчи гаровидир. Агар орзу-ҳавасдан қалб поклик билан эзгу ниятларга йўлланмаган бўлса, онг ва фикр ривожи улар учинчи биоэнергетик танадан нарига ўта олмайди. Агарда орзу-ҳаваслар қалби поклик билан эзгу ниятларга йўлланган бўлса, маънавий-руҳий тананинг (онг ости) ишга тушиб, онг ва онг ости мутаносиблиги ҳосил бўлади. Бунда инсоннинг биоэнергетик қуввати оптималлашиб, катта куч ва қудратта эга бўлади ва бундай кишиларга ғойибона сифатлар дарвозаси очилади. Бундай кишиларга интуиктив фикрлар АЛЛОҲ ТАОЛО томонидан ҳидоят ва кашфиётлар берила бошлайди. Ҳақиқий тақдир йўли энди очилади. Бундай маънавий-руҳий биоэнергетик қувват учун инсониятга тўртинчи дунёга назарлар дунёсидан ўтишга рухсат қилинади. Чунки инсониятта оламга хавф соладиган ниятлар учун тўртинчи дунёдан нарига йўл беркитилади. Демак, қалби поклик ва эзгу маънавий инсоний ниятлар онг ва фикр ривожи ҳамда фаолият ютуғининг асосидир. Онг, фикр, фаолият уйғунлнги эса маънавий-руҳий сиймо бўлган инсоннинг асл мохияти очилса ишга тушади. Инсоннинг маънавий-руҳий моҳияти эса унинг маънавий-моддий маҳсулдорлигидир. Моддий-маънавий маҳсулдорлик инсоннинг ақлий амалий камолоти

билан боғлиқ ҳолда босқичма-босқич ўсиб, фикр маънавий-руҳий сифатлар билан уйғунлашса, биринчи, иккинчи ва учинчи таналарда, тўртинчи, бешинчи танадан ҳам ўтиб, олтинчи ва еттинчи тана бешинчи, олтинчи ва еттинчи дунёларга уйғунлашганда соҳа бўйича кашфиётлар, янгиликлар, янги технологиялар, техник маҳсулий ғояларга йўл очилади. Фаолият қайси соҳада бўлса ҳам, деҳқон, ишчи, косиб, хизматчи, умуман ҳамма касб- ҳунарларда ҳам фаолият амалий-ижодий, маънавий маҳсулийликдан юқори даражаларга кўтарила бормаса, биоэнергетик тана тўла ишга тушмайди. Биоэнергетик тананинг тўла гапга тушмаслиги тананинг маънавий-руҳий ривожига, у ўз навбатгда жисмоний ривожланишига тўсиқ бўла бошлади. Маънавий-маҳсулий ривожланмаслик маънавий-руҳий ўсишга тўсиқ бўлади. Кейин у кайфиятни кўтариш мақсадида сунъий йўллар қидира бошлайди. Бу ичкиликбозлик, чекиш, наркомания, нашавандлик, маиший бузуқликларга олиб келади. Бу ижтимоий иллатларнинг олдини олишнинг табиий омили инсоннинг асл моҳиятини очиб уни жуда катта моддий, маънавий имкониятлар ва қудратини ишга солишдир. Чунки ўзининг уқуви, қобилиятини рўёбга чиқариш асосида бунёдкорона меҳнат қилиб моддий- маънавий маҳсулотлар яратиб ўзини, оиласини пок, ҳалол луқма билан боқиб, давлатни, халқини моддий-маънавий бойитишга хизмат қилган киши сўзда эмас, амалда ҳам ҳақиқий иймонли киши бўлади. Ғоя, миллий ғоя, миллий мафкура, инсоннинг нодир бетакрорлиги, онг, фикр, ақл, қалб, руҳ, маърифат.

АДАБИЁТЛАР : 1. Каримов И.А. Юксак маънавият- енгилмас куч. Т.: Ўзбекистон. 2008. 2.Каримов И.А. Энг асосий мезон- ҳаёт ҳақиқатини акс эттириш. Т.: “Ўзбекистон”, 2009. 3.Каримов И.А. Жаҳон молиявий – иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. Т.: “Ўзбекистон”, 2009. 4.Каримов И.А. Юксак малакали мутахассислар тараққиёт омили. – Т.: “Ўзбекистон”, 1995. 5. Кар и мов И. Миллий мафкурамиз халқни халқ, миллатни миллат қилишга хизмат қилсин. Т. "Тафаккур" №2. 1998й. 6. Каримов И. Донишманд халқимизнинт мустаҳкам иродасига ншонаман. 'Фидокор" газетаси, июн, 2000 й. 7 . Жалол и дд и н Румий. Маънавий-маснавий. Т. Шарқ, 1999 й . www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Таълим ва тарбиянинг психологик масалалари

Таълим-тарбиянинг замонавий ташкилий шакллари

Миллий истиклол гояси, миллий мафкурани тарбиялашда педагогиканинг имкониятлари

Мутахассислар тайёрлашда таълим жараёнининг ўзига хос хусусиятлари

Педагогиканинг назарий-методологик асослари. Миллий педагогиканинг моҳияти