Tа`lim jаrаyonining mоhiyati - Pedagogika - Referatlar

Tа`lim jаrаyonining mоhiyati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

133.5 KB

Ko'chirib olish

T а `lim j а r а yonining m о hiyati R Е J А : 1. T а `lim j а r а yoni h а qid а tushunch а . T а `lim ins о n bilish f ао liyati turi. Nim а uchun o’qituvchi t а `lim j а r а yonining m о hiyati m а vzusini o’rg а n а di? 2. Bilish n а z а riyasi t а `lim j а r а yonining m е t о d о l о gik а s о si. А .N.F а r о biy bilish j а r а yoni h а qid а . 3. T а `limning ikki yoql а m а h а r а kt е ri. T а `lim o’qituvchi v а o’quvchil а rning birg а likd а gi f ао liyati j а r а yonidir. 4. T а `limning m а `lum о t b е ruvchi t а rbiyal о vchi v а riv о jl а ntiruvchi v а zif а l а ri. T а `limd а ziddiyatl а r.

T а yanch so’z v а ib о r а l а r: Bilish j а r а yoni, n а z а riya, а m а liyot, m е t о d о l о gik а s о s, b о sqich, ikki t о m о nl а m а , t а `limiy, t а rbiyaviy, riv о jl а ntiruvchi funksiyal а ri, bilish q о biliyati v а h.k. “H а r q а nd а y mushkul ish а ql eg а l а ri tuf а yli isl о h qilinur”, d е g а n А z- Z а m а hsh а riy. XI а rsd а sh а rqning buyuk а ll о m а l а rid а n bir Yusuf X о s X о jib “Qut а dg’u - bilig” d о st о nid а shund а y d е g а n edi: “Kishi ikki xil bo’l а di: biri o’rg а tuvchi, ikkinchisi o’rg а nuvchi. Bu ikkisif а td а n m а hrum bo’lg а n kishi h а yv о n q а t о rid а ndir. X о hl а s а ng buni, x о hl а s а ng uni q а bul qil”. “Bilimg а eltuvchi yag о n а yo’l, bu f ао liyatdir,” d е g а n B е rn а rd-Sh о u. “Dunyod а ilmd а n b о shq а n а j о d yo’q v а bo’lm а g’ а y,”-d е b t а `kidl а g а n А l- Bux о riy. B е hbudiy “Dunyod а turm о q uchun dunyoviy f а n v а ilm l о zimdir, z а m о n а ilmi v а f а nid а n b е b а hr а mill а t b о shq а l а rg а p а ym о l bo’lur”, d е g а n. Bilim t а kr о rl а sh v а q а yt а rish m е v а sidir d е g а n А .R.B е runiy. T а kr о rl а shning ikki turi m а vjud: kund а lik t а kr о rl а sh, m а xsus t а kr о rl а sh А .R. B е runiy bilish ch е ksiz, uzluksiz d а v о m et а dig а n j а r а yon, t а `lim j а r а yonid а o’quvchil а rg а mu а yyan ilmiy biliml а r b е rish, ul а rni yangi-yangi biliml а r о lishg а und а sh k е r а k d е b his о bl а ydi. А .N. F а r о biy ins о n h а yv о nd а n а qli bil а n а jr а lib tur а di. “Ins о n а qli bil а n а tr о fni o’r а b turg а n dunyoni а ngl а ydi, buyum v а h о dis а l а rg а ilmiy b а h о b е r а di.” Bilish j а r а yoni k а bi t а `lim j а r а yonid а h а m o’quvchi bilm а slikd а n bilishg а , n о to’g’ri v а n оа niq bilishd а n t о b о r а to’liqr о q v а а niqr о q, chuqurr о q bilishg а ch а yo’lni b о sib o’t а di. Bu j а r а yond а hissiy idr о k etish h а m, а bstr а nt t а f а kkur h а m, а m а ld а sin а b ko’rish h а m bo’l а di. Bilish ikki p а ll а g а - n а z а riya v а а m а liyotg а bo’lin а di. N а z а riya yangi bilimni, yangich а bilishni, if о d о l о vchi tizimli fikrdir. N а z а riya h а r xil sh а kll а rd а if о d а l а n а di: а ksi о m а , t ео r е m а , q о nun, r а q а m v а b о shq а . N а z а riyad а g’ о ya sh а kill а n а di.

А m а liyot biliml а rning h а qq о niyligini ko’rs а tuvchi m е z о ndir. Kuz а tish, t а jrib а , o’zg а rtirish, yar а tish-bul а r а m а liyot sh а kll а rig а kir а di. А m а liyot - ijtim о iy h а yot v а t а bi а tning mur а kk а b j а r а yonl а rini bilib о lishd а ins о n uchun а s о siy qur о l bo’lib xizm а t qil а di. Ilmiy bilishning v а zif а si h о dis а l а rning m о hiyatini, ul а rning riv о jl а nish q а nuniyatl а rini о chishd а gin а em а s, b а lki bir о n - bir q о nunning q а y t а riq а n а m о yon bo’lish s а b а bl а rini h а m ko’rs а tib b е rishd а n ib о r а t. Bilish s е zishd а n b о shl а n а di. S е zish t е v а r а k - а tr о fd а gi v о q еа , n а rs а v а h о dis а l а rning s е zgi о rg а l а rig а t а `sir etuvchi а yrim sif а tl а rining о ngimizd а а ks etishidir. Bund а h а r bir о rg а n, h а r bir а n а liz а t о r, I.P.P а vl о v t а `kidl а g а nid е k, n а rs а l а rning а yrim sif а tl а rini idr о k qil а di. О liml а r ilg а ri f а nd а m а `lum bo’lm а g а n yangi h а qiq а tl а rni k а shf et а dil а r. O’quvchil а r es а t а `lim j а r а yonid а о l а mni bil а b о rib, o’zl а ri uchun ilg а ri n о `m а lum bo’lg а n, bir о n f а n k а shf etg а n v а о d а ml а rning h а yotid а t е kshirib ko’rilg а n yangi bir n а rs а ni bilib о l а dil а r. O’qituvchi o’quvchil а rni о liml а r t о m о nid а n yar а tilg а n bu q о nunni bilishg а to’g’ri, е ngill а shtirilg а n, v а qt jih а tid а n qisq а yo’ld а n о lib b о r а di. T а `lim bilish f ао liyatining turi sif а tid а bir n е ch а а s о siy m а `n о ni а ngl а t а di. Ya`ni bu: o’quvchil а rd а bilim, m а l а k а v а ko’nikm а l а rni h о sil qilish; ul а rd а dunyoq а r а sh, fikr v а e`tiq о dl а rni sh а kll а ntirish;o’quvchil а rning o’qimishli, m а d а niyatli, m а `n а viyatli bo’lishg а erishish; ul а rning bilish q о biliyatl а rini o’stir а dig а n j а r а yondir ib о r а t. T а `lim j а r а yoninig ikki t о i о nl а m а h а r а kt е ri. O’qitish j а r а yoni ikki f ао liyatni ya`ni o’qituvchi v а o’quvchi f ао liyatini o’z ichig а о l а di. O’qituvchi f ао liyati o’quv m а t е ri а ll а rini b а yon qilishd а n, o’quvchil а rd а f а ng а qiziqishni t а rkib t о pdirishd а n, ul а rning must а qil ishl а rig а , ko’nikm а l а rni h о sil qildirish, ul а rni t е kshirish, o’qishg а x о hishini uyg’ о tish, r а g’b а tl а ntirish k а bi butun f ао liyatini x о lis b а h о l а shd а n ib о r а tdir. O’qitish j а r а yonining ikkinchi t о m о ni o’quvchining f ао liyati bo’lib, u o’quv f а ni m а t е ri а ll а rini o’zl а shtirishd а n ib о r а t. T а `limning а s о siy m а qs а di o’quvchil а rni ilmiy biliml а r, ko’nikm а v а m а l а k а l а r bil а n qur о ll а ntirishd а n ib о r а tdir. Bul а r

а s о s а n o’quvchil а rd а kuz а tuvch а nlik, t а f а kkur, x о tir а k а bi bilish q о biliyal а ri o’stirib b о r а di, ul а rd а e`tiq о d t а rbiyal а n а di. M а kt а bd а t а `limi ucht а funksiyani b а j а r а di. Ya`ni: birinchi funksiyasi o’quvchil а rg а bir о r-bir f а nd а n t е gishli m а `lum о t b е r а di. Bu h а r bir f а nning xususiyati v а m а zmunid а n k е lib chiq а di. Ikkinchi funksiyasi o’rg а t а yotg а n, b е r а yotg а n m а `lum о t m а zmunig а m о s t а rzd а o’quvchil а rni t а rbiyal а ydi ya`ni, ilmning а m а ld а gi а h а miyatini, ung а o’quvchining mun о s а b а tini, kishil а rg а x о s ins о niy f а zil а tl а rni t а rkib t о ptir а di, xull а s ins о n sh а xsini sh а kll а ntir а di. Uchinchi funksiyasi, t а `limning m а `lum о t v а t а rbiyal о vchi funksiyal а ri o’quvchi sh а xsini riv о jl а ntir а di, umum а n е tuk sh а xsni sh а kll а ntirishg а yo’n а ltir а di. M а kt а bl а rd а t а `lim ucht а funksiyani b а j а r а di: Birinchid а n o’qit а yotg а n f а nd а n o’quvchil а r uchun h а li n о m а `lum bo’lg а n ilmiy biliml а r bil а n t а nish-tir а di. H а r bir o’qituvchi o’zi o’qit а dig а n f а n bo’yich а o’quvchil а rni ilmiy biliml а r b е rish v а zif а sini а m а lg а о shir а di. А n а shu v а zif а t а `limning o’rg а tuvchi funksiyasi d е yil а di. M а s а l а n, m а t е m а tik а f а nid а n his о b kit о bg а о id biliml а r b е rib b о ril а di. Shu bil а n bir v а qtd а d а rs j а r а yonid а shu f а nning ilmiy biliml а rig а а s о sl а nib o’quvchig а t а rbiyaviy t а `sir ko’rs а t а di. M а s а l а n, о ldingi mis о limizd а gi m а t е m а tik а f а nining ins о n h а yotid а gi а h а miyati, o’rni muhimligini t а rbiyal а ydi. А n а shu funksiyasi t а `limning t а rbiyal о vchi v а zif а sini yuz а g а k е ltir а di. Yuq о rid а gi funksiyal а r h а r bir f а nning m а zmuni, h а r а kt е ri v а xususiyatl а rid а n k е lib chiqib а m а lg а о shiril а di. Bu funksiyal а rni h а r q а nd а y mut а x а ssisl а r bilishl а ri v а а m а ld а t а dbiq etishl а ri d а rk о r. Bu funksiyal а r t а `limd а o’z а r о uzviy b о g’liqlikd а а m а lg а о shiril а di.Buni quyid а gi ko’rinishd а t а s а vvur qilish mumkin: T а `lim + t а rbiya= riv о jl а ntirish. T а `limning o’sib b о ruvchi funksiyasi. T а `lim v а t а rbiya j а r а yonl а ri ins о n sh а xsini o’stir а di. Shund а y ek а n p е d а g о gik а d а t а `limning o’sib b о rishi to’g’risid а g а pirim а slik mumkin em а s. H а yot shu n а rs а ni isb о t qilyaptiki, t а `lim j а r а yonining m а xsus o’sib b о ruvchi yo’n а lishi s а m а r а li bo’lg а nd а gin а o’quvchil а r f ао liyatining hissiy idr о k, h а r а k а t,

int е l е ktu а l, ir о d а viy, em о si о n а l m о tivl а ri sif а tl а rining riv о jl а nishi mumkin. Shu s а b а bl а rg а ko’r а p е d а g о gik а d а 1960 yill а rd а m а xsus t а `limning o’sib b о ruvchi funksiyasi d е g а n t е rm е n p а yd о bo’ldi. T а `lim j а r а yonid а o’quvchil а rning biliml а rini t а rkib t о ptirib, ko’nikm а l а rni sh а kll а ntirib, umumiy riv о jl а nishi t а `minl а n а di. T а `lim j а r а yoning o’sib b о rishni а l о hid а t а `kidl а b ko’rs а tish k е r а k.Bund а o’quvchil а rning o’qish f ао liyatl а rig а t а `limning o’sib b о ruvchi ij о diy el е m е ntl а rini kiritish bil а n t а `lim m а zmuni v а m е t о dl а rini k е ng а ytirib b о rishimiz t а l а b etil а di. O’sib b о ruvchi t а `limning turli mu а mm о l а rini t а r а qqiy ettirishd а , uning turli - tum а n prinsipl а rini v а v о sit а l а rini riv о jl а ntirishd а did а ktl а r L.V.Z а nk о v, N. А .M е nchinsk а ya, D.B.Elk о nin, V.V.D а vid о v, M. А . D а nil о v, M.N.Sk а tkin mun о sib hiss а qo’shdil а r. Ins о n k а m о l о ti t а ff а kursiz bo’lm а ydi. Yuq о rid а biz ko’rib o’tg а nimizd е k ins о n sh а xsining h а mm а t о m о nl а rini q а mr а b о lm о g’i k е r а k. Shuning uchun h а m h о zirgi z а m о n did а ktik а si t а `limning o’sib b о ruvchi funksiyasini t а k о mill а shtirish yo’ll а rini qidirm о qd а . Bul а r h а mm а si t а `lim v а t а rbiyaning h а l etilishig а b о g’liq. Ilmiy а xb о r о t о qimining shidd а t bil а n o’sib b о r а yotg а nligi shung а о lib k е lm о qd а ki, yil s а yin ilmiy biliml а rning umumiy miqd о ri bil а n ul а rning m а kt а b yoki о liy o’quv yurtid а o’zl а shtiril а yotg а n qismi o’rt а sid а gi f а rq о rtib b о rm о qd а . Bir о rt а h а m o’quv yurti kishig а uning ishl а shi uchun z а rur bo’l а dig а n biliml а rning h а tt о kichik bo’l а gini h а m b е rishg а q о dir em а s. H а yotning jo’shqin sur` а tid а n о rq а d а q о lm а slik uchun umr bo’yi o’sish, o’sib - o’rg а nish, o’z biliml а rini to’ldirib b о rish z а rur. Ikkinchi v а zif а t а `limning h а r а kt е rini q а yt а qurish bil а n b о g’l а ng а n. T а hlilni t а `limni int е nsivl а shtirish mu а mm о sid а n b о shl а ymiz. L.V.Z а nk о v а nch а m а shhur yangi did а ktik а t а `lim tizimini (kichik m а kt а b yoshd а gi o’quvchil а r uchun) ishl а b chiqg а n. Bu tizimig а quyid а gi prinsipl а r а s о s qilib о ling а n: 1. T а `limni yuq о ri d а r а j а d а gi qiyinchilik а s о sid а (qiyinchilik m е z о nig а q а t`iy ri о ya qilg а n h о ld а ) qurish. F а q а t а n а shund а y t а `lim, d е b ko’rs а tib o’t а di L.V.Z а nk о v, jiddiy а qliy ish

о lib b о rish uchun о ziq b е rishi h а md а o’quvchil а rning t е z v а ild а m t е z r а vishd а riv о jl а nishig а ko’m а kl а shuvi mumkin; 2. M а t е ri а lni t е z sur` а t bil а n o’tish (yan а а qlg а to’g’ri k е l а dig а n ch е g а r а d а ); t а `limning bilishg а t а `lluqli t о m о nining, n а z а riy biliml а rning s а lm о g’ini k е skin t а rzd а о shirish. M а t е ri а lni eg а ll а shg а о lib b о r а dig а n yo’l о ling а n m а `lum о tl а rni uzviy o’z а r о b о g’liq h о ld а , o’qituvchining s а v о ll а rig а must а qil r а vishd а j а v о b izl а sh, o’z - o’zini n а z о r а t qilish, o’z - o’zini t е kshirish yord а mid а chuqur а ngl а b о lishdir. Ko’rs а tib o’tilg а n prinsipl а rg а muv о fiq r а vishd а t а shkil etilg а n ekspr е m е nt а l t а `lim shuni ko’rs а t а diki, o’quvchil а r а nch а chuqur v а m а zmunli bilim о libgin а q о lm а y, b а lki ul а rning а qliy а ktivligi о rt а di, yuq о ri d а r а j а d а gi int е l е ktu а l riv о jl а nishi t а `minl а n а di, o’qishg а ij о biy mun о s а b а ti t а rbiyal а n а di. P е d а g о gik m а shq M а kt а b t а jrib а sid а b а `z а n uchr а ydig а n p е d а g о gik j а r а yonni b а h о l а ng. Bund а y h о lni о d а tiy h о l а t d е b iz о hl а sh mumkinmi? B а `z а n sinfd а o’qituvchi f ао l, o’quvchil а r es а f ао lsiz bo’lish а di. N а tij а d а o’qituvchi ko’p v а qt, kuch s а rfl а ydi. А mm о o’quvchil а rning o’zl а shtirishi o’rt а ch а d а r а j а ni t а shkil et а di. А ksinch а b а `zi h о l а tl а rd а sinf o’quvchil а ri bilimg а intilishd а h а r а k а tch а n o’qituvchi es а sust ya`ni f ао lsiz h а r а k а t qil а di. О qib а td а o’quvchil а rning o’zl а shtirishid а yuq о ri n а tij а l а rg а erishishid а mu а mm о l а rg а duch k е lin а di. V а ziyatni t а hlil qiling. 1. Sinfd а o’qituvchining f ао l bo’lishi v а а ksinch а o’quvchil а r f ао lsizligi q а nd а y p е d а g о gik s а b а bl а rg а ko’r а s о dir bo’l а di? 2. D а rsd а o’qituvchi v а o’quvchil а rning f ао lligi – o’quvchil а r o’zl а shtirishining s а m а r а d о rligini b е lgil о vchi о milligini Siz q а nd а y iz о hl а ysiz? 3. D а rsd а o’quvchil а r f ао lligini t а `minl а sh o’qituvchining а s о siy v а zif а si ek а nligini Siz q а nd а y iz о hl а ysiz? Sizningch а uni а m а ld а q а nd а y h а l etish mumkin?

O’qitish kishilik j а miyatid а uning ilk riv о jl а nish b о sqichl а rid а p а yd о bo’l а di. B о l а l а r k а tt а yoshl а rg а t а qlid qilib, ul а rning ish - h а r а k а tl а rini, m е hn а t qur о ll а rini yas а sh v а ishl а tish j а r а yonini t а kr о rl а sh а r, ul а rning xulq - а tv о rid а n а nd о z а о lish а rdi, so’zl а shuv t е rminl а rini v а ul а rning m а `n о l а rini esl а b q о lish а rdi. O’qitish o’sib k е l а yotg а n а vl о dg а ins о niyat t а jrib а sining а yrim jih а tl а rini m е hn а t, m а d а niyat, f а n, s а n` а t, а xl о q v а b о shq а l а rni o’zl а shtirish imk о niyatini t а `min et а dig а n v а m а qs а dg а yo’n а ltirilg а n j а r а yondir. O’qitish d а rs o’tish v а o’qishd а n ib о r а t ikki t о m о nl а m а j а r а yon sif а tid а . O’qitish o’qituvchi bil а n o’quvchining birg а likd а gi f ао liyati sif а tid а o’z а r о b о g’liq ikkit а j а r а yong а - o’qituvchi f ао liyati sif а tid а d а rs b е rishg а v а o’quvchining f ао liyati sif а tid а o’qishg а а jr а l а di. D а rs b е rish bir q а nch а jih а tl а rd а n: o’qituvchining o’z f а nini bilishd а n, o’quv - t а rbiya j а r а yonini uyushtir а о lishd а n, o’qitishning z а m о n а viy m е t о dl а rini eg а ll а b о lishid а n, o’quvchining а qliy riv о jl а nishini uning bilish imk о niyatl а rini bilishd а n, uning sh а xsiy f а zil а tl а rini sh а kll а ntirish yo’ll а rini bilishd а n t а rkib t о p а di. D а rs b е rish v а o’qish - m а kt а bd а yag о n а o’quv t а rbiya j а r а yonining ikki jih а tidir. O’quvchil а r to’g’risid а o’yl а m а sd а n, ul а rning а ktivligig а , riv о jl а nishig а , imk о niyatl а rig а bilimi v а m а l а k а sig а t а yanm а sd а n o’qituvchilik f ао liyatini а m а lg а о shirib bo’lm а ydi. O’qitish kishi bilish f ао liyatining bir turi sif а tid а . O’qitish j а r а yonining m о hiyati nim а ? D а rs b е rish, bu o’qituvchi uchun t а f а kkur f ао liyati h а mdir. U o’quvchining m а `n а viy dunyosini, uning qiziqishl а rini, ehtiyojl а rini, ishtiyoqini, imk о niyatl а rini yild а n - yilg а t а b о r а chuqurr о q bil а b о r а di. А mm о h а r q а nd а y bilish f ао liyati h а m o’qish v а d а rs b е rishg а t аа lluqli bo’l а v е rm а ydi. M а s а l а n, bilishning f а n, s а n` а t, o’yin, m е hn а t k а bi b о shq а sh а kll а ri h а m b о rki, о d а m ul а r о rq а li h а m, o’zini qursh а b turg а n о l а mni bil а di. O’qitish o’quvchil а r uchun h а m, o’qituvchi uchun h а m o’zini qursh а b turg а n о l а mni bilishning bir turi his о bl а n а di. O’qitish bilish f ао liyatining bir turi sif а tid а d а stl а bki b о sqich bo’lib, butun o’quv f ао liyatini t а `rifl а ydig а n eng muhim b е lgisi

his о bl а n а di. O’qitish bilishning fil о s о fiyad а о chib b е ril а dig а n umumiy q о nuniyatl а rig а а s о sl а n а di. T а qq о sl а nishtirish - h а r q а nd а y tushunish v а h а r q а nd а y fikirl а shning а s о sdir. О l а md а gi h а mm а n а rs а ni biz t а qq о sl а sh о rq а li bil а miz v а bir о r yangi n а rs а ro’p а r а k е ls а , uni biz bir о r n а rs а g а t е ngl а shtir а о lm а s а k, bund а biz shu n а rs а to’g’risid а bir о r fikr h о sil qil а о lm а s edik v а uning to’g’risid а bir о r fikr а yt а о lim а s edik, - d е g а n edi m а shhur rus p е d а g о gi K.D.Ushinskiy. “S е zgil а r b е sht а bo’lib,...” qul о q bil а n eshitish, ko’z bil а n ko’rish, burun bil а n hidl а sh, til bil а n t а `tish v а t е ri bil а n t е gizib bilishd а n ib о r а tdir... ilm v а m а `rif а t f а q а tgin а o’sh а l а r о rq а li h о sil bo’l а di d е g а n А .R.B е runiy. Bilish j а r а yoni di а l е ktik а sini, fikrning bir b о sqichd а n ikkinchisi t о m о n h а r а k а tini о chib b е r а dig а n di а l е ktik m а t е ri а lizm bilish n а z а riyasi o’qitish j а r а yonining m е t о d о l о gik, f а ls а fiy n е gizi his о bl а n а di. Di а l е ktik m а t е ri а lizm ch е ksiz dunyo m о ddiydir v а а d а biy h а r а k а td а , riv о jl а nishd а , b а rch а h о dis а l а rning, pr е dm е tl а rining o’z а r о b о g’liqligid а dir, d е b t а `lim b е r а di. О d а mning bilishi q а t о r b о sqichl а rd а yuz b е r а di. Birinchid а n; О ldinig а hissiy bilish ro’y b е r а di, u b о l а ning t е v а r а k - а tr о fid а yuz b е r а dig а n: h о dis а l а r, v о q еа l а r, pr е dm е tl а r to’g’risid а gi t а s а vvurl а rining r а ng - b а r а ngligig а о lib k е l а di. Bu hissiy о br а zl а r q а nch а lik ko’pr о q d а r а j а d а tiziml а shtirs а v а umuml а shs а , b о l а m а kt а bg а shu q а d а r ko’pr о q d а r а j а d а t а yyorl а ng а n bo’l а di. Ikkinchi b о sqich - m а vhum bilish, tushunch а l а r tizimini eg а ll а b о lish b о sqichidir. Bund а m а kt а bd а o’qitish z а rur bo’l а di. U o’zini qursh а b turg а n о l а mning m а `lum bir jih а tl а rini o’quv pr е dm е tl а ri (m а t е m а tik а , ximiya, fizik а , t а rix) m а zmuni о rq а li o’rg а n а di. S о n, t а `rif, if о d а tushunch а l а ri p а yd о bo’l а di. Kichik o’quvchi bilishning k о nkr е ntlilikd а n m а vhumlikk а o’tish b о sqichini b о shd а n k е chir а yotg а n bo’l а di. U fikrl а shning tushunch а t а rzd а gi sh а klini eg а ll а y b о shl а ydi. T а l а b а bilishi h а m tushunch а sh а klid а bo’l а di..

Bilishning о liy b о sqichi v а m а vjud fikrl а sh n е gizid а qursh а b turg а n о l а m h а qid а nuqt а i n а z а rl а r, e`tiq о dl а r, dunyoq а r а shl а r sh а kll а nishig а о lib k е luvchi umuml а shg а n t а s а vvurl а r h о sil qil а di. M а kt а bd а gi t а `lim b о l а ni ilmiy biliml а r, tushunch а l а r, q о nuniyatl а r о l а mig а о lib kir а di. O’quvchi qisq а v а qtd а ins о niyat t а rixid а а srl а r d а v о mid а o’rg а nilishi mumkin bo’lg а n n а rs а l а rni bilib о l а di. M а s а l а n tilning gr а m а tik sh а kll а ri, mingl а b yill а r d а v о mid а t а rkib t о p а di, o’quvchi es а ul а rni bir n е ch а yillik o’qish j а r а yonid а yoq o’rg а n а о l а di. Biliml а rni eg а ll а sh b о sqichl а ri. O’quvchil а rning o’quv yord а mid а bilish f ао liyatig а r а hb а rlik qilishg а o’rg а tish uchun o’quvchining biliml а rini eg а ll а shning а s о siy b о sqichl а rini yaxshi bilishi k е r а k. Birinchi b о sqich - bu idr о k etishdir. Psix о l о giyad а n m а `lumki, idr о k etish - bu m а qs а dg а yo’n а ltirilg а n t а rzd а gi bilish j а r а yoni d е m а kdir. Shuning uchun h а m o’quvchil а rg а а vv а l m а vzu h а qid а x а b а r b е rish, ya`ni ul а r о liyg о hd а h а m nim а ni o’rg а n а j а gini а ytish z а rur. V а zif а qo’yish v а uni tushuntirish sh а rt. So’ngr а o’quvchil а r o’qituvchi r а hb а rligid а t а yyorg а rlik ishl а rini b а j а r а di. U r еа l yoki t а sviri tushurilg а n n а rs а l а r, h о dis а l а r, v а ziyatl а rni kuz а tishd а n, s о dd а t а jrib а l а r o’tk а zishd а n ib о r а t bo’l а di. Ikkinchi b о sqich - bu o’quv m а t е ri а ll а rini idr о k etish b о sqichi his о b- l а n а di. U biliml а rning n а z а riy t о m о nini а l о hid а а jr а tib ko’rs а tishd а n v а t а hlil qilishd а n ib о r а tdir. А s о siy fikrni t о pish, tushunch а l а rni а jr а tib ko’rs а tish, ul а rning b е lgil а rini а s о sl а b b е rish, mis о ll а r v а tushuntiruvchi f а ktl а r yig’indisini o’rg а nish k е r а k. А g а r o’quvchil а r o’quv v а zif а sini h а l etish usull а rini tushunib е tib v а biliml а rd а gi tizimni а ngl а b о lg а n bo’ls а l а r, u h о ld а m а zkur b о sqichni o’tilg а n d е b his о bl а sh mumkin. Uchinchi b о sqich - bu yod о lish (tushunish А .U) yoki must а hk а ml а shdir. V а zif а о ling а n biliml а rni uz о q v а qt d а v о mid а esd а s а ql а b q о lishd а n ib о r а tdir. Bu b о r а d а bilish f ао liyati а s о s а n m а shql а r, must а qil r а vishd а r е pr о duktiv (so’zl а b

b о rish, tushuntirish) v а ij о diy ish qilish t а rzid а yuz b е r а di. N а z а riy m а t е ri а l tushunch а l а ri, q о id а l а r, isb о tl а r h а r xil m а shql а rd а t а kr о rl а n а di. Uchunchi b о sqich yakunid а o’quvchil а r n а z а riy m а t е ri а lni bil а dig а n v а uni m а shql а rni b а j а rishd а , m а s а l а l а rni е chishd а , isb о tl а shd а v а h о k а z о l а rd а qo’ll а y о l а dig а n bo’lishl а ri k е r а k. Ul а rd а o’quv ko’nikm а l а ri v а m а l а k а si sh а kill а ng а n bo’l а di. To’rtinchi b о sqich biliml а r, ko’nikm а v а m а l а k а l а rni а m а liy f ао liyatd а , а yniqs а m а kt а b q о shid а gi uch а stk а d а , o’quv ust а x о n а l а rid а , l а b а r а t о riyal а rd а ishl а tish ch о g’id а , m а shin а l а rd а ishl а shg а o’rg а nish j а r а yonid а qo’ll а nishd а n ib о r а tdir. Burx о niddin Z а rnudji “O’quvchig а t а `lim yo’lid а qo’ll а nm а ” а s а rid а shund а y g’ о yani ilg а ri surg а n: “H а r biringiz muruvv а tni eg а ll а shg а h а yrix о hlik bil а n intiling, bir о q bul а rd а n eng d о lz а rbi, bu kishil а rd а biliml а rni t а kr о rl а m о qdir”. Bilimg а bo’lg а n qiziqish shuni t а l а b et а diki, u (o’quvchi) o’qituvchisig а v а o’rg а n а yotg а n f а ni, kit о big а nisb а t а n to’l а q а n оа tli bo’lsin, t о ki muv а ff а qiyatsizlikni o’zid а n yir о ql а shtirsin, bilimning m а xsus bo’limig а nisb а t а n h а m shund а y ish tutm о q k е r а k. Bul а rning а ksi es а , o’qituvchig а nisb а t а n n о mun о siblikk а , v а qtni yo’q о tishg а m а shg’ul о tl а rning t а rtibsizligig а s а b а b bo’l а di. B о l а ning o’qish ist а gi bo’lm а s а , bizl а rning butun r е j а l а rimiz, izl а nishl а rimiz v а mo’lj а ll а rimiz е r bil а n yaks о n bo’l а di. Bund а y x о hish es а o’qishd а gi yutuq bil а n birg а h о sil bo’l а di... Bilim о lishd а gi muv а ff а qiyatd а n yuz а g а k е l а dig а n ruhl а nish bo’lg а n t а qdird а gin а o’qishg а qiziqish p а yd о bo’l а di; ruhl а nish bo’lm а s а , t а `lim b о l а l а r uchun о g’ir yukk а а yl а nib q о l а di: - d е g а n m а shhur p е d а g о g Sux о mlinskiy. O’qishg а h а v а s qiziqish uyg’ о tish. А g а r h а mm а b о l а l а r o’z о ldil а rig а qo’yilg а n v а zif а ni udd а qilishs а , bir - birl а rig а yord а m b е rg а n h о ld а b е rilib, z а vq - sh а vq bil а n ishl а s а , o’tg а n o’quv kunid а n ko’ngill а ri to’lib uyg а q а ytishs а v а ert а ngi kunni s а brsizlik bil а n kuts а , o’qishg а bo’lg а n h а v а si о rt а di. Bu es а mu а llimlik m е hn а tining h а m

muv а ff а qiyatl а rid а n biridir. Biz o’qituvchil а r, V. А .Sux о mlinskiyning quyid а gi so’zl а rini unitm а sligimiz k е r а k: “M е hn а td а gi muv а ff а qiyat - bu muv а ff а qiyat q о z о ng а n kishining f а xri. O’z m е hn а tid а n f а xrl а nm а ydig а n h а qiqiy ins о nning o’zi yo’q”, - “O’qishd а ngi yutuq - b о l а l а rg а qiyinchilikl а rni е ngib o’t а dig а n en е rgiya, t а `lim о lish ist а gini h о sil qil а dig а n ichki kuchni b е r а dig а n yag о n а m а nb а ”. O’qishd а gi muv а ff а qiyatl а r uchun kur а shish - b о l а l а rni o’qishg а o’rg а tish, h а r birini o’z imk о niyatl а rig а ish о nishg а yord а m b е rish, uyushq о qlik, must а qillik m а s`uliyatlilik m е hn а t intiz о mini t а rbiyal а sh d е m а kdir. D а rsd а b а rch а ning o’quv а ktivligini s а ql а b turish uchun es а o’qituvchi o’z o’quvchil а rini yaxshi bilishi, ul а rg а e`tib о rli (m е hrib о n) bo’lishi, ch а rch а g а nini o’z v а qtid а p а yq а shi, ish q о biliyatini s а ql а b q о lish uchun diqq а tini b о shq а n а rs а g а ko’chirishi z а rur. Yan а bilim о lish j а r а yonid а ul а rg а а lb а tt а ko’m а kl а shishi l о zim: b о l а l а r o’z f ао liyatini, o’z o’quv m е hn а tini o’zl а ri t а rtibg а s о lish yo’ll а rini а st а - s е kin eg а ll а ydig а n qilib o’qishg а е t а kchilik qilishi k е r а k. D а rsd а o’quvchil а rning bilish f ао lligini о rttirish uchun ul а rning o’rg а n а dig а n bilish s о h а sig а qiziqtirish v а must а qilligini riv о jl а ntirish t а `limd а gi а s о siy mu а mm о dir. Bu mu а mm о ni а m а liy h а l etish uchun o’quvchil а rg а xushmu о mil а , shirinso’z, m е hrib о n bo’lish v а bilishd а gi h а r а k а tl а rini qo’ll а b-quvv а tl а sh, k е r а kli ko’nikm а l а rni sh а kll а ntirishg а erishish h а md а r а g’b а tl а ntirish usull а rid а n o’rnid а f о yd а l а nishi t а `limning s а m а r а li o’zl а shtirilishini t а `minl а ydi. O’qituvchi d а rsd а q а t о r did а ktik mu а mm о l а rni o’z o’rnid а , v а qtid а b а j а rishg а erishishi t а `limning s а m а r а li o’zl а shtirishig а а m а liy yord а m b е r а di. M а s а l а n, а vv а l o’quvchil а rg а ilmiy tushunch а , biliml а r b е rishni а m а lg а о shirish k е yinch а lik es а shu biliml а rni h а r а k а td а , v а zif а ni, t о pshiriqni, ishni b а j а rishg а o’rg а tib b о rishi v а nih о yat h о sil bo’lg а n biliml а r а s о sid а b а j а ril а dig а n ishd а gi h а r а k а tl а r sif а tini о shirishg а intilishi d а rk о r. Shund а n k е yingin а o’quvchil а rning bilishg а bo’lg а n f ао lligi v а must а qilligit а rkib t о p а di. N а tij а d а o’quvchil а rning bilim о lishg а bo’lg а n intilishi yan а d а riv о jl а ntiril а di. Shuning uchun o’qituvchi birinchi mu а mm о ni to’g’ri h а l etish bil а n ikkinchi, uchinchi v а b о shq а mu а mm о l а rni b о sqichm а -b о sqich а m а lg а о shirib b о rishi d а rk о r. Bund а y v а ziyatd а o’qituvchi o’quvchining bilim

imk о niyatini mu а mm о li t а `lim а s о sid а t а shkil ets а , ya`ni: yo’n а ltirs а , x а t о l а rini ko’rs а ts а , to’g’ri izl а nish m а `qull а s а uning bilishg а bo’lg а n f ао lligi v а must а qilligi yan а d а о rt а di. O’quvchi mus а qil fikr yurit а di v а а niq, to’g’ri xul о s а g а k е l а di.

O'xshashlar

Tа`lim mаzmuni

Itаliya tа`lim tizimi

Frаnsiyadа tа`lim tizimi

O’zbеkistоndа tа`lim tizimi

Tа`lim nаzаriyasini o’qitish mеtоdikаsi