Таълим социологияси - Pedagogika - Referatlar

Таълим социологияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

121.5 KB

Ko'chirib olish

Таълим социологияси Режа : 1 Таълим социологияси хақида тушунча 2 Таълим социологиясини давр талаби 3 Ижтимоий таълим констепстияси унинг принцплари

Ижтимоий таълим (ҳамжамият оркали таълим бериш) – ташаббускор гуруҳлар, ҳамжамиятлар, жамоалар, одамларнинг ўз ини ўз и бошқарадиган уюшмалари ҳаёти ва ихтиёрий фаолиятининг бир кисми сифатида мунтазам, ўз луксиз таълимни ташқил этиш констепстияси ва амалиёти. Ижтимоий таълим констепстияси куйидаги ғоят муҳим принстипларини ўз ичига олади:  у айрим одамларда ҳам, гуруҳда ҳам ўз кучларига ишонишни ва уларга таянишни ривожлантиришга каратилган;  у ҳамжамиятда, ҳамжамият билан биргаликда ва ҳамжамият учун таълимнинг вариянтлилиги принстиплари асосида (яъни унинг объктив хилма – хиллигини эътироф этиш ва ушбу хилма – хилликни таълим амалиётида руёбга чикариш асосида) амалга оширилган ўз луксиз таълимни куллаб – кувватлайди;  у ҳамжамиятдаги одамларнинг муаммолари ва эҳтиёжларига таълим жараёнининг бошлангич нуктаси деб муносабатда бўлади, шу сабабли тугилаётган ижтимоий – иктисодий муаммоларни мустақил ҳал қилиш мақсадида самарали укитиш ва конкрет профессионал тренинг шаклларини аҳамиятли деб берилади;  у очикдир ва мушкул ахволда тушиб колган одамлар эҳтиёжига ҳамда болаларнинг муаммоларига айникса ҳамдардлик билан карайди, уларни педагогика ва психология нуктаи назаридан куллаб – кувватлашга каратилган мухсус мақсадларни куяди;  у мавжуд маориф тизимининг хилма – хил таълим хизматларини таъминлаш борасидаги ишини тулдиради ва ҳар бир одамнинг айнан ўзига керакли ва таълим стандартлари ҳамда тасдикланган укув режалари билан белгилаб куйилганига караганда анча кенг маълумот олишга имкон беради. Ижтимоий таълим, биринчидан, укиш ва ўз ини ривожлантириш турли шаклларда (факат мактаб ёки профессионал таълим шаклида эмас) амалга оширилишни ва одамлар бутун умр буйи мустақил укишни давом

эттиришларини, иккинчидан, таълим бериш – давлатнинг мутлак вазифаси эмас, балки бутун жамият бу хақда гамхурлик қилиш ва фаолият кўрсатишини тан олишга асосланган. Шу сабабли ҳар қандай ҳамжамият ўз муаммо ҳамда вазифаларини ўз ини ўз и ташқил этиш ва ўз ини ўз и бошқариш асосида ҳал қилиш учун турли (мукобил ва вариантли) таълим тизимларини ташқил этиш мумкин. Мамлакатимизнинг утган йилларидаги менталитетида ижтимоий таълимни тушиниш мафкуравийлаштирилган тарбиядан, таълимни ижтимоий – сиёсий мақсадлар билан чегаралаб куйилган тизим деб тасаввур қилишдан иборат эди. Жамиятдаги ўз гаришлан таълимга ҳам, ҳамжамиятга ҳам, уларнинг ўз аро алокасига ҳам қарашларни анча кенгайтирди. Таълим ва ҳамжамиятларга мультимаданий тизимлар деб караладиган булди, бу тизимларда ҳамжамият индивиддан юқори туриб, унинг ривожланишини белгиламайди, балки турли индивидлар биргаликда ҳаёт кечирадиган, турли одамларнинг биргаликдаги ҳаракатлари амалга ошадиган жонли макон дебҳисобланади. Бунга гуруҳлар: ота – оналар (болалар билан бирга); таълимнинг конкрет шаклларидан манфаатдор бўлган ишбилармон одамлар ва тадбиркорлар; ўз таълимини такомиллаштиришдан ва ўз билимларини ривожлантиришдан манфаатдор бўлган ҳамма одамлар (яъни, мутахассислар ва мутахассис булмаганлар) киритилиши мумкин. Ҳамжамиятда, ҳамжамият оркали ва ҳамжамият учун шундай тушиниладиган таълим – таълим жараёнларига киритилган (шу жумладан мажбурий ўрта таълим доирасида ҳам) одамлар алокалари ва биргаликдаги ҳаракатларнинг бевосита амал қилувчи, динамик ижтимоий – маданий ва ижтимоий таълим тизимидир. Бу, шунингдек, ‘‘куйидан’’ чикадиган шахсий таълим эҳтиёжларининг, кизикишларининг ва ташаббусларининг (холбуки давлатга қарашли таълим тўз илмалари ‘‘юқоридан’’ чикадиган социал – таълим манфаатлари ва мақсадларидир) намаён булиш ва ўз ини ўз и руёбга чикариш соҳаси ҳамдир. Ижтимоийлаштирилган таълим икки инсон ўртасидаги муомала маданиятини шакллантиради, ҳаётнинг маъносини ва йуналишларини

аниқлашга, жамиятда ўз ўрнини топишга, ўз имкониятларини чамалаб куришга имкон беради. Табиий – илмий таълим инсон билан табиат ўртасидаги муносабатни, унинг табиий ривожланиш тамойиллари ва конуниятларини ҳамда ўз лаштиришнинг мақсадга мувофик усулларини утказади.Технологик таълимда инсон илмий – техника ютуклари, унинг тамойиллари, методлари, ҳозирги замон технологиясини ўз лаштиради.Бу факат ишда эмас, балки турмушда, комунникастия соҳасида, маданий ҳаётда ҳам керак. Кадрлар тайёрлаш миллий дастуннинг инсонпарвона моҳияти шундаки, бунда таълим – шахсни шакллантириш ва ривожлантириш шакли ва усуллари сифатида кабул қилинади. Бу укитиш ва тарбиялаш мақсади, мазмуни, методи ва воситаларини аниқлашда ҳал қилувчи роль уйнайди. У ўқитувчи билан ўқувчи ўртасида таълим жараёнидаги ўз аро муносабатларида ўз гариш ясайди, ўқувчилар фаоллиги ва мустақиллигини ошириш ўз ини ўз и кашф этишининг субъекти бўлиб колади. Таълимни ижтимоийлашририш укитиш субъекти – ўқувчига ўз қобилияти ва ички имкониятларини очишга ёрдам беради. Миллий дастўрнинг ижтимоий мазмуни туфайли таълимда янги кадрият ўз ифодасини топади. Ўқувчининг шахсий кизикишлари ва интилишлари биринчи ўринга чикади, бунда таълим олувчи ўз имкониятларини тула очишга муяссар бўлади. Мазкур, муаммада инсонпарварлик таълими билан ижтимоийлаштириш ўртасидаги муносабат муҳим аҳамиятга эга. Бу факат масаланинг моҳиятини белгилаш учун эмас, балки айни вақтда таълимда бошланган ижтимоий ўз гаришларни амалга оширишда ва ҳаётга жорий этиш йуллари ва воситаларини аниқлашга ҳам муҳим аҳамиятга эга. Ижтимоий таълим. Ижтимоий таълим (ҳамжамият оркали таълим бериш) – ташаббускор гуруҳлар, ҳамжамиятлар, жамоалар, одамларнинг ўз ини ўз и бошқарадиган уюшмалари ҳаёти ва ихтиёрий фаолиятининг бир кисми сифатида мунтазам, ўз луксиз таълимни ташқил этиш констепстияси ва амалиёти. Ижтимоий таълим констепстияси куйидаги ғоят муҳим принстипларини ўз ичига олади:

 у айрим одамларда ҳам, гуруҳда ҳам ўз кучларига ишонишни ва уларга таянишни ривожлантиришга каратилган;  у ҳамжамиятда, ҳамжамият билан биргаликда ва ҳамжамият учун таълимнинг вариянтлилиги принстиплари асосида (яъни унинг объктив хилма – хиллигини эътироф этиш ва ушбу хилма – хилликни таълим амалиётида руёбга чикариш асосида) амалга оширилган ўз луксиз таълимни куллаб – кувватлайди;  у ҳамжамиятдаги одамларнинг муаммолари ва эҳтиёжларига таълим жараёнининг бошлангич нуктаси деб муносабатда бўлади, шу сабабли тугилаётган ижтимоий – иктисодий муаммоларни мустақил ҳал қилиш мақсадида самарали укитиш ва конкрет профессионал тренинг шаклларини аҳамиятли деб берилади;  у очикдир ва мушкул ахволда тушиб колган одамлар эҳтиёжига ҳамда болаларнинг муаммоларига айникса ҳамдардлик билан карайди, уларни педагогика ва психология нуктаи назаридан куллаб – кувватлашга каратилган мухсус мақсадларни куяди;  у мавжуд маориф тизимининг хилма – хил таълим хизматларини таъминлаш борасидаги ишини тулдиради ва ҳар бир одамнинг айнан ўзига керакли ва таълим стандартлари ҳамда тасдикланган укув режалари билан белгилаб куйилганига караганда анча кенг маълумот олишга имкон беради. Мамлакатимизнинг утган йилларидаги менталитетида ижтимоий таълимни тушиниш мафкуравийлаштирилган тарбиядан, таълимни ижтимоий – сиёсий мақсадлар билан чегаралаб куйилган тизим деб тасаввур қилишдан иборат эди. Жамиятдаги ўз гаришлан таълимга ҳам, ҳамжамиятга ҳам, уларнинг ўз аро алокасига ҳам қарашларни анча кенгайтирди. Таълим ва ҳамжамиятларга мультимаданий тизимлар деб караладиган булди, бу тизимларда ҳамжамият индивиддан юқори туриб, унинг ривожланишини белгиламайди, балки турли индивидлар биргаликда ҳаёт кечирадиган, турли одамларнинг биргаликдаги ҳаракатлари амалга ошадиган жонли макон дебҳисобланади. Бунга гуруҳлар: ота – оналар (болалар билан бирга);

таълимнинг конкрет шаклларидан манфаатдор бўлган ишбилармон одамлар ва тадбиркорлар; ўз таълимини такомиллаштиришдан ва ўз билимларини ривожлантиришдан манфаатдор бўлган ҳамма одамлар (яъни, мутахассислар ва мутахассис булмаганлар) киритилиши мумкин. Ҳамжамиятда, ҳамжамият оркали ва ҳамжамият учун шундай тушиниладиган таълим – таълим жараёнларига киритилган (шу жумладан мажбурий ўрта таълим доирасида ҳам) одамлар алокалари ва биргаликдаги ҳаракатларнинг бевосита амал қилувчи, динамик ижтимоий – маданий ва ижтимоий таълим тизимидир. Бу, шунингдек, ‘‘куйидан’’ чикадиган шахсий таълим эҳтиёжларининг, кизикишларининг ва ташаббусларининг (холбуки давлатга қарашли таълим тўз илмалари ‘‘юқоридан’’ чикадиган социал – таълим манфаатлари ва мақсадларидир) намаён булиш ва ўз ини ўз и руёбга чикариш соҳаси ҳамдир. Ижтимоий педагогик ишлар фаол ғоявий – ахлоқий имкониятларга эга, у шахс хулкида пайдо бўлган салбий элементларга қарши курашда муҳим омилга айланади. У ижтимоий фикрни шакллантириш йули билан жамоада соглом маънавий – ахлоқий муҳит хосил қилишга таъсир курсатади, илгор ижтимоий кадриятларни мустаҳкамлайди, шахс кадр – қимматини таъминдайди, конунни хурмат қилишга ургатади. Бу айникса бугунги кунда, жамият маънавий янгиланиш жараёнини бошидан кечираётган бир даврда муҳим аҳамиятга эга. Тарбиявий фаолиятнинг муҳим резервларидан яна бири – оммавий таргибот билан боғлиқ бўлиб, ғоявий – тарбиявий ишларнинг барча шаклларида гайрат ва ташаббус талаб этилди. Бунда давлат ва жамоат ташқилотлари томонидан оммавий – ташқилий тадбирлар утказиш, кечалар, байрамлар, расм – русмлар, урф – одатлар, жумладан «Наврўз », «Хотира ва кадрлаш куни» ва бошқа тадбирлар муҳим аҳамиятга эга. Оммавий ишларда ижтимоий – тарбиявий муваффакиятларга омманинг ижтимоий – маданий фаолият йуналишини чукур англаган ҳолдагина эришиш мумкин. Бу, биринчи навбатда. Педагогик тамойиллар асосида маърифий муассаса ишларини ташқил этишда ва методикасида ўз ифодасини топади. Тадбирларни факат ғоявий йуналишини эмас, айни чогда ижтимоий – педагогик, ижтимоий –

психологик моҳиятини англаш, ташқилий ишларда унинг механизмларга таяниш зарур. Ижтимоийлаштириш инсонпарварликнинг моҳиятини тушуниб етишга кумаклашади, инсонни тоталитаризм асоратларидан ҳалос этади, ўз лигини англатади. Бу мақсадга билимсиз эришиб булмаслиги маълум нарса.Таълимни ижтимоийлаштириш инсонни бу дунёда борлигини англашга имкон беради.У фаолият усулларини англаш ва самарали излаш, ўз ига, бошқаларга, табиятга нисбатан уйгун муносабатда булиш имкониятини беради. Ижтимоий таълим (укитиш) Ижтимоилашув жараёнида бола жамият, ижтимоий муносабатлар. Ижтимоий маком ва ўринлар, ижтимоий ўз ни тутиш меёр ва кридалари хақдда Кўпгина билимларни ўз лаштиради. У шунингдек интегратсиясн ва жамиятта киришита ёрдам бералиган турли хил малака ва кўникмаларни егаллайди. Агар нормал болада нормал бола (жисмонан ва психик соглом) тугилса, унда унинг жисмоний, психик ва ижтимоий шақилланиши маълум крнунларига кура содир бўлади. Бола аввал жисмоний маконни ўз лаштиради, унда юлини топишга урганилди: эмаклаш, утириш, юриш, югириш ва хокозо сунг кучани ўз лаштирилди. Бола якин кишиларини ажратади отани, онани, ака-укаларини ўз исмига эгалигига урганади, унта жавоб беришни бошлайди. Болада ижтимоий хуш куришлар, хис туйгулар, ижтимоий тажриба шақиланади. Бола ижтимоий ривожланишда нутқ хазинасидаги бор нарса тил ёрдамида бола дилига ўтади. Тилда ҳалк; тарихи, ҳарактери, одатлари, анъналари сакланиб колади. Тилни ўзлаштириб, бола ҳалк маданияти, ижтимоий тажриба ва ижтимоий анъаналарни ҳам ўзлаштиради. Энг муҳим бўлган бола ижтимоий ривожланиши уйинларда содир бўлади. Уйинлар ёрдамида болалар турли хил ижтимоий роллар билан танишади. Агар болалар жисмоной ва психик камчиликлар билан тугилса, унла ижтимоий тажрибани ўз лаштирилиши анча мураккабдир. Агар бундай бола оддий оилада

тугилса бу хақда боланинг ижтимоий тикланиши Кўп холла бунга тайёр булмаган ота-оналар зиммасига туланади. Бола ўзи учун зарур бўлган муҳитларидан ташкарида, масалан, чакалок, уйида, сунгра болалар уйида тарбияланса бошқа гап. Бу ҳолда баъзи бир ижтимоий ролларни табиий йўл билан ўзлаштириш булмайди: ота-она. ака-ука бошқа кариндошлар. Бундай холларда болаларда муайян бир билим ва малакаларини шақиллантиришга имкон берадиган, улар ижтимоий тажрибани ўз лаштирилишига ва жамиятда уларнинг энтегратсиясига ёрдам берадиган махсус методиклар ва техналогиялар мавжуд булиш керак. Мактабда укитиш жараёнида бола аввалом бор академик билимларини олади. Бирок, шу билан бирга ижтимоий меёрларини, курсатмаларини, кадриятларини, ролларни янада муффакиятли ўз лаштирилишини таминлайдиган маълум бир ижтимоий билим, малака ва кўникмаларни эгаллаши лозим, бола ижтимоилашувига ёрдам берадиган ижтимоий билимларини бериш ва ижтимоий малака ва кўникмаларни шақилантириш мақсадга каратилган жараени ижтимоий укитиш деб аталади. Ижтимоий таълим, биринчидан, укиш ва ўз ини ривожлантириш турли шаклларда (факат мактаб ёки профессионал таълим шаклида эмас) амалга оширилишни ва одамлар бутун умр буйи мустақил укишни давом эттиришларини, иккинчидан, таълим бериш – давлатнинг мутлак вазифаси эмас, балки бутун жамият бу хақда гамхурлик қилиш ва фаолият кўрсатишини тан олишга асосланган. Шу сабабли ҳар қандай ҳамжамият ўз муаммо ҳамда вазифаларини ўз ини ўз и ташқил этиш ва ўз ини ўз и бошқариш асосида ҳал қилиш учун турли (мукобил ва вариантли) таълим тизимларини ташқил этиш мумкин. Ижтимоийлаштирилган таълим икки инсон ўртасидаги муомала маданиятини шакллантирад, ҳаётнинг маъносини ва йуналишларини аниқлашга, жамиятда ўз ўрнини топишга, ўз имкониятларини чамалаб куришга имкон беради. Табиий – илмий таълим инсон билан табиат ўртасидаги муносабатни, унинг табиий ривожланиш тамойиллари ва конуниятларини ҳамда ўз лаштиришнинг мақсадга мувофик усулларини

утказади.Технологик таълимда инсон илмий – техника ютуклари, унинг тамойиллари, методлари, ҳозирги замон технологиясини ўз лаштиради.Бу факат ишда эмас, балки турмушда, комунникастия соҳасида, маданий ҳаётда ҳам керак. Кадрлар тайёрлаш миллий дастуннинг инсонпарвона моҳияти шундаки, бунда таълим – шахсни шакллантириш ва ривожлантириш шакли ва усуллари сифатида кабул қилинади. Бу укитиш ва тарбиялаш мақсади, мазмуни, методи ва воситаларини аниқлашда ҳал қилувчи роль уйнайди. У ўқитувчи билан ўқувчи ўртасида таълим жараёнидаги ўз аро муносабатларида ўз гариш ясайди, ўқувчилар фаоллиги ва мустақиллигини ошириш ўз ини ўз и кашф этишининг субъекти бўлиб колади. Таълимни ижтимоийлашририш укитиш субъекти – ўқувчига ўз қобилияти ва ички имкониятларини очишга ёрдам беради. Миллий дастўрнинг ижтимоий мазмуни туфайли таълимда янги кадрият ўз ифодасини топади. Ўқувчининг шахсий кизикишлари ва интилишлари биринчи ўринга чикади, бунда таълим олувчи ўз имкониятларини тула очишга муяссар бўлади. Мазкур, муаммада инсонпарварлик таълими билан ижтимоийлаштириш ўртасидаги муносабат муҳим аҳамиятга эга. Бу факат масаланинг моҳиятини белгилаш учун эмас, балки айни вақтда таълимда бошланган ижтимоий ўз гаришларни амалга оширишда ва ҳаётга жорий этиш йуллари ва воситаларини аниқлашга ҳам муҳим аҳамиятга эга. Ижтимоийлаштириш инсонпарварликнинг моҳиятини тушуниб етишга кумаклашади, инсонни тоталитаризм асоратларидан ҳалос этади, ўз лигини англатади. Бу мақсадга билимсиз эришиб булмаслиги маълум нарса.Таълимни ижтимоийлаштириш инсонни бу дунёда борлигини англашга имкон беради.У фаолият усулларини англаш ва самарали излаш, ўз ига, бошқаларга, табиятга нисбатан уйгун муносабатда булиш имкониятини беради. Таълим жараёнини ижтимоийлаштириш натижасида ўқувчи инсон моҳиятини англайди. Ўз ҳаёти довомида инсон тўғрисида хосил қилинган тушунчалар асосида, шахс хақикий фукаро бўлиб етишади. Инсонпарварликка асосланган таълим – ижтимоий фанлар ва ёндош

фанларнинг функстияларини кенгайтиради, таълим жараёнини, мутахассис шахси ва унинг дунёқараши яхлитлигини таъминлайди. Таълимни инсонпарварлаштиришдан кўз ланган асосий мақсад ёшларга тегишли билим, кўникма, малака, малака бериш, уларнинг инсоний дунёқарашини шакллантиришдан иборат. У булажак фукаролар томонидан инсонлар фаолиятининг турли соҳаларида инсонпарварлик ғояси ва кадриятларини амалга оширишнинг асоси бўлиб хизмат қилади. Таълимда методологиг ҳаёт тажрибасига зиддиятли холатларда ижтимоий мослашув моделини ишлаб чикишни ткозо этади: - ижтимоий – шахсий хайёт тажрибасига асосланган мунтазам давом этадиган жараён ҳисобланади; - реал вазиятдан келиб чикиб, зиддиятли холатларида ижтимоий мослашув моделини ишлаб чикишни такозо этади; - мавжуд амалдаги холатга доим мослашиш жараёни ҳисобланади; - шахслараро алокаларни камраб олади; - шахснинг шаклланиш жараёнини йуналтиради. Ижтимоий таълим. Ижтимоий таълим (ҳамжамият оркали таълим бериш) – ташаббускор гуруҳлар, ҳамжамиятлар, жамоалар, одамларнинг ўз ини ўз и бошқарадиган уюшмалари ҳаёти ва ихтиёрий фаолиятининг бир кисми сифатида мунтазам, ўз луксиз таълимни ташқил этиш констепстияси ва амалиёти. Ижтимоий таълим констепстияси куйидаги ғоят муҳим принстипларини ўз ичига олади:  у айрим одамларда ҳам, гуруҳда ҳам ўз кучларига ишонишни ва уларга таянишни ривожлантиришга каратилган;  у ҳамжамиятда, ҳамжамият билан биргаликда ва ҳамжамият учун таълимнинг вариянтлилиги принстиплари асосида (яъни унинг объктив хилма – хиллигини эътироф этиш ва ушбу хилма – хилликни таълим

амалиётида руёбга чикариш асосида) амалга оширилган ўз луксиз таълимни куллаб – кувватлайди;  у ҳамжамиятдаги одамларнинг муаммолари ва эҳтиёжларига таълим жараёнининг бошлангич нуктаси деб муносабатда бўлади, шу сабабли тугилаётган ижтимоий – иктисодий муаммоларни мустақил ҳал қилиш мақсадида самарали укитиш ва конкрет профессионал тренинг шаклларини аҳамиятли деб берилади;  у очикдир ва мушкул ахволда тушиб колган одамлар эҳтиёжига ҳамда болаларнинг муаммоларига айникса ҳамдардлик билан карайди, уларни педагогика ва психология нуктаи назаридан куллаб – кувватлашга каратилган мухсус мақсадларни куяди;  у мавжуд маориф тизимининг хилма – хил таълим хизматларини таъминлаш борасидаги ишини тулдиради ва ҳар бир одамнинг айнан ўзига керакли ва таълим стандартлари ҳамда тасдикланган укув режалари билан белгилаб куйилганига караганда анча кенг маълумот олишга имкон беради. Ижтимоий таълим, биринчидан, укиш ва ўз ини ривожлантириш турли шаклларда (факат мактаб ёки профессионал таълим шаклида эмас) амалга оширилишни ва одамлар бутун умр буйи мустақил укишни давом эттиришларини, иккинчидан, таълим бериш – давлатнинг мутлак вазифаси эмас, балки бутун жамият бу хақда гамхурлик қилиш ва фаолият кўрсатишини тан олишга асосланган. Шу сабабли ҳар қандай ҳамжамият ўз муаммо ҳамда вазифаларини ўз ини ўз и ташқил этиш ва ўз ини ўз и бошқариш асосида ҳал қилиш учун турли (мукобил ва вариантли) таълим тизимларини ташқил этиш мумкин. Мамлакатимизнинг утган йилларидаги менталитетида ижтимоий таълимни тушиниш мафкуравийлаштирилган тарбиядан, таълимни ижтимоий – сиёсий мақсадлар билан чегаралаб куйилган тизим деб тасаввур қилишдан иборат эди. Жамиятдаги ўз гаришлан таълимга ҳам, ҳамжамиятга ҳам, уларнинг ўз аро алокасига ҳам қарашларни анча кенгайтирди. Таълим ва ҳамжамиятларга мультимаданий тизимлар деб караладиган булди, бу

тизимларда ҳамжамият индивиддан юқори туриб, унинг ривожланишини белгиламайди, балки турли индивидлар биргаликда ҳаёт кечирадиган, турли одамларнинг биргаликдаги ҳаракатлари амалга ошадиган жонли макон дебҳисобланади. Бунга гуруҳлар: ота – оналар (болалар билан бирга); таълимнинг конкрет шаклларидан манфаатдор бўлган ишбилармон одамлар ва тадбиркорлар; ўз таълимини такомиллаштиришдан ва ўз билимларини ривожлантиришдан манфаатдор бўлган ҳамма одамлар (яъни, мутахассислар ва мутахассис булмаганлар) киритилиши мумкин. Ҳамжамиятда, ҳамжамият оркали ва ҳамжамият учун шундай тушиниладиган таълим – таълим жараёнларига киритилган (шу жумладан мажбурий ўрта таълим доирасида ҳам) одамлар алокалари ва биргаликдаги ҳаракатларнинг бевосита амал қилувчи, динамик ижтимоий – маданий ва ижтимоий таълим тизимидир. Бу, шунингдек, ‘‘куйидан’’ чикадиган шахсий таълим эҳтиёжларининг, кизикишларининг ва ташаббусларининг (холбуки давлатга қарашли таълим тўз илмалари ‘‘юқоридан’’ чикадиган социал – таълим манфаатлари ва мақсадларидир) намаён булиш ва ўз ини ўз и руёбга чикариш соҳаси ҳамдир. МАВЗУ : Тарбия социологияси Педагогиканинг асосий мезони-тарбия. Тарбия- ижтимоий ҳаётнинг абадий ва умумий мезони. Педагогика болалар тарбиясини шахс ахлоқий хислатларини шақиллантиршпнинг мақсадга каратилган жараёни сифатида куриб читсади. Бирок, бу тарбия жараёни ҳардоим ҳам етарли даражада самарали булмайди. Юқорида ижтимоий таълим вазифасини куриб-чикиб, курсатдики, болада муаян бир ижтимоий билим. малака ва кўникмалар шақилланиши керак уларнинг шақилланиш жараёни масалан. отага, онага бўлган гамхур, этиборли, меҳрибон, рахимдил муносабатларнинг шақилланиши билан боғлиқ. Агар қандайдир сабабга кура болада ижтимоий билимлар шақилланмаган булса, демак мунасабатлар шақилланмаган, яни унга зарур бўлган ижтимоийлашувда қандайдир мос хислатлари ҳам шақилланмаган. Шунинг учун ижтимоий педагогик фаолият жараёнида боладаги шундай

ижтимоий аҳамаиятга эга бўлган хислатлар шақилланган булиши керак-шуни ўз и ижтимоий тарбияни вазифасидир. Яни ижтимоий тарбия деганда муваффакиятли ижтимоийлашув учун зарур бўлган ижтимоий аҳамиятли бола шахси хислатларининг шақилланиши мақсадга каратилган жараёни тушинилади. Тарбия жараёни – уни тиклаш, ривожлантириш ва ҳаётда жорий қилиш, таълим, миллий, маънавий – ахлоқий кадрият ва нормалар билан бевосита боғлиқ. Улар ҳалк педагогикаси, урф – одатлари, байрамлари, уйинлари ва бошқаларда ўз ифодасини топади». Маънавият ва маърифат» маркази, «Маърифатпарварлар», «Олтин мерос», «Тарихчилар», «Файласуфлар» ва бошқа жамоат ташқилотлари, жамгармалари юқорида куйилган вазифаларни ҳал этишга катта имкониятларига эгадир. Тарбияси «кийин» усмирлар аномаллиги укишда (укиши кийин, ёмон кечали, дангаса) ва хулкида (интизом ва тарбияга риоя қилмайди) намоён бўлади. «Кийин болалар» - жамиятга зид йуналишдаги, бекарор ахлоқли, иродаси буш, педагогик таъсирига доим қаршилик курсатиб келувчи ёшлардир. Мактаб микёсида улар Кўп учрамайди (бир синфда икки – учтадан). Аммо синф, мактаб ҳаётига, унинг ахлоқий муҳитига жиддий таъсир курсатади. «Кийин» болалар ўқувчиларнинг кам кисмини ташқил этса ҳам улар укув – тарбиявий ишларда баркарорликка жиддий тусик бўладилар. Улар мактабда ва ундан ташкарида (оилада, кучада, дам олиш жойларида ва х.к.) тартибсизликни вужудга келтирувчилар ҳисобланади. Шунинг учун ҳам «кийин» болалар мактабда ҳам, ундан ташкарида ҳам ўқитувчи ва барча жамоат эътиборида туриши керак. 5-м. Тарбияси кийин бўлганларнинг келиб чикишининг ижтимоий – психологик ва психологик – педагогик сабаб ва омилларни беш гуруҳга ажратиш мумкин: 1 Нокулай оилавий муҳит, ота – оналари ўртасидаги зиддиятли вазиятлар. 2 Укишга бўлган кизикишнинг пасайиб кетиши ва шу муносабат билан укишдан совиб кетиши (60 – 70 % вояга етмаган жиноятчилар бир синфда икки йил укиган).

3 Ижтимоий фаоллиги паст ва мактаб жамоасида нокулай холат мавжуд. 4 Микромуҳитнинг салбий таъсири, салбий референт гуруҳ таъсири. 5 Бирор фаолият юзасидан ўз мойиллигини, кизикишини намоён қилиш имконияти булмаслиги. Психолог – педагогик нуктаи назаридан усмирлар билан ишлайдиган катта ёшдагилар куйидаги қоидага риоя қилишлари лозим: Кўп насихат қилаверманг; усмир хис – туйгуларини хурмат қилинг; ҳаётда мустақил булишга ургатинг; Кўп дакки бераверманг; дук – пуписа қилманг. Девиация ва унинг турлари Жамият томонидан кабул қилинган хатти - ҳаракатлар,' қоидалар ва меъёрлардан чекинган ўсмирларни орир ёки тарбияси кийин ёки тарбияси оғир ўсмирлар деб аташади. Тарбияси кийин ўсмирлар деганда турли хил сабабларга кўра педагогик таъсирларга қарши чикувчи болалар тушунилади. Жамиятда урнатилган меъёр ва қоидаларга риоя қилмайдиган шундай тарбияси орир ўсмирларни илмда девиация деб аташади. Аевиант хатги — ҳаракат — бу психик соғлом шахслар томонидан меъёрий қоидаларни бузиш холларидир. Девиация — бу ижтимоий педагогик муаммо бўлиб, инсон рухий оламидаги, унинг атрофидаги муҳитнинг ўзгариш холлари билан борлик. Бу хол, айникса, ўсмир ёшдаги болаларга хосдир. Чунки бу ёш энг кийин ва мураккаб давр бўлиб, бу ёшдаги болаларнинг анатомо — физиологик, интеллектуал, ахлоқий ва бошқада жих.атларида ўзгаришлар руй беради. Бу ўзгаришлар уз навбатида уларнинг психикасида ўзгаришлар руй беришига замин яратади. Уларнинг ижтимоий статусида, жамоада узини тўтишида ўзгаришлар руй бериб, уларни кўпрок; «Мен кимман?» - деган савол кийнайди. Девиация уз ичига девиант, делинквент ва криминал хатги — ҳаракатларни бирлаштиради. ( д евиант хатги — ҳаракат — бу кичик ижтимоий муносабатлар (сила, мактаб) зҳамда ҳарактер, жинсий ва ёш хусусиятлари жиҳатидан яхин кичик ижтимоий гуруҳларга хос ижтимоий меъёрлардан, хатги — хдракатлар ва хоидалардан ориш, чекинишнинг бир туридир.! Яъни бу турдаги зҳаракатни интизомсизлик деб ҳам аташ мумкин.

Агрессия, чақириқ, ишда ва мехнат фаолиятида уз бошимчаликка йул куйиш, болалар ва ўсмирларнинг ичқиликка берилиши, дайдиб юришлари, олифтагарчилик қилишлари, ассоциаль ҳаракатларга берилиш кабилар девиант ҳаракатларнинг асосий кўринишларидир. Маълум вазиятларда болалар ва ўсмирларнинг шу каби хатги — ҳаракатларни намоён этихи девиант ҳаракатларнинг типик хусусиятидир. Делинквент хатти - ҳаракат - девиант ҳаракатлардан фаркли уларок, улар вазият таъсирида эмас, балки юқоридаги каби ассоциаль ҳаракатларнинг доимий ҳарактерга эга булишидир. Делинквент ҳаракатларнинг қуйидаги турлари мавжуд: • ха қ оратлаш, х ў рлаш, азоблаш ва ундан х узурланиш каби агрессив босқинчилик ҳаракатлар; • кичик урриликлар, таъмагирлик, автотранспорт ва бошқада керакли буюм ва анжомларни урирлаш каби моддий фонда кўришга қаратилган уз шахсий манфаати йулидаги ҳаракатлар; • наркотиклар сотиш ва таркатиш. Криминал хатти — ҳаракат — бу жиноий жавобгарчиликка тортилишта ёши етган шахсларнинг хухукларга зид зҳаракатлари бўлиб, улар'устидан жиноий иш кузгатилиш жараёнидир. Криминал ҳаракатларга девиант ва делинквент ҳаракатлар асос яратади. Девиант ҳарактерларнинг асосий сабаблари Болалар, ўсмирлар ва умуман баъзи жамият аъзоларининг жамият тан олган меъёрларга зид келувчи хатти — ҳаракатларни намоён этиши — бу бирданига, уз —узидан бўладиган ходиса эмас. Яъни Ўша инсонларнинг шундай йул тўтишига нимадир сабаб бўлади. Яъни ҳар бир фазилат уз тарихига эга. Инсоннинг ривожланиши бир —бири билан узвий боғлиқ болтан турли хил факторларга борлик: ирсий, муҳит, тарбия, иисоннинг шахсий амалий фаолияти ва х.к. Вояга етмаган ёшлар орасида девиант ҳаракатларни вужудга келтирувчи қатор факторлар мавжуд. Жумладан: 1. Биологик факторлар, яъни болаларнинг ижтимоий ҳаётга

мослашувини мураккаблаштирувчи нохуш физиологик ва анатомик холатлар: Уларга: • генетик (ўта ақли зайфлар, кўрлар, карлар ва х.к), • психофизиологик (яъни инсон организмига салбий таъсир кўрсатувчи, соматик ҳаракатларни, аллергиялар ва токсик касадликларни вужудга келтирувчи турли хил зиддиятлар, кимёвий моддалар, энергиялар ва х.к), • физиологик (атрофдагиларда нохуш кайфият уйғотувчи ташки киёфа, тилнинг дудуклиги ва х..к) 2. Психологик факторлар, яъни инсондаги психопотологик ёки акцентуант (хаддан ташкари) холатлар. Бу факторлар асаб касалликлари (психопатия, неврастения каби касалликлардир) 3. Ижтимоий—педагогик факторлар, яъни болалик давридан бошлаб мактаб, оила ва жамоатчилик тарбиясидаги нуксонлар. 4. Ижтимоий — иктисодий факторлар, яъни бу жамиятдаги ижтимоий тенгсизликдир: жамиятнинг бойлар ва камбараллар деб ажратилиши, ҳалқнинг маълум қисмининг кашшокланиб колиши, ойлик маошининг камлиги, шнсизлик, инфляция ва х.к. 5. Маънавий— ахлоқий факторлар. Уларга биринчидан, жамиятдаги маънавий кадриятларнинг кадрсизланиши, инсонларнинг маънавий кашшокланиши кирса, иккинчидан, муйян жамиятнинг ундаги руй бераётган девиант ҳаракатларга бефарқлик, локайдлик киради Девиация концепциясида реабилитация, профилактика ва коррекция иасалалари Девиант хатти — ҳаракатдаги болалар ва ўсмирларга нисбатан профилактика, реабилитация ва коррекция ишлари амалга оширилади. Реабилитация — бу бола шахсининг хуқуқи, хуқуқий статуей, соғлиги, ишга лаёкатсизлигини тиклашга қаратилган комплекс, кўп даражали, боскичли ва

динамик тизимдир. У профилактика ва коррекция сингари аспектларни уз ичига олади. Профилактика — бу реабилитация тизимидаги шахснинг ривожланишидаги у ёки бу чекинишларни йукотишга шарт-шароитлар яратишга қаратилган тадбирлардир. У кўпрох ижтимоий музхит билан боғлиқдир. Коррекция — бу ҳаётий чекинишларга учраган болалар ва ўсмирлар билан олиб бориладиган аник фаолият ҳисобланади5

O'xshashlar

Узлуксиз таълим. Таълим мазмунини шакллантириш

Назарий таълим

Таълим психологияси

Таълим тамойиллари

Таълим шакллари