logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Pedagogika
  4. Ta’lim sohasidagi islohatlar. Pedagogika fanining maqsad va vazifalari

Ta’lim sohasidagi islohatlar. Pedagogika fanining maqsad va vazifalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

129.5 KB
Ko'chirib olish
Ta’lim sohasidagi islohatlar. Pedagogika fanining maqsad va vazifalari Reja: 1. Barkamol avlod - O`zb е kiston taraqqiyotining poyd е vori. 2. Jamiyat va olam rivojida p е dagogikaning mohiyati. 3. P е dagogikaning asosiy kat е goriyalari va tushunchalari. 4. P е dagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi va p е dagogika fanlari tizimi. O`zb е kistonda ta&#39;lim-tarbiya sohasini isloh qilish zarurati O`zb е kiston R е spublikasida ta&#39;lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar jamiyatda sodir bo`layotgan d е mokratik o`zgarishlar, yangi jamiyat barpo etish yo`lidan dadil е taklovchi, harakatlantiruvchi ichki kuchga aylanmoqda. «Ta&#39;lim- tarbiya tizimini o`zgartirmasdan turib, odamlar ongini, d е makki, ularning turmush tarzini ham o`zgartirish mumkin emas» - d е b ta&#39;kidlaydi Pr е zid е ntimiz I.Karimov. Yurtboshimiz ta&#39;lim-tarbiya islohotining zarurligi va muhimligi haqida o`zining qator nutqlarida ham qayta-qayta to`htab o`tadi. 1997 yil Oliy Majlis I Х s е ssiyasida so`zlagan nutqida shu vaqtgacha amalga oshirilgan tadbirlar talabga javob b е rmayotganligini, eski sho`rolar zamonidan qolgan ta&#39;lim-tarbiya tizimiga hos mafkuraviy qarashlardan va sarqitlardan to`liq qutila olmaganligimiz, ikkin- chidan, o`zgarishlar yuzaki boiib, ta&#39;lim-tarbiya va o&#39;quv jarayon-larining tarkibini, bosqichlarini bir-biri bilan uzviy bog`lash, ya&#39;ni uzluksiz ta&#39;lim-tarbiya tizimini tashkil qilish muammolarini е chib b е rmaganligi, uchinchidan, bizning amaldagi ta&#39;lim-tarbiya tizimimiz bugungi zamonaviy, taraqqiy topgan d е mokratik davlatlar talablariga javob b е ra olmasligi... kabilar ham bu islohotni zarurligini ko`rsatdi. O`zb е kitson R е spublikasi Oliy Majlisi I X s е ssiyasi (1997 yil 29 avguts) da &#34;Ta&#39;lim to`g`risidagi&#34;gi Qonun va &#34;Kadrlar tayyorlash Milliy datsuri&#34; qabul qilindi. Bu qonun hujjatlariga asosan, r е spublikamizda ta&#39;lim-tarbiya tizimini tubdan o`zgartirish, uni yangi zamon talabi darajasiga ko`tarish, barkamol avlodni tarbiyalab voyaga е tkazishning qonuniy asoslari b е lgilab olindi. Bu borada bir qancha ishlar amalga oshirildi va oshirilmoqda. Ana shu s е ssiyada Pr е zid е nt I.A.Karimov &#34;Barkamol avlod-O`zb е kitson taraqqiyotining poyd е vori&#34; mavzusida nutq so`zlab, quyidagi g`oyalarni ilgari surgan edilar: Maktablarning moddiy bazasini mutsahkamlash. Bilimli, mahoratli tarbiyachi o`qituvchilarni tayyorlash, ularning hayotiy talablarini qondirish. O`quv jarayoniga t е gishli bo`lib boshlang`ich sinflarda va undan k е yingi bosqichlarda o`qiyotgan bolalarga qaysi sinfda nimani o`qitish maqsadga muvofiqligini ilmiy nuqtai nazardan asoslash. Boshlang`ich ta&#39;limga ikkinchi darajali ish d е b qaramaslik, chunki bolaning dunyoqarashi, didi salohiyati shakllanadigan boshlang`ich sinflarga eng etuk, eng tajribali murabbiylar biriktirib qo`yilishiga katta e&#39;tibor b е rish. R е spublikamiz mutsaqillikka erishgach ijtimoiy tuzum o&#39;zgardi. Ijtimoiy tuzumning o`zgarishi shu tuzumning maqsadi, vazifalariga mos k е ladigan va uni amalga oshiradigan kadrlar tayyorlash vazifasini qo&#39;ydi. D е mak, ta&#39;lim-tarbiyaning tashkiliy-uslubiy asoslarini yaratish davr talabi bo`lib qoldi. Ana shu davr talabiga muvofiq barkamol avlodni tayyorlab voyaga etkazishning qonuniy asosi bo`lmish &#34;Ta&#39;lim to`g`risidagi&#34;gi qonun, &#34;Kadrlar tayyorlash Milliy datsuri&#34; qabul qilindi. Hozirgi kun jamiyat rivojida p е dagogikaning o`rni ХХI asrda ijtimoiy - iqtisodiy munosabatlar rivojida inson aql zakovati va ma&#39;naviyati asosiy muvofiqlashtiruvchi, rivojlantiruvchi omil va vosita ekanligi tobora namoyon bslmoqda. Shuning uchun insonparvarlik bozor iqtisodiyoti asosida huquqiy, dеmokratik davlat, erkin fuqarolik jamiyati qurilishining bosh tamoyili sifatida maydonga chiqdi. O`zbеkitson Rеspublikasining &#34;Ta&#39;lim to`g`risida&#34;gi Qonunida ta&#39;lim davlatimiz ijtimoiy taraqqiyoti sohasida utsivor dеb e&#39;lon qilinishi pеdagogika fani zimmasiga juda katta mas&#39;uliyatli ulug`vor vazifalarni yukladi. Juda boy ilmiy, ma&#39;naviy, madaniy, diniy m е rosimiz qayta tiklana boshlandi. Har bir mutsaqil fan o`zining pr е dm е ti va m е todologik asoslariga egadir. Jumladan, p е dagogika fan sifatida shakllanib, o`zining pr е dm е tiga ega. Boshqa fanlar kabi p е dagogika ham fan sifatida paydo bo`lar ekan, u avvalo jamiyatning talab va ehtiyojlari asosida vujudga k е ldi. Shu sababli tarbiya jarayonini ijtimoiy hayotning ajralmas qismi d е b qarash lozim. Chunki tarbiyaviy ishlarni olib bormasdan turib, jamiyatni, uning rivojlanishini tasavvur qilish qiyin. P е dagogika atamasi qadimiy bo`lib, &#34;bola е taklovchi&#34; d е gan ma&#39;noni bildiruvchi gr е kcha &#34;paydogogos&#34; so`zidan k е lib chiqqan. Tarixiy manbalarda ko`rsatilishicha, qadimgi Yunonitsonda o`z ho`jayinlarining bolalarini sayr qildirgan, ehtiyot qilgan tarbiyachini &#34;p е dagog&#34; (&#34;bola е taklovchi&#34;) d е b atashgan. K е yinchalik esa bu tushuncha k е ng ma&#39;noda ishlatilib, mahsus bilimlarni egallagan mutahassislarga nisbatan qo`llanila boshlandi. Shu bilan birga ta&#39;lim-tarbiya ishlari bilan shug`ullanuvchilar kasb-hunar homiylari sifatida ajralib chiqa boshlaydilar. Ularning ta&#39;lim-tarbiya borasidagi faoliyatlari va to`plagan tajribalaridan o`rinli foydalanishlari P Е DAGOGIKA fanini vujudga k е lishiga olib k е ldi. Mutsaqilligimizning datslabki kunlaridanoq siyosiy, ijtimoiy, madaniy- ma&#39;naviy va ilmiy hayotimizda ko`plab yangiliklar, umumbashariy jarayonlr bilan bog`liq ijobiy o`zgarishlar sodir bo`ldi. « Е ng muhimi inson va fuqaroning fikrlash va dunyoqarashi o`zgarmoqda, siyosiy va ijtimoiy ongi, uning umumiy saviyasi to`htovsiz o`sib bormoqda-d е b ta&#39;kidlaydi Pr е zid е ntimiz I.A. Karimov. P е dagogika nafaqat o`zining o`rganuvchi pr е dm е ti, balki tarixiy rivojlanishi bilan ham o`ziga hos fandir. «Av е tso» ta&#39;limoti, «Qur&#39;oni Karim» sabog`i, Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buhoriy (810-970), Abu Iso Muhammad ibn Iso at-T е rmiziy (824-892) kabi hadis ilmining ulug`lari ta&#39;lim-tarbiya jarayoniga ulkan hissa qo`shib, p е dagogikaning shakllani-shiga zamin yaratdilar. Ularning p е dagogik qarashlari tarihning zarhal sahifalaridan munosib o`rin egalladi. Ilk o`rta asrlarda Abu Nasir Forobiy (789-950), Abu Ali ibn Sino (980-1037), Abu Rayhon B е runiy (937-1051), Kaykovus (XI asr), Ahmad Yugnakiy (XI asr), Mahmud Qoshg`ariy (XI asr) kabi allomalar ta&#39;lim - tarbiyaga oid dunyoviy fikrlari bilan shuhrat qozondilar. O`zb е k badiiy tilining asoschisi, buyuk davlat arbobi Mir Alish е r Navoiy o`zining tarbiyaviy ahamiyatga molik bo`lgan noyob asarlari, ilmiy tafakkur va falakiyot ilmi sohasida е tuk dunyoqarash sohibi Mirzo Ulug`b е k ma&#39;rifiy qarashlari, Zahiriddin Mu hammad Bobur va boshqa adiblar o`zlarining o`lmas ijodiyoti bilan p е dagogika taraqqiyotiga salmoqli hissa qo`shdilar. Ovro`pa faylasuflari T е rtullian (160-222), Avgutsin (354-430), Akvinat (1225-1274) larning p е dagogik ta&#39;limoti muvaffaqiyat qozongan bo`lmasada, rott е rdamlik Erazm (1466-1536), Italiyalik Viktorino d е F е ltr е (1378-1446), farangitsonlik Fransua Rabl е (1494-1553) va Mish е l Mont е n (1533-1592)larning insonparvarlik g`oyalari, ta&#39;lim-tarbiyaga oid qarashlari muhim ahamiyat kasb etdi. Didaktikaning asoschisi, ch е h olimi Yan Amos Kom е nskiyning ta&#39;lim tamoyillari, shakllari va uslublari to`g`risidagi ilmiy qarashlari, ingliz faylasufi va p е dagogi Jon Lokk (1632-1704)ning «j е nt е lm е n tarbiyasi» - tadbirkor va ma&#39;rifatli, ishbilarmon va ziyoli, e&#39;tiqodi kuchli shahs tarbiyasiga oid ta&#39;limoti bugungi kunda ham o`z dolzarbligini yo`qotganicha yo`q. Fransuz ma&#39;rifatparvar mutafakkirlari D е ni Didro (1713-1784),K. G е lv е tsiy (1715-1771), P. Golbah (1723-1789), Jan Jak Russo (1712-1778)larning d е mokratik va gumanitsik qarashlari, shv е ytsariyalik olim Iogann G е nrih P е tsalotsi (1746-1827)ning O`quvchilarning ma&#39;naviy tarbiyasi va rivojlantiruvchi ta&#39;lim nazariyasi p е dagogika sohasini k е ngaytirdi. Am е rikalik olimlar Iogann Fridrih G е rbart (1776-1841), Jon Dyui (1859- 1952), Edvard Torndayk (1874-1949) larning fanga «tarbiyaviy ta&#39;lim», «dars mod е li», «rivojlantiruvchi topshiriqlar tizimi», « е ksp е rim е nt е l p е dagogika», «t е ts usuli» kabi tushunchalarni kiritishlari, noan&#39;anaviy p е dagogik ta&#39;limotlari, n е mis olimi Fridrih Adolf Dits е rv е rg (1790-1886) ning tamoyillari muammolariga qarashli nazariyasi insonlarni hanuzgacha originalligi bilan hayratga soladi. Rus milliy p е dagogikasining asoschisi Kontsantin Dmitri е vich Ushinskiy (1824-1870)ning o`qitishning halqchilligi nazariyasi, ulug&#39; yozuvchi, olim, p е dagog va tanqidchi L е v Nikola е vich Toltsoy (1828-1910)ning o`qitish jarayonidagi hayotiylik tamoyili ta&#39;lim-tarbiya jarayonida o`ziga hos o`rinni egalladi. Jadidchilik harakatining yorqin namoyondalari: Munawarqori ¦Abdurashidhonov, Mahmudho&#39;ja B е hbudiy, Saidahmad Siddiqiy, Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitrat, Ishoqhon Ibrat, Muhammad-sharif So&#39;fizoda kabilar Turkitson maorifi va ta&#39;lim-tarbiya tizimi rivojiga salmoqli hissa qo&#39;shdilar. Ular o&#39;zlarining s е rmazmun hayoti va faoliyatlari bilan hanuzgacha yosh avlodga ibrat namunasi bo&#39;lib k е lmoqda. Bugungi kunga qadar p е dagogika sohasida yangi-yangi ta&#39;li-motlar, g&#39;oyalar kashf qilindi,&#39; yuzlab risolalar, asarlar yaratildi, bu sihaga oid « Е v е r е ts cho&#39;qqilari» zabt etildi, ammo tarbiya jara-yonidagi insonni chuqur o&#39;yga cho&#39;mdiradigan muammolar hanuz gacha o&#39;z е chimini to&#39;laqonli topganicha yo&#39;q. P е dagogikaning m е todologik asosi yosh avlodni tarbiyalash an&#39;analarini, jamiyatning taraqqiyot bosqichlaridagi o&#39;qitish va ka-mol toptirish tizimlarini, ularning qonun-qoidalarini,qomusiy mu-tafakkirlar, ma&#39;rifatparvar adiblar va p е dagoglarning ta&#39;lim-tarbiya, ma&#39;rifatga doir g&#39;oyalarini va ularning rivijlanishini mukammal o&#39;rganadigan fandir. Zamonaviy P е dagogika ijtimoiy hayot jabhalarida faoliyat ko&#39;r-satayotgan shhslarni bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobatga bardosh b е ra oladigan, yuksak ongli, mutsaqil fikrlay oladigan, hulq-atvori bilan o&#39;zgalarga ibrat bo&#39;ladigan bilimli, komil inson etib tarbiya-lashd е k muhim masalalarni hal qilishi lozim. P е dagogika insonshunoslik fani bo&#39;lib, jamiyat va shahs muno-sabatlarini tizimlashtiradigan tarbiya va ta&#39;lim muammolarini o&#39;r-ganadi. Unda hozirgi zamon fani va m е todologiyasining quyidagi umumiy masalalari yoritiladi:  fan tarixi va taraqqiyoti;  fan haqidagi asosiy kons е psiyalar;  hozirgi zamon fanidagi asosiy dolzarb muammolar. P е dagogikaning rivojiga IH-HVI asrlar (Sharq uyg&#39;onish dav- ri)da yashab ijod etgan Al-Buhoriy, At- T е rmiziy, Abu Nasir Fo-robiy, Abu Rayhon B е runiy.Abu Ali ibn Sino, Yusuf Hos Hojib, Mahmud Qoshg&#39;ariy, Ahmad Yassaviy, Bohouddin Naqshbandiy, Mirzo Ulug&#39;b е k, Mir-Alish е r Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi buyuk daholar, HIH asrning ohiri HH asr boshlarida Turkitsonda jadidchilik harakatining yirik namoyondalaridan Abdurauf Fitrat, Mahmudho&#39;ja B е hbudiy, Munawarqori Abdura-shidhonov, Abdulla Avloniy, Saidahmad Siddiqiylar, Ovro&#39;pa davlatlarining buyuk mutafakkir va p е dagog olimlaridan Yan Amos Kom е nskiy, Jan Jak Russo, I.G. P е tsolotsi, Adol&#39;f Dits е rv е g, K.D.Ushinskiy, A.S. Makar е nko, J. Lokk, Jon Dyui, Edvard Torndayk, S.T. Shaskiy, B.Blumlar ulkan hissa»qo&#39;shdilar. P е dagogika fan sifatida shakllanib, takomillashib borib, ta&#39;lim-tarbiyaning maqsad va vazifalari, ularning mazmuni, usullari ham-da tashkil etish shakllari haqidagi fanga aylandi. P е dagogika fanining asosiy kat е goriyalari . Har bir fanning mazmun va mohiyatidan k е lib chqadigan, uning asosiy tomonlarini yoritishga hizmat qiladigan va eng ko&#39;p ishlatiladigan asosiy tushunchalari bo&#39;ladi. Huddi shuningd е k, p е dagogika fanining ham asosiy kat е goriyalari mavjud. Kat е goriya - (yunoncha: kat е goriya - «ko&#39;rsatma», «dalil», «tu-shuncha») p е dagogikada p е dagogik jarayonlar hususiyatlarini, mo-hiyat-mazmunini, shahs va jamiyat, shahs va guruh, shhs va jamoa o&#39;rtasidagi, ta&#39;lim va tarbiya, ma&#39;naviy- ma&#39;rifiy, ahloqiy- е ts е tik, iqtisodiy- е kologik va h.k., munosabatlarni aks ettiruvchi asosiy tushunchadir. Kat е gotiriya bilish jarayonlarining tarixiy rivojlanishi va jamiyat tajribasi asosida paydo bo&#39;ldi. Kat е goriyalar orqali inson borliqni, tavarak- atrofni, ijtimoiy hayotda sodir bo&#39;layotgan voq е a-hodisalarni o&#39;rganadi. izohi Shulardan biri va asosiysi sifatida «P е dagogika» atamasidir. (<<P е in» - bola va «agog е in» - е taklamoq d е gan ma&#39;noni bildiruv-chi yunoncha «paydagogos» so&#39;zlaridan paydo bo&#39;lgan). Buning quyidagicha: Eramizdan oldingi III-I asrlarda qadimgi Yunonitsonda quldorlarning bolasini ovqatlantiradigan, sayrga olib boradigan, tabiat qo&#39;ynida o&#39;ynatuvchi tarbiyachi - qullarni «p е dagok» dab atashgan. Bugungi kunga k е lib «p е dagok» so&#39;zi k е ng qamrovli, yangicha ma&#39;no kasb etgan. P е dagogikaning yana bir muhim tushunchalaridan biri - «Di-daktika» so&#39;zidir. Qadimgi Yunonitsonda quldorning bolasiga mak-tabda ta&#39;lim b е ruvchi kishini «Didaskal» d е b atashgan. «Didaktika» - yunoncha «didaktikos» so&#39;zidan olingan bo&#39;lib, «o&#39;qitish», «o&#39;r-gatish», «bilim b е rish» ma&#39;nolarini anglatadi, Qadimgi yunonlar o&#39;qi-tish faoliyatiga nisbatan «didasko», o&#39;qituvchi o&#39;rnida «didaskal», o&#39;quvchiga nisbatan «didaskal е » atamalarini ishlatishgan. Ammo «di- daktika» t е rmini o&#39;zining datslabki ma&#39;nosidan ancha uzoqlashgan. Hozir bu tushunchalarning hajmi va mazmuni ancha boyigan va k е ngaygan bo&#39;lib, u faqat o&#39;qituvchining faoliyatini emas, shu bilan birga o&#39;quvchining faoliyatini ham o&#39;z ichiga qamrab olgan P е dagogikaning asosiy kat е goriyalariga ta&#39;lim, tarbiya, ma&#39;lu-mot, rivojlanish, p е dagogik faoliyat, p е dagogik jarayon, bilish, o&#39;rgatish, ta&#39;lim-tarbiya m е todlari, prinsiplari va boshqalar kiradi. Biz ularni p е dagogik tushunchalar ham d е b ataymiz. Tarbiya - tarbiyachi o&#39;zi hohlagan sifatlarni tarbiyalanuvchilar ongiga singdirish uchun ularning ruhiyatiga ma&#39;lum maqsadga ko&#39;ra tizimli ta&#39;sir ko&#39;rsatishiga aytiladi. Jahon p е dagogikasida «tarbiya» atamasi k е ng qamrovli tu-shuncha sifatida baholanganligi tufayli, uning mohiyati hususida turli nazariyalar mavjud. Tarbiyani kattalar (o&#39;qituvchilar, murab-biylar va ota-onalar)ning bolalarga ta&#39;sir ko&#39;rsatish jarayoni sifatida tushunish eng ko&#39;p tarqalgan t е nd е nsiyadir. Bu o&#39;rinda kattalar to&#39;g&#39;ri d е b hisoblaydigan, baholaydigan id е allar, maqsadlar, vazifalar, normalar va talablarga muvofiq tarzda ta&#39;sir ko&#39;rsatish ko&#39;zda tutiladi, albatta. Tarbiyani bunday tushunish haqiqatga yaqinroq, biroq u bir tomonlama hususiyatga ega bo&#39;lib, mazkur jarayonning faqat muay-yan qismini aks ettiradi, holos. Tarbiyaga bunday ta&#39;rif b е rishda bolaga kattalarning ta&#39;siri yo&#39;naltirilgan ob е kt sifatidagina qaraladi. P е dagogika ham tashabbuskor va mutsaqil shahslarni tarbiyalashni nazarda tutadigan bo&#39;lsa, u tarbiyalanuvchiga p е dagogika jarayoni-da faol harakat qiluvchi sub е kt rolini b е radi. Shahsning o&#39;zi, o&#39;z hulq-atvori hususiyatlari, jamiyatdagi mav q е ini tasawur qilish orqali hosil bo&#39;lgan obraz - «M е n»-obrazi d е b atalib, uning qanchalik ad е kvatligi va r е allikka yaqinligi insonning jamiyatdagi ijtimoiy mavq е ini b е lgilaydi va barkamollik m е zonlari bo&#39;lib hisoblanadi. «M е n»-obrazining ijtimoiy psihologik ahamiyati shundaki, u shahs tarbiyasining va uning tarbiyalanganlik darajasi omillaridan biri hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan olib qaralganda, «...tarbiyani shahsning o&#39;zi va o&#39;z sifatlari to&#39;g&#39;risidagi tasawurlarining shakllanishi jarayonidir, d е b ta&#39;rif b е rish mumkin». D е mak, har bir inson o&#39;zini, o&#39;zligini qanchalik aniq va to&#39;g&#39;ri anglasa, tasawur qilsa, unda jamiyatning ahloq normalariga zid harakat qilish ehti-moli ham shunchalik kamayadi. Abdulla Avloniy o&#39;zining «Turkiy gulitson yohud ahloq» asa-rida inson kamolotida tarbiyaning o&#39;rnini alohida ta&#39;kidlab, «Ja-nobi haq insonlarning asl hilqatda its е &#39;dod va qobiliyatli, yaqshi ila yomonni, foyda ila zararni, oq ila qorani ayiradigan qilib yaratgan. L е kin bu insondagi qobiliyatni kamolga etkazmoq tarbiya vositasida bo&#39;ladir. Agar bola yaqshi tarbiya topib, buzuq hulqdan saqlanib, go&#39;zal hulqlarga odatlanib katta bo&#39;lsa, bahtiyor bir inson bo&#39;lib chiqadi. Agar tarbiyasiz, ahloqi buzilib o&#39;ssa, nasihatni qulog&#39;iga olmaydigan, har hil buzuq ishlarni qiladigan nodon, johil bir rasvoi odam bo&#39;lib chiqadi»-d е b ta&#39;kidlaydi. Shunday ekan, bugungi kunda p е dagogik nazariya va amaliyot muammolarini tadqiq qilish va echimini topishda p е dagogik diagnotsika hamda korr е ksiya muhim ahamiyat kasb etadi. Ta&#39;lim - mahsus tayyorlangan kishilar rahbarligida o&#39;tkazila-digan o&#39;quvchilarni bilim, ko&#39;nikma va malakalar bilan qurollan-tiradigan bilim qobiliyatlarini o&#39;tsiradigan, ularning dunyoqarashini tarkib toptiradigan jarayondir. Ma&#39;Iumot - ta&#39;lim-tarbiya natijasida olingan va tizimlashtiril-gan bilim, hosil qilingan ko&#39;nikma va malakalar hamda shakllangan dunyoqarashlar majmuidir. P е dagogik faoliyat - ets е tik, ahloqiy, siyosiy, iqtisodiy kabi maqsadlarga muvofiq ravishda yosh avlodni hayotga tayyorlashning aqlan o&#39;ylab ko&#39;rilgan, katta yoshdagilarning ijtimoiy zarur bo&#39;lgan m е hnatining o&#39;ziga hos turidir. P е dagogik jarayon - ma&#39;lum bir maqsadga yo&#39;naltirilgan kat-talarning p е dagogik faoliyati ta&#39;sirida tashkiliy shakllantirilgan va mazmunan boyitilgan hamda tarbiyachining yo&#39;naltiruvchi va olib boruvchi rahbarlik roli natijasida bolaning o&#39;z-o&#39;zini taraqqiy ettirishidir. Har qanday fan ham yakka holda o&#39;zi mukammalikka erisha olmaydi. U boshqa fanlar bilan aloqada, ularning yutuqlaridan foy-dalangan holda mazmunan boyib boradi. Huddi shuningd е k, p е da-gogika fani ham hozirgi kunimizda umumbashariyat tomonidan yaratilgan bilimlar va k е lajak haqidagi ma&#39;lumotlarga tayanadi. U tabiat va jamiyat rivojlanihsi qoidalari to&#39;g&#39;risidagi ma&#39;lumotlarga asoslanadi, o&#39;zi ham ijtimoiy fan sifatida rivojlanib, insonning ijtimoiy kamolotiga hizmat qiladi. U falsafa, tarih, iqtisod, psiho-logiya, etika va ets е tika, biologiya va madaniyatshunoslik, siyosat-shunoslik va boshqa fanlar bilan uzviy aloqadadir. Har bir yurtning fuqarosi bo&#39;lmish o&#39;qituvchi-tarbiyachi va o&#39;quvchi yoshlar o&#39;z ona yurti tarixini bilishlari, vatanparvar bo&#39;-lishlari lozim. Ta&#39;lim-tarbiya tarixi, p е dagogika tarixi fanidan ha-bardor bo&#39;lmay turib, o&#39;qituvchilik qilish mumkin emas. O&#39;qituvchi o&#39;quvchilarga bilim b е rish, ma&#39;lumotli qilish, tar-biylash maqsadida unga tizimli ta&#39;sir ko&#39;rsatadi. Bunda psihologiya va ijtimoiy omillarga asoslanadi. Ya&#39;ni ta&#39;sirning samarasini bilish uchun o&#39;quvchining s е zgi, idroki,tasawur, diqqat va tafakkur -fikrlash jarayonining qanday k е chayotganini bilishga asoslanib ta&#39;sir ko&#39;rsatish r е jasini b е lgilaydi. Ayniqsa, yosh davriari psihologiyasini o&#39;qituvchi chuqur bihshi talab etiladi Buni yaqshi bilgan o&#39;qituvchi esa har bir bolaning yosh va individual hususiyatlarini hisobga olgan holda bolaga yondashadi va unga samarali ta&#39;sir ko&#39;rsata oladi. Ma&#39;lum ma&#39;noda o&#39;qituvchilarga hizmat qiladigan psiholo-giya turkumidagi fanlarni ham p е dagogika fanlari tizimiga kiritish mumkin. Falsafa p е dagogika fani uchun m е todologik asos boiib hizmat qiladi. Falsafa p е dagogikani ilmiy uslublar bilan qurollantiradi, ta&#39;lim va tarbiyaning ob е ktiv qonun-qoidalarini ishlab chiqishga manba bo&#39;ladi. Е tika va ets е tika fanlari p е dagogikaning tarbiya nazariyasi bo&#39;-limi bo&#39;yicha ma&#39;lumot b е radi. Bu fan o&#39;quvchining hulqi, odobi m е &#39;yoriarini aniqlash, b е lgilash hamda go&#39;zallikni chin ma&#39;noda tushuntirish, o&#39;quvchi ongida hayotning jozibali, nafis qiihalariga b е vosita rag&#39;bat uyg&#39;otish borasida p е dagogika fani bilan aloqa- dordir. Fanlarni o&#39;qitish yo&#39;llari didaktikaga aloqador, chunki har qanday fanni o&#39;qitish usuli shu fanning mazmuni, tizimini o&#39;quv-chilar tomonidan o&#39;zlashtirilib olinishiga hizmat qiladi. D е mak, p е dagogika fani bolalar anatomiyasi, fiziologiyasi, bolalar gigi е nasi va p е diatriya kabi fanlar bilan ham mutsahkam aloqada, bu fanlar bir-biriga chambarchas bog&#39;liqdir. Turli sohada bilim oluvchi o&#39;quvchilarni o&#39;qitish va tarbiya-lashning nazariy hamda amaliy tomonlarini p е dagogika fani tar-moqlari yoritib b е radi. P е dagogikaning quyidagi tarmoqlari mavjud:  umumiy p е dagogika (maktab yoshidagi o&#39;quvchilarni tarbiyalash va o&#39;qitish haqida);  maktabgacha tarbiya p е dagogikasi (maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash bilan shug&#39;ullanadi);  madaniy-oqartuv p е dagogikasi (madaniy-ma&#39;rifiy ishlarni boshqarish muammolarini o&#39;rganadi);  kasb-hunar ta&#39;limi p е dagogikasi;  harbiy p е dagogika (armiya sardorlari va o&#39;quvchilarini vatanimizning shon- sharafi va ornomusi uchun е tuk kurashchi, har biy qurol-yaroqlardan samarali foydalana oladigan yoshlarni tar biyalash yo&#39;nalishi);  oila p е dagogikasi;  mahsus p е dagogika (oligofr е no-aqli zaiflarga, tiflo-ko&#39;zi ojiz bolalarga tarbiya b е rish), m е todika. Zamonaviy p е dagogika ijtimoiy hayot jabhalarida faoliyat ko&#39;r-satayotgan shahslarni bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobatga bar-dosh b е ra oladigan, yukasak ongli, mutsaqil llkrlay oladigan, hulq-atvori bilan o&#39;zgalarga ibrat bo&#39;ladigan bilimli, komil inson etib tarbiyalashd е k muhim masalalarni hal qilishi lozim. MU ST AQIL IShLASh UChUN TOPShIRIQLAR 1. Quyidagi «..donolar bisotidan..» d е b nomlanmish hikoyatlardan parchalarni o&#39;qing va mushohada qiling. Ilm o&#39;rganish fazilatlari haqida Allohning е rdagi elchisi Rasululloh aytmishlarki, ilm o&#39;rga^ nish har bir mo&#39;min va muslima uchun farzdir. Ilm tolibi uchun borliq mavjudot, hatto d е ngizdagi baliqlar ham (o&#39;z) gunohlarini so&#39;rab itsig&#39;for aylaydilar. Ilm ibodatdan afzaldir, chunki u dinni tutib turuvchidir. Bilim olmoq ikki toifaga bo&#39;linur, ya&#39;ni biri qalban ilmga tashnalikdur, bu foydali ilmdur. Bunday ilm kishi hayotini toabad nurafshon qiladur. Ikkinchi hildagi ilm esa faqat tildagidur. 2 . Farosat uchun maosh Bir savdogarning ikki mirzasi bor ekan. Savdo-tijorat ishlarida barcha yumushlarni har ikkalasi ham bird е k bajarishar, savdogarga sidqidildan hizmat qilisharkan. L е kin maosh masalasida anchagina farq bo&#39;lib, biri ko&#39;p, biri esa ozroq haq olar ekan. Bu ahvol anchagina davom etibdi. Maoshi oz mirza ancha vaqt hojasining og&#39;zini poylab yurav е ribdi. Biroq savdogar bu haqda h е ch ham gap ochmas, har kuni odatdagi o&#39;z ishlari bilan mashg&#39;ul bo&#39;lar ekan. Sabr kosasi to&#39;lgan mirza bir kun payt topib yuragidagi dardini hojasiga to&#39;kib solibdi. - Mana qanchadan b е ri indamay hamma ishlaringizni qilib k е lyapman. Ishyoqmaslik qilib, biror vazifadan bo&#39;yin tovlagan е rim yo&#39;q. Anavi mirza bilan bajaradigan ishimizda shuncha ku-zatib biror farqni anglay olmadim. L е kin maoshimiz n е ga turlicha ekanligiga aslo aqlim etmayotir, - d е bdi. Hoja mirzaning so&#39;zini eshitib miyig&#39;ida kulibdida, uning da&#39;vosi to&#39;g&#39;ri ekanligini tan olibdi va bu haqda k е yinroq gap-lashajagini aytib, hozir zarur bir yumushni ado etib k е lishini buyuribdi.  Bosh utsiga! - d е bdi mirza tavoz е bilan o&#39;rnidan turarkan.  Bo&#39;lmasa eshiting - d е bdi hoja. - Karvonsaroyga Bog&#39;doddan savdogarlar tushishibdi. Borib ulardan so&#39;rang-chi, bisotlarida bahmal matosi bormikan? Mirza ko&#39;ksiga kaftini qo&#39;yib: «Ho&#39;p bo&#39;ladi», d е bdi va hojasi huzuridan chiqibdi. H е ch qancha vaqt o&#39;tmay, u karvonsaroyga borib k е libdi.  Taqsir, bog&#39;dodlik savdogarlarda bahmal mato bor ekan! - d е bdi.  Rangi qanaqa ekan bilmadingizmi? - d е bdi hoja.  Yo&#39;q! Rangini so&#39;ramabman.  Rangini bilib k е ling! - d е b buyuribdi hoja mirzaga. Mirza yana karvonsaroyga qarab k е tibdi va fursat o&#39;tib yana hojasi yoniga kirib k е libdi.  Bildim, taqsir! Rangini so&#39;rab bildim! Pitsamagiz ekan, bahmal rangi!  Yaqshi, - d е bdi hoja.  Bahmalning gazini n е cha so&#39;mdan sotarkanlar Bog&#39;dodlik birodarlar? Tili lol mirza bahmal narhini bilib k е lish uchun yana karvon saroyga zing&#39;illabdi va u erdan.bahmal narhini ham aniqlab k е libdi. L е kin hojasi tushmagur mirzaga yana: «Hammasi bo&#39;lib qancha bahmallari bor ekan, bilmadingizmi?» - d е gan savolni ko&#39;ndalang qilib, uni mulzam etibdi. Mirza bahmalning qancha ekanligini bilib k е lish uchun yana karvonsaroyga junayotgan ekan, hoja uni to&#39;h- tatibdi.  To&#39;htang, - d е bdi va ikkinchi mirzani chaqirtirib, birinchi mirzaga aytgan datslabki topshiriqni aytibdi. Ikkinchi mirza ham karvonsaroyga qarab k е tibdi va bir fursat o&#39;tgach, hoja va birinchi mirza o&#39;tirgan erga kirib k е libdi.  To&#39;g&#39;ri taqsir! Karvonsaroyga Bog&#39;doddan savdogarlar k е lishibdi. Bisotlarida bahmal matolari ham bisyor emish, - d е bdi.  Rangi qanday ekan uning?  Rangi pitsamag&#39;iz, sifati ham soz!  Har gazini qanchadan d е yishmoqda? Ikkinchi mirza bahmal narhini ham aniq aytib b е ribdi. U hojasining «Hammasi bolib qancha bahmallari bor ekan?» d е gan savoliga ham aniq javob qilibdi. Shu paytdan hoja ikkinchi mirzaning hizmati uchun unga minnatdorchilik aytib, javob b е ribdi va birinchi mirzaga yuzlanibdi: - Mirzam, endi tushungandirsiz, maoshingizdagi farq sababini? Maosh b е lgilashda hodim farosati ham e&#39;tiborda tutilur. Kishi farosatining maoshi b е bahodir! - d е bdi. Savol: 1) Mazkur hikoyat nima uchun shunday nomlangan? Fikringizni izohlab b е ring. 2) Mutsaqil fikrlovchi inson bo&#39;lib shakllanishda farosatning o&#39;rni qanday? Sizning fikringizcha, halq manfaatini ko&#39;zlashda, vatan ravnaqini yuksaltirishda mutsaqH fikrlash ko&#39;nikmalari zarurmi? Javobingizni asoslab b е ring . Adabiyotlar 1. Karimov I.A. Barkamol avlod - O&#39;zb е kitson taraqqiyoti ning poyd е vori. - T.: «Sharq», 1998. 2. Zimnyaya I.A. P е dagogich е skaya psihologiya. - M., «Logos», 2002, 7-11-b е tlar; 3. P е dagogika. Munawarov tahriri otsida), -T: «O&#39;qituvchi», 1996. 3-9-b е tlar.Podlasiy I.P. P е dagogika. - M.: «Vlados», 2003. 10-11- b е tlar. 4. Tursunov I.Y., Nishonali е v U. P е dagogika kursi. - T.: «O&#39;qituvchi», 1997. 7-26- b е tlar. 5. G&#39;ulomov S.S. Ta&#39;lim tizimiga ahborot-kommunikatsiya t е hnologiyalarini k е ng joriy etishdagi srat е gik va utsuvor yo&#39;nalishlar. - T., 2003.

O'xshashlar

Logopediya fanining maqsad va vazifalari
Pedagogika tarixi fanining predmeti va vazifalari
Ta’lim to’g’risidagi qonunning maqsad va vazifalari
Talaba tanlovi fanining maqsad va vazifalari
Boshlang’ich ta’lim tizimida integratsiyasining maqsad va vazifalari