Педагогика тарихи илмининг бахси мақсад ва вазифалари

Педагогика тарихи илмининг бахси мақсад ва вазифалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93 KB

Ko'chirib olish

П едагогика тарихи илмининг бахси мақсад ва вазифалари Режа: 1. Кириш. Педагогика тарихи фанининг мақсад ва вазифалари. 2. Педагогика тарихи фанининг илмий-назарий ва миллий асослари. 3. Педагогика тарихи фанининг манбалари, мазмуни, асосий бўлимлари. 4. Педагогика тарихи фанининг бўлажак ўқитувчиларни касбга тайёрлашдаги ўрни. 5. Хулоса.

Таянч иборалар ва сузлар : Педагогика , тарих , илм , мақсад , вазифа , манба , асос , миллий асос , илмий асос , назарий асос , таълим , тарбия , Шарқ , Ғарб , мактаб , мадраса , мутафаккир , ўқитувчи . 1. Кириш . Ўзбекистон мустақилликка эришган кундан бошлаб ўтган қисқа вақт ичида ўзбек халқи ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маданий соҳаларда катта ютуқларга эришди; ўз тарихига янгича тафаккур асосида ёндошиш, улуғ аждодлар қолдирган бой маданий, маънавий меросни ўрганиш шарафига муяссар бўлди, миллий ғурури қайта тикланди; республикада илм-фан, жумладан педагогика фани янги тараққиёт босқичига кўтарилмоқда; ўтмишдаги педагогик тафаккур даҳоларининг шуҳратини тиклаш, уларнинг ғояларини халқ ҳаётига тадбиқ этишдек улуғ ишлар амалга оширилмоқда. Эрамиздан олдинги иккинчи минг йилликда Ўрта Осиёни Узоқ Шарқ, яъни Хитой ва Япония сингари узоқ мамлакатлар билан боғлаган «Ипак йўли» нафақат савдо, балки ижтимоий-сиёсий ва маданий алоқа йўл ҳам бўлиб, у айниқса, туркий халқлар маданияти ва маънавияти ривожланишида муҳим аҳамият касб этди. Ўша даврдаёқ Ўрта Осиё халқлари ўртасида ўрнатилган маданий ҳамда таълим-тарбия соҳасидаги дўстона алоқалар кейинчалик янада мустаҳкамлана борди. Буни ҳаёт ўзи тақозо этди. «Ипак йўли» бўйлаб аҳли элат – ўзбек, қозоқ, туркман, тожик, қорақалпоқ, қирғизлар баҳамжиҳат аҳилликда бир оиладек яшаганлар. Бунга бу халқларнинг турмуш тарзи, оғзаки ижодлари

ва турмушдаги ўхшаш томонлар ёрқин далилдир. Буни биз IX - XI асрларда яшаб ижод этган улуғ мутафаккирлар, педагоглар, шоир ва ёзувчиларнинг асарларида ҳам кўришимиз мумкин. Қадимдан ота-боболаримиз ёш авлодни ҳаёли, имон-эътиқодли комил инсон қилиб тарбиялашга алоҳида эътибор берганлар, бу ишда исломий тарбиянинг маънавий-маърифий аҳамияти катта бўлган. Буюк аждодларимиз бола тарбияси, мадраса, мактаб, мударрис, ўқитувчи-педагог, умуман маориф соҳасида жуда қимматли фикрлар билдирганлар, бу соҳада биз авлодларга жуда катта бой маънавий мерос қолдирганлар. Ушбу маънавий бойликларни чуқур ўрганиб, таҳлил қилиб, амалиётга жорий этиш бугунги куннинг долзарб масалаларидан биридир. Педагогика тарихи фанининг мақсад ва вазифалари . Педагогика тарихи қадим замонлардан тортиб то ҳозирги кунгача бўлган турли тарихий даврларда тарбия, мактаб ва педагогика назарияларининг тараққиётини ўз ичига олади ва даврлар талаби асосида ўрганади. Педагогика тарихи фани орқали ибтидоий жамият давридан бошлаб то ҳозирги кунга қадар тарбиянинг келиб чиқишини, ижтимоий тараққиётнинг ўзгариши натижасида таълим ва тарбия жараёнларининг ўзгарган моҳиятини турли даврларда маориф, таълим-тарбия, мактаб тараққиётига қўшилган ҳиссаларни, бу соҳаларда яратилган янгиликларни, бобокалонларимизнинг мактаб, таълим-тарбия соҳасида яратган кашфиётларининг маънавий

ҳаётимизга қўшган ҳиссалари, яратган асарлари, ҳаёт ва фаолиятлари билан танишиб ўтамиз. Педагогика тарихи фани орқали биз ибтидоий жамият давридан бошлаб, ҳозирги кунга қадар дастлабки тарбия пайдо бўлиши, дастлабки таълимнинг, мактаб таълим-тарбия тизимининг, дастлабки мадраса, олий ўқув юртлари, университетларнинг, улардаги таълим жараёнининг пайдо бўлиш босқичлари билан танишамиз. Бу фан орқали биз дастлабки тузилган ўқув дастурлари, ўқув режалари, ўқитувчи мутахассислар тайёрлаш йўллари билан танишамиз. Шунингдек, халқ орзу-истакларини амалга оширувчи комил инсон тўғрисидаги халқ оғзаки ижоди намуналари, турли битиктошлардаги ёзувлар, мутафаккирларимизнинг фаолияти, таълим-тарбияга оид етук асарлари намуналаридан маҳраманд бўламиз. Ёш авлодни ўтмишда тарбиялаш ва ўқитиш назарияси билан амалиётининг қандай тараққий қилиб келганлигини билмай туриб ҳозирги жамиятда ёшларни мустақиллик руҳида тарбиялаш масалаларини илмий равишда ҳал қилиб бўлмайди. Тарбия ва таълим назарияси ҳамда амалиётини тарихий даврлардаги ривожланиши педагогика тарихида ўрганилади. Тарбиянинг илк шакллари ибтидоий жамият давридаёқ пайдо бўлган: Кекса авлод меҳнат жараёнида орттирган тажрибаларини ёш авлодга ўргатишга ҳаракат қилган. Қулдорлик тузуми даврида Шарқда тарбияга оид турли педагогик қарашлар вужудга келди.

Демокрит, Платон, Аристотел ва бошқалар қадимги юнон файласуфлари асарларида тарбиянинг мақсади, вазифаси мазмуни ва воситалари ҳақида фикрлар билдирилган. Қадимги юнон файласуфларининг тарбияда этика ва психологик бирлиги принципларига таяниш ақлий, ахлоқий ва жисмоний бирлиги тўгрисидаги ғоялари педагогик тафаккурнинг ривожланишида муҳим ахамиятга эга булган. Феодализм жамияти даврида таълим-тарбия ишлари ҳукмрон феодал тузуми ва диний мафкура мақсадига қаратилди. Хусусан Ўрта Осиёда тасаввуф маслагининг реакцион шакллари мактаб ва мадрасаларда катта таъсир кўрсатди. Таълим-тарбия соҳасида икки оқим вужудга келди. Биринчи оқим Ғазолий, Аҳмад Яссавий, Сулаймон Боқирғоний кабилар мадрасаларда аниқ фанлардан таълим берилишига қарши турдилар. Иккинчи оқим дунёвий таълимни илгари сурди. Бу оқимнинг моҳияти Ал-Хоразмий, Абу Райҳон Беруний, Фаробий, Абу Али ибн Сино, Улугбек, Низомий Ганжавий, Носир Хусрав, Саъдий, Умар Хайём, Алишер Навоий каби мутафакирлар фаолиятидан намоён бўлди. Булар тиббиёт мантииқ, мусиқа, адабиёт, география, математика каби илмлар билан ёш авлодни тарбиялаш фикрини олға сурдилар. Хусусан, Фаробий инсоннинг маънавий етук ва мукаммал бўлиши учун жисмоний ақлий, эстетик ва ахлоқий тарбияни биргаликда олиб бориш зарурлигини қайд этди. Шарқ мутафаккирлари инсон ақл орқали ҳар қандай билимни эгаллашга

қодир эканлигини таъкидладилар ва инсон қобилиятига қаттиқ ишондилар. "Калила ва Димна" да, шунингдек Кайкавуснинг "Кобуснома", Низомулмулкнинг "Сиёсатнома", Носир Хисравнинг "Саодатнома", "Рушноинома", Юсуф Хос Ҳожибнинг "Қутадиғу Билиг", Маҳмуд Қошғарийнинг "Девоний Луготит-Турк", Аҳмад Югнакийнинг "Хиббат ул хақойиқ", Алишер Навоийнинг "Маҳбуб-ул қулуб" асарларида илғор педагогик қарашлар ҳам ифодаланган. Инсонни тарбиялашнинг яхлит назарияси бўлган педагогика тарихи чех мутафаккири Я. К. Коменский номи билан боғлиқ. Коменский Европа тарбиясини умумлаштириб таълим ва тарбиянинг асосий масалаларини ишлаб чиқди. Синф дарс таълими тизимини яратди. Кейинчалик инглиз файласуфи Д. Локк, француз материалистлари А. Гервеци, Д. Дидро, Ж. Ж. Руссо ва бошқалар педагогика фанини илғор ғоялар билан бойитдилар. Ўзбекистонда педагогиканинг ташкил топиши ва ривожланиши Абдулла Авлодний, Хусайнхон, А. Ибодиев, И. Рахматуллаев, Абдуқодир Шакурий, Қори Ниёзий, О. Шарафиддинов, Р. Ўринбоев, Ф. Эрғозиев каби педагог ва олимлар номи билан боғлиқдир. 2. Педагогика тарихи илмининг илмий-назарий ва миллий асослари . Педагогика тарихи фани ижтимоий фан бўлиб, унинг методологик асоси ёш авлодни тарбиялаш анъаналарини, жамиятнинг тараққиёт босичларидаги ўқитиш, камол топтириш

тизимларини, уларнинг қонун қоидаларини, қомусий мутафаккирлар, маърифатпарвар адиблар ва педагогларнинг таълим-тарбия ва маърифатга доир ғояларини ва бу ғояларнинг ривожланишини мукаммал ўрганишдир. Ўтмишда прогрессив педагоглар ва атоқли мутафаккирлар педагогикага доир муҳим фикрларни айтиб қолдирганлар, буларни ўрганиш бўлажак педагогнинг тафаккурини ўсишига, педагогик маданиятини юксалишига имкон беради. Қуйида баъзи педагогларни назарияларини қараб чиқамиз. Буюк Славян педагоги Ян Амос Коменекийнинг фикрича тарбия назариясининг уч вазифаси бор: Ўзини, теварак атрофидаги оламни билиш (ақлий тарбия), ўз ўзини бошқариш (ахлоқий тарбия) ва худони танишга интилиш (диний тарбия). Коменскийнинг ўрта аср педагогларидан бу масаладаги фарқи шуки, у биринчи вазифани ҳал қилинишини жуда муҳим деб ҳисоблади. Коменский тарбиянинг ролига жуда юксак баҳо берди. Инсон, дейди у – фақат тарбия туфайлигина инсонга айланади, инсонга у тарбияланишига энг қулай ёшда бўлганида, яъни болалик чоғида тарбия берилиши лозим. Тарихий тараққиёт давомида турли мамлакатлар ва халқлар жаҳон педагогика тарихи ривожланишига катта ҳисса қўшдилар. Бу борада юнон олимлари Арасту, Платон, Демокрит каби олимлар ўз фикрларини баён этдилар. Айниқса, уларнинг инсон камолотидаги назарий қарашлари, тарбиянинг ролига берган катта аҳамиятлари

педагогика тарихи назариясини яратишда асосий замин бўлиб хизмат қилади. Швейцариялик буюк педагог И. Г. Песталоцци элементар назариясини яратди. Унга кўра тарбиялаш энг оддий элементлардан бошланиб, аста секин тобора мураккаброқ даражага кўтарилиб бориши лозим. Песталоццининг элементар таълим назарияси жисмоний тарбияни, ахлоқий ва эстетик тарбияни ҳамда ақлий тарбия ва ўқитишни уз ичига олади. Мустақилликка эришганимиздан сўнг ўзимизнинг миллий урф-одатларимиз қадриятларимиздан фойдаланишга кенг йўл очилди. Шунингдек, педагогикада ҳам ёшларни комил инсон бўлиб етишишларида мустақил Ўзбекистоннинг мустақиллигини мустахҳкамлаш учун барча ишларни сидқидилдан бажаришга киришилди. Яъни педагогикада ўзимизнинг миллий асарлар қуръони Карим, Ҳадис Президентимиз И.А.Каримов асарларидан фойдаланишга имконият яратилди. Чунки уларда таълим- тарбиянинг юқори чўққилларини кўриш мумкин. Масалан: қуръоннинг Оли-Имрон (Инсон) сурасида "Кишилардаги бахиллик, очкўзлик сифатлари қораланиб, уларни сахий адолатли олижаноб бўлишга чақиради. Чунончи, ҳадисларда ҳам таълим-тарбиянинг барча қирраларини кўришимиз мумкин. "Илмни Хитойдан бориб бўлса, ҳам ўрган" "бешикдан қабргача илм изла" каби ҳадислардан илмни қанчалар қудратга эга экани, у туфайли инсон буюк даражага етишиб жамиятда ўз ўурнини топишини англасак, "Саломлашишни

одат қилинглар, зеро у бир-бирларинга муҳаббатларингни зиёда қилур" ҳадисда инсоннинг юксак одоб ахлоқ эгаси эканлигини олий белгиси саломлашиш ҳақида фикр юритилиб, у орқали инсонларнинг бир-бирига бўлган меҳр-муҳаббати ортиши яққол ифодаланади. Биз таълим-тарбия беришда ўзимизни ўзлигимизни англашда аввало миллий маънавий дурдоналаримиздан фойдаланиш зарурдир. Булар бизга миллий асос бўлиб хизмат қилади. Қадимий Туркистон жаҳонга Қозизода Румий, Улуғбек, Лутфий, Хайдар Хоразмий, А. Навоий, Бобур сингари алломаларни етказди. Қолаверса, уларнинг ахлоқ одобга оид қарашлари, педагогика фанлари бўйича таълимоти бутун жаҳонга ўрнак бўларли маъно ва мазмун касб этган. Педагогика тарихнинг илмий, назарий ва миллий асосларини пухта ўрганиш ўқитувчиларнинг фақат педагогик маданиятини оширибгина қолмай, балки шу билан бирга, унга педагогик маҳоратни эгаллашга ёрдам беради. 3. Педагогика тарихи фанининг манбалари, мазмуни, асосий бўлимлари . Педагогикамиз тарихини ўрганиш миллатимиз тарихини ўрганиш билан узвий боғлиқдир. Ёш авлодни тарбиялаш ва уларни ўқитиш назарияси билан амалиётнинг қандай тараққий қилиб келганлигини билмай туриб, ёшларни ҳар томонлама комил инсон

қилиб тарбиялаш масалаларини илмий равишда ҳал этиб бўлмайди. Педагогика тарихи фани қуйидаги манбалар асосида ўрганилади: - халқ оғзаки ижоди; - буюк адиб ва алломаларимиз ижодий мероси; - қадимги ёзма ёдгорликлар; -ҳукуматимизнинг таълим-тарбияга оид қонун ва қарорлари; - Президент И.А.Каримов асарлари; - дастурлар, илмий ва педагогик адабиётлар; - таълим-тарбияга оид кундалик матбуот материаллари. Атоқли мутафаккирларимизнинг таълим-тарбия соҳасида билдирган муҳим фикрларини ўрганиш, педагогик тафаккурнинг ўсишига, педагогик маданиятнинг ортишига имкон беради. Педагогика тарихи жамият тараққиёти қонунларига суянган ҳолда турли педагогик назарияларни, таълим-тарбия мазмуни ва методларини ўргатади. Ўтмишнинг педагогик тизимларида бўлган илғор фикрлардан ижодий фойдаланади. Педагогика тарихи фани икки қисмга бўлиб ўрганилади: 1) Ўрта Осиё ва Шарқ халқлари педагогика тарихи. 2) Чет эл педагогика тарихи. Биринчи қ исмда биз , қ адимдан бошлаб то ҳозирги кунга қ адар яшаб ижод этган алломалар Ал - Бухорий , Абу Наср Фаробий , Абу Али ибн Сино , Юсуф Хос Ҳожиб , Аҳмад Яссавий , Аҳмад Югнакий , Кайковус , Алишер Навоий , Абдулла Авлоний , Маҳмудхўжа

Беҳбудий , Абдурауф Фитрат , Абдураҳмон Жомий , Абул қ осим Фирдавсий , Саъдий Шерозий , Жалолиддин Румий , Мирзо Бедил каби Ўрта Осиё хал қ лари олимларининг ҳаёти , ижодий , педагогик фаолияти , мактаб , маориф , таълим - тарбия жараёнига қ ўшган ҳиссаси билан танишиб чи қ амиз . Иккинчи бўлимда эса чет Эл педагогларидан Ян Амос Коменский , Ж . Локк , Жан Жак Руссо , И . Г . Песталоцци , А . С . Макаренко , К . Д . Ушенский , Л . Н . Толстой ва бош қ аларнинг фаолияти ва педагогика соҳасидаги қ арашлари ва фаолиятлари билан танишиб ўтамиз . 4. Педагогика тарихи фанининг бўлажак ў қ итувчиларни касбга тайёрлашдаги ўрни . Педагогика тарихини ў қ ув курси сифатида педагогика олий ў қ ув юртларида ўрганиш бўлажак ў қ итувчиларни тайёрлашда алоҳида аҳамиятга эга . Педагогика тарихи фанини ўрганиш – кишилик жамияти тара ққ иёти йўлидаги тарбия пиллапояларининг тажрибаларига суянган ҳолда ҳар бир ў қ итувчида педагогик маданият ва уларга муносабат билдириш каби малакаларни шакллантиради . Педагогика ва педагогика тарихи фани ор қ али бўлажак ў қ итувчиларда ёшлар билан ишлаш , муомала маданияти , тарбиявий ишларни уюштириш йўналишлари , болаларнинг ўзига хос хусусиятларига қ араб таълимий - тарбиявий ишларни амалга ошириш , кийиниш маданияти , турли хил тарбиявий жараёнларни уюштириш санъати ўрганилади .

Педагогика тарихи курси яна талабанинг умумпедагогик билим даражасини кенгайтиради , педагогик меросимизга тўғри муносабатда бўлишга имкон беради , таълим ва тарбия назарияси ва амалиёти , тарбия ва таълим , унинг ривожланиш жараёни , жамиятнинг ижтимоий - иқтисодий ривожланиши ва ҳар бир тарихий босқичда илмий билимлар даражаси билан боғлиқлиги тўғрисида аниқ тасаввур ҳосил қилади . Бўлажак ўқитувчи педагогика тарихи фанини ўргана бориб , бошқа психология - педагогика туркумидаги ўқув фанлари каби педагогик тушунчалар юзасида фикр юритишга ҳамда уларнинг моҳиятини тушунишга ҳам ўргана боради . Педагогика тарихини ўрганиш бўлажак ўқитувчиларнинг фақат педагоглик маданиятини оширибгина қолмай , балки , шу билан биргаликда , унга педагогик маҳоратни эгаллашга ёрдам беради . Шунингдек , ўтмишнинг таълим - тарбия соҳасидаги энг яхши тажрибаларни ўрганади , бу эса унинг келажакдаги кундалик педагоглик фаолиятида ёрдам беради , уни бевосита амалий фаолиятга тайёрлайди . 3. Хулоса . Педагогика тарихи фани хозирги замон укитувчиларини тайёрлашдек мухим вазифани бажаришда катта ахамиятга эга. Чунки хозирги замон укитувчиларини хар тамонлама талаб даражасида тайёрлашда, барча билимлар билан куроллантиришда узига хос мухим ахамият касб этади. Бугунги кун укитувчиси ДТС

талабларига ва КТМД мохиятини ёритишга билим, куникма ва малакаларни юкори педагогик дид ва савияда намоён кила олиши керак. Таълим –тарбия жараёнларида умуминсоний ва миллий кадриятларни талабалар онги ва калбига сингдиришда педагогика тарихи фанининг алохида урни бор. Юкоридаги талабларни мавзу доирасида талабаларга етказиб бериш учун фаннинг барча асосларини ёритиб бериш керак. Бу эса мавзуни тушунтириш жараёнлари оркали укитувчи томонидан амалга оширилади. Фанннинг тулик мохиятини англаб етиш учун куйидагилаирга эътибор каратилиши лозим: - Педагогика тарихи фанининг предметини ёритишда унинг ижтимоий асосларини курсатиш; - фанннинг олдига куйган максади маънавият илдизларига чукуррок ёндашишга эришиш; - таълим-тарбия тамоилларини ёритишда илмий асосга тухталиб утиш мухим ахамият касб этади; - педагогика тарихи фанини чукуррок урганишда унинг методларидан кенг фойдаланиш.

O'xshashlar

Педагогика тарихи фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Педагогика фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Тарбиянинг мақсад ва вазифалари

Педагогика фанининг мавзуси, бахси ва унинг шахс ҳаётидаги ўрни

Педагогиканинг предмети, мақсад ва вазифалари