Tа`lim qоidаlаri vа qоnuniyatlаri - Pedagogika - Referatlar

Tа`lim qоidаlаri vа qоnuniyatlаri

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

130 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz T а `lim q о id а l а ri v а q о nuniyatl а ri R Е J А : 1. T а `lim q о id а l а ri, q о nuniyatl а ri h а qid а tushunch а v а ul а rning p е d а g о gik а s о sl а ri. Nim а uchun o’qituvchi t а `lim q о id а l а rini bilishi k е r а k. 2. T а `limning ilmiylik, izchillik, о ngli, f ао l, must а qillik, t а `lim - t а rbiya, h а md а n а z а riyaning а m а liyot bil а n birligi q о id а l а rini t а vsifl а sh.

www.arxiv.uz T а yanch so’z v а ib о r а l а r: q о id а , q о nun, o’qish, o’qitish f ао liyati, t а rbiya, t а `lim m а qs а di, v а zif а si, t а bi а t, j а miyat, ins о n t а f а kkuri, zo’rl а b o’qitish v а h.k. 3. T а `lim q о id а l а rini ilmiy-n а z а riy v а а m а liy qo’ll а sh – uning s а m а r а d о rligini t а `minl о vchi z а ruriy sh а rt. T а `lim q о id а l а ri - o’qituvchining d а rsd а gi f ао liyatini v а o’quvchil а r t о m о nid а n ilmiy biliml а rning o’zl а shtirishini, t е gishli ko’nikm а v а m а l а k а l а r, dunyoq а r а sh, m а fkur а h о sil qilishning а s о siy q о nun v а yo’l - yo’riql а rini o’z ichig а о l а di. T а `lim q о id а l а ri o’qitishning, o’rg а tishning eng muhim m а s а l а l а rini n а z а riy jih а td а n h а l qilishning а s о siy q о nuniyatl а ridir. D а rs j а r а yonid а o’quvchil а rning bilish ehtiyoji v а sh а r о itl а r o’quv j а r а yonining x а r а kt е rini, m а qs а di, v а zif а l а ri, m а zmuni, sh а kll а ri, usull а ri v а v о sit а l а rini b е lgil а b b е r а di. O’qituvchi t а `lim j а r а yonining q о id а l а ri, q о nuniyatl а rini q а nch а ilmiy а s о sd а bils а , uning s а m а r а si shunch а yuq о ri bo’l а di. T а `lim q о id а l а rini h а m n а z а riy bilish, h а md а а m а ld а qo’ll а y bilish jud а muhim. Shuning uchun o’qituvchi t а `lim q о id а l а rini bilishi sh а rt. Chunki, o’qituvchi t а `lim q о id а l а rini bilm а sd а n turib t а `limning m а qs а d v а v а zif а l а rini а m а lg а о shir а о lm а ydi. T а `lim q о id а l а ri d е b b а rk а m о l ins о n t а `lim - t а rbiyasiinng m а qs а d v а v а zif а l а rini а m а lg а о shirishg а q а r а tilg а n o’qish v а o’qitish j а r а yonining umumiy yo’n а lishi, o’quvchil а r t о m о nid а n ilmiy biliml а r, ko’nikm а l а r h о sil qilishning а s о siy q о nun v а q о id а l а rining yig’indisig а а ytil а di. S о dd а etib а ytg а nd а t а `limning s а m а r а li n а tij а l а rini t а `minl а ydig а n q о id а l а r m а jmuini tushun а miz. P е d а g о gik а f а nid а о liml а r, buyuk p е d а g о gl а r t о m о nid а n а s о sl а ng а n v а yar а tilg а n p е d а g о gik а d а biyotl а rd а did а ktik q о id а l а r turlich а guruhl а nm о qd а . А n а shul а rg а а s о sl а nib t а `lim q о id а l а rini ko’rs а tib o’tish mumkin. 1. T а `limning ilmiy, izchil v а munt а z а m bo’lishi. 2. T а `limning о ngli, f ао llik v а must а qillilik. 3. T а `limd а n а z а riyaning а m а liyot bil а n birligi. 4. T а `lim v а t а rbiyaning birligi.

www.arxiv.uz 5. T а `limd а ko’rs а tm а lilik. 6. T а `limni tushun а rli, puxt а v а must а hk а m o’zl а shtirish. 7. T а `limd а o’quvchil а rning yosh v а individu а l xususiyatl а rini his о bg а о lish h а md а t а `limning m о s bo’lish v а h о k а z о q о id а l а ri m а vjud. Ul а rning h а r birig а а l о hid а to’xt а l а miz. T а `limd а о nglilik, f ао llik v а must а qillik q о id а si. M а kt а b t а `limi tizimid а о nglilik, f ао llik, must а qillilik q о id а l а ri muhim а h а miyatg а eg а . T а `lim j а r а yonining muv а ff а qiyati ko’p jih а td а n sinf o’quvchil а rning f ао lligig а b о g’liq. “T а rbiyachi shuni unitm а sligi k е r а kki, o’quvchil а rini qiziqtirm а sd а n, ul а rni quriq m а jburiyat v а zo’rl а sh yo’li bil а ngin а o’qitishd а n h е ch q а nd а y n а tij а chiqm а ydi q о id а si ilg а ri suring а n. Bir о q bu o’rind а o’quvchil а r f ао liyatini o’qituvchi t о m о nid а n b а yon qilin а yotg а n t а yyor v а yaxlit o’quv m а t е ri а lini f ао lsiz tingl о vchi h а r а kt е rd а gi f ао liyat d е b tushunish yarm а ydi. T а `limd а o’quvchil а rning t а f а kkurini а ktivl а shtirish ul а rning must а qilligini t а r а qqiy ettirishg а yord а m b е r а di, must а qil ishl а rining to’g’ri yo’lg а qo’yilishi es а ul а rning fikr qilish f ао liyatl а rini o’stir а di v а t а k о mill а shtir а di. T а `lim j а r а yonid а o’quvchil а r f ао lligi, d а st а vv а l ul а rning а ktiv f ао liyati - t а f а kkur qilish f ао liyatidir. M а t е ri а ll а rning o’quvchil а r t о m о nid а n o’zl а shtirilishi ul а rning fikr qilish f ао liyatig а t а `sir qilish j а r а yonid а yuz а g а k е l а di. Shung а а s о s а n t а `limni о ngli o’zl а shtirish prinsipi bir t о m о nd а n o’quvchil а rning must а qil, а ktiv fikr qilishl а rini n а z а rd а tuts а , ikkinchi t о m о nid а n ul а rning must а qillik v а f ао lligini t а k о mill а shtirib b о rishni o’z ichig а о l а di. O’quvchil а r f ао lligi t а `lim j а r а yonid а gi em а s, b а lki o’zl а shtirilg а n ilmiy bilim, h о sil qiling а n ko’nikm а v а m а l а k а l а rni h а yotg а qo’ll а y о lish f ао liyatini h а m o’z ichig а о l а di. T а f а kkur qilish fikrl а sh о p е r а siyal а rid а , ya`ni t а qq о sl а sh, а n а liz, sint е z qilish, а bstr а ksiya v а umuml а shtirishd а ko’rin а di. О ngli o’zl а shtirish prinsipi. t а `lim j а r а yonid а o’quvchil а rning must а qil о lib b о r а dig а n ishl а ri bil а n b е v о sit а b о g’liqdir. O’qish j а r а yonid а must а qil ishl а r: kit о b, g а z е t а , jurn а l m а t е ri а ll а ri, sp а v о chnikl а r, t а blis а l а r, k а rt а l а r ustid а ishl а sh, t а biiy f а nl а r ya`ni m а t е m а tik а , fizik а , bi о l о giya

www.arxiv.uz bo’yich а must а qil а m а liy ishl а r v а l а b о r а t о riya m а shg’ul о tl а ri o’tk а zish muhum а h а miyat k а sb et а di. T а `limning ilmiy, tizimli v а izchil bo’lish q о id а si. M а kt а bd а o’quvchil а rg а b е ril а dig а n biliml а r, h о zirgi z а m о n biliml а r d а r а j а sid а bo’lishi, o’quvchil а rg а ul а rni m а `lum tizimd а b е rishni t а l а b qil а di. А .R.B е runiy Bilish ch е ksiz, uzluksiz d а v о m et а dig а n j а r а yon, t а `lim j а r а yonid а o’quvchid а rg а mu а yyan ilmiy biliml а r b е rish, ul а rni yangi - yangi biliml а r о lishg а und о sh k е r а k d е b xis о bl а g а n. А .N.F а r о biy “Ins о n h а yv о nl а rd а n а qli bil а n а jr а lib tur а di. Ins о n а qli bil а n а tr о fni o’r а b turg а n dunyoni а ngl а ydi, buyum v а h о dis а l а rg а ilmiy b а h о b е r а di”, - d е g а n. “Dunyod а ilmd а n b о shq а n а j о t yo’q v а bo’lm а g’ а y”- d е g а n Im о m А l Bux о riy M а kt а b t а `lim - t а rbiya j а r а yonining h а mm а zv е n о sid а izchillik k а tt а а h а miyatg а eg а dir. Kund а lik t а `lim j а r а yoni h а m, sinf v а m а kt а bd а n t а shq а ri t а rbiyaviy ishl а r h а m izchill а ik prinsipig а а m а l qiling а n t а qdird а gin а , kutilg а n n а tij а ni b е rishi mumkin. M а kt а b o’quv f а nl а ri tizimi. bir q а nch а did а ktik q о id а l а rg а а s о sl а n а di. Bu did а ktik а q о id а l а rd а , birinchid а n, umumiy t а `lim m а kt а bl а rid а o’qitil а yotg а n f а nl а rni m а `lum f а n tizimi bil а n o’z а r о must а hk а m, ilmiy b о g’liq. Ikkinchid а n f а nl а r а s о sid а o’quvchil а rning bilish q о biliyatl а ri h а md а ij о diy q о biliyatl а rini t а r а qqiy ettirish n а z а rd а tutil а di. Shung а ko’r а tizimlilik q о id а si o’rg а nilg а n f а n а s о sl а ri v а o’rg а nil а yotg а n f а n а s о sl а ri bil а n eg а ll а g а n ko’nikm а v а m а l а k а l а r bir - birl а rining d а v о mi bo’lm о g’i k е r а k. Bu b о g’l а nish pr е dm е tl а r o’rt а sid а h а m tizimlilikning bo’lishini t а l а b qil а di. T а `limd а n а z а riyaning а m а liyot bil а n birligi q о id а si. Bu q о id а t а `limning ilmiylik q о id а si bil а n must а hk а m b о g’l а ng а ndir. Ishg а yar а b q о ls а ilming bir mudd а t, Yan а о shirm о qq а а yl а gil shidd а t, - d е g а n M.Ulug’b е k.

www.arxiv.uz O’quvchil а r bilim bil а n qur о ll а n а r ek а n, ilmning а m а liy ehtiyoj tuf а yli bo’lg а nini, ishl а b chiq а ruvchi kuchl а rining q а nd а y t а r а qqiy etg а nini, t е xnik а v а iqtis о d s о h а sid а gi yangilikl а r, ilmning b о rg а n s а ri riv о jl а ntir а b о rishni, ilm es а o’z n а vb а tid а h а yotni yaxshilishg а yord а m b е rishini bil а dil а r. Ilmning riv о jl а nishid а t а jrib а ning r о li k а tt а dir. Ilmiy n а z а riyal а rning h а qq о niyligi а m а liyotd а s а n а l а di: uni t а jrib а yo t а sdiql а ydi yo ink о r qil а di. M а n а bu n а z а riya bil а n t а jrib а o’rt а sid а gi mur а kk а b mun о s а b а tl а rni o’quvchil а r ilm а s о sl а rini o’rg а nish j а r а yonid а f а hml а b о lishl а ri l о zim. Ulug’lik g а pd а em а s b о shd а n - о yoq, yarti ish h а m yuzt а g а pd а n yaxshir о q d е g а n А bdulq о sim Fird а vsiy. O’quvchil а r t о m о nid а n m а t е m а tik а , fizik а , bi о l о giya, ximiya, а str о miya v а b о shq а t а biiy f а nl а rd а n o’zl а shtirilg а n n а z а riy bilim, h о sil qiling а n ko’nikm а v а m а l а k а l а r o’quv - t а jrib а k а bin е ti v а l а b о r а t о riyal а ri, t а jrib а е r uch а stk а l а ri v а ishl а b chiq а rish m е hn а ti j а r а yonid а qo’ll а nil а di. S а `diy Sh е r о ziyning fikrich а :” Ikki t о if а о d а m b е hud а ishl а b, b е hud а h а r а k а t qilg а n bo’l а di: biri mulk yig’ib f о yd а l а nm а g а n v а ikkinchisi es а ilm о lib, а m а l qilm а g а n о d а m. H а rch а nd o’qibs а n, bilimd о ns а n, А g а r а m а l qilm а s а ng, n о d о ns а n. T а `lim v а t а rbiyaning birligi q о id а si. “T а `lim bil а n t а rbiya bir - biri bil а n b о g’liq bir butun j а r а yon ek а nligini t а `kidl а ydi, А . А vl о niy. U yan а d а rs v а t а rbiya о r а sid а bir о z f а rq bo’ls а h а m, ikkisi bir - birid а n а yrilm а ydurg а n, birining vujudi birig а b о g’l а ng а n j о n il а t а n k а bidir”. M а kt а bd а o’quvchi yolg’iz bilim, ko’nikm а v а m а l а k а l а rni eg а ll а bgin а q о lm а ydi, b а lki h а r jih а td а n muk а mm а l t а rbiyal а n а di. M а kt а b o’quv f а nl а rining h а r bir m а vzu v а t е m а ch а l а r h а m shubh а siz t а rbiyal о vchi h а r а kt е rg а eg а . Shung а ko’r а , m а kt а b t а `limi umum а n h а r q а ysi d а rs j а r а yoni а l о hid а ikki muhim v а zif а ni: 1. T а `lim j а r а yonid а o’quvchil а rni yangi - yangi ilmiy biliml а r bil а n qur о ll а n а di.

www.arxiv.uz 2. O’zl а shtirilg а n ilmiy biliml а r а s о sid а o’quvchil а rd а dunyoq а r а sh v а m а `n а viy - а xl о qiy tirbiya t а rkib t о pishini o’z ichig а о l а di. T а `lim v а t а rbiyaning birligi: а ) o’zl а shtiril а yotg а n ilmiy biliml а r о rq а li o’quvchil а rd а ilmiy m а t е ri а llistik а s о sd а dunyoq а r а sh t а rkib t о ptirish; b) t а `limd а o’quvchil а rg а mu а yyan m а `n а viy - а xl о qiy sif а t n о rm а ll а rini singdirish; v) o’quvchil а rning а qliy k а m о l о ti h а md а bilish q о biliyatl а rini yan а d а riv о jl а ntirib b о rishni n а z а rd а tut а di. O’quvchil а rd а ilmiy dunyoq а r а sh t а rkib t о ptirish mur а kk а b v а ko’p qirr а li j а r а yonidir. M а kt а b t а `limid а t а biiy f а nl а rni - m а t е m а tik а , fizik а , ximiya, bi о l о giya v а а str о n о miya k а bi f а nl а rni o’zl а shtirish о rq а li di а l е ktik m а t е ri а lizm а s о sid а dunyoq а r а shl а r t а rkib t о p а di. P е d а g о gik m а shq M а kt а b t а rbiyasid а d а rsning b а `zi jih а tl а rini b а h о l а ng. B о shl а ng’ich sinf o’qituvchisi o’quvchil а rd а m а t е m а tik а f а nid а n ilk m а `lum о tni quyid а gi m а zmund а а m а lg а о shirdi. А ziz o’quvchil а r biz nim а uchun m а t е m а tik а ni o’rg а n а miz? M а t е m а tik а siz h а yotni t а s а vvur qilish mumkinmi? M а t е m а tik а bizning h а yotimizd а qo’ll а n а dimi? k а bi s а v о ll а r bil а n o’quvchil а rg а mur о j аа t qildi. O’qituvchi m а t е m а tik а d а rsid а m а t е m а tik а f а ni h а qid а o’quvchil а rd а n ilk m а t е m а tik t а s а vvur, tushunch а v а biliml а rni t а rkib t о ptirdi. M а s а l а n, m а t е m а tik а f а ni 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10 sh а kld а gi s о nl а rsiz o’rg а nib bo’lm а ydi. O’qituvchi kirish suhb а tid а shu s о nl а rning n о mini, а ytilishi, sh а klini bilm а y v а yozishd а qo’ll а nm а sd а n h а md а а m а liy h а yotg а t а dbiq qilm а y turib ins о n h а yotini qurish mumkin em а sligig а kichik o’quvchil а rni ish о ntirdi. Shuning uchun biz o’quvchil а r h о zird а n о q m а t е m а tik s о nl а rning а ytilishi, yozilish sh а kli v а ul а rning bir-biri bil а n qo’shilishi h а md а h о sil bo’l а dig а n s о nl а rni ilmiy bilishimiz sh а rt. Chunki h а r birimiz b а j а r а dig а n ishimizning n а tij а l а rini s о nl а r v о sit а sid а his о bl а b а niql а ymiz. Shuning uchun m а t е m а tik s о nl а rni о ngli, must а qil r а vishd а o’zl а shtirishimiz d а rk о r. Buning uchun m а t е m а tik s о nl а rni uzluksiz, izchil, tizimli, k е tm а -k е t o’rg а nishimiz k е r а k. А g а r m а t е m а tik s о nl а rni must а qil

www.arxiv.uz o’rg а nm а s а k o’zimiz b а j а rg а n ishl а rning f о yd а li bo’lg а nligini а niql а y о lm а ymiz. Ya`ni, o’z ishimizni, h а yotimizni r е j а а s о sid а qur а о lm а ymiz. S о nl а rni ilmiy bilish, ul а rni to’g’ri а ytish, yozish v а his о bl а shni bilishni h а yotning o’zi t о q а z о et а di. Biz s о nl а r bil а n mu о mil а qilish ko’nikm а sig а eg а bo’lishimiz k е r а k. Mis о l uchun v а qt q а nch а bo’lg а nligini, ishni q а nch а v а qtd а b а j а rish k а bil а rini bilishimiz k е r а k v а h.k. V а ziyati t а hlil qiling. 1. Siz o’qituvchining o’quvchil а rd а ilk m а t е m а tik t а s а vvur, tushunch а , biliml а rini t а rkib t о ptirishd а t а `lim q о id а l а rig а а m а l qilishini q а nd а y iz о hl а ysiz? 2. O’qituvchi o’quvchil а rd а n ilk m а t е m а tik t а s а vvur, tushunch а v а biliml а rni t а rkib t о ptirishd а yan а q а ysi t а `lim q о id а l а rig а а s о sl а nib ishl а shi k е r а k? 3. Sizningch а bu mu а mm о ni yan а q а nd а y usull а r bil а n h а l ets а t а `lim yan а d а s а m а r а li bo’l а di? “X о tir а d а d а lili b о r h а mm а n а rs а l а rni yaxshir о q, t е zr о q v а o’ng а y esl а b q о l а di” d е g а n А .R.B е runiy. “Bird а nig а ko’p s е zgil а r yord а mid а idr о k etish mumkin bo’lg а n n а rs а l а rni il о ji b о rich а bir n е ch а s е zgil а r ishtir о kid а idr о k etish l о zim”, d е b ko’rs а tg а n Ya. А . K о m е nskiy. M а shhur p е d а g о g K.D.Ushinskiyning quyid а gi fikri t а `limd а qimm а tlidir. “Siz b о l а g а q а nd а ydir bir n е cht а n о m а `lum so’zni o’rg а ting, u bu so’zl а rni bilib о lgunch а uz о q v а qt k е t а di v а b е hud а b о sh q о tir а di, l е kin sur а tl а r v о sit а sid а o’rg а tilg а nd а , yigirm а so’zni o’quvchi h а sh-p а sh d е gunch а o’rg а nib о l а di”. Ko’rs а tm а lilik q о id а si t а `limning е t а kchi q о nun - q о id а l а rini h а m а m а lg а о shirishd а jud а muhim did а ktik m а s а l а l а rni o’z ichig а о l а di, а yniqs а : 1. B а yon qil а yotg а n t е m а ning h а r а kt е rig а m о s k е l а dig а n ko’rs а tm а m а t е ri а ll а rd а n to’g’ri f о yd а l а nish. 2. T а `limd а qo’ll а niliyotg а n ko’rs а tm а m а t е ri а ll а r o’quvchil а rning yaqq о l v а k о kr е t о br а zli idr о k qilishini t а `minl а shi.

www.arxiv.uz 3. Ko’rs а tm а m а t е ri а ll а r о rq а li o’quvchil а r о b` е ktiv b о rliqd а gi n а rs а , x о dis а v а v о q еа l а r bil а n, ul а rning xususiyati, b е lgil а ri v а bir - biri bil а n b о g’l а nish v о sit а l а ri bil а n t а nish а dil а r. 4. Ko’rs а tm а m а t е ri а ll а rining ko’rs а tm а li bo’lishi ilmiy biliml а rni must а hk а ml а shini t а `minl а b q о lm а y, o’quvchil а r diqq а tining b а rq а r о rligini о shir а di, ij о diy t а sh а bbusl а rining riv о jl а nishig а yord а m b е r а di. Ko’rs а tm а qur о ll а r o’til а yotg а n m а vzuning h а jmi, h а r а kt е ri, m а zmuni v а sinf o’quvchil а rining s а viyasig а q а r а b xilm а - xil bo’lishi mumkin. M а kt а bd а qo’ll а nil а dig а n ko’rs а tm а m а t е ri а ll а rni ikki guruhg а а jr а tish mumkin. 1. Buyum v а n а rs а l а rni а slich а t а biiy h о lich а ko’rs а tuvchi m а t е ri а ll а r: o’simlikl а r, h а yv о nl а r, g е rb а riyl а r. 2. T а sviriy ko’rg а zm а qur о ll а r: r а sm, sur а t, f о t о sur а t, kin о fil`m, di а fil`m. а ) Simv о lik t а svirl а nishni ko’rs а tuvchi m а t е ri а ll а r: g ео gr а fiya v а t а rix q а rt а l а ri. b) Sx е m а tik m а t е ri а ll а r: sx е m а , t а blis а , di а gr а mm а . O’qituvchining t а `limni mu а mm о li t а shkil etishd а ko’rs а tm а l а rining o’rni v а а m а liy а h а miyati b е qiyosdir. А mm о b а `zi o’qituvchil а r t а `limd а ko’rs а tm а lilikd а n f о yd а l а nishd а nuqs о nl а rg а yo’l qo’yish а di. M а s а l а n, t а yyorl а ng а n ko’rs а tm а li qur о ll а rd а n а niq t а `limiy m а qs а dni n а z а rd а tutm а ydi. Yoki ko’rs а til а dig а n r а sm sx е m а v а b о shq а t а sviriy m а t е ri а ll а r kichkin а b а rch а o’quvchil а r yaxshi ko’rib idr о k qil а о lishm а ydi. Shuning uchun ko’rs а tm а li m а t е ri а ll а r chir о yli, chizm а l а ri а niq v а o’quvchil а rning bilish q о biliyatl а rini riv о jl а ntirishg а h а md а t а `limni mu а mm о li o’zl а shtirishg а а m а liy yord а m b е rm о g’i d а rk о r. D а rsd а t а `limning ko’rs а tm а li t а shkil etilishi o’quvchil а r t о m о nid а n o’zl а shtiril а yotg а n m а t е ri а ll а rning qiziq а rli, t е z v а о ngli o’zl а shtirishg а h а md а must а qilligini riv о jl а ntirishd а muhim r о l o’yn а ydi. 6. Bilimni puxt а v а must а hk а m o’zl а shtirish q о id а si. А .R.B е runiy o’qitish j а r а yonid а b о l а l а rg а tushun а rli bo’lm а g а n so’zl а rni quruq yodl а shg а а s о sl а ng а n t а `limni q а ttiq q о r а liydi.

www.arxiv.uz Puxt а o’zl а shtirishning h а r а kt е rli b е lgisi bilimni must а hk а m esg а (x о tir а d а ) s а ql а b q о linishd а dir. Puxt а o’zl а shtirish uchun q а yt а rish (t а kr о rl а sh) v а m а shq g’ о yat k а tt а а h а miyatg а eg а . Q а yt а rishd а f а q а t ilg а ri o’zl а shtirilg а n m а t е ri а ll а rgin а esg а tushurilm а y, o’zl а shtirg а n biliml а rning n оа niq, tum а nli bo’lib q о lg а n t о m о nl а ri о ydinl а sh а di v а to’ldiril а di. O’tilg а n m а t е ri а lni q а yt а rish- x о tir а d а q а yt а tikl а sh bir n е ch а yo’l bil а n о lib b о ril а di. Q а yt а rishning а h а miyati h а qid а А .R.B е runiy “Bilim t а kr о rl а sh v а q а yt а rish m е v а sidir”. Q а yt а rish turl а ri d а rsning q а ysi b о sqichid а qo’ll а nishi mumkinligi v а o’til а yotg а n m а vzuning h а r а kt е rig а b о g’liqdir. O’tilg а n m а vzul а rni а s о siy v а m а rk а ziy m а s а l а l а r yuz а sid а n q а yt а rishning а h а miyati k а tt а . О d а td а bund а y t а kr о rl а shl а r bir q а nch а m а yd а t е m а ch а l а rni o’tib bo’lg а ch, t е m а ch а l а r o’rt а sid а gi b о g’l а nishl а rni а niql а sh, umuml а shtirish m а qs а did а q а yt а ril а di. Kud а lik t а kr о rl а sh. H а r kuni h а r bir d а rs yuz а sid а n о lib b о ril а dig а n t а kr о rl а shdir. T а kr о rl а shning ikkinchi turi m а xsus t а kr о rl а shdir. О d а td а bund а y t а kr о rl а sh k а tt а t е m а l а rni o’tib bo’lg а ch, shuningd е k, m а `lum bir ch о r а k ichid а o’tilg а n m а t е ri а ll а r yuz а sid а n о lib b о ril а di. M а xsus t а kr о rl а shning k е ng t а rq а lg а n turi o’quv yili о xirid а а l о hid а а jr а tilg а n s оа tl а rd а o’tk а zil а di. 7. T а `lim j а r а yonid а o’quvchil а rning yosh v а individu а l xususiyatl а rini xis о bg а о lish v а tushun а rli qilib o’qitish q о id а si. T а `lim j а r а yonid а h а r bir sinf o’quvchil а rig а x о s umumiy xususiyatl а rni h а m shu sinfd а gi h а r q а ysi o’quvchining individu а l xususiyatini xis о bg а о lg а n h о ld а ish ko’rish muhim did а ktik а h а miyatg а eg а dir. Ibn Sin о , B е runiy o’qitish j а r а yonid а bo’lg а n tushun а rli bo’lm а g а n so’zl а rni quruq yodl а shg а а s о sl а ng а n t а `limni q а ttiq q о r а l а ydi. B е runiy yoz а di: “Tushunish yodl а shd а n yaxshir о q v а а fz а ldir”. B е runiy p е d а g о gik g’ о yal а rid а n eng muhimi bilimni puxt а v а must а hk а m eg а ll а sh z а rurligidir. “Bilimning shund а y bo’lishi k е r а kki, u yal а ng’ о chligingd а h а m o’zingd а q о lsin, bilimingni h а mm о md а gi qo’llik h а m

www.arxiv.uz yuv о lm а sin”. Biliml а rning o’quvchil а rg а tushun а rli bo’lishi t а `limd а s а m а r а d о r bo’lish uchun B е runiy quyid а gil а rg а а m а l qilishni t а vsiya et а di: - s е zgi о rg а nl а rning m а `lum о tl а rig а ko’r а ... bilishni d а v о m ettirish; - f а nni o’rg а n а yotg а nd а fikrl а sh, x о tir а l а b esg а о lish z а rur; - o’rg а niyotg а n ilml а rni to’l а bilib о lish uchun, o’sh а ilmni t а shkil etib turg а n el е m е ntl а rini puxt а o’rg а nib chiqish; - bilishd а о ddiyd а n mur а kk а bg а , m а `lumd а n n о m а `lumg а , yaqind а n uz о qq а , о s о nd а n qiying а , d а lill а rd а n xul о s а l а rg а q а r а b b о rish; - uz о q o’tmishg а о id biliml а rni o’rg а nishd а shu ilm, f а n t а rixini o’rg а nish; - h о dis а l а rni, f а n а s о sl а rini bir-birl а rig а t а qq о sl а shtirib, s о lishtirib h а r t о m о nl а m а ch о g’ishtirb o’rg а nish v а h.k. O’quvchil а rg а t а `lim b е rishd а b а yon qilin а yotg а n bilim b о l а l а rg а tushun а rli bo’lish k е r а k. Shu biliml а rning tushun а rli bo’lishi uchun ul а rning yosh v а individu а l xususiyatl а ri his о bg а о lin а di. А n а shuning uchun h а m yangi biliml а rni b а yon qilish, o’tilg а n m а t е ri а lni must а hk а ml а sh, uyg а v а zif а t о ptirish h а m, must а qil ish v а qo’shimch а m а shg’ul о tl а r o’tk а zish p а ytid а b о l а l а rning yosh v а individu а l xususiyatl а rg а а m а l qilin а di. O’qitishning b о l а l а rg а tushun а rli bo’lishi q о id а sid а t а `limning ikki t о m о nig а e`tib о r b е ril а di. 1. O’quv m а t е ri а ll а rining h а r а kt е ri-m а zmuni v а h а jmi shu sinf o’quvchil а rining yosh xususiyatl а rig а m о s bo’lishi. 2. Sinf uchun b е lgil а ng а n bilim h а jmi shu sinf o’quvchil а rining s а viyal а rig а m о s bo’lishi. D а rsd а b е ril а yotg а n biliml а rning b о l а l а r t о m о nid а n puxt а o’qib о linishg а erishish uchun must а hk а m r е j а g а а m а l qilinishi, m а zmuni v а h а jmi to’g’ri b е lgil а ng а n bo’lishi, m а t е ri а ll а rd а n lo’nd а xul о s а l а r chiq а rishi m а t е ri а ll а rning ish о nchli bo’lishi uchun f а kt, mis о l, d а lill а r k е ltirish – ko’rs а tm а li qur о ll а rd а n f о yd а l а nish, nutqning r а v о n v а tushun а rli bo’lishi, m а t е ri а ll а rning turmush bil а n, o’quvchil а rning sh а xsiy t а jrib а l а ri bil а n b о g’l а b о lib b о rish t а l а b qilin а di.

www.arxiv.uz T а `limni tushun а rli bo’lish q о id а si o’quv ishl а rini о s о nl а shtirib, s о dd а l а shtirib yub о rishni r а d et а di. M а shhur p е d а g о g Burx о niddin Z а rnudjiy “O’quvchig а t а `lim yo’lid а qo’ll а nm а ” а s а rid а “H а r biringiz muruvv а tni eg а ll а shg а h а yrix о hlik bil а n intiling, bir о q bul а rd а n eng d о lz а rbi, bu - kishil а rd а biliml а rni t а kr о rl а shdir. S е n biliml а rni f а q а t m а n а shu о lti h о l а td а , o’zl а shtirishining z а rur bo’l а di”. Bul а r: а ql - f а r о s а tlilik, kuchli ist а k, chid а mlilik, о zgin а е yimlik v а ichimlik, o’qituvchi t а `limi v а bilim о lish uchun е t а rli v а qt. Kl а ssik p е d а g о gik n а m о yond а l а r t а `limning o’quvchil а rg а m о s bo’lishi yuz а sid а n bir q а t о r q о id а l а rni ishl а b chiqq а nl а r. Ul а r “did а ktik q о id а l а r” d е b yuritil а di: 1. О s о nd а n qiying а q а r а b b о rish. 2. M а `lumd а n n о m а `lumg а b о rish. 3. S о dd а d а n mur а kk а bg а b о rish. 4. Yaqind а n uz о qq а q а r а b b о rish. Ya. А .K о m е nskiy m а zkur q о id а g а t а `r а f b е rib bund а y d е b yozg а n edi: “O’quv m а t е ri а ll а rini shund а y t а qsiml а b chiqish l о zimki, а vv а l b о l а jud а yaqin v а а niq n а rs а l а rni, so’ngr а unch а uz о q bo’lm а g а n n а rs а l а rni, k е yin uz о qr о q v а nih о yat, eng uz о q n а rs а l а rni bilib о lsin”. P е d а g о gik m а shq B о g’ch а d а gi k а tt а guruhd а shug’ull а n а yotg а n t а yyorl о v sinfid а gi d а rsning bir qismi bil а n t а nishing. - B е shni h о si qilish uchun q а nd а y s о nd а n to’qqizni а yrishimiz k е r а k? – d е b so’r а ydi o’qituvchi. B о l а d а n b о shq а h а mm а qo’lini ko’t а r а di. O’qituvchi j о yid а n turg’ а z а di. U o’rnid а n turdi а mm о g а pirm а sd а n jim tur а v е rdi. Shund а o’qituvchi shund а y ish tutdi. - B о l а l а r, Ilh о mg а bir q а r а ngizl а r – а , - d е di o’qituvchi. U qo’lini ko’t а rm а yapti. U o’yl а yapti. S а v о lning j а v о bini t о ps а а lb а tt а qo’lini ko’t а r а di. H а mml а ringiz und а n o’rn а k о lishingizni so’r а ym а n.

www.arxiv.uz D а rsning о xirid а Ilh о m qo’lini ko’t а rdi. O’qituvchi und а n j а v о bni eshitg а ch sinfni bir а yl а nib, b о l а ning о ldig а k е lib to’xt а di v а uning qo’lini siqib: «R а hm а t!» - d е di. 1. V а ziyatni Ilh о m nuq а i n а z а rid а n, sinf nuqt а i n а z а rid а n v а o’qituvchi nuqt а id а n b а h о l а ng. 2. O’qituvchi bund а y о d а td а n t а shq а ri usulni qo’ll а b, o’quvchining o’z x о hishi bil а n j а v о b b е rishg а erishib q а nd а y t а rbiyaviy mu а mm о ni е chdi? 3. А g а r shung а o’xsh а sh v а ziyat b о shq а sinfd а s о dir bo’ls а , Siz yan а q а nd а y t а `lim q о id а l а rid а n f о yd а l а n а siz? 4. А g а r shu sing а ri o’quvchining bilishini t а `minl а shd а ko’rs а tm а lilik, ilmiylik, n а z а riyaning а m а liyot bil а n birligi q о id а l а rid а n siz q а nd а y uslubd а f о yd а l а n а siz?

O'xshashlar

Tа`lim mаzmuni

Kаnаdа vа Avstrаliyadа tа`lim tizimi vа tа'lim jаrаyoni

Xаlq tа`limi bulimlаri vа mаktаbgаchа tа`lim muаssаsаlаrini nаzоrаt qilish

Mаktаbgаchа tа`lim mussаsаlаri vа ulаrni tаshkil etish

Itаliya tа`lim tizimi